Экология, тіршілік қауіпсіздігі және экономикалық теория негіздері

1.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ КОРПОРАЦИЯСЫ
ҚазБСҚА
Құрылыс технологиялары, инфрақұрылым және менеджмент факультеті
пән: «Экология, тіршілік қауіпсіздігі және экономикалық теория
негіздері»
Практикалық сабақ 1-2
тақырыб: «Биогеоценоздың қүрылымы. Атмосфераға
шығарыстылары бойынша ондірістің экологиялық қауіпсіздік
категориясын анықтау»
ассоц.профессор Жараспаева Гульжанар Жумагалиевна
Алматы, 2024

2.

Кез келген жүйенің құрылымы – оның бөлімдерінің
байланысы мен қатынастарының
заңдылықтарында.
Биоценоздың құрылымы көпжақта, олар мынандай
аспектыларды бөледі.
Биоценоздың түрлік құрылымы – бұл ондағы
әртүрлі түрлердің олардың сандық немесе массалық
қатынасы. Биоценоздың бай және кедей түрлерін бөледі.
Жеке түрлердің ролін анықтау үшін олардың сандық
сапасын анықтап, санақ жүргізіп алады:
Түрдің өте көп болуы – бір түрдің белгілі бір аудан
көлемінде
қаншалықты жинақталуында, мысалы,
шаянтектестердің 1 дм³ суда немесе тоғандардағы саны.
Кездесетін жиілігі биоценоздағы сол түрдің қаншалықты
біртекті немесе әртүрлі таралуында.
Доминантталу көрсеткіші – қарастырылып отырған
бір түрдің топтағы барлық түрлердің жалпы санына ара
қатынасымен өлшенеді.

3.

Биоценоздың кеңістіктік құрылымы оның өсімдіктік
бөлімінің – фитоценоз, жерүсті және жерасты өсімдік
массаларының қосындысымен анықталады.
Фитоценоз үшін ярусты және мозаикалық қосылыс
тән.
Ярусты дегеніміз – жерүсті өсімдіктерінің бірнеше
қабаттағы таралуы (ағаштекті, бұталы, шөптесін және
мүктектілер ярусы) және басқалар.
Мозаикалыққа — өсімдіктердің горизонтальды
бағыттағы
таралуы
(микротоптардағы,микроценоздар,микрофиценоздар,парце
лдар және т.б.).
Биоценоздың экологиялық құрылымы. Биценоздың
бірлестіктің экологиялық құрылымын сипаттайтын түрлі
типтері ағзаның экологиялық топтарының қатынасы мен
анықталады.

4.

Биогеоценоз, а значит и биосфера состоит из двух составляющих:
– абиотической (биотоп, косной);
– биотической (биоценоз) – сообщества живых организмов, обитающих в
пределах выделенного биотопа (выделенной экосистемы) рис.1.
БИОГЕОЦЕНОЗ
Абиотическая составляющая
Экотоп (биотоп)
Биотическая составляющая
Биоценоз
Литосфера
Гидросфера
Массив горных
Поверхностные воды
пород
Подземные воды
Земная поверхность Атмосферная влага
Почвы
Атмосфера
Атмосферный воздух
Почвенный воздух
Газы, растворенные в воде
Газы в горных породах
Фитоценоз
Микробоценоз
Растительный Микроорганизмы
мир (произ(восстановители)
водители)
Зооценоз
Животный мир
(потребители)
Рис.1. Структура материально-энергетической единицы биосферы
Абиотическая составляющая включает в себя компоненты: литосфера,
гидросфера, атмосфера.
Биотическая составляющая (биоценоз) включает: фитоценоз – растения,
зооценоз
–
животные,
микробоценоз
–
микроорганизмы,
которые
характеризуются особенностями в структуре, функционировании и развитии.

5.

