Rachunkowość finansowa

1.

RACHUNKOWOŚĆ
RACHUNKOWOŚĆ FINANSOWA

2.

II. RACHUNKOWOŚĆ FINANSOWA
I. PRAWO BILANSOWE W POLSCE
Źródłami prawa bilansowego w Polsce są:
1. Ustawa o rachunkowości z 29 września 1994 roku.
2. Krajowe standardy rachunkowości – KSR.
3. Międzynarodowe standardy rachunkowości – MSR.
W Polsce podstawowym źródłem prawa bilansowego jest Ustawa o
rachunkowości.
Kto podlega przepisom ustawy? Mówi o tym art. 2 pkt 1 zawarty w rozdziale I –
Przepisy ogólne.

3.

Ustawa o rachunkowości, stan prawny na 21.10.2020 roku
Zgodnie z artykułem:
1. Przepisy ustawy o rachunkowości, zwanej dalej "ustawą", stosuje się, z
zastrzeżeniem ust. 3, do mających siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:
1) spółek handlowych (osobowych i kapitałowych, w tym również w organizacji) oraz
spółek cywilnych, z zastrzeżeniem pkt 2, a także innych osób prawnych, z wyjątkiem
Skarbu Państwa i Narodowego Banku Polskiego;
2) osób fizycznych, spółek cywilnych osób fizycznych, spółek cywilnych osób
fizycznych i przedsiębiorstwa w spadku, spółek jawnych osób fizycznych, spółek
partnerskich oraz przedsiębiorstw w spadku działających zgodnie z ustawą z dnia 5
lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych
ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw (Dz. U. poz. 1629), jeżeli ich
przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni
rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość w walucie polskiej 2 000 000 euro;

4.

2a) przedsiębiorstw w spadku działających zgodnie z ustawą z dnia 5 lipca 2018 r. o
zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach
związanych z sukcesją przedsiębiorstw, jeżeli na dzień poprzedzający dzień otwarcia
spadku prowadzone były księgi rachunkowe;
3) jednostek organizacyjnych działających na podstawie Prawa bankowego, przepisów
o obrocie papierami wartościowymi, przepisów o funduszach inwestycyjnych i
zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi, przepisów o działalności
ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, przepisów o spółdzielczych kasach
oszczędnościowo-kredytowych lub przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy
emerytalnych, bez względu na wielkość przychodów;
4) gmin, powiatów, województw i ich związków, a także:
a) państwowych, gminnych, powiatowych i wojewódzkich jednostek budżetowych,
b) gminnych, powiatowych i wojewódzkich zakładów budżetowych;
c) (uchylona)
5) jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, z wyjątkiem spółek, o
których mowa w pkt 1 i 2;

5.

6)
oddziałów i przedstawicielstw przedsiębiorców zagranicznych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia
6 marca 2018 r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w
obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. poz. 649 i 1293);
7) jednostek niewymienionych w pkt 1-6, jeżeli otrzymują one na realizację zadań zleconych dotacje lub
subwencje z budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego lub funduszów celowych od początku roku obrotowego, w którym dotacje lub subwencje zostały im przyznane.
2. Osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki cywilne osób fizycznych i przedsiębiorstwa
w spadku, spółki jawne osób fizycznych, spółki partnerskie oraz przedsiębiorstwa w spadku działające
zgodnie z ustawą z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i
innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw mogą stosować zasady rachunkowości
określone ustawą również od początku następnego roku obrotowego, jeżeli ich przychody netto ze
sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy są niższe niż
równowartość w walucie polskiej 2 000 000 euro. W tym przypadku osoby te lub wspólnicy przed
rozpoczęciem roku obrotowego są obowiązani, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej, do
zawiadomienia o tym urzędu skarbowego, właściwego w sprawach opodatkowania podatkiem
dochodowym. Osoby fizyczne lub wspólnicy spółek cywilnych osób fizycznych mogą złożyć
zawiadomienie na podstawie ustawy z dnia 6 marca 2018 r. o Centralnej Ewidencji i Informacji o
Działalności Gospodarczej i Punkcie Informacji dla Przedsiębiorcy (Dz. U. poz. 647, 1544, 1629 i 2244
oraz z 2019 r. poz. 60).
2a. Do spółek jawnych osób fizycznych oraz spółek partnerskich, których przychody netto ze sprzedaży
towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły mniej niż
równowartość w walucie polskiej 2 000 000 euro i które nie stosują zasad rachunkowości określonych
ustawą na podstawie ust. 2, stosuje się art. 70a oświadczenie o braku obowiązków w zakresie rocznego
sprawozdania finansowego.

6.

2b. Przepisy ustawy stosuje się również, bez względu na wielkość przychodów, do
alternatywnych spółek inwestycyjnych w rozumieniu przepisów o funduszach inwestycyjnych i
zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi, w tym uprawnionych do posługiwania
się nazwą EuVECA albo EuSEF.
3. Jednostki sporządzające sprawozdania finansowe zgodnie z Międzynarodowymi Standardami
Rachunkowości, Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej oraz
związanymi z nimi interpretacjami ogłoszonymi w formie rozporządzeń Komisji Europejskiej,
zwanymi dalej "MSR", stosują przepisy ustawy oraz przepisy wykonawcze wydane na jej
podstawie, w zakresie nieuregulowanym przez MSR.
4. Kościelne osoby prawne nieprowadzące działalności gospodarczej prowadzą rachunkowość
zgodnie z przepisami wewnętrznymi tych osób.
5. Jednostki, o których mowa w art. 10a warunki prowadzenia uproszczonej ewidencji
przychodów i kosztów ust. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i
o wolontariacie (Dz. U. z 2018 r. poz. 450, 650, 723 i 1365 oraz z 2019 r. poz. 37), mogą
prowadzić uproszczoną ewidencję przychodów i kosztów na zasadach i warunkach określonych w
tej ustawie.
6. Koła gospodyń wiejskich działające na podstawie ustawy z dnia 9 listopada 2018 r. o kołach
gospodyń wiejskich (Dz. U. poz. 2212) mogą prowadzić uproszczoną ewidencję przychodów i
kosztów na zasadach i warunkach określonych w tej ustawie.

7.

II. POLITYKA RACHUNKOWOŚCI
1. Wprowadzenie
Rachunkowość finansowa jednostki obejmuje:
1) przyjęte zasady (politykę) rachunkowości,
2) prowadzenie ksiąg rachunkowych, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku
chronologicznym i systematycznym,
3) okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego
stanu aktywów i pasywów,
4) wycenę aktywów i pasywów,
5) ustalanie wyniku finansowego,
6) sporządzanie sprawozdań finansowych,
7) przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji
przewidzianej ustawą,
8) poddanie badaniu, składanie do właściwego rejestru sądowego,
udostępnianie i ogłaszanie sprawozdań finansowych w przypadkach
przewidzianych ustawą.

8.

Kierownik jednostki jest odpowiedzialny za wykonywanie obowiązków w
zakresie rachunkowości określonych ustawą, w tym z tytułu nadzoru, również w
przypadku, gdy określone obowiązki w zakresie rachunkowości - z wyłączeniem
odpowiedzialności za przeprowadzenie inwentaryzacji w formie spisu z natury zostaną powierzone innej osobie lub przedsiębiorcy (prowadzącemu księgi
rachunkowe), za ich zgodą.
W sytuacji gdy kierownikiem jednostki jest organ wieloosobowy, a nie została
wskazana osoba odpowiedzialna, odpowiedzialność ponoszą wszyscy
członkowie tego organu.
Kierownik jednostki oraz członkowie rady nadzorczej lub innego organu
nadzorującego są zobowiązani do „zapewnienia, aby sprawozdanie
finansowe, skonsolidowane sprawozdanie finansowe, sprawozdanie z
działalności oraz sprawozdanie z działalności grupy kapitałowej spełniały
wymagania przewidziane w ustawie”.
Każda jednostka prowadząca księgi rachunkowe na mocy art. 4 ust. 1 ustawy o
rachunkowości jest zobowiązana sporządzić własną politykę rachunkowości.

9.

