Экономикалық жүйеде коммерциялық логистиканың пайда болу тенденциясы

1.

1. Экономикалық жүйеде коммерциялық логистиканың пайда болу тенденциясы
негізінде, оның мәнін, орны мен рөлін түсіндіріңіз
Коммерциялық логистика - бұл тауар айналымы саласындағы экономикалық ағындар
жүйесін басқаруға арналған ұйым. Айналым саласындағы барлық ағындық процестерді қамти
отырып, коммерциялық логистика материалдық-техникалық ресурстарды сатып алуға, тауар
өндірушілердің дайын өнімдерін сатуға дейін жетеді және тауарлық-материалдық қорлар мен
қызметтерді коммерциялық делдалдыққа айналдырумен байланысты логистикалық операцияларды
қамтиды. логистикалық жүйелерді модельдеу әдістерін жасау және осы жүйелерді басқару кезінде
оңтайлы шешімдерді табу.
Ресейлік коммерциялық логистиканың пайда болуы 90-шы жылдардағы іргелі экономикалық
реформалардың басталуымен сәйкес келді, оған сәйкес материалды-техникалық жабдықтау мен
дайын өнімді сатудың нарықтық формалары коммерциялық логистикада ресурстарды
қаржыландырумен бөлуге қарағанда баса назар аударылды : «Коммерциялық логистика - бұл
өндіріс пен сауданың сенімділігі мен икемділігіне қол жеткізу мақсатында тауарларды сатып
алу және олардың қозғалысына байланысты еркін нарықтық экономиканы және
заңдылықтарды зерттейтін ғылыми пән». Дамудың осы кезеңінде коммерциялық логистика іс
жүзінде логистиканы алмастырды, ұдайы өндіріс процесінің барлық кезеңдерін қамтыды және
логистикалық іс-әрекеттің барлық түрлерін (көлік пен қойманы қоса) сіңірді, оларды технологиялық
операциялар мен функциялар ретінде қарастырды және белгілі бір деңгейде , логистиканың
функционалдық бағыттарының дербес дамуына кедергі келтірді.
Кейіннен жекелеген
кәсіпорындардың логистикалық жүйелерінің қалыптасуы мен дамуы және логистиканы тек
технологиялық қана емес, сонымен қатар стратегиялық деңгейде қабылдау арқылы коммерциялық
логистиканы логистикалық тәсілді жүзеге асыруға «кіру» кезеңінде шоғырландыру мүмкін болды.
«және» шығу «,логистика фирма қызметінің соңғы нәтижелерін оңтайландыруға бағытталған.
«Коммерциялық логистика (іскери логистика) - бұл мезо- және макрологистикалық шоғырландыру
және бөлу жүйелерін жобалауға, қалыптастыруға және оңтайландыруға және оларды коммерциялық
немесе өндірістік кәсіпорынның сыртқы ортасында логистикалық ағындарды басқаруда тиімді
пайдалануға арналған логистиканың бөлімі». Бұл тұрғыда «коммерциялық логистика» пайдалану
саласын (шикізат пен материалдарды сатып алу, дайын өнімді сату жөніндегі коммерциялық қызмет)
ғана емес, сонымен қатар прагматикалық мақсат - шығындарды азайту, пайданы ұлғайту және
бәсекеге қабілеттілікті арттыру дегенді білдіреді компаниясының. Жоғарыда айтылғандарға сүйене
отырып, коммерциялық логистиканың негізгі мақсаты «тауарлардың бәсекеге қабілетті сапасын
қамтамасыз ету, шығындарды азайту және кірісті арттыру, материалдық, қаржылық және ақпараттық
ағымдарды реттеу мен бақылаудың интеграцияланған жүйесін қалыптастыру» түрінде ұсынылуы
мүмкін. ағымдағы баға деңгейі ». Коммерциялық логистиканың қазіргі кездегі түсіндірмесі
коммерцияның кәсіпкерлік қызмет ретіндегі сипаттамаларынан шығады, ол тауарлардың бастапқы
құнының өсуі нәтижесінде пайда болған жағдайда ғана болуы мүмкін, ол осындай әрекеттермен
дәлелденеді саудагерге тауарларды сатып алу процесін жүзеге асыру, тауар капиталына
орналастырылған тауарлар үшін қаржылық тәуекелді қабылдау, тұтынушыға өзіне ыңғайлы уақытта
сақтау, сату, қажетті ассортиментте, талап етілетін сапада және талап етілгенде алушыларға несие
бере отырып, саны. Коммерциялық логистиканың функционалдық мазмұны экономикалық мәннен
туындайды. Коммерциялық фирма әрі тауарды сатып алушы, әрі жеткізуші болып табылады;
коммерциялық қызмет барысында тауарларға меншік құқығы (иелену, пайдалану, билік ету) өзгереді.
Ресурстық аспект тұрғысынан коммерциялық логистиканың мазмұны өте алуан түрлі: көлік, қойма,
ақпараттық және логистиканың басқа түрлері. Бұл компоненттердің барлығы тек коммерциялық
логистикада ғана емес, сонымен қатар әр түрлі экономикалық байланыстарға байланысты,
сондықтан, мүмкін, логистикалық арналардың кең таңдауы операцияларды зерттеу деңгейінде де,

2.

басқару шешімдерін қабылдау кезінде де терең зерттеуді қажет етеді. . Сауда-саттықтың жалпы
схемасы көп жағдайда өндіріс және кәсіпкерлік қызмет схемасына ұқсас болғанымен, ол сонымен
қатар елеулі айырмашылықтармен сипатталады: көпес сатып алған материалдық ресурстарды ол
дайын өнім түрінде сатып алады, ол сол кезде болады тұтынушыға сатылады. Бұл ерекшеліктер
коммерциялық логистиканың тұрақты атауын алған бизнестің осы түрінің логистикасының
ерекшеліктеріне елеулі әсер етеді. Қажет болса, оның жекелеген элементтерін сауда логистикасына
қосуға болады, ол тауардың өндірушіден тұтынушыға ағу бағыты сияқты нақты сауда функцияларын
айқын көрсетеді; сұранысы өзгеріп отыратын сатып алушыларға жеткізілімдерді уақтылы ұсыну
үшін қажетті қорларды сақтау; өндіріс пен тұтыну арасындағы уақыт аралығын жою. Ең көп
тарағаны - бұл өндіріс және айналым сфераларындағы материалдық ағындарды тиімді басқарудан
тұратын ғылыми-практикалық бағыт ретіндегі коммерциялық логистиканың тәсілі; көлік және қойма
процестерін жүзеге асыратын жүйе ретінде және сауда-сатып алу қызметін қамтамасыз ету жүйесі
ретінде.
Тауар қозғалысын логистикалық басқарудың ұйымдастырушылық формалары мен
экономикалық әдістері, оны ақпараттық және кадрлық қамтамасыз етудің әдістері мен құралдары,
басқарудың техникалық құралдары тауарлардың қозғалысы мен сақталуының барлық кезеңдеріндегі
жалпы шығындарды барынша азайтуға арналған. Коммерциялық логистика нарықтық қатынастарды
қаржылық, экономикалық және құқықтық қамтамасыз ету жүйесіне айтарлықтай әсер етеді.
Керісінше, экономикалық қатынастардың коммуникациялық қамтамасыз етілуіне, көлік қызметтері
нарығына, қойма шаруашылығының ұйымдастырылуы мен жұмысына, делдалдық ұйымдарда және
кәсіпорындарда көлік қызметін дамытуға жаңа талаптар туындайды. Сонымен бірге, олар
тауарларды жеткізудің экономикалық әдістерін жан-жақты қарастырады, таңдайды, прогрессивті
коммерциялық құқықтық актілерді, тарифтер мен тасымалдау құжаттарын қолданады.
Коммерциялық логистиканың басты мақсаты тұтынушының қажеттіліктеріне бейімделу
болып табылады, бұл олардың тапсырыстарын тез орындауға және жеткізу шарттарын нақты
сақтауға кепілдік беруді білдіреді.
Бұл мақсат келесі міндеттерде нақтыланған:
материалдар, жүктер мен тауарлар ағынын ұйымдастырудың, минималды
шығындармен жеткізілім сенімділігін және қолданыстағы қуаттарды максималды
пайдалануды қамтамасыз ететін оңтайлы жүйенің кепілдігі;
оңтайландырылмаған процестерді ашатын және кірістер мен шығыстарды нақты
салыстыру негізінде кәсіпорынның жаңа мақсаттарын қалыптастыратын басқару
жүйесін құру;
кәсіпорынның функционалды үйлестірілген ұйымдық құрылымын қалыптастыру.
Коммерциялық логистика логистиканы, көлікті, өндірісті, сатуды, қойманы - біртұтас, үздіксіз
процесті білдіреді және логистикалық принциптерге негізделген материалдық, ақпараттық,
қаржылық және басқа ағымдарды синхронды басқарудың осындай жүйелерін әзірлеуге және енгізуге
бағытталған. әдістер. Коммерциялық логистика тұжырымдамасын іске асыру келесі нәтижелерге
әкеледі: өндіріс циклі мен пайдалану мерзімдерінің қысқаруы, материалдар, аяқталмаған өндіріс
және дайын өнім қорларының азаюы, шарттық міндеттемелердің бұлжытпай орындалуы,
маңыздылықтың артуы инновациялық процестер және олардың бәсекеге қабілеттіліктің өсуіне әсері.

3.

2. Коммерциялық логистиканың тұжырымдамалары негізінде ақпараттық
ағындардың параметрлері және өлшем бірліктерін түсіндіріңіз
Ақпараттық ағын - бұл логистикалық жүйеде, логистикалық жүйенің және сыртқы ортаның
арасында, логистикалық операцияларды жүзеге асыруды басқару және бақылау үшін қажет болатын
хабарламалар жиынтығы.
Ақпарат ағыны материал ағынынан озып кетуі мүмкін, онымен немесе одан кейін бір уақытта
жүру керек. Бұл жағдайда ақпарат ағыны материалмен бірге бір бағытта да, кері бағытта да
бағытталуы мүмкін:
қарама-қарсы бағыттағы ақпарат ағыны, әдетте, тапсырыс туралы ақпаратты қамтиды;
алға бағыттағы ақпараттар ағыны - бұл жүктің алдағы келуі туралы алдын-ала хабарламалар;
материал ағынымен бір уақытта алға қарай материал ағынының сандық және сапалық
параметрлері туралы ақпарат бар;
Қарама-қарсы бағыттағы материалды ағымнан кейін жүкті қабылдау нәтижелері, әртүрлі
шағымдар немесе растаулар туралы ақпарат өтуі мүмкін.
Ақпарат ағыны келесі көрсеткіштермен сипатталады: пайда болу көзі, қозғалыс бағыты, тарату және
қабылдау жылдамдығы, ағынның қарқындылығы және т.б.
Ақпарат ағымын басқаруға болады:
^ ағынның бағытын өзгерту;
^ ақпарат тарату жылдамдығын өзгерту;
^ ақпарат ағынының көлемін шектеу немесе ұлғайту.
Ақпарат ағыны уақыт бірлігінде өңделген немесе берілетін ақпарат мөлшерімен өлшенеді.
құжаттар саны немесе байтпен өлшенген ақпарат бірліктерінің саны болуы мүмкін.
Бұл
Ақпараттық логистиканы тиімді пайдалану барлық иерархиялық деңгейлерде бүкіл
логистикалық желідегі ақпараттық ағынды ұтымды басқаруға негізделген.
Логистикалық
жүйелердегі ақпарат ағындарының барлық басқа ақпараттық ағын түрлерінен ерекшелендіретін
өзіндік ерекшеліктері бар. Бұл ерекшеліктер логистикалық жүйелердің қасиеттеріне байланысты.
Логистикалық ақпараттық ағындар келесі сипаттамаларға ие:
o
o
o
o
o
o
гетерогенділік (логистикалық жүйелерде қолданылатын ақпарат сапалы гетерогенді);
көптеген бөлімдер - ақпарат жеткізушілер;
ақпараттың тұтынушылары - бөлімшелердің көптігі;
ақпараттық маршруттардың практикалық көрінуінің күрделілігі мен қиындығы;
әр бағыт бойынша құжаттама бірліктерінің берілу санының көптігі;
ақпарат ағындарын көп вариациялық оңтайландыру.
Логистикалық ақпараттық ағынның өзі күрделі жүйе болып табылады және бірқатар
компоненттерге бөлінеді:
қарапайым хабарлама бірлігі болып табылатын айнымалы. Деректеме ақпарат жиынтығының сандық
немесе сапалық компонентін сипаттайды. Мысалы, егжей-тегжейлер - ұйымның атауы, өнімнің

4.