Атмосфераға шығарыстылары бойынша ондірістің
экологиялық қауіпсіздік категориясын анықтау
Экологиялық қауіпті заттардың атмосфераға шығару категорияларын анықтау
Тапсырма шарты бойынша транспорт өндіріс орнының территориясында
қыздырылған шығындардың атмосфераға шығуының қайнар көзі біреу- көмірмен жұмыс
істейтін қазандық. Көмір жаққанда атмосфераға зиянды заттар бөлінеді: көмір күлі, азот
оксиді, күкірт диоксиді, көміртек тотығы.
Кәсіпорынның қауіптілік санатын (КҚС) есептейтін формула:
n
M
i
КОП
i 1 ПДК cc i
i
где Mi' – і-заты шығарындысының массасы, т/год;
ПДКсс i – i-затының орташа тәуліктік ПДК , мг/м3;
n –ластайтын заттар саны;
i –зиянды заттардың кауіптілік класына тәуелді өлшемсіз константа
(табл. 1.1)
(1.1)

6.

Таблица 1.1 - СН-245-71 бойынша, әтрүрлі заттардың қауіптілік класы үшін i мағынасы.
Зиянды заттардың қауіптілік класы
Өлшемсіз константа i
1. Төтенше қауіпті
1,7
2. Өте қауіпті
1,3
3. Орташа қауіпті
1,0
4. Аз қауіпті
0,9
Зиянды заттардың шығарындыларыMi' келесі формула арқылы анықталады.
Көмір жаққанда бөлінген қатты заттар саны (көмір күлі),
M тв B A р f 1 з , т/жыл
(1.2)
где B – отын шығыны, т/год;
Aр – отын күлі, %; Қарағандылық көмір– 27,6;
f – пештің құрылысына тәуелді коэффициент (қозғалатын немесе қозғалмайтын
тор, қолмен беру және т.с.с.) көмірге ұсынылатын f=0,0023;
з – тазалау аппаратында қатты заттарды аулау коэффициенті, егер аппарат жоқ
болса, онда з=0.

7.

Көмір жаққанда бөлінген SO2 саны:
р
MSO 2 0,02 B S 1 SO 2 1 SO 2 , т/год
(1.3)
где Sр – отындағы күкірт , %; Қарағандылық көмір– 0,8;
SO 2 – ұшпа күлмен байланысты SO2 үлесі; Қарағандылық көмір 0,1
SO 2 – тазалау аппаратында ауланған SO2 үлесі.
CO мөлшері:
q4
р
M CO 0,001 B Qн k CO 1 , т/жыл
100
(1.4)
где Qрн –отын жануының төменгі жылуы, МДж/кг; Қарағандылық көмір – 21,12
МДж/кг;
kCO–CO жанған кездегі саны, кг/кДж, жанған күйіне байланысты: көмір – 1,9;
q4 – механикалық толық емес жанған отын есебінен пайда болған жылудың
жоғалуы, жанған күйіне байланысты: көмір – 7%;

8.

NO2 саны:
M NO2 0,001 B Qнр k NO2 1 , т/жыл
(1.5)
Мұндағы – техникалық шешімдер нәтижесінде NO2 шығынының азаю көрсеткішін
көрсететін, 0-ге тең деп алуға болады;
k NO2 –1 гДж жылудан пайда болатын NO2 саны, қазандық қуатына
байланысты, қуаты аз қазандықтар үшін : көмір – 0,2;
Орташа тәуліктік ШЗҚ мен қауіптілер класы 1.2 кестеде көрсетілген
1.2 кесте Қазандық эксплуатацияланғандағы ластағыш заттардың ШЗҚ-сы мен
қауіптілер класы
Зат
Көмір
SO2
CO
NO2
ШЗҚсс , мг/м3
0,15
0,05
1
0,04
Қауіптілер класы
3
3
4
2

9.

