Факторлық талдау

1.

3-ші тақырып .
Факторлық талдау
1.Факторларды жүйелеу қажеттілігі және
маңызы.
2.Детерминациялық және стохастикалық
талдауда факторларды жүйелеудің негізігі
әдістері.
3.Моделдеудің мәні және маңызы.
Детерминациялық факторлық моделдің негізгі
типтері. Факторлық моделдерді қайта жасау.

2.

Факторлардың жіктелуі
олардың жалпы сипаттарына
тәуелді топтар бойынша
таралуы түрінде көрініс
табады.

3.

ішкі және
сыртқы
экстенсивті
және
интенсивті
тұрақты және
үзілісті
Факторлардың
жіктелуі
жалпы және
спецификалық
негізгі және
екінші
деңгейлі
объективті
және
субъективті

4.

Негізгі
нәтижелі
көрсеткіштерге
шешуші әсер
етеді
Екінші
деңгейлі
щаруашылық
қызмет
нәтижелеріне
шешуші әсер
етпейді

5.

Объективті адамдардың
еркіне және қалауына
байланысты емес,
мысалы, табиғи апат.
Субъективті себептер
жеке адамдардың,
кәсіпорынның, ұйымдар
және мекемелердің
қызметіне тәуелді болады.

6.

Ішкі
факторлар
берілген кәсіпорын
қызметіне тәуелді
Сыртқы
факторлар
берілген кәсіпорын
қызметіне тәуелсіз

7.

Жалпы
факторлар
экономиканың
барлық саласында
қызмет ететін
факторлар
жатады.
Спецификалык
факторлар
экономиканың
немесе
кәсіпорынның
жеке салалары
жағдайындағылар
жатады

8.

Тұрақты
факторлар
Үзілісті
факторлар
зерттелетін
құбылыстарға
барлық уақыт
бойы үзіліссіз
әсер етеді
әсер етуі
кезеңді түрде
көрініс
табады

9.

Экстенсивтілерге нәтижелік көрсеткіштердің
сапалы өсуімен емес, сандықпен байланысты
факторлар жатады, мысалы, егіс көлемін
кеңейту жолымен, мал басының, жұмысшылар
санының өсуі арқылы өнім өңдіру көлемін
өсіру.
Интенсивті факторлар өндіріс процессінде
еңбектенудің дәрежесін сипаттайды, мысалы,
ауылшаруашылық мәдениетінің өнімділігі,
жануарлардың өнімділігі, еңбектің өнімділік
деңгейін көтеру.

10.

Факторлық талдау келесідей түрлерін бір-бірінен
ажыратады:
- детерминантталған (функционалды) және
стохастикалық (корреляциялық);
- тура (дедуктивті) және кері (индуктивті);
- бір сатылы және көп сатылы:
- статикалық және өсіңкілі;
- ретроспективті және перспективті (болжамды).

11.

Детерминацияланған талдау үлгілерінің
келесідей түрлері бар:
1) факторлар алгебралық сомалар
түрінде қатысатын жағдайдағы
аддитивті үлгі.
Мысалы: Р=Он+П-Ок-Пв

12.

2) мультипликативті үлгі, яғни факторлар
көбейту (произведения) түрінде кіретін
үлгі, мысал үшін, өткізілген тауардың
түсімі = еңбек өнімділігіне оның * саны.
3) Бірнеше рет қайталанатын үлгі, яғни
факторлар қатынасын білдіретін үлгі .
Қор қайтарымдылығы =тауарларды
өткізуден түскен түсім/Негізгі қорлардың
орта жылдық құны

13.

Стохастикалық талдау ықтималдық
сипатқа ие көрсеткіштердің өзара
байланысы негізінде құрылады.
Стохастикалық үлгілеу:
• корреляциялық талдауда,
• бағыттық (сызықтық)
бағдарламалауда,
• жаппай қызмет көрсету териясында,
• кескіндік (графикалық) әдісте
қолданылады.

14.

Тура факторлы талдау кезінде зерттеу дедуктивті тәсілмен
жүргізіледі – жалпыдан жекеге. Кері факторлы талдау
логикалық индукция тәсілімен себепті –нәтижелі байланыс
зерттеуін іске асырады – жеке, бөлек факторлардан жалпыламаға.
Сонымен қатар, статикалық және динамикалық факторлық
талдауды бір-бірінен ажырату қажет. Бірінші түр нәтижелі
көрсеткіштер және сәйкес күнге факторлардың әсерін зерттеу
кезінде қолданылады. Басқа түрі өсіңкілктегі байланыстың
себепті-нәтижелі зерттеу әдіснамасын көрсетеді.
Соңында, факторлық талдау ретроспективті болуы мүмкін, ол
өткен кезеңдегі нәтижелі көрсеткіштердің өсу себебін зерттейді
және перспективадағы факторлар мен нәтижелі көрсеткіштің
тәртібін зерттейтін перспективті болуы мүмкін.

15.

Факторлық талдаудың басты
әдіснамалық мәселесі болып
факторлар мен нәтижелі
көрсеткіштер арасындағы тәуелділік
формасын анықтау болып табылады:
ол функционалды немесе
стохастикалық па, тура немесе кері,
түзу сызықты немесе қисық сызықты
ма екендігі.