Іс боынша іс жүргізуді тоқтата тұру, іс жүргізуді тоқтату, талап қою арызын қараусыз қалдыру

1.

Қазақстан Республикасының
Азаматтық процестік құқығы
Іс боынша іс жүргізуді тоқтата
тұру,
іс жүргізуді тоқтату,
талап қою арызын қараусыз
қалдыру
Ю-21-5

2.

Жоспар
Дәріс мақсаты:Іс боынша іс жүргізуді
тоқтата тұру, іс жүргізуді тоқтату,
талап қою арызын қараусыз
қалдырудың негіздерін айқындау
Түйінді сөздер: іс жүргізуді тоқтата
тұру, тоқтату, талап қою арызын
қараусыз қалдыру

3.

Қазақстан Республикасының
Азаматтық процестік құқығы
Азаматтық іс бойынша іс жүргізуді тоқтата түру
Іс бойынша іс жүргізуді тоқтата түру - бүл заңмен
белгіленген мэн-жайдар бойынша белгісіз мерзімге
сотпен іс жүргізу эрекеттерін уакытша тоқтату.
Іс бойынша іс жүргізуді тоқтата түрудың заң 2 (екі)
топ негіздемелерін белгілейді:
1) міндетті (ҚР АПК 272-бабы);
2) факультативті (ҚР АПК 273-бабы).

4.

Іс бойынша іс жүргізуді сот шешішн қабылдамай
аяқтауы
Бірінші инстанция сотыида азаматтық іс бойынша іс жүргізуді сот шешімін
қабылдамай аяқтауы мүмкін. Заң бұл жағдайда азаматтық іс бойынша іс
жүргізуді ұйғарым шығарумен аяқтаудын көздейді. ҚР АПК-сі іс бойынша іс
жүргізуді сот шешімін қабылдамай аяқтаудың 2 (екі) нысанын белгілейді:
1) іс бойынша іс жүргізуді қысқарту (ҚР АПК 24-тарауы);
2) арызды қараусыз қалдыру (ҚР АПК 25-тарауы).
Іс бойынша іс жүргізуді қысқарту және арызды қараусыз қалдыру институттар
нормалары талап қою бойынша, ерекше талап коюмен және ерекше
өндірістер бойыңша азаматгық істерге қолданылады.
Іс бойынша іс жүргізуді қысқарту - бүл заңмен көзделген негіздемелер
бойынша іс бойынша іс жүргізуді сот шешімін қабылдамай аяқтаудың бір
нысаны және осы іс бойынша екіиші рет сотқа жүгіну мүмкіндігін жоққа
шығарады. ҚР АПК 277-бабы іс бойынша іс жүргізуді қыскартудың толық
ңегіздемелерін көздейді, оларды үш тапқа бөліп қарастыруға болады
(З.Х.Баймолдина):
.

5.

1-азаматтық процестің қүқыққа қайшы қозғалғанына, түлғанын талап қоюға
қүқыты жоқтығына сілтеме жасайтын мэн-жайларісті Судья қозгау мәселесін
шешу кезінде қателік жасап арызды (талап арызды) қабылдады, енді осы
қателікті заңсыз крзғалган процесті қысқару жолымен түзетуге жатады.
2-өз еркілерін білдіру негізінде тараптар оз ара қүқық туралы дауды ерікті
шешуге сілтеме жасайтын мэн-жайлар.
3-сот еркіне, тараптар еркіне байланысты емес, бірақ іс жүргізу кезінде
басталған және оны қысқартуды белгілейтін мән-жайлар.
Іс бойынша іс жүргізуді қысқарудың бірінші топ негіздемелеріне ҚР АПК 277бабының 1 жэне 2-бөліктерінде көзделген мэн-жайлар жатады:
• іс азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға жатпауы (ҚР АПК 277бабының 1-бөлігі);
• сол тараптардың арасындағы сол мәселе туралы дау бойынша және сол
негіздер бойынша шығарылған, заңды күшіне енген сот шешімі немесе талап
қоюшының өз талабынаи бас тартуына немесе тараптардың бітімгершілік
келісімін орнықтыруына байланысты іс бойынша іс жүргізуді қысқарту
туралы соттың үйгарымы болса.
Осы мән-жайлар ҚР АПК 151-бабының 1 және 2-бөлігінде және талап қою
қүкығының алғы шарты болып танылады

6.