Co to jest Polityka rachunkowości?
Polityka rachunkowości, to podstawowy dokument tzw. Biblia
jednostki prowadzącej księgę handlową. Jest to dokument zawierający
zbiór zasad stosowanych w systemie rachunkowości oraz informacji
charakteryzujących
dane
przedsiębiorstwo,
według
których
prowadzone są księgi rachunkowe. Wszystkie jednostki w celu
rzetelnego i jasnego przedstawienia sytuacji majątkowej i finansowej są
zobowiązane do stosowania przyjętych w tym dokumencie zasad
rachunkowości. Zawarte w Polityce rachunkowości reguły i zasady
powinny być zgodne z przepisami ustawy o rachunkowości.
Jednocześnie winny brać pod uwagę specyfikę działalności jednostki.

10.

11.

2. Rok obrotowy a rok podatkowy, okres sprawozdawczy
Czy rok obrotowy i rok podatkowy to pojęcia tożsame, czy można mówić, że są
to synonimy?
Otóż, nie!
Powyższe pojęcia nie są synonimami i nie można zastępować jednego
określenia drugim.
Przede wszystkim ze względu na fakt, że każde z nich jest unormowane w
innym akcie prawnym
i mają odmienne znaczenia.
Zgodnie z Ustawą o rachunkowości (art.3 ust. 1ustawy) rok obrotowy
obejmuje rok kalendarzowy lub inny 12 miesięczny okres czasu, który
stosowany jest równocześnie do celów podatkowych.
Niezbędne w takim razie staje się ustalenie i umieszczenie w polityce
rachunkowości ram czasowych roku obrotowego oraz wchodzące w jego skład
okresy sprawozdawcze.
Jakkolwiek oba pojęcia tj. rok obrotowy i rok podatkowy podlegają regulacjom
zawartym w innych ustawach, rok obrotowy musi być określony przy
uwzględnieniu prawa podatkowego.

12.

Zgodnie z ustawą Ordynacja podatkowa, w art 11 określono, że
„rokiem podatkowym jest rok kalendarzowy, chyba że ustawa
podatkowa stanowi inaczej.
Definicja roku podatkowego zawarta jest w art. 8 Ustawy o podatku
dochodowym od osób prawnych i mówi, że jest to okres roku kalendarzowego
lub 12 następujących po sobie miesięcy.
W działalności osób prawnych rok podatkowy praktycznie zawsze będzie się
pokrywał z rokiem obrotowym, natomiast u osób fizycznych nie ma
możliwości przyjęcia dowolnego okresu i zawsze będzie to rok kalendarzowy.
Różnice i podobieństwa roku obrotowego i roku podatkowego
prezentuje tabela.

13.

Pojęcie okresu sprawozdawczego (accounting period) zostało zdefiniowane w
ustawie o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r., w art. 3 ust. 1, pkt 8.
Zgodnie z tą definicją jest to „okres, za który sporządza się sprawozdanie
finansowe w trybie przewidzianym ustawą lub inne sprawozdania sporządzane
na podstawie ksiąg rachunkowych”.
Najkrótszym okresem sprawozdawczym jest miesiąc. Jednostki indywidualnie
określają okresy sprawozdawcze i w polityce rachunkowości zawierają
informacje na temat tych okresów a co za tym idzie częstotliwości
sporządzania sprawozdań finansowych. Mogą to być sprawozdania
miesięczne, kwartalne czy półroczne. Zgodnie z przepisami prawa
bilansowego każda jednostka zobowiązana jest do sporządzenia przynajmniej
rocznego sprawozdania finansowego i wówczas mówimy o roku obrotowym,
który staje się tożsamy z okresem sprawozdawczym..

14.

III. ZASADY RACHUNKOWOŚCI
Zasady rachunkowości jest to zbiór reguł, procedur i norm dotyczących prowadzenia ksiąg
rachunkowych, sprawozdawczości finansowej i ich prezentacji. Stosowanie tych zasad ma
dostarczyć rzetelne i wiarygodne informacje na temat sytuacji majątkowej, finansowej i
ekonomicznej jednostki. W polskim prawie bilansowym część zasad została
znormatyzowana i zawarta w rozdziale I Ustawy o rachunkowości. Zasady jakie w swoim
systemie rachunkowości stosuje jednostka zawarte powinny być w polityce rachunkowości.
Zasady rachunkowości można podzielić na trzy grupy:
1. Zasady uniwersalne:
a) podwójnego zapisu – dotyczy księgowania operacji gospodarczych na przynajmniej
dwóch kontach księgowych, po przeciwnych stronach kont z tym samym znakiem,
b) podmiotowości – mówi, że ewidencje księgowe powinny być prowadzone w jednostkach
określanych nazwą i wyodrębnionych pod względem majątkowym, organizacyjnym i
prawnym,
c) periodyzacji – tzw. okresowości zwana jest inaczej zasadą okresowych sprawozdań
finansowych i polega na konieczności podziału operacji gospodarczych na okresy, których
dotyczą; ewidencja operacji gospodarczych musi odbywać się w podziale na poszczególne
okresy sprawozdawcze: miesiąc, kwartał, rok.
Zasady uniwersalne w przeciwieństwie do pozostałych stosowane są na całym świecie.

15.

2. Zasady nadrzędne – jednostki są zobowiązane do przestrzegania
tych zasad zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości.
3.
Zasady szczegółowe - to zasady, których celem jest
uszczegółowienie
zasad
nadrzędnych.
Do zasad tych można zaliczyć:
a) zasadę dokumentacji – każde zdarzenie gospodarcze, które miało
miejsce w danej jednostce powinno być właściwie udokumentowane,
b) zasadę kompletności – dokumentacja musi być kompletna,
c) zasadę przejrzystości – ewidencja księgowa musi być prowadzona
jasno i przejrzyście,
d)
zasadę terminowości i aktualności – bierzemy zawsze
najaktualniejsze informacje,
e)
zasadę porównywalności sprawozdań – księgi handlowe
prowadzone są w języku polskim i w walucie polskiej; zapisy w księdze
i sprawozdania finansowe powinny dać możliwość porównania.

16.

Zasady nadrzędne
1. Zasada wiernego i rzetelnego obrazu (art.4 ustawy)
Bardzo często używa się w stosunku do tej zasady określenia koncepcja
rachunkowości. Stosowanie tej zasady oznacza, że jednostka rzetelnie i jasno,
w oparciu o politykę rachunkowości sporządzoną zgodnie z przepisami ustawy
o rachunkowości, przedstawia sytuację majątkową, finansową i wynik
finansowy.
Wszystkie zapisy księgowe ewidencjonowane są zgodnie z
rzeczywistością gospodarczą i prezentowane w sprawozdaniu finansowym.
Jednostka obowiązana jest także do przedstawienia dodatkowych informacji,
które niezbędne są do spełnienia warunków zasady wiernego i rzetelnego
obrazu.
2. Zasada przewagi treści nad formą (art. 4 ustawy)
Zgodnie z tą zasadą operacje gospodarcze ujmowane są w księgach
rachunkowych oraz wykazywane są w sprawozdaniu finansowym zgodnie z ich
treścią ekonomiczną.

17.

3. Zasada istotności (art. 4 ustawy)
Zgodnie z art. 4 ust. 4 ustawy o rachunkowości, jednostka może w ramach przyjętej
polityki rachunkowości stosować uproszczenia. Warunkiem stosowania uproszczeń jest
fakt, aby pominięcia czy zniekształcenia, ani pojedynczo, ani łącznie, nie były istotne i nie
wprowadziły odbiorców sprawozdania w błąd. Dlatego też jednostka przy wprowadzaniu
polityki rachunkowości powinna wyodrębnić wszystkie zdarzenia, które są istotne i mają
znaczenie przy ocenie sytuacji majątkowej, finansowej i wyniku finansowego. Do każdej
jednostki należy samodzielne ustalenie progu istotności, przy uwzględnieniu twierdzenia,
że: „Nie można uznać poszczególnych pozycji za nieistotne, jeżeli wszystkie nieistotne
pozycje o podobnym charakterze łącznie uznaje się za istotne”.
4. Zasada ciągłości (art. 5 ustawy)
Zasada ta nakazuje, aby przyjęte zasady rachunkowości stosować w sposób ciągły
poprzez dokonywanie w kolejnych latach obrotowych takiego samego grupowania
operacji gospodarczych, wyceny składników bilansowych, dokonywania odpisów
amortyzacyjnych, ustalania wyniku finansowego oraz sporządzania sprawozdania
finansowego. Stosowanie tej zasady umożliwia porównywalność danych w kolejnych
latach.

18.