атауы, өнімнің бағасы және т.б. Әрбір атрибут таңбалар жиынтығымен ұсынылуы мүмкін: сандық,
алфавиттік, арнайы;
құжаттарда қамтылған ақпарат үшін жауапты тұлғаның міндетті куәландыруы бар (қолы немесе
мөрі) бір немесе бірнеше көрсеткіштерді қамтитын құжаттар. Құжаттардың көп бөлігі деректерді
жинау және тіркеу кезеңінде жасалады, дегенмен олардың едәуір бөлігі жүйеге сыртқы (жоғары
деңгейдегі және т.б.) ұйымдардан келеді;
санау, өлшеу және т.б. нәтижесі болып табылатын көрсеткіш. Ол, мысалы, жиынтық бухгалтерлік
және статистикалық деректерді алу үшін негіз болып табылады, бұл өз кезегінде ұйымның,
саланың, аймақтың және т.б. жағдайында статистикалық есептерді құру кезінде кіріс ақпараты
болады;
массив, бұл біртұтас технологиялық негізі бар және бірыңғай семантикалық мазмұнмен біріктірілген
біртекті мәліметтер жиынтығы.
Деректер (процестер, құбылыстар, фактілер және т.б.)
формаландырылған түрде байланыс арналары арқылы беруге және компьютерде өңдеуге жарамды.
Олардың мазмұнын анықтайтын массивтердің негізгі элементтері жазбалар болып табылады.
Жазбалар - бұл қолданушылар ақпаратты өңдеу кезінде жұмыс істейтін массив элементтері.
Бірыңғай мағыналық мәні бар жазбалардың элементтеріне ақпараттық өрістер жатады. Бір массивке
жататын мәліметтер жалпы ережелер бойынша жазылады (ұйымда қабылданған мәліметтерді
жинақтау, сақтау және өңдеу технологиясына сәйкес). Массивтің типі оның мазмұнымен (мысалы,
материал стандарттарының массиві, материал жеткізушілер массиві), мәліметтерді өңдеу
процесіндегі функцияларымен (енгізу, шығару, аралық массивтер) анықталады. Ақпараттық жүйеде
оны бірегей анықтайтын символдық атау берілген ақпараттық массив файл деп аталады.
Логистикалық ақпарат ағындарының жеткізушілері мен тұтынушыларының біртектілігі мен
көптігі негізінде, сондай-ақ жіктеудің негізгі мақсаты - логистикалық ақпараттық ағындарға
тапсырыс беруді басшылыққа ала отырып, жіктеуді топтастырудың алғашқы қадамы мүмкіндік
беретін белгі бойынша бөлу болып табылады қызмет түрі бойынша (немесе функциясы бойынша)
біртектес ақпарат ағындарын қалыптастыру.
Ақпарат ағыны, әдетте, құжаттаманың белгілі бір түрінде көрсетіледі (шот-фактура, шот-фактура,
тапсырыстар және т.б.). Қызмет түрлері бойынша құжаттаманың қолданыстағы бөлінісіне сәйкес,
логистикалық ақпараттық ағындар әкімшілік (бұйрықтар, бұйрықтар), ұйымдастырушылық
(нұсқаулықтар, хаттамалар, ережелер), талдамалық (шолулар, қорытындылар, жадынамалар),
анықтамалық (ақпарат), ғылыми (мақалалар, тезистер), техникалық (қауіпсіздік құжаттары).
Ақпараттық ағындарды беру және қабылдау адамның есте сақтау құралдары, құжаттары,
магниттік тасымалдағыштар, ауызша сөйлеу және т.б. Логистикалық ақпарат ағындары қағаз,
электронды, аралас ақпарат құралдарына берілуі мүмкін. Ақпараттық тасымалдаушы - бұл
ақпаратты тіркейтін кез келген материалдық құрал. Ақпарат ағыны қағаз және электронды
тасымалдағыштардан тұруы мүмкін, таулардың полицейлері бірін-бірі қайталайды немесе
толықтырады.
Адам кез-келген ақпаратты қабылдай алу үшін оны көрсету керек. Көрсеткішке байланысты
ақпарат ағындары бөлінеді:
o
o
o
o
сандық (құжаттағы цифрлық жазу, монитордағы цифрлық сурет);
алфавиттік (құжаттағы, монитор экранындағы ауызша жазу);
символдық (сызбалардағы, ұйымдық кестелердегі әдеттегі сурет);
тақырыптық-визуалды (теледидар, фотография).

5.

Ақпараттық ағындардың құрылымы олардың біртектілігі мен біртектілігін анықтайды. Ақпараттың
біртектес ағындары ақпараттың бір түрімен, бір функционалды аксессуармен, құжаттамалық
қамтамасыз етудің бір түрімен сипатталады.
Ақпараттың гетерогенді ағындары, сәйкесінше, аталған барлық талаптарға сәйкес келмейді.
Ақпараттық ағындар жиілігі бойынша уақытша деректерді жіберуге сәйкес келетін тұрақты және
жедел - кез-келген уақытта байланыс орнататын болып бөлінеді.
Өзара байланыс дәрежесі бойынша ақпарат ағындары өзара байланысты және өзара байланысты
емес болып бөлінеді. Қарым-қатынас дәрежесі ақпараттың осы түрімен байланысты ақпарат
түрлерінің санымен сипатталады.
Көлемі бойынша ақпарат ағындары аз көлемді, орташа көлемді және үлкен көлемді болып бөлінеді.
Ақпарат мөлшері символдар санымен (алфавиттік, сандық және қызметтік символдар) немесе
байттармен өлшенеді.Қазіргі заманғы компьютерлер сандық, мәтіндік, сызбалық, дыбыстық және
бейнеақпаратпен жұмыс істей алады.
Ақпараттың осы бес түрі бір сөзбен мультимедия деп, осы бес түрлі ақпаратпен жұмыс істеуге
қабілетті компьютер мультимедиялық деп аталады. Компьютер кез келген ақпарат түрін сандық
пішімге ауыстырады. Компьютерге енгізу кезінде әрбір әріп белгілі санмен таңбаланады., ал сыртқы
құрылғыларға (басып шығарғыш немесе бейне бетке) шығару кезінде адам қабылдай алу үшін осы
сандар бойынша әріптер кескінделеді. Әріптер жиынтығы мен сандар арасындағы сәйкестік
нышандарды кодтау деп аталады.
Компьютердегі ақпарат бірлігі бір бит, екілік разряд болып табылады, ол 0 немесе 1 мәндерін
қабылдай алады.
Әдетте компютерлердің әмірлері жекелеген биттермен емес, бірден сегіз битпен жұмыс істейді.
Тізбекті сегіз бит байтты құрайды. Бір байтта 256 мүмкін нышанның біреуінің мәнін кодпен жазуға
болады. Бұдан гөрі үлкенірек ақпарат бірліктері килобайт – 1024; мегабайт – 2024 Кбайт және
1024Мбайтқа тең гигабайт болып табылады.
3. Коммерциялық логистиканың пайда болу тенденциясы негізінде, оның
ғылыми негіздерін қалыптастыру эволюциясын жіктеңіз
Коммерциялық логистика секторы соңғы онжылдықтарда өзінің логистикасының маңызды
эволюциясын бастан кешірді, ал жаһандану мен электрондық коммерция ең маңызды әсер ететін
факторлар болды. Бұл эволюция таралудың жаңа және тиімді түрлерін қамтыды және оларды
төрт фазада қорытындылауға болады:
Тікелей толықтыру (1970 жж.). 70-ші жылдарға дейін ақпарат көздерінің көп бөлігі ішкі болды.
Оны тікелей жеткізушілер (өндірушілер) немесе коммерциялық логистика тауарларының белгілі
бір санаттарына мамандандырылған көтерме саудагерлер (мысалы, ойыншықтар, киім, аяқ киім
және т.б.) ұсынды. Бұл жеткізушілердің өз тұтынушыларын тікелей қамтамасыз ететін жеке
қоймалары болды. Әр дүкен өзінің тауарлық-материалдық құндылықтарын жүргізіп,
жеткізушілерге тікелей тапсырыс берді, олардың көпшілігі аймақ ішінде. Импортталған тауарлар,

6.

қазіргі кезде, әдетте мамандандырылған немесе сәнді тауарларға арналған бөлшек сатылымның аз
үлесін құрады. Кешенді өндірістік экожүйесі жоқ кішігірім нарықтар үшін импортталатын
тауарлардың үлесі жоғары болуы мүмкін.
Рационализация (1980 жж.). 1980 жылдардың ішінде Wal-Mart сияқты ірі сауда желілерінің
пайда болуы мен кеңеюі логистиканың рационализациясына түрткі болды, мұнда көптеген
коммерциялық саудагерлер перифериялық аймақтарда дистрибьютерлік орталықтар салды. Олар
көбінесе бір аймақ шегінде (аймақтық тарату орталықтары) жеткізушілер мен дүкендер арасында
қойма және сұрыптау орындары ретінде әрекет етті. Ірі сатушылар үшін тарату орталығының
ықшамдалған және жоғары өнімді түрі кросс-қондырғы ретінде қалыптасты.
Дүниежүзілік ақпарат көздері (1990 жж.). Аутсорсинг пен оффшоринг көздерін жеткізу
стратегияларының кеңістіктегі кеңеюін кеңейтті, бұл шетелге жеткізушілер саны мен қалааралық
тасымалдардың көбеюін қамтыды. Коммерциялық импорттың маңызды бөлігі контейнерге
айналған кезде, жақын жерде контейнерлік порт құрылыстары пайда болды. Бұл орталықтар
импорттық контейнерлерден тазартылып, ішкі тарату үшін жөнелтулер ұйымдастырды. Транс
жүктеу - бұл импорттық орталықтар жүзеге асыратын кең таралған қызмет.
Электрондық сауда (2000 жж.). Коммерциялық сауданың веб-негізіндегі өсуі жаңа логистикалық
құрылымдардың дамуына түрткі болды. Онлайн-бөлшек сатып алулардың көп бөлігі сәлемдеме
ретінде жіберілетіндіктен, бұл дистрибьюторлық құрылым электронды орындау орталықтарының
пайда болуына әкелді, бұл жеке тапсырыстарды жөнелтетін жеке тапсырыстарды жеткізетін
қызметтер. Содан кейін сәлемдемелер жеткізілімдерді шоғырландыратын хабтарға немесе
аймақтық / жергілікті бағыттар бойынша жөнелтуді ұйымдастыратын сұрыптау орталықтарына
ауыстырылады. Сұрыптау орталықтары сәлемдемелерді тікелей пошта арқылы жеткізу жолдарына
немесе тасымалдаушының жергілікті жеткізу жүйесіне жібереді. Содан кейін сәлемдемелер
жеткізу орталығына жетеді, олар белгілі бір жергілікті жеткізу маршруттарында
орналастырылады. Ірі урбанизацияланған аудандарда жергілікті деполар фургон сияқты шағын
көлік құралдарын («соңғы мильдік логистика») пайдалана отырып, қалалық жеткізілім үшін
пайдаланылуы мүмкін. Соңғы мақсат - тапсырыс берушінің резиденциясы, жинау пункті (мысалы,
қалалық жүк станциясы немесе қалалық қабылдау орны) немесе пошта жәшігі немесе тіпті тұрғын
үйдің фойесі сияқты жеткізу пункті.
Коммерциялық логистика эволюциясындағы осы фазалардың әрқайсысы бұрынғыларын толығымен
алмастырған жоқ, бірақ көбіне оларға қосылды. Мысалы, жеткізушілерден дүкендерге тікелей
жеткізілім әлі де бар, бірақ жергілікті стратегияда және шағын өндірушілер мен дистрибьюторларға
қатысты бұл стратегия онша таралмаған. Электронды коммерция ұлттық немесе аймақтық
дистрибьютерлік орталықтар жеткізетін стандартты бөлшек сауда қызметін ауыстырған жоқ, бірақ
кейде қолданыстағы коммерциялық саудаға бәсекелес болатын, бірақ сонымен бірге бөлшек сауда
кәсіпкері әдеттегі коммерциялық сауда мен электронды коммерцияға қатысқан кезде қосымша болуы
мүмкін жаңа тарату арналарын қосты ( көбіне көп арналы деп белгіленеді). Мұндай жағдайда дүкен
бір мезгілде стандартты коммерциялық сауда орны, дистрибьюторлық орталық, шоурум және
онлайн-сатып алу үшін қабылдау орны ретінде әрекет етеді; барлық мүмкіндік.

7.

4. Коммерциялық логистиканың пайда болуы негізінде, оның дамуының
негізгі алғышарттары мен объективті себептерін түсіндіріңіз
ТМД елдерінде коммерциялық логистиканың пайда болуы 90-шы жылдардағы іргелі
экономикалық реформалардың басталуымен сәйкес келді, оған сәйкес материалдытехникалық жабдықтау мен дайын өнімді сатудың нарықтық формалары коммерциялық
логистикада ресурстарды қаржыландырумен бөлуге қарағанда баса назар аударылды :
«Коммерциялық логистика - бұл өндіріс пен сауданың сенімділігі мен икемділігіне қол
жеткізу мақсатында тауарларды сатып алу және олардың қозғалысына байланысты еркін
нарықтық экономиканы және заңдылықтарды зерттейтін ғылыми пән» [2]. Дамудың осы
кезеңінде коммерциялық логистика іс жүзінде логистиканы алмастырды, ұдайы өндіріс
процесінің барлық кезеңдерін қамтыды және логистикалық іс-әрекеттің барлық түрлерін
(көлік пен қойманы қоса) сіңірді, оларды технологиялық операциялар мен функциялар ретінде
қарастырды және белгілі бір деңгейде , логистиканың функционалдық бағыттарының дербес
дамуына кедергі келтірді. Кейіннен жекелеген кәсіпорындардың логистикалық жүйелерінің
қалыптасуы мен дамуы және логистиканы тек технологиялық қана емес, сонымен қатар
стратегиялық деңгейде қабылдау арқылы коммерциялық логистиканы логистикалық тәсілді
жүзеге асыруға «кіру» кезеңінде шоғырландыру мүмкін болды. «және» шығу «, логистика
фирма қызметінің соңғы нәтижелерін оңтайландыруға бағытталған. «Коммерциялық
логистика (іскери логистика) - бұл мезо- және макрологистикалық шоғырландыру және бөлу
жүйелерін жобалауға, қалыптастыруға және оңтайландыруға және оларды коммерциялық
немесе өндірістік кәсіпорынның сыртқы ортасында логистикалық ағындарды басқаруда тиімді
пайдалануға арналған логистиканың бөлімі» [3]. ]. Бұл тұрғыда «коммерциялық логистика»
пайдалану саласын (шикізат пен материалдарды сатып алу, дайын өнімді сату жөніндегі
коммерциялық қызмет) ғана емес, сонымен қатар прагматикалық мақсат - шығындарды
азайту, пайданы ұлғайту және бәсекеге қабілеттілікті арттыру дегенді білдіреді
компаниясының. Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, коммерциялық логистиканың
негізгі мақсаты «тауарлардың бәсекеге қабілетті сапасын қамтамасыз ету, шығындарды азайту
және кірісті арттыру, материалдық, қаржылық және ақпараттық ағымдарды реттеу мен
бақылаудың интеграцияланған жүйесін қалыптастыру» түрінде ұсынылуы мүмкін. ағымдағы
баға деңгейі
5. Коммерция, маркетинг және логистика өзара байланысына негізделген
коммерциялық логистиканың тұжырымдамалық ережелерін, әдістері мен
функцияларын талқылаңыз
Кез келген кәсіпорынның коммерциялық қызметінің қажетті бөлігі тауар жабдықтау жүйесі болып
табылады, ол өнім берушілер мен тұтынушы кәсіпорындар арасындағы экономикалық, ұйымдық –
құқықтық қатынастарды қамтиды.
Өз кезегінде, тауармен қамтамасыз ету жүйесінің маңызды элементі тауарларды тасымалдау болып
табылады.
Әлемде тасымалдау бойынша бірінші орын алатын Ресей экономикасы үшін көліктің маңызын асыра
бағалау қиын, өйткені ол экономиканың барлық салаларын бір біріне байланыстырады, өндірістің
қалыпты дамуы үшін жағдайларды қамтамасыз етеді, салааралық және өңіраралық байланыстарды
дамытуға жәрдемдеседі.

