Bi̇li̇msel araştirmalarda eti̇k

1.

BİLİMSEL
ARAŞTIRMALARDA
ETİK

2.

⯈Etik terimi, Yunanca Ethos (karakter) sözcüğünden köken
almaktadır. Etik, felsefenin ahlakla ilgilenen alt dalıdır. Yakın
anlamlarda kullanılmasına rağmen ahlak felsefesi ve ahlak
farklı kavramlardır.
⯈Ahlak, bir toplumda insanların davranışları ve birbirleriyle
olan ilişkilerini düzenlemek amacıyla kabul edilmiş,
yerleşmiş normlar ve kurallar bütünüdür.
⯈Etik ise, ahlakı felsefi açıdan inceleyen düşünce sistemidir,
yani ahlak felsefesidir. Ahlakın ne olduğunu, ahlaki olarak iyi
ve kötü eylemin hangi temellere dayandığını inceler.
Toplumun koyduğu ahlaki kuralları akılcı ve sistematik bir
şekilde sorgular, tartışır.
⯈Sonuç olarak ahlak somut, yerel ve pratik; etik ise
soyut, teorik ve evrenseldir.

3.

ETİK İLKELERİN EVRİMİ
⯈Etik kavramı bilimsel araştırmaların
ilerlemesinden oldukç a geç bir
dönemde gündeme gelmiştir.
⯈İkinci dünya savaşı ve sonrasında
insanlığa karşı işlenen suç lar etik
arayışını tetiklemiştir.
⯈Nazi Almanya’sı tıpçılarının Yahudiler ve
Ç ingeneler üzerinde yaptığı donma
derecesindeki suya maruz bırakma,
etkilerini test etmek için vücuda zehir,
mikrop hatta benzin verme gibi deneyler
Nuremberg mahkemelerinde ortaya
çıkmıştır.
3

4.

ETİK İLKELERİN EVRİMİ
⯈Bu olay sonrasında Nuremberg ilkesi de
denilen «bilinç li onay»ilkesi bilimsel
araştırmalardaki etik kurallardan biri
olarak kabul edilmiştir.
⯈Bilinçli Onay: Katılımcıların araştırma
iç erisindeki rolleri hakkında
bilinç lendirilmesi sonuc unda özgür
iradeleriyle araştırmaya katılmaya onay
vermelerini ifade eder.
4

5.

ETİKTEN NEDEN TAVİZ VERİYORUZ?
⯈
Araştırmac ıların bilimsel araştırma
yapma ve yayımlama
konusundaki eğitimsizlikleri
⯈
Araştırmac ılar arasındaki rekabet ve
ç ok yayın yapma hırsı
⯈
Denetleme ve yaptırım
mekanizmalarının yetersizliği
⯈
Sosyo-kültürel nedenler
(kopya kültürü, ezberc ilik)
5

6.

ETİKTEN NEDEN TAVİZ VERİYORUZ?
⯈
Akademik yükselmede ölç ütün
yayın sayısı olması
⯈
Yönetici ve kurumların baskısı
⯈
Kolay kazanç elde etme içgüdüsü
⯈
Araştırma fonlarından destek alabilme
isteği
bilim etiğine aykırı davranışların temel
nedenleri arasındadır.
6

7.

ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR
İntihal:
⯈Bir başkasına ait olan bir fikrin, buluşun,
araştırma sonuçlarının veya araştırma
ürünlerinin bir bölümünün ya da tümünün ,
hatta kitapların tümünün ya da bir
bölümünün kaynak gösterilmeksizin istemli
olarak kopya ya da terc üme edilip yazarın
kendi üretimiymiş gibi gösterilmesidir.
7

8.

ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR
İntihal:
Ayrıca;
⯈
Yapılan atıflarda künye bilgilerinde
eksiklerin olması
⯈
Doğrudan alıntılarda tırnak işaretinin
olmaması
⯈
Yalnızc a bazı yazarlara atıf yapılması
yapılan etik hatalardan sayılabilir.
8

9.

ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR
Yazarlık hakkının ihlal edilmesi:
⯈ Bilimsel araştırma projelerinde yeterli katkıda
bulunmayan kişilerin yazar olarak projeye eklenmesi
de bir başka etik dışı davranıştır.
⯈ Örneğin, sadece veri toplama sürecine
katkıda bulunmak yazarlık hakkı kazandırmaz.
Bu kişinin olması gereken yer teşekkür
kısmıdır.
9

10.

ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR
Destek belirtmeme:
⯈Bilimsel bir araştırma projesi, bir kurum ya
da kuruluşun maddi desteği ile
yürütülmüş ise araştırmanın sunumu veya
yayımı esnasında, bu çalışmanın ilgili
kurum veya kuruluşun desteği ile
yürütüldüğü mutlaka belirtilmelidir.
10

11.