5. Zasada kontynuacji działalności (art. 5 ustawy)
Oparta jest na założeniu, że jednostka będzie kontynuowała działalność w dającej się
przewidzieć przyszłości, w niezmniejszonym istotnie zakresie, bez postawienia jej w stan
likwidacji lub upadłości, chyba że jest to niezgodne ze stanem faktycznym lub prawnym.
W przypadku, gdy założenie kontynuacji działalności nie jest zasadne, to przy sporządzaniu
sprawozdania finansowego będzie miał zastosowanie art. 29 ust. 1 ustawy o rachunkowości.
Wynika z niego obowiązek wyceny aktywów jednostki po cenach sprzedaży netto możliwych do
uzyskania, nie wyższych od cen ich nabycia albo kosztów wytworzenia, pomniejszonych o
dotychczasowe odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe, a także odpisy z tytułu trwałej utraty
wartości. To na kierowniku jednostki (w oparciu o pozyskane informacje) spoczywa obowiązek
ustalenia zdolności jednostki do kontynuowania działalności.
6. Zasada memoriału (art. 6 ustawy)
Zgodnie z tą zasadą w księgach rachunkowych należy ująć w danym okresie sprawozdawczym
wszystkie osiągnięte przychody i poniesione koszty związane z tymi przychodami, niezależnie
od terminu zapłaty.
Celem stosowania tej zasady jest wykazywanie realnych kosztów i przychodów danego okresu
sprawozdawczego. Może to jednak mieć wpływ na ocenę i mogłoby stworzyć
prawdopodobieństwo dokonania błędnej oceny sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Dlatego
niezmiernie ważne jest stosowanie kolejnej zasady, która ewentualną błędną ocenę
wyeliminuje.

19.

7. Zasada współmierności przychodów i kosztów (art. 6 ustawy)
Zasada ta mówi, że przychody i koszty muszą być zarachowane w bieżącym okresie
sprawozdawczym. Jest to tzw. współmierność czasowa. W związku z tym dla zachowania
współmierności przychodów i kosztów ,w przypadku ewidencji przychodów i kosztów
należących do okresu przyszłego wykorzystuje się konta bilansowe:
a) rozliczenia międzyokresowe kosztów czynne,
b) rozliczenia międzyokresowe kosztów bierne,
c) rozliczenia międzyokresowe przychodów.
8. Zasada ostrożności (art. 7 ustawy)
Wyceny składników majątku i źródeł ich finansowania należy dokonywać ostrożnie, aby nie
doszło do przeszacowania lub niedoszacowania. Dlatego też stosując tę zasadę obowiązkowo
należy uwzględnić w wyniku finansowym następujące pozycje:
a) zmniejszenia wartości składników majątku trwałego z uwzględnieniem odpisów
amortyzacyjnych i umorzeniowych środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych oraz
odpisów z tytułu trwałej utraty wartości,
b) zmniejszenia wartości zapasów poprzez zastosowanie odpisów z tytułu utraty wartości,
c) zmniejszenia należności z tytułu odpisów aktualizujących ich wartość,
d) wyłącznie niewątpliwe pozostałe przychody operacyjne i zyski nadzwyczajne,
e) wszystkie pozostałe koszty operacyjne i straty nadzwyczajne,
f) rezerwy na znane i pewne ryzyko jednostki, grożące jednostce straty oraz skutki innych
zdarzeń.

20.

9. Zasada indywidualnej wyceny – zakazu kompensaty (art. 7 ustawy)
Zasada ta nakazuje, aby wartość poszczególnych składników aktywów i pasywów, przychodów
i związanych z nimi kosztów, jak też zysków i strat nadzwyczajnych ustalana była oddzielnie.
„Zabronione jest bowiem kompensowanie ze sobą wartości różnych co do rodzaju aktywów i
pasywów, przychodów i kosztów związanych z nimi oraz zysków i strat nadzwyczajnych”.
10. Zasada wprowadzania zmian w rachunkowości (art. 8 ustawy)
Każda jednostka może dokonać zmian w polityce rachunkowości w związku ze zmianami w
dotychczas stosowanych rozwiązaniach w ramach regulacji ustawowych ale ze skutkiem od
pierwszego dnia roku obrotowego.
Dokonane zmiany i ich wpływ na sporządzone w danym okresie sprawozdanie finansowe
muszą zostać ujęte w informacji dodatkowej.
„W przypadku takim należy w sprawozdaniu finansowym jednostki za rok obrotowy, w którym
zmiany te nastąpiły, podać przyczyny tych zmian, określić liczbowo ich wpływ na wynik
finansowy oraz zapewnić porównywalność danych sprawozdania finansowego dotyczących
roku poprzedzającego rok obrotowy, w którym dokonano zmian. Skutki zmiany przyjętych
zasad (polityki) rachunkowości odnosi się na kapitał (fundusz) własny i wykazuje jako zysk
(stratę) z lat ubiegłych”.
11. Zasada kasowa – stanowi przeciwieństwo zasady memoriałowej
Zgodnie z tą zasadą do przychodów i kosztów danego okresu przypisuje się tylko te, w wyniku
których nastąpiła rzeczywista zmiana w środkach pieniężnych. Jest ona pewnym
anachronizmem i ma zastosowanie tylko w przypadku niektórych przepisów podatkowych.

21.

IV. ZDARZENIA I OPERACJE GOSPODARCZE
ZDARZENIE GOSPODARCZE - jest pojęciem bardzo szerokim, o
wiele szerszym niż operacja gospodarcza. Każda operacja
gospodarcza jest zdarzeniem gospodarczym, lecz nie każde zdarzenie
gospodarcze jest operacją gospodarczą.
Zdarzenie gospodarcze najczęściej pociąga za sobą określone
operacje gospodarcze (np. podpisanie umowy z pracownikiem jest
zdarzeniem gospodarczym, które w przyszłości wywoła operację
gospodarczą w postaci wypłaty wynagrodzenia).
ZDARZENIE KSIĘGOWE – jest to zjawisko mające wpływ na rodzaj i
jakość informacji o podmiocie rachunkowości, wykazywane jest w jego
sprawozdaniach finansowych, nie jest bezpośrednim skutkiem
prowadzonej działalności gospodarczej, lecz jest skutkiem potrzeb
informacyjnych zgłaszanych przez kadrę zarządzającą (przekształcanie
danych z jednego układu ewidencyjnego na inny, np. rozliczanie
kosztów, księgowe ustalanie wyniku finansowego) lub może być
skutkiem wcześniej popełnionych błędów księgowych (np. poprawienie
błędnie zaksięgowanej operacji gospodarczej).

22.

ZALEŻNOŚCI MIĘDZY ZDARZENIAMI WYSTEPUJĄCYMI W JEDNOSTCE GOSPODARCZEJ
ZDARZENIAMI GOSPODARCZYMI, ZDARZENIAMI KSIĘGOWYMI I OPERACJAMI GOSPODARCZYMI
ZDARZENIA
ZDARZENIA GOSPODARCZE
NIEBĘDĄCE OPERACJAMI
GOSPODARCZYMI
ZDARZENIA KSIĘGOWE
BĘDĄCE OPERACJAMI
GOSPODARCZYMI
OPERACJE GOSPODARCZE

23.

OPERACJA GOSPODARCZA - to każde zdarzenie gospodarcze, które
wywiera wpływ na aktywa i/lub pasywa danej jednostki w związku z
czym podlega odpowiedniemu zapisowi w księgowości tej jednostki.
Operacje gospodarcze są zdarzeniami, które mają bezpośredni wpływ
na działalność gospodarczą jednostki, na zmianę wartości
poszczególnych składników aktywów i pasywów. Wyraża się je w
jednostkach pieniężnych, dokumentuje a następnie zapisuje w
księgach rachunkowych. Każda operacja gospodarcza musi być
potwierdzona dokumentem. Większość operacji jest dokumentowana
dowodem źródłowym w postaci np. faktury, listy płac, asygnaty
kasowej, dowodu magazynowego. Niektóre operacje są potwierdzone
poleceniem księgowania (Pk), gdy brak innej możliwości
udokumentowania, np. otwarcie lub zamknięcie kont, rozliczenia
kosztów, poprawianie błędów w księgowaniu.

24.