8.

Коммерциялық қызметте көбінесе тауарды тұтынушыларға жеткізу жылдамдығы ғана емес, олардың
сақталуы, сапасы, сондай-ақ айналым шығынында үлкен үлес салмағын алатын тасымалдау
шығындары да байланысты.
Тауарларды өндіріс пункттерінен бөлу және тұтыну пункттеріне ең аз шығындармен, сондай-ақ осы
тауарлардың саны мен сапасын жоғалтпай жеткізудің жоғары жеделдігі, сенімділігі мен
тұрақтылығы тиімді коммерциялық қызметтің бірінші кезектегі шарты болып табылады.
Халықаралық сауданы, сондай – ақ елдер арасындағы экономикалық ынтымақтастықты дамыту
көліктің барабар дамуын талап етеді және осыған байланысты ол көлік қызметтерін экспорттаушы
елдердегі валюта түсімдерінің маңызды қосымша көзіне айналады.
1. Материалдық, сондай-ақ олармен байланысты ақпараттық және қаржылық ағындары
логистикадағы зерттеулер мен басқарудың объектісі ретінде. Логистикалық жүйесінің
тұжырымдамасы, логистикалық жүйелердің түрлері. Логистикалық арналар мен логистикалық
тізбектер. Логистиканың мақсаттары мен міндеттері. Логистиканың алты ережелері. Логистика
мәселелерінің сипаттамасы. Логистиканың ерекшелігі. Логистиканы пайдаланудың әсері.
2. Логистика концепциясы
Логистика ұғымы және логистика қағидалары. Жүйелік көзқарас ережесі, логистиканың нақтылығы,
логистиканың ғылымилығы. Логистиканың тұжырымдамалық көзқарастарының эволюциясы.
Материалдық өнімнің тауар қозғалысы жүйелерінің дамуының үш кезеңі: огистикаға дейінгі мерзімі,
классикалық логистика кезеңі және неологистика кезеңі.
3. Логистиканың әдістері
Логистиканың әдістері. Логистикадағы мәселелерді шешу әдістерінің жалпы сипаттамасы.
Логистикадағы жүйелік тәсіл: материалдық ағымды ұйымдастырудың жүйелік тәсілінің негізгі
ережелері. Коммерциялық қызмет мәселелерін шешуде материалдық ағымды ұйымдастырудың
классикалық және жүйелік тәсілдерінің салыстырмалы сипаттамасы.Логистикалық жүйелердегі
процестерді модельдеу. Логистикадағы басқару объектілерін саралау: ABC талдау (Парето әдісі,
20/80 әдісі), логистикадағы XYZ талдау.
6. Логистикалық менеджмент әдіснамасы негізінде, өндірісте логистикалық
басқарудың нысандары мен әдістерін қолдануды түсіндіріңіз
Логистикалық менеджмент дегеніміз - тұтынушылардың талаптарын қанағаттандыру үшін шыққан
жері мен тұтыну нүктесі арасындағы тауарларды, қызметтерді және байланысты ақпараттарды
жоспарлап, жүзеге асыратын және басқаратын, жеткізілім тізбегін басқару және жеткізу тізбегін
жобалау бөлімі.
Логистиканың күрделілігін модельдеуге, талдауға, бейнелеуге және арнайы модельдеу
бағдарламалық жасақтамасын қолдану арқылы оңтайландыруға болады. Ресурстарды пайдалануды
барынша азайту логистиканың барлық салаларында ортақ мотивация болып табылады. Логистикалық
менеджмент саласында жұмыс істейтін маман логист деп аталады.
Тиімді жұмыс істейтін логистикалық тізбек - бұл ортақ мақсаты бар логистикалық жүйе (түпкілікті
тұтынушылардың талаптарын барынша толық қанағаттандыру), онда әр қатысушы осы мақсатқа
сәйкес әрекет етеді және қатысушылардың мүдделер қақтығысы минимумға дейін азаяды.
Коммерциялық ұйым жұмысының тиімділігіне әсер ететін факторлардың қатарына мыналар жатады:

9.

1. Кәсіпорынның логистикалық инфрақұрылымын дамыту.
2. Материалдық ағындардың генерациясы мен қозғалу технологиясының прогрессивтілігі.
3. Логистика персоналының - менеджерлер мен технологтардың біліктілік деңгейі.
4. Кәсіпорындарды материалдық-техникалық қамтамасыз ету жүйесі және дайын өнімді
тарату.
5. Материалдық ағындарды бір-бірімен үйлестіру деңгейі және оларды қолдайтын ақпарат,
ақша және басқа ағындар
Бұл факторлардың әсері жүк ағындарының қозғалу процесін үнемі оңтайландырумен, логистиканың
функционалды ішкі жүйелерінің өзара әрекеттесуін жақсартумен, интеграцияланған логистикалық
процесті соңынан басқарудың тиімді жүйесін құрумен қолайлы болады.
Логистикалық арналар мен тізбектерді қалыптастыруда делдалдарды пайдаланудың басты себебі ағындық процестерді тиімді жүзеге асыру үшін белгілі бір қаржылық, материалдық, біліктілік және
басқа ресурстар қажет, олар көбіне жіберушіге де, алушыға да қол жетімді емес. Осы процестердің
тиімділігіне қойылатын талаптар неғұрлым жоғары болса, соғұрлым көп қаражат пен ресурстар
қажет болуы мүмкін, тауар ағындары нарығында жұмыс істейтін операторлардың ғылымитехникалық және біліктілік деңгейі соғұрлым жоғары болуы керек
Логистикалық менеджмент әдіснамасы негізінде материалдық ағынды түрлендіруге бағытталған
логистикалық функцияларды жүзеге асыруға арналған іс-қимылдардың жеке жиынтығы. Қарапайым
тілмен айтқанда, логистикалық операция дегеніміз - материалдық ресурстармен (шикізатпен немесе
дайын өніммен) белгілі, нақты әрекет. Логистикалық операцияларға тиеу, тасымалдау, түсіру, жинау,
орау және басқа операциялар жатады.
Материалдық ағын тізбегі бойынша ақпараттық ағынмен жұмыс, бұл жоғарыда айтылғандай,
материалды ағымға сәйкес ақпаратты жинау, өңдеу және беру. Ақпараттық ағындармен
операцияларды жүзеге асыру шығындары логистикалық шығындардың едәуір бөлігін
құрайтындығын ескеру қажет.
7. Коммерциялық логистиканың принциптерін талдау негізінде, оларды
жүйелілік, нақтылық, ғылымилық,
бейімділік түрлерін түсіндіріңіз
конструктивтілік,
жинақтылық,
Концепция — көзқарастар жүйесі, құбылыстар мен үрдістерді ұғу, түрлі қызмет түрлерінің
конструкциялық қағидасы.
Қағида - кез келген теорияның, оқудың, ғылымның негізгі, бастапқы жағдайы.
Материалды ағымдарды басқаруда кұрылатын негізгі, конструктивті принцип жүйелілік
принципі болып табылады. Ол бірыңғай процесс үрдісі ретінде сатып алуларды жүргізу,
ұйымдастыру, сақтау, өндіріс, өткізу және тасымалдауды білдіреді. Экономикадағы материалды
ағымдар көптеген қатысушылардың қызметтерінің нәтижесінде пайда болады, ол қатысушылардың
әрқайсысының өз мақсаттары бар.
Лостиканың бастапқы жағдайына (припципіне) жүйелілікпен қатар мыналар жатады: кешендік,
ғылыми, нақтылық, конструктивтік,сенімділік және варианттылық. Аталған логистика принциптерін
қыскаша сипаттап өтейік:
1. кешендік:

10.

нақгы жағдайларда ағымдардың қозғалысын жүргізу, барлық қамтамасыз ету түрлерін
(дамыған инфрақұрылым) қалыпастыру;
ресурстар мен өнімдер козғалысының тікелей және оқшауланған катысушылардың ісәрекеттерін үйлестіру;
фирмалардың логистикалық құрылымының алдыңда тұрған мәселелердің орындалуына
орталықтан бақылауды жүргізу;
-тауар тізбегі бойынша фирмалардың сыртқы әріптестермен тығыз бірлесіп қызмет жасауға
ұмтылуы және фирманың
түрлі бөлімшелері арасында және ішкі қызмет шеңберінде берік байланыс орнатуға ұмтылыс.
2. ғылыми негізделуі:
ағымды басқарудың барлық сатыларында, жоспарлаудан талдауға дейін, есептік бастаманы
күшейту, ағымдар қозғалысының траекториясының барлық параметрлерінің толық есебін
жүргізу;
білікті кадрлардың мәртебесін фирманың логистикалық құрылымының ең маңызды ресурсы
деп тану.
3. нақтылық:
-техникалық, экономикалық және басқа да талаптарға сәйкес, ағымдар козғалысының мақсаты
ретінде нақты нәтижені дәл анықтау;
қозғалысты барлық ресурстардың ең аз шығындарымен жүргізу;
жұмыс нәтижесі алынған пайдамен есептелетін, есептік калькуляциялық бөлімшелер немесе
кұрылымдық органдар тарапынан логистиканы басқару.
4. конструктивтілік:
ағымды диспетчерлендіру, ағым объектісінің қозғалысын және өзгерісін үзіліссіз бақылап
отыру және оның қозғалысын тез арада дұрыстап отыру; тауарлардың тасымалдануының және
материалды техникалық қамсыздануының барлык операцияларының бӛлшектерін аңыктау.
5. сенімділік:
қозғалыстың қауіпсіздігін және тоқтаусыздығын қамтамасыз ету, ағым қозғалысының
траекториясын қажет жағдайда ӛзгерту үшін байланыс пен техникалық құралдарды
резервтеу;
қозғалысты баскарудың және қозғалудың қазіргі техникалық құралдарын кеңінен пайдалану;
ақпаратты тез алудың жоғары жылдамдығы мен сапасы және оны ӛңдеудін жоғарғы
технологиялары.
6. варианттылығы:
фирманың сұраныс ауытқуларына және басқа да сырткы ортаның әсеріне икемді бейімделу
мүмкіндігі;
резервтік куаттардың мақсатын кұру, ол фирманың алдын - ала жасалған резервтік
жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.
Аталған принциптермен қатар, логистика концепциясы, сондай-ақ төмендегідей
жағдайлармен айқындалады:

11.

бүкіл логистикалық тізбек бойында логистикалық шығындарды есептеу;
технологиялык үрдістерді гуманизациялау, қазіргі еңбек жағдайларын кұру;
логистикалық қызметті дамыту
8. Логистикалық
менеджмент әдіснамасы негізінде, тарату және өткізу
логистикасы мәселелерін шешу жолдарын талқылаңыз
Тарату дегеніміз - әркайсысына белгілі бір бөлікті бере отырып біреулер арасында бірдеңені тарату.
Мысалы, алынған табыс сомасын кәсіпорындар, мемлекет және түрлі қорлар арасында тарату,
алынған пайда сомасын акционерлік қоғамның мүшелері арасында тарату және т.б
Тарату логистикасы – материалдық ағымның түрлі көтерме сатып алушылары арасында бөлу
үдерісінде жүзеге асыратын өзара байланысты функциялар кешені. Тарату логистикасындағы зерттеу
объектісі – жабдықтаушыдан тұтынушыға өту сатысындағы материалдық ағым.
Логистикадағы тарату - осы үдерісінің физикалық сезілетін, заттай құрамы. Меншік құқығын
таратумен байланысты заңдылыктарға бұл жерде, әрине, көңіл бөлінеді, дегенмен олар зерттеу мен
оңтайландырудың негізгі болмайды. Тарату логистикасындағы негізгі зерттеу қолда бар материал
қорларының физикалық бөлу үдерісін рационализациялау болып табылады. Өнімді қалай орау керек,
кай маршрутпен жіберу керек, қойма торлары қажет пе (егер қажет болса, онда кандайы?), делдалдар
қажет пе, міне бұлар тарату логистикасының айналысатын мәселелері.
Тарату логистикасының мәселелерін шешу үдерісінде мынадай сұрақтарға жауап беру
керек:
1.
2.
3.
4.
5.
- өнімді тұтынушыға қай арналар арқылы жеткізу;
- өнімді қалай орау керек;
- қай маршрутпен жіберу керек;
- логистикаға қоймалар торы қажет пе, егер қажет болса, қаңдай жәнеқанша;
- қызмет көрсетудің кандай деңгейін қамтамасыз ету керек, тағыбасқа бірқатар мәселелер.
Логистика материалды ағымдарды іштей басқаруды зерттейді және оны жүзеге асырады, сондықтан
тарату сипатындағы түрлі мәселелерді шешуді, яғни кімде-кім арасында бір нәрсені таратуды барлық
кезеңде орындап отыруға тура келеді.
• Тауар сатып алу барысында түрлі жабдықтаушылар арасында тапсырыстарға бөлінеді;
• кәсіпорынға келіп түскен кезде сақтау орындары бойынша жүктер бөлінеді;
• өндірістің түрлі учаскелері арасында материалды қорлар бөлінеді;
• сату үдерісінде материалды ағымдар бөлінеді және т.б.
Материалды ағымдар дайын өнімді бөлу және өткізу сатысында тарату логистикасының объектісі
болады.
Тарату логистикасының дәстүрлі өткізу және сатудан айырмашылығы мынада:

12.