Іс бойынша іс жүргізу сбт үйғарымымен кысқартылады. Іс бойынша іс жүргізу қысқартылған
жағдайда сол тараптар арасындағы, сол мэселе туралы дау бойынша жэне сол негіздер бойынша
екінші рет сотқа жүгінуге заң бойынша жол берілмейді.
Соттың іс бойынша іс жүргізуді қысқаргу туралы үйғарымына іске қатысушы адамдар жеке тыйым
беруге, ал прокурор жеке наразылық келтіруге қүқылы.
Арызды қараусыз қалдыру - бүл заңмен көзделген негіздемелер бойынша іс бойынша іс жүргізуді
сот шешімін қабылдамай аяқтаудың бір нысаны жэне осы іс бойынша екішні рет сотқа жүгіну
мүмкіндігін жокқа шығармайды.
ҚР АПК 279-бабы іс бойынша іс жүргізуді қысқартудың тольіқ негіздемелерін коздейді, оларды үііі
топқа бөліп қарастыруға болады (З.Х.Баймолдина):
1-заңмен бекітілген талап қою қүқығын жүзеге асыру тэртібің талап қоюшымен бүзуына сілтеме
жасайтын мән-жайлар. Азаматтық іс қозғау кезіндё соттан кеткен қателікті арызды қараусыз
қалдыру нысаны ретінде заңсыз басталған процесті аяқтау жодымен түзеледі.
2-істің жүруіне әсер ететін және істі мэні бойынша шешуге тараптың немесе талап қоюшының
(тараптар) кіиэсі бойынша кедергі жасау м"үмкін мэн-жайлар. Бүл мән-жайлар іс козғалған соң
пайда болады.
3-заңның тікелей көзделуімен осы процесте арызды қарау мүмкін еместікті куэландыратын мэнжайлар.
Back to Agenda Page

7.