Zatem operacje gospodarcze to takie zdarzenia, które spełniają poniższe
warunki:
Dają się wyrazić w wartościach pieniężnych - często stosuje się również
ewidencję w jednostkach naturalnych (np. w sztukach bądź kilogramach),
jest ona jednak jedynie pomocnicza i nie może zastąpić ewidencji
wartościowej.
Powodują zmiany w stanie posiadanych zasobów i/lub źródłach ich
finansowania - powodują zmiany w bilansie po stronie aktywów, po stronie
pasywów lub po obu stronach jednocześnie.
Wchodzą w zakres działalności danego przedsiębiorstwa - jest to zgodne z
metodą podmiotową rachunkowości, według której wszystkie zdarzenia
gospodarcze muszą być rozpatrywane z punktu widzenia danego podmiotu
gospodarczego. Księguje się tylko takie operacje, które bezpośrednio
zmieniają wartość aktywów i pasywów ( zaznaczyć należy, że występuje
grupa operacji księgowych nie spełniająca powyższych warunków, są to
operacje wynikające z wymogów formalnych oraz operacje rozliczeniowe i
przegrupowujące).
Rozpatrywane są równocześnie z dwóch punktów widzenia - operacje
gospodarcze zgodnie z zasadą podwójnego zapisu wywołują równocześnie
dwie równe wartościowo zmiany w stanie aktywów i/lub pasywów.

25.

Poniżej zaprezentowane zostały przykłady zdarzeń spełniających definicję
operacji
gospodarczej
oraz
ujmowanych
w
ewidencji
księgowej
przedsiębiorstwa, czyli – księgowanych:
Zakup materiałów - zakup materiałów spełnia warunki wymienione powyżej:
da się wyrazić wartościowo - cena zakupu jest zawsze jasno ustalona
oraz poparta fakturą lub rachunkiem,
zakup materiałów powoduje zmiany zasobów i/lub źródeł ich
finansowania:
jeżeli zakup zostanie dokonany za gotówkę, zmiany nastąpią jedynie
w aktywach posiadanych przez jednostkę: wzrośnie wartość
materiałów w magazynie a spadnie ilość gotówki;
jeżeli zakup dokonany zostanie przy użyciu kredytu kupieckiego,
czyli z odroczonym terminem płatności, zmianie ulegną zarówno
zasoby jak i źródła ich finansowania: wzrośnie wartość materiałów
oraz wzrośnie wartość zobowiązań wobec dostawców.
zakup materiałów przez przedsiębiorstwo jest oczywiście zdarzeniem,
które wchodzi w zakres jego działalności i wywołuje zmiany w stanie
aktywów i pasywów,
w podpunkcie (b) przedstawiona została dwoistość zapisu operacji
zakupu materiałów (materiały - gotówka lub materiały - należności).
Zakup ten zawsze wywołuje zmianę równocześnie dwóch wartości.

26.

Otrzymanie przelewu z banku z tytułu zaciągnięcie kredytu.
Wykorzystanie przyznanej linii kredytowej w rachunku bieżącym.
Spłacenie zobowiązania.
Otrzymanie zapłaty od dostawcy.
Wpłata dywidendy dla akcjonariuszy.
Przekazanie wyrobów gotowych z produkcji na magazyn.
Złomowanie zepsutej maszyny produkcyjnej.
Cechy operacji gospodarczych
ścisły związek z działalnością prowadzoną przez jednostkę gospodarczą,
jednoznacznie określony termin wystąpienia,
wyrażanie skutków decyzji gospodarczych lub skutków nadzwyczajnych
okoliczności losowych,
obowiązek dokumentowania,
masowość i powtarzalność występowania,
wywoływanie zmian w składnikach majątku i kapitału.

27.

Klasyfikacja operacji gospodarczych
Ze względu na zmiany wywoływane operacjami gospodarczymi w bilansie dzieli się je na
operacje gospodarcze:
BILANSOWE
aktywne (zmieniające tylko strukturę aktywów) – są to operacje, które nie zmieniają
sumy bilansowej - jedna pozycja w aktywach rośnie, druga pozycja w aktywach
maleje, a suma bilansowa jest bez zmian... aktywna + -> aktywna - -> suma
bilansowa nie zmienia się ...(np. wpłata pieniędzy z kasy do banku, przyjęcie
środka trwałego do użytkowania itd.);
pasywne (zmieniające tylko strukturę pasywów) - które również nie zmieniają sumy
bilansowej, lecz wpływają na strukturę pasywów - jedna pozycja w pasywach rośnie,
druga pozycja w pasywach maleje, a suma bilansowa jest bez zmian... pasywna + > pasywna - -> suma bilansowa nie zmienia się (np. spłata zobowiązań z
zaciągniętego kredytu bankowego itd.);
aktywno-pasywne - występujące jednocześnie po stronie aktywów i pasywów - jedna
pozycja w aktywach rośnie, jedna pozycja w pasywach rośnie, a suma bilansowa
rośnie o tę kwotę... aktywna + -> pasywna + -> suma bilansowa rośnie (np. zakup
materiałów - zapłata nastąpi w terminie późniejszym);
aktywno-pasywne – występujące po obu stronach bilansu - jedna pozycja w
aktywach maleje, jedna pozycja w pasywach maleje, a suma bilansowa maleje o tą
kwotę... aktywa - -> pasywa - -> suma bilansowa maleje ... (np. wyciąg bankowy spłata zobowiązań wobec dostawców itd.).

28.

Przykłady:
Operacje nie zmieniające wartości sumy bilansowej
Operacje nie zmieniające wartości sumy bilansowej to takie, które wpływają
jedynie na jedną stronę bilansu: na aktywa lub na pasywa. Operacje takie
powodują zwiększenie jednej pozycji w bilansie, wywołując równocześnie
zmniejszenie innej co oznacza, że:
w przypadku aktywów - przedsiębiorstwo zamienia jeden rodzaj aktywów w
inny np. spłata należności przez klienta; w aktywach jednostki nastąpi
wzrost środków pieniężnych i jednocześnie obniżenie stanu należności;
w przypadku pasywów - przedsiębiorstwo zamienia jeden rodzaj finansowania
na inny np. spłata zobowiązań handlowych przy pomocy linii kredytowej;.
wówczas w pasywach przedsiębiorstwa nastąpi spadek zobowiązań
handlowych oraz wzrost zobowiązań z tytułu kredytów i pożyczek.

29.

30.

31.

Operacje zmieniające sumę bilansową
Zwiększenie sumy bilansowej:
zaciągnięcie kredytu - po stronie aktywów nastąpi wzrost środków
pieniężnych, natomiast po stronie pasywów zaobserwujemy
zwiększenie zobowiązań;
Zmniejszenie sumy bilansowej:
spłata kredytu - po stronie aktywów nastąpi obniżenie wartości
środków pieniężnych, po stronie pasywów zmniejszy się stan
zobowiązań.

32.

33.

34.

Złożone operacje gospodarcze – są to operacje, które nie różnią się
w zasadzie niczym od opisanych powyżej dwóch rodzajów lecz muszą
zostać wyodrębnione w celu pokazania, że opisanie zdarzenia
gospodarczego nie zawsze jest możliwe przy pomocy dwóch tylko
zapisów. Niekiedy zaksięgowanie, wymaga rozbicia kwoty księgowanej
i rozksięgowanie jej na odpowiednie konta. Koronnym przykładem takiej
operacji jest operacja gospodarcza wpływająca na bilans pośrednio,
poprzez pozycję wynik finansowy.
Tak będzie w przypadku operacji wpływających na wynik finansowy
przedsiębiorstwa gdyż nie tylko wywołają one zmiany w składnikach
bilansu, ale też wpłyną na niego pośrednio poprzez pozycję wynik
finansowy.

35.

Ze względu na wpływ operacji gospodarczych na wynik finansowy
jednostki wyróżniamy operacje:
WYNIKOWE – są to operacje, które oddziałują bezpośrednio na wynik
finansowy jednostki gospodarczej. Dotyczą takich procesów
gospodarczych, jak: świadczenie usług, produkcja wyrobów i ich
sprzedaż, zakup i sprzedaż towarów w jednostce handlowej,
zarządzanie. Operacje te zmieniają wartość jednego składnika aktywów
bądź pasywów, podczas gdy drugi dotyczy kosztów lub przychodów z
działalności gospodarczej, np. koszt zużycia surowców do produkcji
wyrobów, poniesienie kosztów wynagrodzeń pracowników czy też
osiągnięcie przychodów ze sprzedaży wyrobów, usług, towarów.

36.

DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA JEDNOSTKI
DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA SENSU STRICTE
(EKSPLOATACYJNA)
OPERACYJNA
ZWYKŁA
FINANSOWA
WYTWARZANIE
ŚRODKÓW
TRWAŁYCH WE
WŁASNYM
ZAKRESIE
(środki trwałe w
budowie)
POZOSTAŁA
DZIAŁALNOŚĆ
FINANSOWO
WYODRĘBNIONA
(finansowana ze
środków
funduszów
specjalnych, np. z
Zakładowego
Funduszu
Świadczeń
Socjalnych)
OPERACJE WYNIKOWE
dotyczące danego okresu sprawozdawczego
DODATNIE
UJEMNE
przychody
koszty
NORMALNE (przychody, koszty)
NADZWYCZAJNE (zyski i straty nadzwyczajne)
zyski nadzwyczajne
straty nadzwyczajne
PODATKOWE (obowiązkowe obciążenia WF)
-
obow. obciążenia WF
WYNIK FINANSOWY
zrealizowany w danym okresie
sprawozdawczym
ZYSK
D>U
lub
STRATA
D<U

37.

Operacje wynikowe według ich charakteru:
operacje normalne (zwyczajne) - koszty (straty), przychody (zyski) :
powstają jako bezpośredni skutek prowadzonej działalności
gospodarczej
są zależne od jednostki
są obarczone zwykłym ryzykiem
są przedmiotem zarządzania
podlegają planowaniu
w większości przypadków powtarzalne i typowe dla danej jednostki
np. zużycie materiałów, przychody ze sprzedaży produktów
kosztowe:
powodujące zmniejszenie aktywów oraz kapitału własnego,
powodujące zwiększenie zobowiązań oraz pomniejszenie kapitału własnego,
operacje przychodowe:
powodujące zwiększenie aktywów oraz kapitału własnego w postaci zysku,
powodujące zmniejszenie zobowiązań oraz zwiększenie kapitału własnego,

38.

Przykład :
Jednostka posiada materiały, które zakupiła za 1000 złotych a następnie sprzedała
je za 1200 złotych. Przedsiębiorstwo to zarobiło na transakcji 200 złotych.
Spoglądając na bilans zauważamy, że z zapasów wypłynęły materiały o wartości
1000 a na rachunek bankowy firmy wpłynęło 1200. Gdybyśmy nie wykonali żadnej
operacji w pasywach, ich łączna suma byłaby o 200 złotych niższa niż suma
aktywów dlatego 200 dodatkowych, zarobionych złotych zostanie zaksięgowane w
kategorii wynik finansowy.
nadzwyczajne - straty nadzwyczajne i zyski nadzwyczajne - straty i zyski powstające
na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia, poza działalnością operacyjną jednostki i
nie związane z ogólnym ryzykiem jej prowadzenia (art. 3 ust. 1 pkt 33 ustawy o
rachunkowości), tzn.
nie są bezpośrednim skutkiem prowadzonej działalności gospodarczej
nie są zależne od woli jednostki
są skutkiem zdarzeń trudnych do przewidzenia
nie poddają się zarządzaniu, ani planowaniu
niepowtarzalne (jednorazowe), nietypowe
np. skutki finansowe zdarzeń losowych (wartość zniszczonych w wyniku powodzi
materiałów, odszkodowanie za ubezpieczone od skutków powodzi materiały), skutki
finansowe zaniechania lub zawieszenia pewnego rodzaju działalności (istotnej
zmiany metod produkcji, sprzedaży jednostki lub zorganizowanej jej części), skutki
finansowe postępowania układowego lub naprawczego

39.

podatkowe:
powstają jako pośredni, wtórny skutek prowadzonej działalności
gospodarczej
nie są zależne od woli jednostki
są obligatoryjnie narzucane przepisami prawa
np. podatek dochodowy od osób fizycznych lub prawnych, odpisy z zysku
w przedsiębiorstwach państwowych, jednoosobowych spółkach Skarbu
Państwa, gminach
Inne kryteria podziału operacji gospodarczych:
W skali jednostki gospodarczej operacje można sklasyfikować według
następujących kryteriów:
według faz procesu gospodarczego (operacje zaopatrzenia, produkcji,
sprzedaży),
według zasięgu (zewnętrzne, wewnętrzne),
według sposobu powstawania (jednorazowe, procesowe),
według możliwości wpływania na ich wystąpienie (zależne, niezależne).

40.

Rodzaje operacji według kryterium czasu - podział ten, dotyczy systematyki według
okresów sprawozdawczych:
operacje gospodarcze danego dnia,
operacje gospodarcze w ciągu danego miesiąca,
operacje gospodarcze w ciągu roku,
operacje gospodarcze w różnych innych interwałach czasowych.
Rodzaje operacji według sposobu powstania:
jednorazowe np. jednorazowy zakup lub sprzedaż jakiegoś produktu,
procesowe - gdy stanowią proces ciągły (ciągłe zużywanie się środków trwałych w
procesie produkcyjnym).
Rodzaje operacji według kryterium zależności od przedsiębiorstwa:
zależne (np. wartość produkcji, zakup usług),
niezależne (np. zobowiązania podatkowe).
Rodzaje operacji według kryterium wpływu na rozrachunki z partnerami gospodarczymi:
wewnętrzne – to operacje, które nie wywierają wpływu na rozrachunki, np. wydanie
materiałów do produkcji, przejęcie wyrobów gotowych z hali do magazynu,
zewnętrzne – operacje zmieniające stan rozrachunków z otoczeniem, np. sprzedaż
towarów na kredyt kupiecki, uregulowania kredytu bankowego.

41.

V. KONTA KSIĘGOWE
Konto księgowe – jest to podstawowe urządzenie służące do ewidencji, wyrażonych w
jednostkach pieniężnych, zdarzeń gospodarczych.
Zatem, konto księgowe jest mechanizmem, przy pomocy którego przedsiębiorstwo zapisuje i
porządkuje wszystkie zdarzenia gospodarcze, w tym transakcje, które go dotyczą. Dzięki
zastosowaniu kont księgowych, można szybko i łatwo ustalić ile firma ma danego składnika
bilansu oraz prześledzić ex post, wszystkie transakcje, które spowodowały powstanie danej
wielkości.
Konto księgowe przeznaczone jest do ewidencji tylko określonego rodzaju operacji wg
wyraźnie zdefiniowanych kryteriów ich rozróżniania. Konto księgowe ma zatem charakter
indywidualny, jednak nie może funkcjonować bez korespondencji z innymi kontami księgowymi,
ponieważ jest podporządkowane jednej z podstawowych zasad rachunkowości: zasadzie
podwójnego zapisu, która wymaga, aby każda kwota zapisana po jednej stronie konta
księgowego była równocześnie zapisana po stronie przeciwnej innego konta księgowego lub
innych kont księgowych w przypadku tzw. zapisu złożonego.
Każda jednostka prowadząca księgowość posiada wiele kont księgowych tworzących jeden
system. Na poszczególnym koncie księgowym księguje się operacje o jednorodnym
charakterze. Na jednym koncie księguje się np. gotówkę wpływającą i wypływającą z rachunku
bankowego, na innym księguje się środki trwałe, na jeszcze innym rozrachunki z dostawcami
lub nawet rozrachunki z jednym tylko dostawcą, itd. W ten sposób wszystkie elementy bilansu
księgowane są na specjalnie dla nich przygotowanych kontach. Często jedna pozycja bilansu
składa się z wielu kont. Prawie zawsze również firmy rozbijają konta główne na subkonta,
wprowadzają różne konta pomocnicze i rozliczeniowe.

42.

BUDOWA KONTA KSIĘGOWEGO-Konta księgowe przedstawia się graficznie
w postaci przypominającej literę T (Tak narysowane konta nazywa się
zwyczajowo kontami „T-owymi”).

43.

OZNACZENIE KONTA
Nazwa konta
Każde konto ma swoja nazwę. Z reguły nazwa sugeruje co jest księgowane na danym
koncie. Np. na koncie „kasa” z jednej strony księgowane byłyby przychody, a z drugiej
rozchody gotówki z kasy firmowej. Na koncie „rozrachunki z dostawcami” z jednej strony
księgowalibyśmy nasze spłaty wobec dostawców, a z drugiej zwiększenia zobowiązań
spowodowane kolejnymi zakupami.
Numer konta
Każde konto ma swój numer, który jest unikalny w całym systemie księgowym
przedsiębiorstwa. Numery ułatwiają księgowania, ponieważ przy dużej ilości kont (często
kilkaset a czasem nawet kilka tysięcy) łatwiej jest znaleźć w systemie odpowiednie konta
po numerze niż po nazwie. W niektórych krajach występuje prawny wymóg
odpowiedniego numerowania poszczególnych kont.
Strony konta
Jak widać na załączonej powyżej ilustracji, każda ze stron konta ma swoją nazwę.
Najpowszechniejszym nazewnictwem jest oznaczanie stron konta jako:
Lewa strona: „Debet”, skrót Dt (po angielsku: Debet, skrót Dr),
Prawa strona: „Credit”, skrót Ct (po angielsku: Credit, skrót Cr).
Można również spotkać się z nazewnictwem odpowiednio „Winien” (Wn) oraz „Ma” (Ma).