материалды және ақпараттық ағымдарды басқару үдерісін маркетинг мақсаттары мен
мәселелеріне үйлестіру;
тарату үдерісі мен ӛндіру және сатып алу үдерісінің жүйелі өзара байланысы (материалды
ағымдарды басқару бойынша);
тарату ішіндегі барлық функциялардың жүйелі өзара байланысы.
Тарату логистикасының міндеттер құрамы микро- және макродеңгейде әр түрлі. Кәсіпорын
деңгейінде, яғни микроденгейде логистика тӛмендегідей міндеттер койып, оларды шешеді:
өткізу үдерісін жоспарлау;
тапсырысты алуды және өңдеуді ұйымдастыру;
орау түрін таңдау, жинақтау туралы шешім қабылдау, сондай-ақ түсіруге тікелей байланысты
басқа да операциялардың орындалуын ұйымдастыру;
- өнімнің түсіруін ұйымдастыру;
- жеткізуді ұйымдастыру және тасымалдауды бақылау; - ӛткізгеннен кейінгі қызмет кӛрсетуді
ұйымдастыру.
Макродеңгейдегі тарату логистикасының міндеттеріне мыналар жатады:
- материалды өнімді тарату схемасын таңдау;
- кызмет көрсететін территориядағы тарату орталықтарының оңтайлы санын анықтау;
- қызмет көрсету территориясындағы тарату орталығының оңтайлы орналасу жерін анықтау,
сондай-ақ аймақ, облыс, ел, материк немесе бүкіл жер шарының территориясы бойынша
материалды ағымның жылжу үдерісін басқарумен байланысты бірқатар басқа мәселелер.
Өткізу арнасы - бұл бір атаулы (немесе ассортименті) дайын өнімнің материалды ағымдарын,
сондай - ақ өндіруші фирманың сәйкес қызметін соңғы немесе аралық тұтынушыға жеткізетін
логистикалық тізбектер мен олардың учаскелері жататын жартылай реттелген кӛптеген түрлі
делдалдар.
9. Логистикалық
операциялардың
жіктелуі
негізінде коммерциялық
логистиканың негізгі категориялары ретінде ағындар мен қорларды ретке
келтіруді түсіндіріңіз
Материалды ағым түсінігі логистикада негізгі болып табылады. Материалды ағымдар шикізаттың
алғашқы көзінен бастап соңғы тұтынушыға дейін шикізаттарды, жартылай фабрикаттарды және
дайын бұйымдарды тасымалдау, қоймалау жөне олармен басқа да материалды операциялар жүргізу
нәтижесінде пайда болады.Материалды ағымдар түрлі кәсіпорындар арасында немесе бір
кәсіпорынның ішінде жүруі мүмкін.
Материалды ағымдар дегеніміз — логистикалық операцияларды жүргізу барысында
қарастырылатын және мерзімдік интервалға жатқызылатын жүктер, бөлшектер, тауарлы материалды
құндылықтар.
Материалды ағым – логистикалық үрдістің барлық аралығында араласатын материалды
ресурстардың
ағымы.
Материалды
үрдісті
басқарудың
жүйесі.
Ақпараттық ағым – бұл логистикалық операцияларды басқару және бақылау үшін қажетті болатын

13.

логистикалық жүйеде, логистикалық жүйемен сыртқы орта арасындағы айналатын хабарлар
жиынтығы. Ақпараттық ағым қағаз және электрондық құжаттар түрінде болады.
Логистикада ақпарттық ағымдардың келесі түрлері болады:
ағыммен байланыстырылып жатқан жүйелердің түріне байланысты: горизанталдік және
вертикалдік;
өту орнына байланысты: сыртқы және ішкі;
логистикалық жүйеге қатысты бағытына байланысты: кіріс және шығыс.
Ақпараттық ағым материалдық ағымның алдында оған қарсы, сонымен қатар, соңынан жүруі
мүмкін.
қарсы бағытта жүретін ақпараттық ағым тапсырыс туралы мәліметтерді қамтиды;
материалдық ағымның алдында жүретін ақпараттық ағым – бұл жүктің келетіндігі туралы
алдын-ала мәліметтер;
материалдық ағыммен қатар, бірге жүретін ақпараттық ағым – бұл материалдық ағымның
сандық және сапалық параметрлері туралы ақпаратты қамтиды;
материалдық ағымнан кейін қарсы жаққа жүкті қабылдау нәтижелері туралы ақпарат,
әртүрлі талаптар жүреді.
Қорлады нормалау немесе ретке келтіру. Шет еле кəсіпорындарында, кəсіпорынның жұмыс
істеусаласына, өндірісті ұйымдастыру жағдайына байланысты əр түрлі логистикалық концепциялар
қолданылады, атап айтқанда JIT, KANBAN, MRP, DRP, ROP, QR, CR, AR, LEANPRODUCTION жəне
т.б. JIT-бұл қормен байланысты шығындарды минимизациялау мақсатымен, жүйе звеноларына
қажет уақытта, қажетті мөлшерде материалды ресурстарды, жартылай фабрикаттарды, дайын
өнімдерді жеткізу үрдісін синхронизациялауға негізделген өндірісте, жабдықтауда жəне бөлуде
логистикалық жүйелерді құрудың қазіргі заманғы концепциясы.
JIT концепциясын енгізу дайын өнім мен сервистің сапасын жақсартады, артық қорларды
минимизациялайды жəне кешендік логистикалық функцияларды интеграциялау есебінен
менеджменттің фирмалық стилін өзгерте алады. Дайын өнімдерді салыстырмалы қысқа
өндірістік циклда аз партиялармен өндіру олармен байланысты материалды ресурстармен
жабдықтау циклын ынталандырады. Фирма сенімді жабдықтаушыларды таңдауға ұмтылады,
себебі жеткізудегі кез келген үзіліс өндірістік кестені бұзуы мүмкін. JІT концепциясы
логистикалық микстің барлық құрамдастарының шеңберінде сапа деңгейін ұстауға жəне
бақылауға əсер етеді. Бұл концепция, біздің ойымызша, жеіл неркəсіп кəсіпорындарға жəне
дистрибьюциямен айналысатын кəсіпорындарға тиімді болып келеді. KANBAN жүйесінің өзі
сəйкес JІT концепциясының логистикалық ортасынсыз жұмыс жасай алмады. KANBAN
жүйесінің мəні мынада: зауыттың барлық өндірістік бөлімшелері, соның ішінде соңғы жинау
линиясы тұтынушы бөлімше тапсырыс берген уақытта жəне қажетті көлемде материалды
ресурстармен жабдықталып отырады.
MRP-I жүйе қажеттіліктерді - ресурстарды жоспарлау логистикалық концепция негізінде
жұмыс істейді. Бұл ж%йені негізгі ма(саты ндірісті жоспарлауда материалдық ресурстарға
қажеттілікті қанағаттандыру жəне тұтынушыға жеткізу, қорларды тмен дегейде ұстау,
аяқталмаған ндірісті, дайын өнім қолдау, ндірістік операцияларды, жеткізу кестелерін, сатып
алу операцияларын жоспарлау. MRP-I жүйесі нарық талаптарына толық жетілмеген жүйе. Бұл
жүйе үлкен көлемдігі ақпаратты анықтауға жəне өндеуге шамалы, логистикалық шығындары
басқаларға қарағанда жоғары, қысқы мерзімдегі сұраныс өзгерістеріне тəуелсіздігі, үлкен
тапсырысты орындауға мүмкіндігі төмен, жүйені құрастыру өте шығынды болып келеді. Бұл
жүйе ұзақ мерзімді тауар өндіру циклына сай жасалған. MRPII топ жүйесіні мақсаты –
жабдықтау, қорлар, өндіру, сату мен дистрибьюция, жоспарлау, жоспарды орындауды

14.

бақылау, шығындар, қаржы, негізгі қорлар жəне тағы басқа өндірістегі жасалатын барлық
үрдістерді біріктіру. MRP II MRP-I-дің жетілдірілген түрі.
Логистикадағы қорларды басқару-жүктерді өңдеу мен рәсімдеуге және сатып алу мен сату
қызметтерімен үйлестіруге тікелей байланысты операцияларды оңтайландыру, қоймалардың
оңтайлы санын және олардың орналасқан жерін есептеу. Қорларды құру әрқашан қосымша
қаржылық шығындармен байланысты.
Логистикалық жүйеде қорларды басқарудың негізгі міндеттері:
қорлардың өзгеру жағдайын талдау;
қорларды басқару басымдықтарын белгілеу;
түгендеуді басқару моделін таңдау;
сатып алынатын ресурстар санын анықтау;
ресурстарға тапсырыс беру уақытын анықтау.
Қорлар логистикалық жүйенің қызметінде оң да, теріс те рөл атқарады. Оң рөл-бұл өнімді
сатып алу, өндіру және сату процестерінің үздіксіздігін қамтамасыз ету, сұраныстың күтпеген
ауытқуларын, ресурстарды жеткізу мерзімдерін бұзуды және логистикалық менеджменттің
сенімділігін арттыратын буфердің бір түрі.
Қорлардың жағымсыз жағы-бұл кәсіпорындар басқа мақсаттарға пайдалануы мүмкін
айтарлықтай қаржылық қаражат, мысалы, жаңа технологияларға инвестициялар, нарықты зерттеу,
кәсіпорынның экономикалық көрсеткіштерін жақсарту және т.б. сонымен қатар, дайын өнім
қорларының үлкен деңгейі оның сапасын жақсартуға кедергі келтіреді, өйткені компания, ең
алдымен, оның сапасын жақсарту үшін инвестицияларға дейін өнімді сатуға мүдделі. Сонымен,
сатып алу, өндіру және сату салаларында айтарлықтай қорлардың болуы логистиканы
кәсіпорындарды басқару тұжырымдамасы ретінде енгізуге кедергі келтіреді, өйткені олар
логистикалық жүйенің байланыстарын, демек, логистикалық процестің жекелеген кезеңдерін бірбірінен оқшаулайды.
Осыған сүйене отырып, логистикалық жүйеде әртүрлі қорларды қалыптастыруға және
басқаруға байланысты шығындардың минималды деңгейімен логистикалық және технологиялық
процестердің үздіксіздігін қамтамасыз ету мәселесі туындайды.
Қорларды басқару стратегиясы вакуумда емес, бәсекелестік ортада дамитынын есте ұстаған
жөн. Әдетте, серіктестер жеткізілімнің уақтылығы мен үздіксіздігін уәде ете алатын және өз уәдесін
орындай алатын фирмалармен жұмыс істеуді жөн көреді, кейде белгілі бір қоймада осы шарттың
сақталуы жалпы шығындарды арттырған кезде де қызмет көрсетудің белгілі бір деңгейін қамтамасыз
ететін қорлардың көлемін орналастыруды және сақтауды талап етеді. Қорларды басқарудың сенімді
саясаты бәсекелеске тұтынушыларға қызмет көрсетудің артықшылықтарын алу үшін немесе, кем
дегенде, осы саладағы қарсыластарды жартылай әлсірету үшін өте маңызды. Логистикадағы
материалдар мен компоненттер қоры дайын өнім қорларынан басқа себептермен құрылады. Әр
типтегі қорлардың көлемі мен олардың қажеттіліктерін жалпы шығындармен салыстыру арқылы
бағалау керек. Интеграцияланған логистикалық жүйеде инфрақұрылымдық желіні орналастыру,
қорларды тасымалдау және басқару туралы барлық шешімдер бір-бірімен тығыз байланысты екенін
және дәл осы байланыс интеграцияның негізін құрайтынын жақсы түсіну керек.
10. Кәсіпорынның коммерциялық тәжірибесіндегі логистикалық операциялар
мен логистикалық функцияларды анықтай отырып, олардың жіктелуі,
мәні және ерекшеліктерін түсіндіріңіз
Логистиканың функционалды салаларынан туындайтын коммерциялық логистиканың негізгі
міндеттерін қарастырыңыз:
1.
Жаһандық міндет: жалпы шығындарды азайту.

15.

2.
Жалпы міндеттер: материалдық және ақпараттық ағындарды реттеу жүйесін құру; тауар
қозғалысының стратегиясын әзірлеу (оның ішінде тауар қозғалысын басқару әдістерін әзірлеу, өнімді
бөлу арналарын таңдау, қаптаманы стандарттау); МП қозғалысын бақылау; болжау (тауарларға
сұраныс, тасымалдау көлемі, қоймалау ауқымы); шикізат пен материалдарды сатып алу; тұтыну мен
өндіріс мүмкіндіктері арасындағы теңгерімсіздікті анықтау; қойма шаруашылығын, тасымалдауды,
сатудан кейінгі қызмет көрсетуді ұйымдастыру.
3.
Жеке міндеттер: минималды қорларды құру тауарларды қоймаларда сақтау уақытын,
тасымалдау уақытын және т. б. азайту.
Т. о. коммерциялық логистиканың барлық міндеттері ортақ мақсатпен біріктірілген-фирмалардың
өзгеретін нарықтық жағдайға максималды бейімделуіне қол жеткізу, жалпы логистикалық
шығындарды азайту және сапаны қамтамасыз ету және жеткізілімнің уақтылығы.
Коммерциядағы логистикалық операциялар-бұл алмасу және тарату саласындағы материалдық,
ақпараттық, қаржылық және сервистік қызметтер ағынымен жүзеге асырылатын бірқатар іс-шаралар.
Коммерциядағы логистикалық операцияларды келесі белгілер бойынша жіктеуге болады:
1.
Ағынның түріне байланысты операциялар бөлінеді:
тауар ағынымен жұмыс істеу (тиеу, түсіру, пішу, кесу, құю, жинақтау, монтаждау,
консервациялау және т. б.));
ақша ағынымен-есеп айырысу нысандары мен шарттарын таңдау;
ақпараттық ағынмен жұмыс істеу (коммерциялық ақпаратты жинау, жинақтау және талдау,
сауда кәсіпорындарында басқарудың автоматтандырылған жүйелерін ұйымдастыру және
енгізу және т. б.).);
құқықтық ағынмен (тауарға меншік құқығын заңдық сараптау, сауда мәмілесі мәніне меншік
құқығын берудің оңтайлы схемаларын әзірлеу, шарт талаптарының орындалуын бақылау және
т. б.););
қызметтер ағынымен байланыс (логистикалық қызметтер пакетін әзірлеу, логистикалық
қызметтің оңтайлы деңгейін анықтау және т.б.).
2.
Логистикалық сауда жүйесіне қатысты мыналар ерекшеленеді:
логистикалық жүйенің ішіндегі ағындармен орындалатын ішкі логистикалық операциялар
(мысалы: технология, персонал, сауда компаниясының ұйымдық құрылымы және т. б.);
сауда логистикасы субъектісінің сыртқы ортамен өзара әрекеттесу процесінде жүзеге
асырылатын сыртқы логистикалық операциялар.
3. Тауардың тұтынушылық қасиеттерінің өзгеруіне байланысты логистикалық операциялар
бөлінеді, операциялар:
қосылған құны бар, яғни өнімнің тұтынушылық қасиеттерін өзгерту,
қосылған құнсыз, яғни оның тұтынушылық қасиеттерін өзгертпейді.
Осылайша, ортақ мақсаттармен біріктірілген тауар алмасу саласындағы өзара байланысты
логистикалық операциялардың жиынтығы сауданың логистикалық процесін қалыптастырады.
Логистиканың функционалдық бағыттары:
1. Қорлар. Тасымалдау, өндіру және сату арасында буферлік рөл атқарады. Қорлар бүкіл жүйенің
үнемді және тиімді жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. Өнімдер тікелей өндірушінің қорларында
шоғырлануы мүмкін немесе оны сақтау тұтынушыға жақын болуы мүмкін. Қорлардың мөлшері бүкіл
жүйе үшін оңтайлы болуы керек. Өнім Қорлары бұл жүйеге сұраныстың өзгеруіне тез жауап беруге
және көліктің біркелкілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

16.

