Татар әлифбасы. Латин графикасы нигезендә

1. Татар әлифбасы

Латин графикасы нигезендә

2.

Аа
Әә
Бб
Вв
Гг
Дд
Ее
Ёё
Жж Җҗ Зз
Ии
Йй
Кк
Лл Мм
Нн
Ңң
Оо
Өө
Пп
Рр
Сс
Уу
Үү
Фф
Хх
Һһ
Цц
Чч Шш
Щщ Ъъ Ыы
Ьь
Ээ Юю Яя
Тт
Татар әлифбасы (tat. lat. Tatar älifbası) —
татар теленең язылышында кулланыла
торган әлифба. Татарлар берничә әлифба
кулланган: иң борынгысы — төрки рун
язуы, X йөздән 1927 елга кадәр — гарәп
язуында, 1928-1939 елларда — латин
графикасы, аннан соң — кириллица.

3.

Яңалиф
Яңалиф-2
Aa Bʙ Cc
Çç
Dd
Ee
Əə
Gg Ƣƣ Hh
Ii
Jj
Kk
Nn Ññ Oo Ɵɵ
Pp
Şş
Xx
Tt
Uu
Vv
Aa Əə Bb
Cc
Çç
Dd
Ee
Ff
Ll Mm
Gg Ğğ Hh
Iı
İi
Jj
Kk
Qq
Qq
Rr
Ss
Ll Mm Nn Ññ Oo
Ɵɵ
Pp
Rr
Yy
Zz
Ƶƶ
Ss
Vv
Ww Xx
Ff
Şş
Tt
Uu
Üü
Ьь
Yy Zz
Яңалиф (яңа әлифба/Jaŋa əlifʙa сүзләреннән
кыскартма, баш. яңы әлифбa/jaŋь əilfʙa, рәсми совет
матбугатта — Яңа төрки әлифбасы) —
гомумсоюз латинизация проекты чикләрендә 1920елларның ахырында тәкъдим ителгән барлык төрки
телләрнең латин язуына күчерү буенча проекты.
Рәсми рәвештә төрки телле республикаларда һәм
автономияле өлкәләрдә 1928 елда гарәп
язуы нигезендәге әлифбаларга алмашка кертелә.
1938—1940 елларда тизләтелгән темплары
белән кирилл язуы нигезендәге әлифбаларына
алмаштырыла.
Яңа татар латин әлифбасы «Яналиф-2» дип атала
(1920—30нчы елларда кабул ителгән «Яналиф» дигән
әлифбага нигезләнеп).
Ул Татарстан Республикасының №232
нче кануны нигезендә 1999 елның 15
сентябрендә кабул ителә. Ләкин Русия
Федерациясенең Конституцион мәхкәмәсе №16-П
кануны нигезендә әлифбаны 2004 елның 16
ноябрендә канунсыз дип таный.
’

4.

Заманалиф
Заманалиф - Үзәк Европа шрифтлары нигезендә ясалган әлифбасы, Ә, Ө, койрыклы N хәрефләре күп
шрифтларда юклык аркасыннан Ä, Ö, Ñ тәкъдим ителгән. Моннан тыш Заманалифта нечкә "i" авазына каты ише
- аерым хәреф "í" (ıy=ый) өстәлә. Шулай итеп, тулы сузык сингармонизмы булдырыла: a - ä, o - ö, u - ü, ı - e, i - í
Рәсми матбугатта Яңалиф-2 Ä, Ö, Ñ хәрефләре белән кулланыла: Интертат, Татар-Информ, Безнең Гәҗит, ТRT.
Бу имләсе Бердәм Төрек әлифбәсендә нигезләнгән:
Аа
Bb
Cc
Çç
Dd
Ее
Ää
Ff
Gg
Ğğ
Hh
Iı
İi
Jj
Kk
Ll
Мm
Nn
Ññ
Оо
Öö
Pp
Qq
Rr
Ss
Şş
Тt
Uu
Üü
Vv
Xx
Yy
Zz
Диалиф
Яңалиф-2 кабул иткәнче Алман телендә
Умляут хәрефләре ä=ae,ö=oe,ü=ue язуын
татар теле өчен тәкъдим ителә иде:
ә=ae ө=oe ү=ue ы=ee ый=ei
һәм инглиз телендә шикелле һәм
аналогиясендә "һ" хәрефе кулланып:
ч=ch ш=sh гъ(ğ)=gh ң=nh
Сузык сингармонизмы (каты-нечкә): a-ae
o-oe u-ue ee-e ei-i
Махсус дифтонг кагыйдәсе: уы=uwee ,
үе=uewe (бер мәгънәлек өчен): баруыbaruwee , килүе-kiluewe , куык-quweeq
бердәм Төрек әлифбасыннан ерак
булганлыктан, аннан рәсми рәвештә
баш тартты, әмма санак
технологияләрендә Диалиф кулланыла.
Диалиф-2
Татар телендә ж-j хәрефе (Диалиф
юрамасы буенча) сирәк кулланыла, шуңа
күрә Пәрәвездә кайчакта Диалиф-2
файдалана. Диалиф-2 нигезендә Диалиф
тора, ләкин Диалиф-2 юрамасында j-латин
хәрефе ешрак кулланыла.
Диалиф-2 буенча:
ы-y, й-j, ү-uu
Мәсәлән: jyl-ел, jyraq-ерак, kuup-күп,
kuugaerchen-күгәрчен, bardynh-бардың ,
ж хәрефе өчен: ж-zh, зһ-z'h : zhurnalistжурналист, Aez'harov - Әзһаров
Диалифнең (ике төренең) һичшиксез
яхшылыгы - һәрбер санакта татар телендә
язу һәм рәсми әлифбага күчерү
мөмкинлеге.
Иналиф
Гади латин клавиатурасы куллану
өчен Иналиф (Интернет әлифбасы)
2002 елда килеп чыкты. Бу имлә
дифтонг әлифбасы тәҗрибәсе күзгә
тотып санак белгечләре тарафыннан
эшләнгән. Апостроф ' билгесе
кулланып татар хәрефләре билгеләнә:
ә=a' ө=o' ү=u' ы=i' ый=i'y
һәм инглиз телендә шикелле хәрефе
кулланып: ч=ch ш=sh гъ(ğ)=gh ң=n'