44.

Zaewidencjonowanie
operacji gospodarczej po stronie Dt nazywa się
zapisaniem w ciężar konta bądź obciążeniem konta, natomiast zapisanie
operacji po stronie Ct określamy jako uznanie konta lub też zapisanie na
dobro konta. Bardzo popularne, choć może bardziej nieformalne, jest też
mówienie o księgowaniu „po debecie” i „po kredycie”.
Operacje gospodarcze, zależnie od ich rodzaju, zapisuje się po obu stronach
konta księgowego. Każda operacja posiada następujące charakterystyki
wyróżniające ją od innych operacji:
datę dokonania operacji - nie zawsze musi być ona jednoznaczna z datą
księgowania, często zdarza się bowiem, że operacje gospodarcze
księgowane są kilka lub nawet kilkanaście dni po zaistnieniu; większość
nowoczesnych systemów księgowych umożliwia przechowywanie
informacji zarówno na temat daty operacji gospodarczej, jak również daty
jej zaksięgowania;
numer i rodzaj dowodu księgowego - każde zdarzenie księgowe powinno być
księgowane na podstawie dowodu księgowego;
kwotę operacji;
opis operacji - hasłową informację pozwalającą szybciej zorientować się w
charakterze danej transakcji.

45.

Dowody księgowe
Ustawa o rachunkowości stawia wymagania dotyczące dowodu księgowego
będącego podstawą do zapisu w księdze rachunkowej. Dowód księgowy musi
zawierać:
określenie rodzaju dowodu i jego numeru identyfikacyjnego,
określenie stron (nazwy, adresy) dokonujących operacji gospodarczej,
opis operacji gospodarczej, oraz jej wartość, w miarę możliwości określoną
także w jednostkach naturalnych,
datę dokonania operacji, a także datę wystawienia dowodu (gdy sporządzono
go pod inną datą),
podpis wystawcy dowodu oraz osoby, której wydano lub od której przyjęto
składniki aktywów,
stwierdzenie sprawdzenia i zakwalifikowania dowodu do ujęcia w księgach
rachunkowych przez wskazanie miesiąca oraz sposobu ujęcia dowodu w
księgach rachunkowych (dekretacja), podpis osoby odpowiedzialnej za te
wskazania

46.

Cechy dowodu księgowego
Zgodnie z ustawą o rachunkowości, dowody księgowe powinny być:
rzetelne - zgodne z rzeczywistym przebiegiem operacji gospodarczej,
kompletne,
wolne od błędów rachunkowych ,
Niedopuszczalne w dowodach księgowych jest dokonywanie wymazywania i
przeróbek.
Rodzaje dowodów księgowych
Wyróżnić można następujące rodzaje dowodów księgowych:
zewnętrzne własne - przekazane w oryginale kontrahentowi ,
zewnętrzne obce - otrzymane od kontrahentów ,
wewnętrzne - dotyczące operacji wewnątrz jednostki ,
Podstawą do zapisów w księgach rachunkowych mogą być również dowody księgowe:
zbiorcze - służące do dokonania łącznych zapisów kilku dowodów
źródłowych, które muszą być wymienione w dowodzie zbiorczym ,
korygujące,
zastępcze - wystawione do czasu otrzymania dowodu zewnętrznego obcego ,
rozliczeniowe - ujmujące dokonane uprzednio zapisy według nowych
kryteriów klasyfikacyjnych.

47.

Zapis operacji, obrót i saldo konta
Operacje gospodarcze na kontach T-owych zapisywane są poprzez wprowadzenie zapisu
po odpowiedniej stronie konta. Suma zapisów po danej stronie konta nazywana jest obrotem.
Saldo konta jest to natomiast różnica pomiędzy obrotami po obu stronach konta.
Przykład:

48.

Na koncie dokonano zapisów zarówno po stronie kredytowej, jak i po stronie
debetowej. W tym konkretnym przypadku - obroty po stronie debetowej są
wyższe niż po kredytowej. Różnica pomiędzy wartościami obrotów daje nam
saldo konta. W naszym przykładzie obroty po stronie Dt wynoszą 2.500,00
natomiast po stronie Ct 1.300,00. Konto wykazuje się saldo debetowe w
wysokości 1.200,00
Może oczywiście wystąpić również sytuacja odwrotna i obroty po
stronie kredytowej mogą być większe niż po debetowej. W takiej
sytuacji konto będzie wykazywać saldo kredytowe.

49.

KLASYFIKACJA KONT KSIĘGOWYCH
KONTA BILANSOWE – są to konta służące do ewidencji składników bilansu.
Wyróżniamy dwa rodzaje kont bilansowych, zależnie od tego, czy służą one do
ewidencji składników aktywów czy pasywów. Nazywamy je odpowiednio:
kontami aktywnymi i pasywnymi.
Tak jak widać na poniższym schemacie, każdy składnik bilansu księgowany jest
na odrębnym koncie. Poniższy rysunek jest jednak dużym uproszczeniem,
ponieważ w rzeczywistości prawie każdy składnik bilansu składa się z wielu
mniejszych części, z których każda posiada swoje odrębne konto w celu
łatwiejszej ewidencji. Na przykład wszystkie należności nie są księgowane na
jednym koncie, ale na wielu, w zależności od ich rodzaju. Z reguły jest też tak,
że każdy kontrahent posiada w systemie księgowym oddzielne konto, na którym
księgowane są wyłącznie jego należności i zapłaty. O tym jednak będziemy
mówić znacznie szerzej, gdy wprowadzimy pojęcie księgi głównej i ksiąg
pomocniczych. Na razie musimy zapamiętać, że każdy element bilansu
zapisany jest na koncie księgowym. Do księgowania aktywów służą konta
aktywne, a do pasywów - pasywne.

50.

51.

onta aktywne
Na kontach aktywnych księgujemy wartości składników aktywów. Po stronie
debetowej (lewej) konta zapisujemy saldo początkowe oraz po tej samej stronie
księgujemy wszystkie zwiększenia danego składnika majątku. Po stronie
kredytowej natomiast księgujemy wszystkie jego zmniejszenia.
Konta aktywne zawsze wykazują saldo debetowe. Znaczy to, że obrót
debetowy konta jest zawsze większy lub równy obrotowi kredytowemu. Jeżeli
obroty w danym okresie są równe, saldo końcowe konta wynosi zero.
Konta pasywne
Na kontach pasywnych księgujemy wartości składników pasywów. Po stronie
kredytowej (prawej) konta zapisujemy saldo początkowe oraz po tej samej
stronie księgujemy wszystkie zwiększenia danego składnika majątku. Po stronie
debetowej natomiast księgujemy wszystkie jego zmniejszenia.
Konta pasywne zawsze wykazują saldo kredytowe. Oznacza to, że obrót
kredytowy konta jest zawsze większy lub równy obrotowi debetowemu. Jeżeli
obroty w danym okresie są równe, saldo końcowe konta wynosi zero.
K

52.

53.

Otwieranie i zamykanie kont bilansowych
Otwarcie konta bilansowego polega na wpisaniu jego bilansu
początkowego. Następnie na koncie rejestruje się operacje
gospodarcze w kolejności chronologicznej nadając im numery.
Konto zamyka się stawiając poziomą linię, pod którą wpisuje się obroty
poszczególnych stron. Następnie wylicza się saldo końcowe konta i
wpisuje po stronie przeciwnej do tej, na której saldo występuje.
Następnie, poprzez zsumowanie obrotów i sald uzyskuje się sumę
kontrolną, która powinna być taka sama po obu stronach.

54.