2. Көлігі. Логистикалық тәсілге тек жеткізушіден тұтынушыға, кәсіпорыннан қоймаға, қоймадан
қоймаға жүк тасымалдау ғана емес, сонымен қатар қоймадан тұтынушыға жеткізу де кіреді. Көліктің
негізгі сипаттамалары-құны мен сенімділігі.
3. Қойма шаруашылығы. Материалдарды сақтау үшін қойма бөлмелеріне орналастыруды, қойманы
өңдеуді басқаруды, қаптаманы және т. б. қамтиды.
4. Ақпарат. Кез-келген логистикалық жүйе ақпараттық және бақылау ішкі жүйелерінің көмегімен
басқарылады. Бұл ішкі жүйелер тапсырыстарды, өнімді жөнелту және тасымалдау талаптарын
жеткізеді, қор деңгейін сақтайды.
5. Өндірісі.
6. Басқа функционалдық салалар. Мысалы, өндірісті жоспарлау және өндіріс процесінде материал
ағынын бақылау.
6.1. Кадрлар. Логистика жүйесінің маңызды құрамдас элементі. Оларды таңдау мен
дайындауға үлкен мән беріледі.
6.2. Өндіріске қызмет көрсету. Өндіріс процесіне қызмет ететін логистикалық бөлімшелер
оның қажеттіліктерін анықтап қана қоймай, сұраныс пен ұсыныстың ауытқуын тегістей
алады. Кейбір экономистер өндіріс блогын логистика жүйесіндегі функционалды аймақ
ретінде қарастырмайды. Алайда, олар өндірістік қуаттылық пен кәсіпорынның экономикалық
бейімделуі логистикалық жүйенің жұмыс істеуі үшін өте маңызды екенін атап өтті. Ол үшін
негізгі проблемалар-кәсіпорынның мөлшерін анықтау және орналастыру.
11. Қорларды жіктеу негізінде, материалдық, қаржылық және ақпараттық
ағындардың түрлерін талдау арқылы жазыңыз
Қорлар түсінігі логистикада маңызды болып табылады . Табиғаттан алынатын шикізат дайын өнім
түрінде соңғы тұтынушыға келер алдында басқа материалдармен орналасады , бірігеді , өндірістік
өңдеуге тартылыды . Қорлардың болуы – бұл шығындар. Алайда қорлардың болмауы – бұл да
шығын, бірақ әртүрлі жоғалтулар формасында көрсетілген. Қорлардың болмауымен байланысты
жоғалтулардың негізгі түрлеріне мыналар жатады:
өндірістің тұрып қалуынан болатын жоғалтулар;
сұраныс пайда болған кезде қоймада тауарлардың жоқ болуынан болатын жоғалтулар;
жоғары бағамен щығын тауарларды сатып алуынан болатын жоғалтулар.
Ағын - бұл белгілі бір уақыт аралығында процесс ретінде болатын және берілген кезең үшін
абсолютті мәндермен бағаланатын объектілердің ажырамас жиынтығы (дана / мин, км / сағ).
Қысқаша айтқанда, ағын - бұл кез-келген объектілердің бағытталған қозғалысы. Ағынды құрайтын
заттар материалдық сипатқа да ие болуы мүмкін және материалды емес те болуы мүмкін. Осыған
сәйкес логистикадағы ағындардың негізгі түрлері келесідей:
Негізгі ағындар - материалдық;
Көмекші ағындар - ақпараттық; қаржылық; қызметтік; басқалары (еңбек, көлік)
Материалдар ағыны - белгілі бір уақыт аралығында оларға логистикалық операцияларды
(қабылдау, қайта тиеу, орау және т.б.) қолдану процесінде қарастырылатын шикізат, дайындама,
бөлшектер, дайын өнім. Логистикадағы материалдық ағын үнемі қозғалыс, түрлену, динамика
процесінде жүретін материалдық объектілер.

17.

Материалдық ағындар жіктелуі:
1. Қозғалыс бағыты бойынша: кіріс ағыны- логистикалық жүйеге сыртқы ортадан келеді
(мысалы, зауыттың компоненттерін сатып алуы); шығыс ағыны, керісінше, сыртқы ортаға
логистикалық жүйеден келеді (мысалы, аяқталған тапсырысты жөнелту).
Ішкі құрылымның күрделілік дәрежесі бойынша: қарапайым (сараланған, біртұтас)
ағын - біртектес объектілерден тұрады (мысалы, штамптауға арналған бірдей дайындамалар
ағыны); күрделі (интегралды, көп өнім) ағын - ұқсас емес объектілерді қамтиды (мысалы,
әртүрлі радиотехникалық бөліктердің ағыны: резисторлар, конденсаторлар, транзисторлар).
Үздіксіздік дәрежесі бойынша: үздіксіз ағын - белгілі бір уақыт кезеңі ішінде (минут, сағат,
тәулік) объектілердің тіркелген және / немесе нөлдік саны ағын жолының белгілі бір
нүктесінен өтеді (мысалы, сүтпен үздіксіз қозғалатын конвейер тетра пакеттері); дискретті
(үзік-үзік) ағын - ағын қозғалысының траекториясы бойындағы объектілер аралықтарда,
кідірістерде, үзілістерде қозғалады (мысалы, шикізатты белгілі бір аралықта жеткізу, айталық,
айына бір рет).
Ақпарат ағыны (ағылш. «Information flow») - бастапқы материалды ағыммен құрылған және
басқару функцияларын жүзеге асыруға арналған хабарламалар (кез-келген түрде, ауызшадан
электрондыға дейін). Аналогия бойынша логистикадағы ақпараттық ағындарды кіріс және шығыс,
ішкі және сыртқы деп бөлуге болады.
Ақпарат ағындарының жіктелуі:
Ақпарат тасығыштардың типі бойынша: дәстүрлі қағаз тасымалдаушылар бойынша
ағындар (жазбалар, құжаттар, хаттар); цифрлық тасымалдағыштағы ағындар(флэшкарталар, CD-дискілер); электрондық байланыс арналарының ағындары(компьютерлік
және телефондық желілер).
Ақпараттың мақсаты бойынша:директива - бұйрықтарды, нұсқаулықтарды жібереді;
басқару функциясын ойнау; нормативті анықтама - нормалар, стандарттар, әртүрлі
анықтамалық ақпарат; бухгалтерлік және аналитикалық- бақылау параметрлері,
бухгалтерлік ақпарат, аналитикалық мәліметтер; көмекші - қалғанының бәрі; мұндай
ағындардағы ақпарат пайдалы, бірақ маңызды емес.
Ақпарат алмасу режимі бойынша: «онлайн» ағындар- деректер телекоммуникация
желілері арқылы нақты уақыт режимінде беріледі (электрондық пошта, масштабтау
конференциясы, жедел хабарлар); «оффлайн» ағындар - мәліметтер желіден тыс, ауызша
немесе қағаз құжаттар, хаттар арқылы беріледі.
Қаржы ағыны (ағылш. «Financial flow») - логистикалық жүйе шеңберінде (қойма, зауыт, банк),
сондай-ақ ол мен сыртқы орта арасында айналымда болатын және материалдық немесе басқа
ағындармен байланысты қаражаттың бағытталған қозғалысы.
Қаржы ағындарының жіктелуі:
Кездесу бойынша:сатып алу(шикізат пен материалдарды сатып алу); еңбек
(жұмысшыларға ақы төлеу); инвестициялау (бағалы қағаздарды сатып алу); тауар (сату
үшін бөлшек сауда желісінің тауарларды сатып алуы).
Экономикалық байланыстар бағыты бойынша: көлденең ағындар- бір деңгейлі
буындар арасындағы қаржы айналымы; тік ағындар - иерархияның әртүрлі деңгейлерінде
орналасқан сілтемелер арасындағы қаржы айналымы.
Есептеу формасы бойынша: қолма-қол ақша қаражаттарының қозғалысы; ақпараттық
және қаржылық- қолма-қол емес нысандағы ақша аударымдары; бухгалтерлік және

18.

қаржылық- өндіріс процесінде материалдық шығындарды қалыптастыру кезінде пайда
болады.
12. Коммерциялық логистиканың қарқынды дамуы негізінде, логистикалық
макро және микроортаның дамуына әсер етуші факторларды жіктеңіз
Коммерциялық логистика - бұл тауар айналымы саласындағы экономикалық ағындар жүйесін
басқаруға арналған ұйым. Айналым саласындағы барлық ағындық процестерді қамти отырып,
коммерциялық логистика материалдық-техникалық ресурстарды сатып алуға, тауар өндірушілердің
дайын өнімдерін сатуға дейін созылады және тауарлық-материалдық қорлар мен қызметтерді
коммерциялық делдалдыққа айналдырумен байланысты логистикалық операцияларды қамтиды.
логистикалық жүйелерді модельдеу әдістерін жасау және осы жүйелерді басқару кезінде оңтайлы
шешімдерді табуға бағытталады.
Микро-логистикалық орта дегеніміз - бұл
нақты логистикалық жүйе жұмыс істейтін және өнімді жасау процесін ұйымдастырудың
шарттарының жиынтығын сипаттайтын макро логистикалық ортаның - экономикалық, саяси,
әлеуметтік-мәдени құрамдас бөлігі. Бұл орта логистикалық жүйелерді жүйелі дамыту мен
жетілдіруге бағытталған кадрларды таңдау мен орналастырудың ұтымды құрылымын құруды
көздейді; негізгі және көмекші логистикалық процестерді ұйымдастыру; көлік және қойма
құралдарын тиімді пайдалану; пайдалану уақытын қысқарту; жеткізушілермен, тұтынушылармен
және логистикалық делдалдармен қатынастарды логистикалық үйлестіру; экологиялық мәселелерді
ұтымды шешу.
Микро-логистикалық ортаның технологиялық компоненттері:
материалдардың, аяқталмаған өндірістің және дайын өнімдердің машиналармен және
механизмдермен,
жабдықтар жұмысын жақсартуға және жабдықтауды жақсартуға бағытталған логистикалық
процестің әр түрлі сатыларындағы машиналар мен механизмдер арасындағы өзара
әрекеттесудің әртүрлі түрлерін білдіреді.
тұтынушыларға арналған логистикалық қызметтердің сапасы.
Микро-логистикалық ортаның факторлары:
1) кәсіпорын;
2) жеткізушілер;
3) делдалдар;
4) тұтынушылар;
5) бәсекелестер;
6) аудиториямен байланыс.
Макроорта - бұл компания басшылығы әсер ете алмайтын факторлар жиынтығы. Макрологиялық
ортаның экономикалық компоненті ұлттық экономиканың экономикалық ортасының маңызды
элементі болып табылады және онымен тығыз байланысты. Макроологиялық ортаның экономикалық
компоненті фирмалар мен кәсіпорындардың өндірістік-шаруашылық қызметі, дайын өнімді бөлу,
айырбастау және тұтыну процесінде логистикалық жүйелер арасындағы өзара әрекеттің
(операциялардың) әр түрлі түрлері болып табылады.
Макрологистикалық ортаның технологиялық компоненттері:

19.

қоғамның техникалық жүйелермен қанығуымен,
машиналардың, механизмдердің және басқа жабдықтардың қоршаған ортаға әсерінің өсуімен
байланысты технологиялар мен технологиялардың дамуына байланысты өзара әрекеттесудің
әр түрлі түрлері.
инновациялық технологиялардың жасалуы,
өнімділігі жоғары машиналар, механизмдер, жабдықтар, көлік құралдары, сондай-ақ елдің
экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге арналған техникалық жүйелер жасалуда.
Макро-логистикалық ортаның факторлары:
1) демографиялық орта;
2) экономикалық орта;
3) табиғи орта;
4) ғылыми-техникалық орта;
5) саяси орта;
6) мәдени орта.
13. Логистикалық
басқару негізінде, материалдық өндіріс саласындағы
логистикалық шығындарды ажыратуды түсіндіріңіз
Логистика кеңістік пен уақытта материалдарың, ақпарат мен басқада объектілердің орын
ауыстыруын қарастырады. Бұл үрдіс үздіксіз жүзеге асырылатындықтан объектілерді жеке алып
қарастыру мүмкін болмайды.
Ағын басқарылатын жүйе ретінде келесі параметрлермен сипатталады:
бастапқы және соңғы нүктелер;
жылдамдық;
уақыт;
траектория;
жол ұзындығы.
Логистика әр түрлі ағындармен жұмыс істейді, оның ішінде атап өтетініміз:
материалдық;
ақпараттық;
қаражатты;
энергетикалық;
адам ресурстары.
Материалдық өндіріс саласындағы логистикалықбасқару функциясына сәйкес:
Өндіріске кететін шығындар
Олар шикізатты дайын өнімге айналдыру үшін фабрикада жұмсалған шығындар. Оған өндірісте
қолданылатын материалдардың немесе тікелей материалдардың, тікелей жұмыс күшінің және жалпы
зауыттық шығындар кіреді.
Материалдық шығындар
Бұл өнімді немесе қызметті өндіру үшін қолданылатын кез-келген сипаттағы материалдың құны.
Материалдың өзіндік құнына сатып алуға тікелей байланысты сатып алу құны, зауытқа жүк,

20.