Арызды қараусыз қалдырудың бірінші топ негіздемёлеріне ҚР АПК 279-бабының 1-4-бөліктерінде көзделген мән-жайлар жатады. Оларға:
• талап қоюшы осы санаттағы істер үшін заңда белгіленген дауды алдын ала сотқа дейін шешудің міндетті тэртібін сақтамаса жэне осы
тәртіпті қолданудың мүмкіндігі жоғалмауы (ҚР АПК 289-бабы.);
• арызды эрекетке кабілетсіз адам беруі (ҚР АПК 279-бабы.);
• арызга қол қойған және оны берген адамның арызға қол қоюға жэне оны беруге екілеттігі жоқ болуы (ҚР АПК 279-бабы);
• осы немесе басқа соттың іс жүргізуінде осы тараптар арасындағы, сол мәселе туралы дау бойынша жэне сол негіздер бойынша бүрын
қозғалған іс бар болуы жатады (ҚР АПК 279- бабы.).
Осы мэн-жайлар ҚР АПК 152-бабының 1, 3-5-бөліктерінде көзделген жэне талап қою қүқығын жүзеге асыру шарттары ретінде аталады.
Арызды қараусыз қалдырудың екінші топ негіздемелеріне ҚР АПК 279-баптың 5-9-боліктерінде көзделген мэн-жайлар жатады. Оларға:
• тараптар арасында бүл дауды заңға сэйкес аралық соттың шешіміне беру туралы келісім жасалса және жауапкерден істі мәні бойынша карау
бастаЛғанға дейін дауды сотта шешуге қарсылық білдірілуі (ҚР АПК 279-6. 5-6.);
• өздерінің қатысуынсыз істі қарауды өтінбеген тараптар екінші шақыру бойынша сотқа келмеуі (ҚР АПК 279-бабы.);
• өзінің қатысуынсыз істі қарауды өтінбеген талап қоюшы екінші шақыру бойынша сотқа келмесе, ал жауапкер істі мәні бойынша қарауды
талап етпеуі (ҚР АПК 279-бабы);
• өзінің мүддесіне сай іс қозғалған адам мәлімделген талапты қолдамауы (ҚР АПК 279-бабы.);
• талап арызды қайтарып алу туралы өтініш берілсе, ал жауапкер істі мәні бойынша қарауды талап етпеуі жатады (ҚР АПК 279-бабы.).
Талап қоюшының не жауапкердің өтінімімен сот арызды қараусыз қалдыру жоніндегі өз үйғарымьіның күшін жояды, егер тараптар өздерінің
сот отырысында болмауының дәлелді себептерін растайтың дэлелдемелер ұсынса. Соттың осындай өтінімді қанағаттандырудан бас тартқан
үйғарымына жеке шағым берілуі мүмкін (ҚР АПК 280-6. 4 және 5-бөліктері).
Арызды қараусыз қалдырудың үшінвді топ негіздемелеріне ҚР АПК 279-бабының 10-бөлігінде және 304-бабында көзделген мэн-жайлар
жатадьі:
• егер қүжатты иеленушіден көрсетушіге арналған күші жрйылған бағалы қағаздар жэне ордерлі бағалы қағаздар бойынша қүқықты қалпына
келтіру туралы іс бойынша күжатқа өз қүқығы жөнінде өтініш түскендеГ Өтініш жергілікті ақпарат қүралдарында (газет, теледидар) сотта осы
істі қозғау туралы жарияланымнан бастап үш ай мерзім аяқталғанға дейін берілуі тиіс (ҚР АПК279-6. 10-6.).

8.

Талап қоюшы осы санаттағы істер үшін заңда белгіленген
дауды алдын ала сотқа дейін шешудің міндетті тэртібін
сақтамаса жэне арызды әрекетке қабілетсіз адам берсе
арызды қараусыз қалдыра отырып, сот үйғарымда
мемлекеттік бажды қайтаруды жэне талапты қамтамасыз
ету
жөнінде
қолданыдған
шаралардың
тоқтатылатындығын көрсетеді (ҚР АПК 280-бабы.).
Іске қатысушы, сот отырысына келмеген тараптар мен
басқа адамдарға іс бойынша арыздын қараусыз
қалдырылуы туралы сот үйғарымының көшірмесі үйғарым
шығарьідғаннан бастап 5. (бес) күннен кешіктірілмей
жіберіледі (ҚР АПК 271-6.).
Соттың арызды қараусыз қалдыру жөніндегі ұйғарымына
жеке шағым берілуі немесе жеке наразылық келтірілуі
мүмкін (ҚР АПК 280-бабы).

9.

Ұсынылатын әдебиет
тізімі:
1.Қазақстан Республикасының Азаматтық
процестік кодексі Қазақстан Республикасының
Кодексі 2015 жылғы 31 қазандағы № 377-V ҚРЗ.
01.07.2021 жылғы өзгерістер мен толықтырулар
енгізілген
2.Нұрмашев Ү. Республикасының азаматтық іс
жүргізу құқығы [Мәтін] : Оқу құралы. – Алматы :
Жеті жарғы, 2009. – 400 бет
3.Егембердиев Е.О. Қазақстан Республикасының
азаматтық іс жүргізу құқығы [Мәтін] : Оқулық. –
Астана : Фолиант, 2006. – 388 б.
4.Қазақстан Республикасының Азаматтық
процестік кодексі [Мәтін] . – Алматы : Юрист,
2016. – 212 б.