55.

aldo początkowe i końcowe
Warto w tym miejscu wyjaśnić wstępnie pojęcie salda początkowego i
końcowego. Saldo początkowe (skrót Sp), jest to saldo występujące na koncie
na początku danego okresu obrotowego, na przykład na początku roku,
miesiąca. Saldo końcowe (skrót Sk) natomiast jest to saldo występujące na
koncie na koniec danego okresu: roku / miesiąca.
Saldo końcowe danego okresu jest zarazem saldem początkowym okresu
następującego po nim. Tak więc, jeżeli na naszym koncie księgowym na dzień
31.12.2009 widnieje saldo debetowe w wartości 1.200,00, to jest ono tym
samym saldem początkowym dla 01.01.2010r.
Konto księgowe bilansowe często rozpoczyna zapisy saldem otwarcia,
ponieważ działalność podmiotu gospodarującego jest kontynuowana przez
więcej niż jeden okres sprawozdawczy.
S

56.

KONTA WYNIKOWE – specyfika tej grupy kont księgowych polega na tym, że nie
występuje tu saldo początkowe, gdyż jak sam nazwa wskazuje, konta wynikowe służą
do ustalania wyniku finansowego tej działalności i w związku z tym saldo końcowe jest
wykazywane w rachunku zysków i strat i przenoszone na koniec okresu na inne konto
księgowe. Zatem konta te nie wykazują bilansu końcowego. Na koniec każdego okresu,
po wyznaczeniu wyniku finansowego, konta przychodów i kosztów mają więc salda
zerowe i z nowym okresem przychody i koszty naliczane są od początku.
PODZIAŁ KONT WYNIKOWYCH
W celu uzyskania większej przejrzystości co do sposobu powstawania wyniku finansowego,
jednostka dokonuje tak zwanego pionowego podziału konta wynik finansowy.

57.

W ten sposób rozdzielane są przychody i koszty na oddzielne konta, co od razu daje o
wiele dokładniejszy obraz wyniku finansowego. Przedsiębiorstwo może bowiem
obserwować oddzielnie przychody i koszty, które wpływają na wysokość osiągniętego
zysku lub poniesionej straty i obserwować która część kosztów generuje największe
straty oraz która część przychodów z podstawowej działalności operacyjnej stanowi
źródło największych zysków.
Poziomy podział kont przychodów i kosztów
Jednostka gospodarcza, w celu uzyskania dalszej szczegółowości
dokonywanych przez siebie transakcji, posiada wiele kont przychodów oraz
wiele kont kosztów, na których odpowiednio księguje różne rodzaje zdarzeń
gospodarczych.
Osobno są więc księgowane przychody ze sprzedaży towarów, osobno
materiałów, osobno sprzedaż środków trwałych, osobno uzyskane odsetki z
lokat bankowych itd.
Koszty również są rozdzielone na wiele różnych rodzajów: koszty sprzedaży,
koszty materiałów, koszty energii, koszty wynagrodzeń itp.
Im większe przedsiębiorstwo i im bardziej złożona jego działalność, tym więcej
wykorzystuje ono różnych kont wynikowych.
Ogólnie, sposób ustalania wyniku finansowego przy wykorzystaniu kont
wynikowych możemy przedstawić następująco:

58.

Możemy tu zauważyć zjawisko istnienia związku rachunku wyników z bilansem:
księgowania na kontach bilansowych po stronie Dt, czyli zwiększające aktywa lub zmniejszające pasywa,

59.

Możemy tu zauważyć zjawisko istnienia związku
rachunku wyników z bilansem:
księgowania na kontach bilansowych po stronie Dt, czyli zwiększające
aktywa lub zmniejszające pasywa, księgowane są jako przychody lub
zyski,
księgowania na kontach bilansowych po stronie Ct, czyli zwiększające
pasywa lub zmniejszające aktywa, księgowane są jako koszty lub straty.

60.

KONTA SYNTETYCZNE
Podstawowymi kontami wykorzystywanymi w jednostce gospodarczej
są
konta
syntetyczne
zawarte
w
zakładowym planie kont
przedsiębiorstwa. Konta te tworzą tak zwaną księgę główną. Na
kontach syntetycznych ujmuje się zbiorczo wszystkie operacje
dotyczące całych grup aktywów i pasywów.
Konta syntetyczne są kontami, na których zapisanych jest wiele
transakcji w porządku chronologicznym. Pomimo, iż służą one dobrze
do uzyskania informacji na temat ogólnego poziomu danego składnika
bilansu, zupełnie nie nadają się do codziennego zarządzania i
administrowania zasobami posiadanymi przez przedsiębiorstwo

61.

Przykłady:
Konto „należności handlowe”, na którym przedsiębiorstwo ewidencjonuje wszystkie należności
powstające na skutek sprzedaży dóbr i usług oraz ich spłaty. Saldo tego konta będzie
wykorzystane do sporządzenia bilansu przedsiębiorstwa.

62.

Konto „środki trwałe” służące ewidencji księgowej związanej ze wszystkimi transakcjami
dotyczącymi aktywów trwałych

63.

W przypadku, gdyby dana jednostka gospodarcza wykorzystywała tylko
jedno konto np. do zarządzania należnościami od wszystkich
kontrahentów, ustalenie który z nich ile jest przedsiębiorstwu dłużny
byłoby niezwykle trudne. W takim wypadku na pomoc przychodzą
właśnie konta analityczne.
KONTA ANALITYCZNE to uszczegółowienie kont syntetycznych.
Wykorzystuje się je, aby rozdzielić zapisy na koncie syntetycznym na
mniejsze grupy, dzięki którym można łatwiej zarządzać zasobami, oraz
by wprowadzać dodatkowe informacje dotyczące poszczególnych
transakcji. Przykładowo dla zapasów - w księdze pomocniczej obok
informacji o wartości zapasów, przechowuje się informacje dotyczące
ich ilości. Informacji tych nie uzyskamy poprzez przegląd konta
syntetycznego.
Zespół kont analitycznych do danego konta syntetycznego nazywany
jest często księgą pomocniczą. Niektóre księgi mają swoje nazwy
specyficzne - na przykład księga pomocnicza do konta „Środki trwałe”
nazywana jest „Rejestrem środków trwałych”.

64.

Zgonie z Ustawą o rachunkowości najczęściej księgi pomocnicze (konta analityczne)
stosuje się do następujących kont syntetycznych:
środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych - rejestr środków trwałych,
rozrachunków z dostawcami i odbiorcami - odpowiednio analityka zobowiązań i
należności,
rozrachunków z pracownikami,
kosztów,
sprzedaży,
innych elementów majątku lub zobowiązań istotnych dla danego przedsiębiorstwa.
W przypadku niektórych kont posiadanie odrębnej „analityki” jest wymagane przez prawo.
Tak jest na przykład dla konta wynagrodzeń pracowników. Na kontach syntetycznych
księgowane są jedynie zbiorcze kwoty należności wobec pracowników oraz zbiorcza
kwota kosztów wynagrodzeń. W księdze pomocniczej natomiast trzymane są informacje
dotyczące wynagrodzeń poszczególnych osób, ich bonusów, kar itp. Dostęp do księgi z
wynagrodzeniami jest ograniczony do małej ilości osób, co umożliwia zachowanie w tajemnicy
danych poszczególnych pracowników oraz ich wynagrodzenia.

65.

Zasady księgowania na kontach analitycznych
Księgowanie na kontach analitycznych podlega pewnym zasadom, których
celem jest zachowanie ich spójności z kontami syntetycznymi oraz spójności
całego systemu księgowego:
Zapis powtarzalny - księgowanie na koncie analitycznym jest dokładnym
odzwierciedleniem księgowania na koncie syntetycznym. Księgowanie
dokonywane jest w tej samej kwocie i po tej samej stronie co w przypadku
księgowania na koncie syntetycznym. Jest to dosłownie kopia księgowania
na koncie syntetycznym;
Kompletność kont analitycznych - konta analityczne danego konta
syntetycznego pokrywają wszystkie transakcje rejestrowane na koncie
syntetycznym, co w efekcie powoduje, że:
suma obrotów na wszystkich kontach analitycznych danego konta równa
jest sumie obrotów konta syntetycznego,
suma sald wszystkich kont analitycznych danego konta równa jest saldu
konta syntetycznego.
Zapis jednostronny - kontem wymagającym dwustronnego zapisu, zgodnie z
zasadą rachunkowości, jest konto syntetyczne zaś konta analityczne są
jedynie kontami pomocniczymi, na których księgowanie jest powtarzane w
celu uzyskania większej przejrzystości danego składnika konta
analityczne nie wymagają zapisu dwustronnego.

66.