салықтар мен баждар, сақтандыру және т.б. кіреді. Материалдық шығындарды анықтаған кезде сауда
жеңілдіктері, ақшаны қайтару, баж салығын қайтару, сату салығы және т.б.
Тікелей еңбек шығындары
Өндірісте тікелей жұмыс істейтін тұрақты, уақытша және мердігерлік қызметкерлерге төленетін
жалақы мен өндірістік сыйлықақылар кіреді. Оларға кейін төленетін ақшалай төлемдер, мысалы,
әлеуметтік аударымдар, зейнетақылар мен кірістерге байланысты сыйлықақылар кіреді. Осы
шығындар шеңберінде компания төлейтін ақшалай емес жеңілдіктер де бар, мысалы тамақ,
медициналық мекемелер, қызметкерлердің балаларына білім беру, тұрғын үй және т.б.
Жалпы өндірістік шығындар
Бұл өндіріске қатысатын жоғарыда аталған екі шығыннан басқа шығындар. Олар мемлекеттік
қызметтерге, сапаға, қызмет көрсетуге, өндірістік бақылаушыларға және т.б. байланысты шығындар.
Өндірістік емес шығындар
Олар материалдарды дайын өнімге айналдыруға емес, компанияның басқа қызметіне кететін
шығындар. Бұған жарнама шығындары, жеткізілім шығындары, сатушылардың жалақысы және
комиссиялық шығындар сияқты сату шығыстары, әкімшілік жалақы және сот шығындары сияқты
әкімшілік шығыстар жатады.
Бақылауға сәйкес:
Тікелей шығындар
Олар белгілі бір шығын объектісіне, мысалы, өнімге, бөлімге немесе шығындар орталығына оңай
және даусыз түрде тікелей анықталуы мүмкін заттар. Мысалдарға материалдар мен тікелей еңбек
жатады. Кейбір операциялық шығындар тікелей шығындар ретінде де жіктелуі мүмкін, мысалы
белгілі бір өнімді жарнамалауға кететін шығындар.
Тікелей шығындар, тікелей еңбек және тікелей шығындар белгілі бір шығындар орталығымен
немесе шығындар бірлігімен тікелей тағайындалуы немесе анықталуы мүмкін және тікелей сол
шығындар орталығына немесе шығындар бірлігіне есептелуі мүмкін.
Жанама шығындар
Олар шығындарды есептеудің белгілі бір объектісіне жатқызуға болмайтындар. Оларды жалпы
шығындар немесе үстеме шығындар деп те атайды. Жанама шығындарға бірнеше өнімге, бөлімге
немесе филиалға пайда әкелетін өндірістік үстеме шығындар мен өндірістік шығындар жатады. Олар
кез-келген зауытқа, бөлімге, жұмысқа немесе кез-келген соңғы өнімге тағайындалмайды. Барлық
үстеме шығыстар жанама шығындар болып табылады.
Жанама шығындарды тікелей тағайындау мүмкін емес, оларды әртүрлі шығын орталықтарына
немесе шығын бірліктеріне бөлуге болады. Бұл шығындар жалпы шығындар деп те аталады.
14. Логистикалық жүйе негізінде, CRM жүйесінің ерекшеліктерін анықтаңыз
және басқа жүйелермен салыстырмалы талдаңыз

21.

Логистикалық жүйелер – бұл жүйелер, әр түрлі қосалқы жүйелерден құралған және қоршаған
ортамен жетілген байланысы бар, әр түрлі логистикалық функцияларды орындайды.
Логистикалық жүйелер осы тұрғыда жоғарыда аталған төрт негізгі қасиеттерді қарастырады:
1. Біртұтастығы мен бөлінгіштігі. Макрологистикада логистикалық жүйелер элементі болып:
жеткізуші, көлік, сатып алушы; микрологистикада - жабдықтау, өткізу, өндірісті ұйымдастыру .
2. Байланыс. Макрологистикада элементтер тауарлы-ақшалай қарым-қатынаспен байланысты.
Микрологистикада – элементтер ішкі өндірістік қарым-қатынастармен байланысты.
3.
Ұйымдастыру. Макрологистикада
–
ол
шаруашылық
құрылымы Микрологистикада – кәсіпорынның ұйымдастырылған құрылымы.
байланыстарының
4. Интегративті қасиеттер. Логистикалық қағидаларға сәйкес құрылған жүйелер қажет тауарларды
дұры сапада, қажетті мөлшерде, керек уақытта, белгіленген орынға минималды шығындармен
жеткізуді қамтамасыз ету.
Логистикалық жүйелер үшін таңдалып алынған маңызды элементтер, байланыс сәйкестендірілуі мен
ұйымдастыруды талдау осы жүйелердегі кейбір интегративті сапасының болуы себептері жайлы
негізделген қорытынды жасауға мүмкіндік береді және белгіленген мақсаттарға сәйкес оларды
түрлендіруі бойынша басты негізделінген шешімді қабылдау.
Логистикалық жүйелер түрі:
макрологистикалық;
микрологистикалық;
тура байланыстағы логистикалық жүйелер;
эшелондап орналастыру (бөлім-бөлімімен бірінің артына бірін жалғастырып орналастыру);
икемді байланыстағы логистикалық жүйелер.
CRM - бұл барлық іскери философияның орталығы клиент, ал компанияның негізгі бағыттары тиімді
маркетинг, сату және тұтынушыларға қызмет көрсетуді қамтамасыз ету шаралары деген теорияға
негізделген өзара әрекеттесу моделі. Осы бизнес мақсаттарды қолдау клиенттер, жеткізушілер,
серіктестер туралы, сондай-ақ компанияның ішкі процестері туралы ақпаратты жинау, сақтау және
талдауды қамтиды.
Осы бизнес мақсаттарын қолдау функциялары сату, маркетинг және
тұтынушыларды қолдауды қамтиды.
CRM жүйелері - бизнестің тиімділігін арттырудың және командалық жұмысты оңтайландырудың
жақсы әдісі болып табылады. Бірақ бір мәселе бар: таңдау қиын. Бұдан әрі мақалада - CRM-дің ең
жақсы бес жүйесінің сипаттамасы және сол біреуін таңдап қате есептемеу туралы кеңестер.
CRM жүйесі мыналарды қамтуы мүмкін:
автономды, таратылған немесе орталықтандырылған ақпарат өңдеумен сату орындарында
тұтынушыларға қызмет көрсететін фронталь бөлігі;
транзакциялар мен жедел есептілікті авторизациялауды қамтамасыз ететін операциялық
бөлім;
деректер қоймасы;
аналитикалық ішкі жүйе;
таратылған сатуды қолдау жүйесі: сату нүктелеріндегі деректердің көшірмелері немесе смарткарталар.

22.

Бұл қалай жұмыс істейді
CRM немесе тұтынушылармен қарым-қатынасты басқару жүйесі дегеніміз - негізгі мақсаты
бизнес өнімділігін арттыру үшін әр түрлі деректерді жинау және талдау болып табылады. Мұндай
бағдарламаның негізгі міндеті - бизнес пен клиенттің өзара әрекеттесуін автоматтандыру, сонымен
қатар топтық жұмысты оңтайландыру. Бұл деректерді жинау және өңдеу, оларды мәліметтер
базасына жіктеу, сонымен қатар ақпаратты сақтау, сондай-ақ маркетингтік стратегияны талдау болуы
мүмкін.
Таңдаудың негізгі принципі - CRM жүйесі сіздің бизнесіңіздің ерекшеліктерін ескере отырып
таңдалуы керек. Егер сіз, әрине, сіз өз жұмысыңызды жеңілдетіп, одан да көп бас ауруы қосқыңыз
келмесе.
CRM жүйесінің ерекшеліктері
Сату күштерін автоматтандыру (SFA)
Маркетингті басқару
Клиенттерге қызмет көрсету және байланыс орталықтарын басқару (клиенттердің
сұраныстарын өңдеу, тұтынушылардың сұраныстарын бекіту және одан әрі жұмыс істеу
жүйелері)
Ақпаратты өңдеу деңгейі бойынша жіктеу
Өңдеу
CRM жүйесінің түрлері
1. Операциялық CRM - оқиғалар, компаниялар, жобалар, байланыстар туралы алғашқы ақпаратқа
тіркеу және онлайн қол жетімділік.
2. Аналитикалық CRM - ақпаратты әр түрлі аспектілерде есеп беру және талдау (сату шұңқыры,
маркетингтік қызметтің нәтижелерін талдау, сату тиімділігін өнім, тұтынушы сегменттері, аймақтар
және басқа мүмкін нұсқалар контекстінде талдау).
3. Бірлескен CRM (ағылш. Collaboration - ынтымақтастық; бірлескен, келісілген іс-қимылдар) компанияның ішкі процестеріне клиенттің әсер етуіне дейін соңғы тұтынушылармен,
тұтынушылармен тығыз өзара әрекеттесуді ұйымдастыру деңгейі (сауалнамалар, сапаны өзгерту
үшін) өнімге немесе қызметке тапсырыс, тапсырыс берушілердің мәртебесін бақылауға арналған
веб-парақтар, тапсырыс немесе жеке кабинетке байланысты оқиғалар туралы SMS хабарлама,
клиенттің нақты уақыт режимінде тауарлар мен қызметтерді таңдау және тапсырыс беру мүмкіндігі,
сонымен қатар басқа интерактивті мүмкіндіктер) .
15. Қазақстан Республикасының логистикалық жүйесінің әлсіз жақтарын
талдай отырып, оларды жетілдіру жолдарына ұсынысыңызды жазыңыз
Қазақстан Республикасының логистикалық жүйесінің әлсіз жақтарын талдай отырып,оларды
жетілдіру жолдарына ұсынысыңызды жасаңыз.
Қазақстан-айтарлықтай күрделі логистикалық жүйесі бар ел. Еліміздің ірі қалалары мен
өңірлері арасындағы үлкен қашықтық кейде кәсіпкерлерге логистикалық шығындардың
жоғары болуына байланысты республиканың әртүрлі өңірлерінде өз бизнесін дамытуға
мүмкіндік бермейді.
Логистика саласындағы проблемаларды топтарға бөлуге болатын бірқатар проблемалар бар:

23.

Проблемалардың бірінші тобы-бұл инфрақұрылымның дамымауы, ол ірі қалаларда да,
аймақтарда да бизнеске бағытталған заманауи қоймалардың жоқтығынан, сапалы,
тармақталған көлік жолдарының: автомобиль және теміржол жолдарының дамымауынан
көрінеді.
Тағы бір маңыздысы — теміржол және автомобиль көлігінің тиісті көлік паркінің
жетіспеушілігі. Логистикалық қызметтерді ұсынатын компаниялардың басты проблемасыелдегі ішкі коммуникациялардың дамымауы (60%) және логистика саласындағы мамандардың
жетіспеушілігі (40%).
Екінші топ-логистикалық операторлардың кәсібилігінің төмендігі және көрсетілетін
қызметтердің тар ассортименті. Логистикалық қызметтер нарығында ұсынылатын қызметтер
сапасының әлсіздігімен (42,5 %), көлік инфрақұрылымының дамымауымен (29 %) және қойма
шаруашылығының дамымауымен (14%) проблемалар бар.
Демек, клиенттік компаниялармен әлсіз өзара іс-қимыл, өйткені бұл операторлардың
қызметтері шашыраңқы және үйлесімді жүйе емес. Бұл көліктік-логистикалық қызметтер
нарығының дамуының басталуымен түсіндіріледі. Қазақстанның логистикалық
компаниялары мен елдің өндірістік секторы арасындағы интеграцияның болмауы ірі проблема
болып табылады, бұл өз кезегінде бүкіл нарыққа әсер етеді және оның дамуын тежейді.
Көптеген компания-клиенттер қазір логистикалық компанияларға тек қысқа мерзімді
міндеттерді орындау үшін жүгінеді — "оны алыңыз, әкеліңіз, кедендік рәсімдеңіз". Жеке
автопаркі бар немесе экспедитор-компаниялар арасында тасымалдау қажеттіліктеріне қызмет
көрсету бойынша ұзақ мерзімді серіктестері бар, бірақ фирмалардың 20%-ында ондай
компаниялар жоқ жекелеген компанияларда (шамамен 80% отандық фирмалар) тасымалдау
логистикасының неғұрлым тұрақты жағдайы. Мұндай бір қарағанда сәтті көрініс
Қазақстандағы тасымалдау логистикасы жетістігінің көрсеткіші болып табылмайды, мұнда
барлығы түбірімен тегіс емес. Елде автопаркі ірі клиенттердің қажеттіліктерін
қанағаттандыратын ірі көліктік-логистикалық компаниялар жоқ. Бүгінгі таңда еліміздегі ең ірі
автопарктерде 100-ден астам автокөлік бар. Мұндай көлем үлкен аумағы және үлкен даму
әлеуеті бар ел үшін аз. Клиент фирмалар үшін белгілі бір мақсатқа жету үшін әртүрлі
мердігерлерді пайдалану бизнеске қымбатқа түсетін тәуекелдерге әкелуі мүмкін.
Көлік-логистика жүйесінің транзиттік әлеуеті жоғары ел ретінде Қазақстан үшін
маңыздылығын ескере отырып, төмендегілерді ұсынамыз:
- Жол картасын қоса алғанда, Қазақстанның халықаралық саудасының ерекшелігін ескере
отырып, көлік-логистика жүйесін дамыту бағдарламасының жобасын әзірлеу. Бұл ретте
кедендік тарифтерді талдау қажет болып табылады.
- Қазақстанның көліктік-логистикалық жүйесін әлемдік көлік инфрақұрылымына тартуға
байланысты саяси және экономикалық тәуекелдерді зерттеу.
- Мүдделі елдердің қатысуымен көлік-логистика саласының бизнесін дамытуды қамтамасыз
ету үшін тікелей инвестициялар қорын құру мүмкіндігін қарастыру. Көлік-логистика жүйесін
қорландыруды қолданудың жарқын мысалы қаржыландыру схемалары инновациялық
технологияларға инвестицияларды қоса алғанда, бүкіл жүйені кешенді дамытуға бағытталған
Еуропа елдерінің тәжірибесі болып табылады.
- "ҚТЖ" АҚ мен аса ірі көлік және логистика компаниялары тауар капиталының Қазақстан
аумағына "кіруінен" бастап шекара маңындағы елдерге "шығуына" дейінгі кезеңнен бастап
көлік-логистика тізбегінің топологиясын әзірлесін.
- Көлік және логистика саласында инновациялық технологияларды пайдаланатын
компанияларға субсидиялар беру мүмкіндігін бағалау.
- Логистикалық делдалдар мен тауарларды тарату жүйесінің операторлары институтын құру.

24.

