Әлеуметтану ғылымының даму тарихы. Әлеуметтану ғылымының пайда болуы

2.

Ж оспар
1. Әлеуметтану ғылымының
пайда болуы.
2. Әлеуметтанудың
дамуындағы классикалық кезең:
А) О.Конт әлеуметтанудың
негізін салушы;
ә) Г.Спенсердің
әлеуметтанулық ой-пікірлері.

Негізгі ұғымдар:
әлеуметтану ғылымының классикалық
кезеңі, қазіргі заманғы ілімдер, теологиялық
саты, метофизикалық саты, эволюция,
позитивизм, «объективті» әдіс,әлеуметтік
статика және әлеуметтік динамика.

4.

1. Қандай да ғылым болмасын белгілі бір объективтік қажеттіліктерге, өмір
сұранысына байланысты пайда болады. Сондықтан біздің нақтылы ғылым туралы
біліміміз шектеулі, біржақты, үстірт болмау үшін әрбір ғылымның шығу, пайда болу
тарихын білу қажет.
➲
➲Әлеуметтанудың
шығуының түп-тамыры көне заманға ұласады. Бұдан мыңдығын
жылдар бұрын грек ойшылдары әлеуметтануға қатысты мәселелермен айналысқанын
байқаймыз. Олар біздің жыл санауымыздан бұрынғы ІY ғасырда өмір сүрген гретің ұлы
ойшылдары Платонның «Заңдар», «Мемлекет туралы» еңбектері мен Аристотельдің
«Саясат», т.б. еңбектерінде әдет-ғұрыптарды, салт-дәстүрлерді, адамдардың өзара
қарым-қатынастарын зерттеп, оларды қорытып, қоғамды, оның әлеуметтік саласын одан
әрі жетілдіруге бағытталған практикалық ұсыныстар жасады.
➲Платонның
«Мемлекет туралы» еңбегіндегі негізгі тұжырым әлеуметтік мәселелерді
сыни талдаулардан өткізіп, қоғамды жетілдіруге бағытталған саяси ұсыныстар жасау
болып табылады. «Қоғам басшысынан бастап бұзылады» деп, ол зиялылардан
адамгершілік тазалықты талап етеді. «Қоғамды билеудің негізгі құралы билік жасау
емес, бедел». Платонның ойынша, мемлекеттің ойдағыдай өмір сүруін қоғамның негізгі
үш құрамдас бөлігінің (өндірушілер, әскерлер, билеушілер) үйлесімді ықпалдастығы
қамтамасыз етеді.
➲Аристотельдің
пікірінше, мемлекеттің негізгі мақсаты қоғамда көптің бәріне ортақ
игіліктер мен әлеуметтік әділеттілікке жету болып табылады. Бұған белгілі бір заңдар
мен билік құрылымдарына негізделген берік мемлекеттік ұйымдар арқылы ғана жету
мүмкін екендігі ескеріледі.Бұл мәселелер жаңа дәуірде Макиавелли, Руссо, Гоббс, т.б.
еңбектерінде де өткір тұжырымдалған.

5.

Огюст Конт
Исидор Мари Огюст Франсуа Ксаве Конт
(фр. Isidore Marie Auguste François Xavier
Comte; 19 қаңтар 1798 — 5 қыркүйек 1857) −
француз философы, әлеуметтанушысы,
философиядағы позитивизм мектебінің
негізін қалаушы. Ол «әлеуметтану» терминің
ғылыми қолданысқа алғаш рет еңгізген.
Әлеуметтану басқа да ғылымдар сияқты
бақыланатын әлеуметтік құбылыстарды
зерттеумен айналысады.
Конттың философиялық эволюциясы
кезеңдерін, адамзат бірлігі туралы тезисті
түсіндіретін және ақтайтын, дәлелдеулердің
үш тәсілі ретінде көрсетуге болады. Бұл
кезеңдер Конттың үш негізгі еңбектерімен
белгіленген.

6.

ОГЮСТ КОНТ
Жалпы мағлұмат
Қайтыс болған күні
:
5 қыркүйек 1857
Қайтыс болған жері:
Париж
Азаматтығы:
Франция
Шығармашылығы
Бағыты:
позитивизм
Ықпал еткендер:
Анри Сен-Симон
Ықпалды жалғастырушылар: Д

7.

ЕҢБЕКТЕРІ
Әлеуметтану ғылым ретінде өзінің даму жолында
негізгі төрт кезеңнен өтті:
1-кезең. Әлеуметтану ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың 20-30
жылдарының басында қоғамдық құбылыстарды баяндау сипатында болды. Бұл
кезеңде ол философиядан бөлініп шығып, қоғам, адам, осылардың дамуы туралы
мәселелерді зерттеудің, түсіндірудің жаңа ғылыми, әдістемелік тұжырымдарын
іздестіре бастады.
2-кезең. Қолданбалы әлеуметтану ХХ ғасырдың 30-60 жылдарын қамтиды. Бұл
кезеңде әлеуметтанудың әдістемелік және әдістік аппаратын дайындау басталды,
әлеуметтану эксперименталды (практикалық) ғылымға айналды.
➲
3-кезең. ХХ ғасырдың 60-90 жылдарын қамтитын кезеңде әлеуметтануөтендегң
өзінің теорияларын, алуан түрлі ой-тұжырымдарын өмірде қолдана бастады. Қазіргі
кезде Батыс елдерінде парламент және президент сайлауларының қарсаңында
нақтылы әлеуметтік зерттеулер жүргізіліп отырады.
➲
4-кезең. Бүгінгі таңда әлеуметтану әлемдік шеңберде жүйелі білімге айналды. Бұл
кезеңде әлеуметтану ғылымында алуан түрлі тұжырымдамалар, көптеген
теориялар пайда болды.
➲

8.