ETIK DIŞI DAVRANIŞLAR
Tekrarlı Yayın ve Dilimleme:
⯈Aynı araştırmanın birden ç ok dergiye
yollanarak tekrar yayımlatılması ya da
yayımlanmış bir araştırmanın bölümlerinde
küçük değişiklikler yaparak başka bir dergide
tekrar yayımlatılması tekrarlı yayın olarak
değerlendirilmektedir.
⯈Dilimleme ise araştırma sonuç larının tek bir
makale ile yayımlanabilecek olmasına rağmen,
araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde bölerek
aynı çalışmadan birden fazla yayın yapmaktır.
11

12.

ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR
Çarpıtma:
⯈Araştırma sürec inde verilerin kasıtlı olarak
değiştirilerek raporlanması, verilerde
manipülasyon yapılması, araştırmac ının
sadec e işine gelen verileri dikkate alması
gibi eylemler ç arpıtma ya da aldatma
eylemi iç erisinde değerlendirilmektedir.
12

13.

ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR
Uydurmacılık:
⯈Masa başı araştırması olarak da
adlandırılan bu kusurlu davranış, araştırma
yapılmadığı halde (veya eksik verileri
kullanarak) yapılmış gibi verilerin üretilmesi,
bunların rapor edilmesi veya
yayınlanmasıdır.
13

14.

ETİK DIŞI DAVRANIŞLARIN ÖNLENMESİ
Etik dışı davranışların önlenmesi, doğru sınıflandırma ve değerlendirme,
kasıtlı veya farkında olmadan yapıldığının belirlenmesi, çatışmaların haklar
gözetilerek çözüme kavuşturulması, gizlilik içinde araştırmalar yapılması,
ihlal tespitinde soruşturmanın yasal sürecine uygun yürütülmesi gibi
adımları içerir.
Bilimsel hırsızlığı önlemek amacıyla ülkeler farklı önlemler alabilir; örneğin,
etik kurullar, etik kodlar ve üniversitelerde öğrencilere etik sözleşmeleri
imzalatma gibi.
Türkiye'de TÜBİTAK ve TÜBA, etik ihlallerle mücadelede faaliyet gösteren
kurullardır.
Bilim insanlarının eğitimi, baskıların önlenmesi ve ekonomik faktörlerin
düzeltilmesi, etik dışı davranışları azaltmak için önemli adımlardır.
En etkili yaklaşım, etik ihlali yapanların bilinçlendirilmesi ve araştırmalarını
bilime katkı sağlama amacıyla yapmalarının teşvik edilmesidir.

15.

ETİK DIŞI DAVRANIŞLARDA YAPTIRIMLAR
1.Uyarı ve Yaptırımların Kesinleşmesi:
• Etik ihlalin kasıtlı veya ağır ihmal nedeniyle tespiti durumunda, kurul başkanı
yazılı olarak uyarılır.
2.Hapis Cezası ve Projelerin Sonlandırılması:
• Bilimsel çalışmaların yayın etiğine aykırı hazırlandığının tespiti halinde, suçun
şiddetine göre hapis cezası uygulanabilir.
• Asılsız suçlamada bulunan kişilerin projeleri kabul edilmez, durdurulur
ve/veya ödemeler kesilir.
3.Araştırmacıya Uygulanabilecek Cezalar:
• Hakkında yaptırım kararı alınan araştırmacı, çalışmalarının durdurulması, mali
desteklerinin kesilmesi, ödülden mahrum bırakılma gibi cezalara
çarptırılabilir.
4.Yayınların Durumu ve Gizlilik Kuralları:
• Etik ihlal tespit edilen yayınlar yaptırım süresi boyunca yayından çekilmiş
sayılır ve bunun duyurusu yapılır.
• Yaptırım kararıyla ilgili bilgiler, gizlilik kurallarına uygun biçimde ihlali yapan
kişinin bulunduğu kurumun yöneticilerine bildirilir.
5.Tekrarlanan İhlallerde Ceza Artışı ve Genel Yaptırımlar:
• Yaptırım kararı onaylanan kişi beş yıl içerisinde yeni bir etik dışı davranışta
bulunursa cezası aldığı sürenin yarısı kadar uzatılır.
• İhlal yapan kişilere istifa istenmesi, ilişkinin kesilmesi, tayin/atama engeli,
araştırmalardan men etme, eğitime katılmama, finansal destek kesme ve etik
ihlali bildirimleri gibi genel yaptırımlar uygulanabilir.