- Еліміздің оңтүстік макроөңірінде көлік-логистика орталықтары мен қойма
шаруашылықтарын салуды ынталандыру.
- Көлік-логистика саласындағы компаниялар үшін кредиттер бойынша пайыздық
мөлшерлемені төмендету мүмкіндігін қарастыру.
- Көлік-логистикалық жүйені "дәстүрліден ""цифрлық" жүйеге ауыстырудың халықаралық
тәжірибесін зерделеу. Мысалы, құжаттаманы "цифрландыру" үшін "блокчейнтехнологияларды" қолдану мүмкіндігін талдау.
16. Логистикалық
ақпараттық жүйенің құрылымы мен функцияларын
сипаттау негізінде қазіргі бизнестегі ақпараттық логистиканың мақсаты
мен рөлін анықтаңыз
Логистикалық ақпараттық жүйенің құрылымы мен функцияларын сипаттау негізінде қазіргі
бизнестегі ақпараттық логистиканың мақсаты мен рөлін анықтаңыз.
Қазіргі жағдайда материалдық ағындарды басқару материалдық ағындарды басқарудың
автоматтандырылған жүйелері болып табылатын ақпараттық логистикалық жүйелерді қолдану
арқылы жүзеге асырылады. Логистикалық ақпараттық жүйе-персоналдан, өндірістік объектілерден,
есептеу техникасы құралдарынан, қажетті анықтамалықтардан, компьютерлік бағдарламалардан,
әртүрлі интерфейстер мен рәсімдерден (технологиялардан) тұратын, ұйымды басқаруда
логистикалық жүйені жоспарлау, бақылау, талдау және реттеу үшін пайдаланылатын икемді
құрылым.
Логистикалық ақпараттық жүйелер компаниядағы басқару процестерін ұйымдастыруды жүйені
техникалық қолдауды ұтымды пайдалану арқылы жоғары деңгейге көтереді. Логистикалық
ақпараттық жүйелердің көмегімен ақпараттық ағындарды басқарумен байланысты келесі міндеттерді
шешуге болады:
- ақпаратты өңдеу жылдамдығын арттыру және осыған байланысты тез шешім қабылдау;
- өңделетін ақпарат көлемін ұлғайту және осыған байланысты шешім қабылдаған кезде көбірек
нұсқаларды талдау және ең ұтымды шешімді таңдау;
- ақпаратты жинау және өңдеу кезіндегі қателіктерді барынша азайту;
- логистикалық үдерістерді ресурстық қамтамасыз етуді жоспарлау және уақтылы, сенімді, толық
және нақты ақпарат негізінде жүйедегі субъектілердің өзара іс-қимылын басқару;
- қағаздағы құжаттардың қозғалысын барынша азайта отырып, электронды ақпарат алмасу арқылы
менеджерлердің еңбек шығындарын азайту.
Логистикалық ақпараттық жүйенің құрылымын функционалды және ұйымдық деп бөліп
қарастырады. Логистикалық ақпараттық жүйенің функционалды құрылымы пирамида түрінде. Оның
негізінде компанияның функционалды бөлімшелері (логистикалық функцияларды жүзеге асыру
тұрғысынан), логистикалық делдалдар мен компания өнімдерін тұтынушылар арасындағы қатынасты
анықтайтын логистикалық жүйенің байланыстары арасындағы операциялар жүйесі жатыр.
Логистикалық ақпараттық жүйенің ұйымдық құрылымы төрт ішкі жүйеден тұрады: тапсырыс
процедураларын басқару, ғылыми зерттеулер мен байланыстар, логистикалық шешімдерді қолдау
және шығыс нысандары мен есептерін құру.

25.

Логистикалық ақпараттық жүйе бірқатар ерекше функцияларды орындайды:
1. Логистикалық процестерді әртүрлі аспектілерде және әртүрлі уақыт көкжиектерінде жоспарлау,
оның ішінде сұранысты болжау және материалдық қажеттіліктерді жоспарлау.
2.
Материалдық құндылықтар мен қызметтерді жылжыту тізбегі бойынша логистикалық
оқиғаларды, операциялар мен процестерді үйлестіру.
3. Логистикалық операциялардың барысын бақылау және қадағалау. Бұл функция қорларды,
жеткізілімдерді, сатуды, шығындарды және т.б. есепке алу жүйесінің негізін қалайды.
4. Логистикалық процестерді жедел басқару, әсіресе жеткізу, тасымалдау, сақтау, физикалық тарату
және т. б.
Логистикалық ақпараттық жүйені құрудың негізгі принциптері:
1. Пайдаланушы үшін ақпараттың толықтығы мен жарамдылығы.
2. Дәлдік. Бастапқы ақпараттың дәлдігі дұрыс шешім қабылдау үшін өте маңызды.
3. Уақтылығы. Логистикалық ақпарат басқару жүйесіне уақытында келуі керек, өйткені көптеген
логистикалық технологиялар «дәл уақытында»тұжырымдасына негізделген.
4. Бағдарлану. Логистикалық ақпараттық жүйедегі ақпарат өнімнің, сервистің сапасын жақсартудың,
логистикалық шығындарды азайтудың қосымша мүмкіндіктерін анықтауға бағытталуы тиіс.
5. Икемділік. Логистикалық ақпараттық жүйеде таратылатын ақпарат нақты пайдаланушыларға
бейімделуі керек.
6. Тиісті деректер пішімі. Логистикалық ақпараттық жүйенің компьютерлік және
телекоммуникациялық желілерінде қолданылатын деректер мен хабарламалардың форматы
техникалық құралдардың өнімділігін (жад көлемі, жылдамдық, өткізу қабілеті және т.б.) барынша
тиімді пайдалануы тиіс.
Ақпараттық логистиканың қазіргі бизнестегі рөлі. Ақпараттық логистиканы, бір жағынан, негізгі
логистикалық принциптерге (сәйкестік, ұтымдылық және дәл есептеу) негізделген кәсіпорынның
ақпараттық ресурстарын басқару жүйесі ретінде, екінші жағынан, логистикалық менеджменттің тірек
функциясы немесе функционалды саласы ретінде қарастыруға болады.
Ақпараттық логистиканың басты мақсаты-бұл белгілі бір процесті қажетті ақпаратпен оңтайлы
қамтамасыз ету. Қазіргі таңда, ақпараттық логистиканың мақсатын логистикалық тізбекте және
барлық иерархиялық деңгейлерде ақпараттық ағындарды ұтымды басқару ретінде тұжырымдауға
болады.
Бүгінде ақпараттық логистиканың рөлі артып келеді. Ол негізгі факторлардың жүйелік өзара
әрекеттесуімен анықталады: экономикалық, ұйымдастырушылық-экономикалық, ақпараттық,
техникалық және нақты, экономикалық процестерді реттеуге байланысты. Қазіргі таңдағы
ақпараттық технологиялардың дамуы, ақпараттардың көбеюі кәсіпорындардың, мемлекеттің
нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруда үлкен артықшылықтар беруде.
Ақпараттық логистика нарықты, өндірушілерді және жалпы логистиканы, барлық ақпараттық
ағындарды баламасыз тиімді түрде біріктіре отырып, логистикалық процестердің маңызды құрамдас

26.

бөлігі болып табыдады. Осылайша ақпараттық логистика қазіргі жағдайда елдің нарықтық
экономикасының даму әлеуетінің маңызды элементтеріне, экономиканың маңызды өндірістік
сегментіне айналуда.
17. Ақпараттық логистикалық инфрақұрылымы негізінде, интеграцияланған
ақпараттық жүйелердің артықшылықтарын анықтаңыз, мысал келтіре
отырып
Жоспарланған ақпараттық жүйелерде логистикалық жүйені жиынтық материалдық ағынмен
байланыстыратын мәселелер шешіледі. Бұл ретте "өткізу-өндіру-жабдықтау" тізбегінде толассыз
жоспарлау жүзеге асырылады, бұл кәсіпорынның материалдық-техникалық қамтамасыз ету жүйесіне
қажетті талаптарды бере отырып, нарық талаптарына құрылған өндірісті ұйымдастырудың тиімді
жүйесін құруға мүмкіндік береді. Бұл жоспарланған жүйелер логистикалық жүйені сыртқы ортаға,
жиынтық материалдық ағынға "байланыстырады".
Диспозитивті және атқарушы жүйелер белгіленген жоспарларды нақтылайды және олардың
жекелеген өндірістік учаскелерде, қоймаларда, сондай-ақ нақты жұмыс орындарында орындалуын
қамтамасыз етеді.
Логистика тұжырымдамасына сәйкес әртүрлі топтарға жататын Ақпараттық жүйелер бірыңғай
ақпараттық жүйеге біріктіріледі. Тік және көлденең интеграцияны ажыратыңыз.
Тік интеграция-бұл тік ақпараттық ағындар арқылы жүзеге асырылатын жоспарланған,
диспозитивті және атқарушы жүйелер арасындағы байланыс. Жоспарлы, диспозитивті және
атқарушы жүйелерді байланыстыратын тік ақпараттық ағындардың схемалық диаграммасы
Көлденең интеграция көлденең ақпараттық ағындар арқылы диспозитивті және атқарушы
жүйелердегі жеке тапсырмалар жиынтығы арасындағы байланыс болып саналады.
Логистикалық Ақпараттық жүйелерді енгізуден болатын маңызды экономикалық
пайдалардың жиынтығын жеті тармақта көрсетуге болады:
процестің өту уақытын қысқарту;
тәуекелдерді азайту нәтижесінде қорларды азайту;
ресурстарды ұтымды пайдалану;
логистикалық процестің сапасын арттыру;
қағаз тұтынуды азайту;
қателерді азайту;
Деректерді жаңарту шығындарын азайту
Жүйелік тәсілдің принциптеріне сәйкес кез-келген жүйені алдымен сыртқы ортамен қарым-қатынаста, содан
кейін оның құрылымында зерттеу керек. Бұл принцип, жүйені құру кезеңдеріндегі дәйекті жылжыту принципі
логистикалық ин4юрмациялық жүйелерді жобалау кезінде де сақталуы керек.
Тұрғысынан жүйелі процестер логистика 3 деңгейге бөледі.
Бірінші деңгей-материалдық ағынмен логистикалық операция жүзеге асырылатын жұмыс орны,
яғни.жүк бірлігі, бөлік немесе материалдық ағынның кез-келген элементі қозғалады, түсіріледі,
оралады.

27.

Екінші деңгей-жүктерді тасымалдау процестері орын алатын учаске, цех, қойма, жұмыс орындары
орналастырылады.
Үшінші деңгей-бұл оқиғалар тізбегін қамтитын, тұтастай алғанда тасымалдау және жылжыту жүйесі,
оның басында сіз жеткізушінің шикізатты жөнелту сәтін ала аласыз. Бұл тізбек дайын өнімді түпкілікті
тұтынуға алған кезде аяқталады.
Тұтастай алғанда, интеграцияланған ақпараттық жүйелердің артықшылықтары::
- ақпарат алмасу жылдамдығы артады;
- есепке алудағы қателер саны азаяды;
- өнімсіз, "қағаз" жұмыс көлемі азаяды;
- бытыраңқы ақпараттық блоктар біріктіріледі.
ЭЕМ негізінде логистикалық Ақпараттық жүйелерді құру кезінде белгілі бір принциптерді сақтау
қажет.
1. Аппараттық және бағдарламалық модульдерді пайдалану принципі. Аппараттық модуль дегенімізтәуелсіз өнім түрінде жасалған Электронды жабдықтың бірыңғай функционалды торабы.
Бағдарламалық жасақтама модулін ЖАЛПЫ бағдарламалық жасақтамада белгілі бір функцияны
орындайтын бірыңғай, белгілі бір дәрежеде тәуелсіз бағдарламалық элемент деп санауға болады.
Бағдарламалық және аппараттық модульдерді пайдалану принципін сақтау:
- басқарудың әртүрлі деңгейлерінде есептеу техникасы мен бағдарламалық қамтамасыз етудің
үйлесімділігін қамтамасыз ету;
- логистикалық ақпараттық жүйелердің жұмыс істеу тиімділігін арттыру;
- олардың құнын төмендету;
- олардың құрылысын жеделдету.
2. Жүйені кезең-кезеңмен құру мүмкіндігінің қағидаты. Компьютерлер негізінде құрылған
логистикалық Ақпараттық жүйелер, басқа автоматтандырылған басқару жүйелері сияқты, үнемі дамып
келе жатқан жүйелер болып табылады. Бұл оларды жобалау кезінде автоматтандыру объектілерінің
санын үнемі көбейту, ақпараттық жүйе жүзеге асыратын функциялардың құрамын және шешілетін
міндеттер санын кеңейту мүмкіндігін қамтамасыз ету қажет дегенді білдіреді. Бұл жағдайда жүйені
құру кезеңдерін анықтау, яғни. негізгі міндеттерді таңдау логистикалық ақпараттық жүйенің кейінгі
дамуына және оның жұмысының тиімділігіне үлкен әсер етеді.
3. Түйісу орындарын нақты белгілеу принципі. "Түйісу орындарында материалдық және ақпараттық
ағын кәсіпорынның жекелеген бөлімшелерінің құзыреті мен жауапкершілігі шекарасынан немесе
дербес ұйымдардың шекаралары арқылы өтеді. Түйісу орындарын бірқалыпты еңсеруді қамтамасыз
ету логистиканың маңызды міндеттерінің бірі болып табылады"
4. Нақты қолданудың нақты талаптары тұрғысынан жүйенің икемділігі принципі.
5. Адам-машина диалогының пайдаланушысы үшін жүйенің қабылдау принципі

28.