9.

10.

О.Конттың пікірі бойынша қоғамның ілгері дамуының негізінде адамзаттың ақыл –
ойының дамуы жатыр. Ал ғылым позитивтік сипатта болуы керек. Ол үшін нақтылы
фактілерді оқып, үйрену керек. Ғылымдардың дамуы бір кезеңнен екінші кезеңге өтуі
ретпен болады. Бұл арада басшылыққа алатын қағида – ғылымға қарапайымнан
күрделіге, төменнен жоғарыға қарай дамуы тән. О.Конт әлеуметтік құбылыстарды
зерттеуде әлеуметтік фактілерді бақылау әдісіне үлкен мән береді. Өйткені, бақылау
ғылымға объективтілік береді. Оның еңбектерінде «бақылау» сөзінің екі мағынасы (кең
және тар) байқалады. Кең мағынада, («жалпы бақылау өнері») бақылау позитивті
әдіснаманы сипаттап, еркін құрылымға қарсы тұратын әмбебап амал болып табылады.
Тар мағынада, бақылау әлеуметтануда қолданылатын ғылымның басты үш әдісінің
(«таза байқау; тәжірибе, салыстырмалы әдіс») бірі болып табылады.
➲
➲О.
Конттың ойынша, әлеуметтанудың салыстырмалы әдісі салыстырудың бірнеше
әдістерінен немесе тәсілдерінен тұрады. Біріншісі – адамдар мен жануарлар
қауымдастықтарын салыстыру. Бұл әдістің құндылығы әлеуметтік ынтымақтастықтың
неғұрлым қарапайым және әмбебап заңдарын анықтауға мүмкіндік береді. Екіншісі –
жер шарының әр түрлі аймақтарындағы адамзат қоғамының әр түрлі қатар өмір сүру
жағдайларын салыстыру. Бұл әдіс ғаламшардың әртүрлі бөлігіндегі қазіргі халықтар
арасындағы неғұрлым өркениетті ұлттардың бұдан бұрынғы жай-күйлерін анықтап,
«адамзаттың іргелі дамуының қажетті және тұрақты тепе – теңдігін» негіздейді.
Зерттудің үшінші «объективті» әдісі – тәжірибе. Конт әлеуметтануда физикадағы сияқты
құбылыстарды жасанды ету арқылы тікелей тәжірибе жасау мүмкін емес деп есептеген.

11.

➲О.Конттың
ой-пікірлерін, идеясын одан әрі дамытқан ағылшын әлеуметтанушысы Герберт
Спенсер (1820-1903 жж.) болды. Оның әлеуметтанулық теориясы негізгі екі мәселеден
тұрады. Бұл ой – пікірлер Ч. Дарвиннің биологиялық түрлердің пайда болу теориясының негізі
еді:
➲1.
Қоғамды биологиялық организм ретінде қарау;
➲2.
Әлеуметтік эволюция идеясы.
➲Адам
қоғамы тірі организмге ұқсас, сондықтан оған биологиялық заңдар тән. Г.Спенсердің
қоғамды организммен теңестіруі қоғамды іштей үш жүйелес салаға бөлуге әкеледі. Олар:
➲1.
Қолдаушы.
➲2.
Материалдық игілікті қндіру көзіне негізделу.
➲3.
Қоғамның жеке бөліктерінің арасындағы байланыс, қатынастрады анықтау.
➲Г.Спенсер
эволюция деп аталатын үдеріске жалпы мынадай анықтама берді. Эволюция
дегеніміз – қозғалыстың барысында зат белгісіз, байланыссыз әртектілік күйінен белгілі, өзара
байланысқан әртекті күйге өтетін заттар интеграциясы. Кез келген эволюция материяны
соның алдындағы тепе – теңдік, біртекті күйінен шығарыпғ әртекті бөлшектердің жиынтығына
айналдырудан басталады.
➲Г.Спенсер
қоғамның әлеуметтік құрылымын зерттей келе, әлеуметтік институттардың алты
тұрпатын анықтап көрсеткен: туыстық, білім, саяси, шіркеу, кәсіби және өндірістік деп
көрсеткен. Ол әлеуметтанушылардың ішінен ең алғаш болып жаңа терминдер енгізді. Олар:
әлеуметтік жүйе, әлеуметтік институт, әлеуметтік бақылау, құрылым және функция.

12.

Герберт Спенсер
➲Спенсер
(Spencer) Герберт (27.4.1820, Дерби, –
8.12. 1903, Брайтон) – ағылшын философы және
социологы, позитивизмнің негізін салушылардың
бірі.
➲Спенсер
дің философиялық көзқарасы
О.Конттың, Д.Юмның, Дж.Милльдің әсерімен
қалыптасты. Спенсер дүниедегі құбылыстарды
білгенімізбен олардың мәнін танып, жете
алмаймыз деді. Оның дәлелдеуінше кез келген
ғылым ұғым қарама-қайшылыққа толы, сондықтан
да түсініксіз. Ғылым жеке тұлғаның тәжірибесіне
немесе жалған негізге сүйенгендіктен
құбылыстардың ішкі мәніне бойлай алмайды деп
білді. Объективті дүниені танып-білуге болмайды
деген ұйғарым діни көзқараспен сабақтасып
жатуынан, Спенсер дің ғылым мен дінді
ұштастыратыны көрінеді. Спенсер дін ілімінде
агностицизм объективті идеализм элементтерімен
ұштасып жатады. Спенсер дің эволюц.
тұжырымдамасы оның әлеум. көзқарасымен
қоғамның органик. теориясы деп аталатын іліміне
негіз болды. Спенсер социалдық құрылымға қарсы
болып, төңкерісшілдікті қоғамдық организмнің
індеті деп білді

English Русский Rules