Предметы ном æвдисæг ныхасы хай хуыйны Номдар

1.

Темæ:
НОМДАР.

2.

Предметы ном æвдисæг ныхасы хай
хуыйны Номдар.
Дзуапп дæтты фарстатæн чи?
, цы?

3.

ЧИ?
ЦЫ?

4.

Базон-базон.
Дунетыл нæй мæнæй
фылдæр, Цæрын
æмбæлттимæ æнгом.
Ныхасы хæйттæн дæн сæ
сæр, Хæссын æз
предметæн йæ ном.
(Номдар).

5.

Хохы йæ цыбыр кæрц
дары.
Быдыры – йæ даргъ
кæрц. (Фыс).
Фыс æй æппары, лæг
дзы хæдон кæны.
«Æртæ æфсымæрæн - иу
хо» (фынг).
Уырызмæгыл
фондзыссæдз кæрцы.

6.

Дзыккутæ йыл уыди, æмæ
чызг нæ уыди
Тымбыл уыди, æмæ айк
нæ уыди,
Къæдзил ын уыди , æмæ
мыст нæ уыди.
Чысыл дурыны – урс
Нæмгуытæ.
Нæ чысыл мæсыг
рæсугъд амад,
Йæ алы дур дæр фидар
æвæрд.
Нæ сындзы къутæр
куы
цæуы, куы тулы

7.

Хъуыдыйады мидæг номдар фылдæр хатт
вæййы сæйрат кæнæ æххæстæгæнæны ролы.
Номдартæ вæййынц иумæйаг æмæ сæрмагонд.
Иумæйаг нæмттæ сты, бирæ иумыггаг предметты
нæмттæ чи нысан кæнынц, уыдон (гæды, тетрад).
Сæрмагонд номдартæ сты, иугай предметты нæмттæ
чи амонынц, уыдон (Мæскуы, Япон, Уырызмаг). Ирон,
уырыссаг æмæ бирæ æндæр æвзæгты сæрмагонд
нæмттæ фыссынц стыр дамгъæйæ.

8.

Номдар хицæн кæнынæн ис æрмæст семантикон
æмæ синтаксикон бындур — грамматикæты
фыссынц номы категорийы тыххæй[1]. Иу
дзырдæн, йæ хъуыдыйады ролмæ гæсгæ, ирон
æвзаджы уавæн и миногон æмæ номдар:
Арвы цъæх. (цъæх куыд номдар)
Арв цъæх у. (цъæх куыд миногон)

9.

Иууон
Бирæон
Æмбал
Æмбæлттæ
Æмбалы
Æмбæлтты
Æмбалæн
Æмбæлттæн
4. А -кæмæ? Цæмæ?
Æмбалмæ
Æмбæлттæм
5.И - кæмæй? Цæмæй?
Æмбалæй
Æмбæлттæй
6. Æ-б – кæуыл? Цæуыл?
Æмбалыл
Æмбæлттыл
7. Ц – кæимæ? Цæимæ?
Æмбалимæ
Æмбæлттимæ
8. Х – кæйау? Цæйау?
Æмбалау
Æмбæлттау
1. Н-чи? Цы?
2. Г – кæй? Цæй?
3.Д - кæмæн? Цæмæн?

10.

Хæс: Дзырдтæ дыууæ цæджындзыл адих кæнут.
Фыццаг цæджындз – æнæуд предметты нæмттæ.
Дыккаг цæджындз – удджын предметты нæмттæ.
ГОРÆТ
ФРАНК
АХУЫРГÆНÆГ
АЛТЪАМИ
КУЫРÆТ
ÆМБАЛ
БÆРЗ

11.

1. Цæваг галæн йæ …. сæтты.
(Сыкъа)
2. Æфсинты армæй …тæдзы.
(Сой)
3. Хæдзары ….. æфсиныл баст у.
4. Лæг – иудзырдон, .. – сæдæдзырдон.
5.Ирон … чъылдым не здахы.
6. Æнæ кæрддзæм …. згæ кæны.
7. Бæсты - фидауц ………
(Бæркад)
(Ус)
(Лæг)
(Кард)
Сылгоймаг)

12.

Морфологийы алæмæты бæстæйы цардысты номдартæ.
Уыдон ахæм æмхуызон уыдысты, æмæ сæ уыцы бæстæйы
иннæ цæрджытæ кодтой хæццæ.*Æмхуызон та уыдысты
цы асæй, цы æддаг бакастæй. Дзæвгар рæстæг хæццæ
кодтой номдарты. Уыцы æмтъерыйы хъуыддæгтæм нал
уыд Морфологийы бон кæсын æмæ сфæнд кодта
æмхуызон номдартæн раттын нæмттæ. Алкæмæн дæр
куыд уа йæхи сæрмагонд ном. Зæгъæм, чызг Алинæ,
лæппу Алан,газет «Рæстдзинад» æ.а.д. Уыцы номдартæ
æвæрд æрцыдысты бæрзонддæр къæпхæныл æмæ иннæ
номдарты сæрты сæрыстырæй кастысты,уымæн æмæ
фыст æрцыдысты стыр дамгъæтæй.

13.

Иумæйаг
Сæрмагонд.
Дзæуджыхъæу
Дукани
Батрадз
кълас
Уалдзæг
Терек
Нарт
хох
Рудзынг
Ирыстон
Фыссæг
Секъа

14.

Шифанер,
Газет,
Клуб,
Библиотекæ,
Поезд.
Скъапп,
Кърандаш,
Расписани.
Студент,
Инæлар,
Пъол,
Скъола,
Закъон,
Булкъон,
Къабуска.
Картæ

15.

Конкретон
Абстрактон
Æмбалад
Хæдзар
Циндзинад
Чиныг
Рудзынг
Куырæт
Бæлас
Фæрæт
Хъæдзæгдзинад
Хæлардзинад
Пурти
Æндзæвын
Мæнæргъы
Адджын

16.

Иумæйаг
Космонавт
Нау
Дукани
Поэт
Хох
Цæугæдон
Лæппу
Сæрмагонд
Юрий Гагарин
Восход - 1
Нарт
Къоста
Казбек
Терек
Амыран

17.

1. Дз æ ф б о ы у р г к д
2. Г б о æ л р гъ ц д а у н т м
3. С р дз къ ы т л о а г у н æ
4. Ф гъ у х æ а т р е б
5. Б ф дз и а д р æ ы н
6. Т г б л у р æ г а ы п и

18.

Хæдзармæ куыст.