Przykłady:
Należności handlowe - zespół kont analitycznych – jest to przykład konta, do którego większość
przedsiębiorstw prowadzi „analitykę” i najbardziej czytelny przykład zastosowania kont „analityki”.
Konta analityczne ułatwiają monitorowanie należności i ich spłat od poszczególnych odbiorców.
Najczęściej stosowaną metodą jest utrzymywanie odrębnego konta dla każdego odbiorcy.

67.

Środki trwałe - księgą pomocniczą do konta syntetycznego „Środki trwałe” jest tzw. rejestr środków
trwałych. Rejestr ten jest specyficznym rodzajem księgi pomocniczej, ponieważ służy on dwóm odrębnym
kontom syntetycznym jednocześnie: konto „Środki trwałe” oraz konto „Umorzenie środków trwałych”. Jest to
ułatwienie, pomagające lepiej zarządzać środkami trwałymi.

68.

W rejestrze środków trwałych księguje się:
wszystkie przyjęcia przez spółkę środków trwałych oraz ich sprzedaże;
suma wartości środków trwałych tworzy wartość tzw. brutto środków
trwałych posiadanych przez jednostkę (bardzo często jest to koszt zakupu
środków trwałych), która przedstawiana jest na koncie „Środki trwałe”;
dla każdego środka księguje się systematyczne jego amortyzację, która
prezentuje utratę wartości z tytułu zużycia tego środka trwałego.
Skumulowana amortyzacja prezentuje zużycie środka trwałego od
momentu przyjęcia go przez spółkę do użytkowania i jest widoczna na
koncie „Umorzenie środków trwałych”.

69.

EWIDENCJA POZABILANSOWA
Nie wszystkie zdarzenia gospodarcze ewidencjonujemy na kontach
bilansowych. Te, które nie mają wpływu na stan aktywów i pasywów firmy, ale z
jakichś względów wymagają odnotowania - ujmujemy w ewidencji
pozabilansowej.
Niezależnie od tego w praktyce gospodarczej występuje również wiele zdarzeń i
stanów, które z chwilą zaistnienia nie powodują zmian naszych aktywów bądź
pasywów, lecz z uwagi na określone skutki bądź potrzeby (np. sprawozdawcze,
kontrolne czy rozliczeniowe) wymagają odnotowania.
KONTA POZABILANSOWE – jest to szczególny rodzaj kont, gdyż ewidencjonuje
się za ich pomocą zdarzenia, które nie są operacjami gospodarczymi. Oznacza
to, że zdarzenia te nie mają wpływu na strukturę bilansu danej jednostki (nie
mają wpływu na stan aktywów ani pasywów).
Na kontach pozabilansowych obowiązuje zasada zapisu jednostronnego, a
ewentualnych sald występujących na tych kontach na koniec roku nie ujmuje się
w bilansie.
Rodzaj dokumentów stanowiących podstawę zapisu na tych kontach określa
kierownik jednostki w zakładowej instrukcji obiegu dokumentów.

70.

Sposób funkcjonowania kont niebilansowych jest podstawą do
określenia ich jako kont korygujących:
a) konta korygujące zwiększające wartość danego składnika
bilansowego (w przypadku gdy posiadają takie samo saldo jak konto
podstawowe),
b) konta korygujące zmniejszające wartość danego składnika
bilansowego (w przypadku gdy posiadają saldo przeciwne do konta
podstawowego),
c) konta korygujące nie występują samodzielnie.

71.

Zdarzenia ewidencjonowane poza systemem kont bilansowych:
OBCY MAJĄTEK
Jednym z najczęstszych zdarzeń odnotowywanych w ewidencji pozabilansowej jest posiadanie obcych
składników majątku. Mogą to być np. materiały czy surowce przyjęte w celu usługowego ich
przetworzenia, urządzenia techniczne dostarczone do naprawy, zapasy przyjęte na przechowanie,
towary przyjęte w komis itd. Ponieważ są to obce składniki majątku, nie ujmujemy ich na kontach
bilansowych, bo z naszego punktu widzenia nie są aktywami (nie mamy nad nimi ekonomicznej kontroli).
Pomimo to zasadne jest objęcie ich przynajmniej ilościową ewidencją pozabilansową w celu zachowania
nad nimi fizycznej kontroli, a także z uwagi na obowiązek inwentaryzacji takich obcych zapasów (nie
dotyczy on jedynie firm świadczących usługi pocztowe, transportowe, spedycyjne i składowania).
Innym przykładem obcych składników majątku nieujmowanych w ewidencji bilansowej są środki trwałe
użytkowane na podstawie umów najmu, dzierżawy czy leasingu, jeśli umowy te nie spełniają przesłanek do
uznania ich za aktywa bilansowe korzystającego bądź kiedy przesłanki te spełniają, lecz korzystający stosuje
uproszczenie polegające na podatkowej kwalifikacji takich umów i na tej podstawie nie zalicza ich do swoich
aktywów (patrz art. 3 ust. 4 - 6 ustawy o rachunkowości). Zauważmy, że wartość nieamortyzowanych lub
nieumarzanych przez przedsiębiorstwo środków trwałych, używanych na podstawie umów najmu, dzierżawy,
leasingu i innych podobnych, ujawniamy w informacji dodatkowej. Zarówno to, jak i bieżące potrzeby
informacyjne uzasadniają potrzebę zaprowadzenia ewidencji pozabilansowych również i dla tych składników
majątkowych.
ZOBOWIĄZANIA WARUNKOWE I ZABEZPIECZENIA
W ewidencji pozabilansowej odnotowujemy też zobowiązania warunkowe z tytułu np. udzielonych
poręczeń, gwarancji czy indosowania weksli. Zarządzający firmą muszą przecież wiedzieć, jaki jest stan
takich zobowiązań, kiedy wygasają, czy nie uzasadniają utworzenia rezerw itd. Stan zobowiązań
warunkowych ujawnia się również bezwzględnie w informacji dodatkowej - podstawą będzie tu właśnie
prowadzona rzetelna ewidencja pozabilansowa.
Inną kategorią zdarzeń, które powinniśmy odnotowywać, jest ustanowienie zabezpieczeń rzeczowych na
majątku własnym (tj. obciążających majątek własny hipotek, zastawów, przewłaszczeń pod warunkiem

72.

Podatki w ewidencji pozabilansowej
Równolegle prowadzoną ewidencję pozabilansową można wykorzystać
również do ujęcia całokształtu operacji różnicujących wynik brutto od
podstawy opodatkowania.
Czyli m.in.:
¦ kosztów niebędących kosztami uzyskania (przejściowo lub wcale),
¦ przesunięcia podatkowego i księgowego momentu poniesienia kosztu lub
uzyskania przychodu,
¦ przychodów niezaliczanych do przychodów podatkowych,
¦ przychodów podatkowych niezaliczanych do bilansowych,
¦ różnic w tempie podatkowej i bilansowej amortyzacji,
¦ różnic w kwalifikacji umów leasingu.

73.

VI. ZAKŁADOWY PLAN KONT
Zakładowy plan kont – to formalny dokument, będący częścią systemu
księgowego. Każdy podmiot prowadzący pełną księgowość finansową
zobowiązany jest do posiadania i stosowania zakładowego planu kont.
Obowiązek ten nałożony jest przez Ustawę o rachunkowości. W momencie
rozpoczynania działalności lub też w momencie wprowadzania księgowości,
jednostka gospodarcza ma obowiązek stworzenia planu kont dopasowanego do
rodzaju swojej działalności. Do tego celu przedsiębiorstwa wykorzystują
wzorcowe plany kont dla ich typu działalności, wprowadzając jedynie niewielkie
zmiany. Również wykorzystanie konkretnego programu księgowego narzuca
niekiedy pewne rozwiązania.
Zakładowy plan kont zawiera spis wewnętrznych numerów kont
przedsiębiorstwa i ustala zasady księgowania na tych kontach wszelkich
operacji gospodarczych, które mogą wydarzyć się w wyniku działalności
przedsiębiorstwa.
Plan kont musi spełniać formalne wymogi ustalone w Ustawie o rachunkowości.
Jest on zwykle sporządzany przez głównego księgowego i zatwierdzany przez
kierownika jednostki.

74.

W zakładowym planie kont należy przedstawić:
wykaz kont syntetycznych (kont księgi głównej),
zasady tworzenia i funkcjonowania kont analitycznych (kont ksiąg
pomocniczych),
metodę ewidencji analitycznej, jaka będzie stosowana dla wybranej
grupy rzeczowych składników majątku obrotowego,
zasady wyceny rzeczowego majątku obrotowego,
stosowane metody amortyzacji majątku trwałego.