5.

Ꞑꞑ
‫ ‬
Nh nh
N' n'
Ꞑꞑ
Ññ
Ңң
19
Oo
‫ ‬,
Oo
Oo
Oo
Oo
Оо
20
Ɵɵ
‫ ‬
Oe oe
O' o'
Өө
Öö
Өө
21
Pp
‫ ‬
Pp
Pp
Pp
Pp
Пп
22
Qq
‫ ‬
Qq
Qq
Qq
Qq
К к (къ)
23
Rr
‫ ‬
Rr
Rr
Rr
Rr
Рр
24
Ss
‫ ‬
Ss
Ss
Ss
Ss
Сс
18
Кирилл
Яңа имлә
№
Jaꞑalif
Хәзерге
Дифтонг
гарәп
имләсе
Иналиф
Яңалиф-2
әлифбасы
Хәзерге
язуы
латин
нигезендәге
әлифбасы
татар
әлифбасы
1
Aa
‫ ‬
Aa
Aa
Aa
Aa
Аа
2
Bʙ
‫ ‬
Bb
Bb
Bb
Bb
Бб
3
Cc
‫ ‬
Ch ch
Ch ch
Çç
Çç
Чч
4
Çç
‫ ‬
Cc
Cc
Cc
Cc
Җҗ
25
Şş
‫ ‬
Sh sh
Sh sh
Şş
Şş
Шш
5
Dd
‫ ‬
Dd
Dd
Dd
Dd
Дд
26
Tt
‫ ‬
Tt
Tt
Tt
Tt
Тт
6
Ee
‫ ‬
Ee
Ee
Ee
Ee
Е е (э)
Əә
‫ ‬
Əә
‫ ‬,
Uu
Uu
Uu
Uu
Уу
A' a'
Ää
Uu
Ae ae
Əә
27
7
8
Ff
‫ ‬
Ff
Ff
Ff
Ff
Фф
28
Vv
‫ ‬
Ww
Ww
Ww
Ww
В в (в, у)
9
Gg
‫ ‬
Gg
Gg
Gg
Gg
Г г (гь)
29
Xx
‫ ‬
Xx
Xx
Xx
Xx
Хх
10
Ƣƣ
‫ ‬
Gh gh
Gh gh
Ğğ
Ğğ
Г г (гъ)
‫ ‬
Ue ue
U' u'
Üü
Üü
Үү
Hh
Hh
Hh
Hh
Һһ
Уy
Hh
‫ ‬
30
11
12
Ii
‫ئی‬
Ii
Ii
İi
İi
Ии
31
Zz
‫ ‬
Zz
Zz
Zz
Zz
Зз
13
Jj
‫ ‬
Yy
Yy
Yy
Yy
Йй
32
Ƶƶ
‫ ‬
Jj
Jj
Jj
Jj
Жж
14
Kk
‫ ‬
Kk
Kk
Kk
Kk
К к (кь)
Ƅƅ
‫ ‬,
Ee ee
I' i'
Iı
Iı
Ыы
Ll
‫ ‬
33
15
Ll
Ll
Ll
Ll
Лл
16
Mm
‫ ‬
Mm
Mm
Mm
Mm
Мм
(34.1)
'
‫ء‬
'
'
'
'
ъ, ь, э
17
Nn
‫ ‬
Nn
Nn
Nn
Nn
Нн
(34.2)
ƅj
‫ئی‬,
ei
i'y
ıy
ıy
ый

6.

That’s ALL! Thank you!
На этом все! Спасибо!
Шунын белэн беттэ! Рэхмет!
Ось і все! Спасибо!
这就是全部 谢谢
Eso es todo! ¡Gracias!
C'est tout! Merci!
Hepsi bu! Teşekkür ederiz!
Designed by Kam Lotfull with love