КОП(ӨҚК) бойынша төрт қауіптілер класына бөлінеді. Өнеркәсіптердің бөлінуі үшін
шектелген шарттар 1.3 кестеде берілген.
I категориялы өнеркәсіп үшін шығынның азаю қажеттілгі үшін және қалалық жалпы
төмендеу үшін ШЗҚ-ның 60 70% сәйкес келеді, II категориялы – қалалық жалпы
төмендетілу үшін 30%, I және II категориялары күнделікті бақылауды қажет етеді.
III категорияға қауіптілік мәні 104 103 –ға тең өнеркәсіптер жатады. Олардың үлесіне
қалалық шығынның 10-15%-ы сәйкес келеді. Бұл өнеркәсіптерге ШЗҚ –ға жету үшін
азайтуды қажет ететін шығынның 5 10%-ы сәйкес келеді
Для предприятий IV категориялы өнеркәсіптер үшін фактілі шығын деңгейі бойынша
ШЗҚ – ның нормативін есептеуге болады.
1.3 кестесі. - Өнеркәсіптердің КОП (ӨҚК) бойынша бөлінуі үшін шектелген шарттар.
Өнеркәсіптің қауіптілік категориялары
КОП(ӨҚК) мәні
I
II
III
IV
КОП 106
106 > КОП 104
104 > КОП 103
103 > КОП

10.

Өнеркәсіптің экологиялық қауіптілік категорияларын анықтау үшін 1.4 кесте
бойынша есептелген зиянды заттардың жылдық шығыны қажет, әрі қарай далее 1.1 және
i
M i
мәнін есептейді және 1.3 кестесіндегі шектеулі
1.2 кестелерді пайдаланып
ПДК сс i
шарттар бойынша қорытынды жасалады.
1.4 кесте – КОП(ӨҚК)
Зат
Mi', т/жыл
ШЗҚсс ,
мг/м3
Қауіптілер
класы
i
M i
ПДК сс i
i
Көмір күлі
SO2
CO
NOх
КОП(ӨҚК)
КОП-ны есептеу үшін 1.5 кестені пайдаланып, бастапқы мәліметтерді
қарастырамыз.
1.5 кесте – бастапқы мәліметтер

11.

Таблица 1.4 - Расчет КОП
Вещество
Mi', т/год
ПДКсс ,
мг/м3
Класс
опасности
i
M i
ПДК сс i
i
Зола угля
SO2
CO
NOх
КОП
Исходные данные для определения КОП принять согласно таблице 1.5
№
вар.
1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
Таблица 1.5 - Исходные данные
Высота
Температура оС
Диаметр устья
трубы,
источника
Газа
Воздуха
Н, м
выбросов, D, м
Тг
ТВ
2
20
22
24
26
28
27
25
28
30
32
14
16
18
20
22
24
18
30
31
13
15
17
19
25
29
3
150
160
170
180
190
200
210
220
230
240
250
245
235
225
215
205
195
185
175
265
155
160
170
180
190
4
12
13
14
15
16
17
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
12
9
10
11
15
14
17
5
0,4
0,35
0,45
0,32
0,41
0,39
0,37
0,35
0,33
0,36
0,25
0,26
0,27
0,28
0,29
0,30
0,31
0,32
0,33
0,34
0,35
0,36
0,37
0,38
0,39
Время
работы
котельной,
t, час/год
6
4120
4120
3980
3780
3620
3620
4320
4320
4500
4500
5160
5160
8760
8760
8760
8760
5100
5100
4960
4960
4120
4120
3960
3960
3720
Объём
выбрасыва
емой ГВС,
V1 м3/с
7
4,24
4,17
4,01
3,63
4,75
4,63
4,24
3,97
3,73
3,97
4,11
5,76
5,17
4,96
4,73
4,78
4,44
4,34
4,24
4,14
3,96
4,01
4,12
4,17
4,28
Расход
угля,
Вт, тонн
8
5000
5100
4500
4700
4000
4200
5500
5700
6000
6100
6500
6700
7000
7100
6800
6900
6300
6400
5800
5900
5300
5400
4800
4900
4700