18. Коммерциялық
арнаны,
көрсетіңіз
ұйым жұмысының тиімділігі негізінде логистикалық
логистикалық тізбекті таңдауға әсер ететін факторларды
Логистикалық арна-белгілі бір өндірушіден оның тұтынушыларына материалдық ағынды
жеткізуді жүзеге асыратын әртүрлі делдалдардың ішінара реттелген жиынтығы.
Макрологиялық деңгейде логистикалық арналар мен логистикалық тізбектер-бұл макрологиялық
жүйелердің ішкі жүйелері арасындағы байланыс. Макрологиялық жүйенің түріне байланысты
тарату арналары әртүрлі құрылымға ие. Тікелей байланысы бар логистикалық жүйелерде тарату
арналарында көтерме делдалдық фирмалар жоқ. Эшелондалған және икемді, мұндай делдалдар
бар.
Тарату арнасын таңдағанда, тарату нысаны таңдалады — транзиттік немесе қойма. Логистикалық
тізбекті таңдағанда-белгілі бір дистрибьюторды, тасымалдаушыны, сақтандырушыны, экспедиторды,
банкирді және т.б. таңдау.
Логистикалық (макро - және микро-) жүйелердің модельдерін жасау кезінде пайдаланушылар белгілі бір
уақытта әрекет ететін көптеген объективті және субъективті факторлардың әсерін ескеруі керек.
1. Логистикалық жүйеге кіретін субъектілердің саны және оларды орналастыру. Жүйе өндіріс және айналым
саласындағы бір немесе бірнеше заңды тәуелді немесе тәуелсіз кәсіпорындарды қамтуы мүмкін. Логистикалық
жүйенің моделін таңдау материалдық, қаржылық және еңбек ресурстарына қажеттілікпен, сондай-ақ тауарлар
мен қызметтер нарығындағы маркетингтік стратегиямен анықталады.
Логистикалық жүйені қалыптастыру, жаңа өндірістерді құру кезінде жеткізушілердің болуы және орналасуы
міндетті түрде ескеріледі. Көптеген экономикалық құрылымдар жеткізушілердің немесе тұтынушылардың
орналасуына тиімді әсер ете алмайды. Сондықтан олар көлік шығындарын азайту үшін өз бизнестерін осылай
орналастыруға тырысады.
2. Трансформациялық орталықтардың (қоймалар мен ауыстырып тиеу пункттерінің) саны мен орналасуы.
Олар тікелей кәсіпорындарда орналасуы мүмкін, жеткізушілерден алынған материалдық ресурстарды сақтау
және өңдеу жүйелеріне немесе тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған қойма
трансформациялық орталықтарына (кешендеріне) біріктірілуі мүмкін. Қажет болған жағдайда тұтынушыларға
тікелей жақын жерде аралық қоймалар құруға болады.
Америка Құрама Штаттарында қойма жүйелерінің едәуір бөлігі қайта өңделетін ресурстардың ассортименті
бойынша да, функционалды қызметі бойынша да көп салалы болып табылады. Өнімді сақтау және қайта өңдеу
бойынша көптеген жүйелер тұтынушылардың жеке талаптары бойынша қосымша қызметтер көрсетеді.
3. Көлік модельдері. Логистикалық жүйелерді құру кезінде көлік модельдерінің бірнеше нұсқалары жасалады.
Олардың әрқайсысы шығындармен, тасымалдау түрімен, жеткізу жылдамдығымен, сенімділігімен,
ырғағымен, орау мен сақтаудың өзіндік ерекшелігімен ерекшеленеді. Қазіргі жағдайда оңтайлы нұсқа
анықталады және жүзеге асырылады. Алайда, есеп айырысу көрсеткіштерінің өзгеруіне әкелетін жағдайлар
өзгерген кезде логистикалық жүйелер субъектілері көлік модельдерінің басқа нұсқаларын қолдана алуы керек.
4. Байланыс. Барлық деңгейдегі логистикалық жүйенің функционалды бөлімшелері көлік, бақылау ғана емес,
сонымен қатар күрделі ішкі жүйелерді құрайтын байланыс байланысымен де біріктірілген. Бөлімшелер мен
ішкі жүйелер арасындағы байланыс телефон, телеграф, кабельдік байланыс, телекс, компьютерлік желі және
т.б. арқылы жүзеге асырылады. Жоғарыда аталған байланыс түрлерінің әрқайсысының өзіндік
артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Жедел байланыс факторы логистикалық жүйенің жұмыс істеу

29.

процесінде өте маңызды рөл атқарады. Бұл жүйенің қоршаған ортаға бейімделу деңгейіне әсер етеді, шешім
қабылдау және іске асыру процестеріне тікелей әсер етеді.
5. Ақпараттық жүйе. Оның болуы логистикалық жүйелерді құру кезінде міндетті болып табылады. Алайда,
оның құрылымы пайдаланушыларға байланысты, олардың құрамына осы жүйенің элементтері ғана емес,
сонымен қатар сыртқы орта да кіреді. Соңғысын бақылау шектеулі. Сонымен қатар, тапсырыстарды өңдеу
кезінде таңдалған тәсіл ақпараттық жүйенің түріне үлкен әсер етеді. Осыған байланысты жүйе
орталықтандырылған немесе орталықтандырылмаған болуы мүмкін. Олар қойылған мақсаттарға, таңдалған
стратегияға, коммуникациялық инфрақұрылымның жағдайына және т. б. байланысты интеграция дәрежесінде
ерекшеленеді.
19. Сатып алу логистикасын негізінде макро және микро деңгейлерде сатып
алу логистикасының негізгі функцияларын, оның кіріс материалдық
ағындарының көлемі мен жылдамдығын қалыптастырудағы рөлін
талдаңыз
Сатып алу логистикасы - бұл өндірістік ұйымдарды қажетті материалдық
ресурстармен, ал сауда ұйымдарын тауарлармен қамтамасыз ету процесінде
материалдық ағындарды басқару.
Сатып алу логистикасының мақсаты - компанияның өндірістік бөлімдерін берілген
өндірістік кестені орындау үшін қажетті материалдық ресурстармен сенімді және
сапалы қамтамасыз ету.
Сатып алу логистикасына қатысты міндеттер:
материалдық ресурстарға қажеттілікті айқындау;
сатып алу нарығын зерттеу;
жеткізушілерді таңдау;
сатып алуды жүзеге асыру;
жеткізуді бақылау;
сатып алу бюджетін дайындау;
сатып алудың өндіріспен, өткізумен, қоймалаумен және тасымалдаумен,
сондай-ақ жеткізушілермен үйлестірілуі және жүйелі өзара байланысы.
Микрологиялық жүйенің маңызды элементі логистикалық жүйеге материалдық
ағынның кіруін ұйымдастыратын сатып алудың ішкі жүйесі болып табылады. Осы
кезеңде материалдық ағындарды басқарудың өзіндік ерекшеліктері бар, бұл сатып алу
логистикасын жеке бағыты ретінде бөлу қажеттілігін түсіндіреді.
Материалдық ағындар өңделетін кез-келген кәсіпорынның (ұйымның) құрамында
сатып алу қызметі деп аталатын еңбек заттарын (Шикізат, жартылай фабрикаттар,
тұтыну тауарлары және т.б.) сатып алуды, жеткізуді және уақытша сақтауды жүзеге
асыратын қызмет бар.

30.

Бұл қызметтің тапсырмаларын үш деңгейде көруге болады:
1) сатып алу қызметі ұйым кіретін макрологиялық жүйенің байланысын және
мақсаттарын іске асыруды қамтамасыз ететін элемент болып табылады;
2) сатып алу қызметі микрологистік жүйенің элементі, яғни осы ұйымның
мақсаттарын іске асыруды қамтамасыз ететін ұйым бөлімшелерінің бірі болып
табылады;
3) сатып алу қызметі элементтері, құрылымы және дербес мақсаттары бар дербес жүйе
болып табылады.
Cатып алу қызметінің тиімді қызмет етуі, аталған мақсаттардың кәсіпорын деңгейінде,
сондай-ақ макрологистика деңгейінде жүзеге асырылу мүмкіндігі жабдықтау
қызметінің жүйелі ұйымдастыруына тәуелді.
Макрологистикалықжүйеніңэлементіретіндежабдықтауқызметіжабдықтаушылармен
тауардыжеткізуменбайланыстытехникалықтехнологиялық,
экономикалықжәнеәдістемелікмәселелердікелісеотырып,
оларменшаруашылықбайланыстарорнатады.
Жабдықтаушыныңөткізуқызметіменжәнетасымалдауұйымдарыменбірлесеқызмететеот
ырып,
жабдықтауқызметікәсіпорынныңмакрологистикалықжүйегекіруінқамтамасызетеді.
Жабдықтауқызметіөзкәсіпорнынажұмысжасайотырып,
бүкілмакрологистикалықжүйеніңтиімдіқызмететуінкөздеуітиіс.
Макрологиялықжүйеніңэлементіретіндесатыпалуқызметітауарлардыжеткізугебайланы
стытехникалық,
технологиялық,
экономикалықжәнеәдіснамалықмәселелердікелісеотырып,
жеткізушілерменэкономикалықбайланысорнатады.
Ұйымды материалдық ресурстармен қамтамасыз ету процесінде жауап беру керек
негізгі сұрақтар дәстүрлі және сатып алу логикасымен анықталады:
Не сатып алу керек?
Қанша сатып алу керек?
Кімнен сатып алу керек?
Қандай шарттармен сатып алу керек?
Дәстүрлі тізімге сатып алу логистикасы өз сұрақтарын қосады:
Сатып алуды өндіріспен және өткізумен жүйелі түрде қалай байланыстыруға
болады?
Ұйымның қызметін жеткізушілермен жүйелі түрде қалай байланыстыруға
болады?

31.

Сатып алу іс-әрекетінің міндеттерін, мақсаттары мен функцияларын анықтау
кәсіпорында жабдықтау қызметін дәлірек және дұрыс ұйымдастыруға және
жоспарлауға мүмкіндік береді. Жеткізу логистикасының маңызды сәттерінің бірі,
тапсырыс берудің оңтайлы деңгейін дұрыс және дәл анықтау.
Тапсырыстың оңтайлы деңгейі (ТОД) – қойма үй-жайларын барынша пайдалануға қол
жеткізілетін, тауарларды сақтауға арналған шығындар барынша азайтылатын сатып
алу деңгейі.
ТОД анықтау қызмет көрсету сапасын жоғалтпай қорларды сақтау шығасыларының
азаюына әкеледі:
*Nорз деген қазақша NТОД болады
V-тауар айналымының жылдық көлемі;
P - бір тапсырысты беру құны;
C - өнім бірлігінің құны;
S - қоймада өнім бірлігін сақтау шығындары.
Сатып алудың оңтайлы көлемін анықтау, егер сатып алу ұзақ уақытқа созылып кетсе,
сұраныстың айтарлықтай ауытқуы мен тұрақсыз баға саясаты болса, мағынасы жоқ.
20. Логистикалық жүйеде делдалдар тобын таңдауды жүзеге асыру негізінде,
физикалық бөлу операцияларындағы делдалдар, сауда делдалдары,
логистикада қолдау функцияларын орындау үшін делдалдарды жіктеңіз
Делдал (intermediary; middleman) - тауарларды, қызметтерді өндірушілер мен
тұтынушылар арасында тұратын, олардың арасында (дилер, дистрибьютор және т. б.)
байланыс орнатуға жәрдемдесетін жеке немесе заңды тұлға.
Логистикалық провайдерлер, олар логистикалық қызметтердің провайдерлері
(операторлары) (Logistic Service Providers – LSPs, 3PLs, TPLs)-бұл логистика
саласында қызмет көрсететін, жеке операцияларды немесе кешенді логистикалық
функцияларды (қоймалау, тасымалдау, тапсырысты басқару, физикалық бөлу және т.
б.)
орындайтын,
сондай-ақ
клиент-кәсіпорынның
логистикалық
тізбегін
интеграцияланған басқаруды жүзеге асыратын коммерциялық ұйымдар

32.

Кейбір мамандар делдалдарды таңдау кезінде 22 негізгі көрсеткішті бөліп
қарастырады. Олардың тоғызы ең маңызды болып саналады:
"Есіктен есікке дейін" жеткізу тарифтері немесе шығындары;
жүкті тасымалдау кезіндегі шығындар мен зақымданулар статистикасы; *
шағымдар статистикасы;
жеткізу мерзімін сақтау;
тарифтік мөлшерлемелерді өзгерту бойынша келіссөздер жүргізу тәжірибесі;
жүк қозғалысын бақылау;
жеткізу уақыты "Есіктен есікке дейін»;
жүктерді шағын партиялармен жеткізу кезіндегі қызмет көрсету сапасы;
бірыңғай техникалық қызмет көрсету тізбегі және тиісті жабдық.
Қазіргі уақытта делдалдардың көптеген түрлері мен түрлері бар. Логистикалық
жүйедегі барлық делдалдарды бірнеше белгілер бойынша жіктеуге болады:
1. тауарға меншік түрі бойынша (сауда делдалдары). Оларға: агенттер, брокерлер,
дилерлер, дистрибьюторлар, комиссионерлер және т. б.
2. қызмет түрі бойынша: тасымалдау, қойма шаруашылығы, жүктерді жинақтау,
тапсырыстарды орындауға қызмет көрсету, қаржылық қызметтер, ақпараттық
қызметтер, жарнама, сақтандыру, консультациялық (зерттеу) қызметтер,
келіссөздерді ұйымдастыру және т. б.
3. түрлері бойынша: физикалық бөлу операцияларына қатысатын делдалдарға
мыналар жатады: стивидорлар, кедендік брокерлер, кірепұлшылар, буыптүюшілер, экспедиторлар, көлік компаниялары және т.б. логистикалық жүйеде
қолдау функцияларын орындайтын делдалдар: сақтандырушылар, банктер,
кредиттік ұйымдар, мамандар және IT технологиялары бойынша компаниялар.
Интеграция деңгейіне және логистикалық брокерлердің қызметін үйлестіруге
байланысты оларды бірнеше санатқа немесе санаттарға бөлу әдеттегідей:
1-PL провайдерлері,барлық логистикалық функцияларды кәсіпорынның өзі
орындайды.
2-PL провайдерлері - ішінара аутсорсинг, яғни жоғары функционалды
логистикалық делдалдар-көлік компаниялары, экспедиторлар, қоймалар, жүк
терминалдары, кедендік брокерлер, агенттер, жүк және жүк түсіру
компаниялары, сақтандыру компаниялары, логистика саласында ақпараттық
және кеңес беру қызметтерін ұсынатын компаниялар және т. б.
3-PL провайдеры - өндіріс, сауда немесе қызмет көрсету саласында клиентке
кешенді логистикалық қызмет көрсететін делдалдар;
4-PL логистикалық жүйелерінің операторлары жеткізу тізбегін қалыптастыруды
және тиімді басқаруды қоса алғанда, логистикалық бизнес-процестерді
басқарудың жүйелік тәсілін енгізеді.
5-PL логистикалық операторлары 4-PL функцияларын қабылдай отырып, қазіргі
заманғы ақпараттық жүйелер мен технологияларды қолдана отырып, нақты

33.

уақыт режимінде тізбектегі контрагенттер арасында мәліметтер алмасуды
кеңінен қолданады.
21. Материалдық
ресурстарды сатып алу негізінде оның әдістерін,
салыстырмалы сипаттамаларын, артықшылықтары мен кемшіліктерін,
қолдану аясын түсіндіріңіз
Материалдық талаптардың түрлері
Шикізат пен материалдарға деген қажеттілік деп белгілі бір мерзімге белгілі бір мерзімге, белгілі
бір өндірістік бағдарламаның немесе қолданыстағы тапсырыстардың орындалуын қамтамасыз ету
үшін қажет болатын мөлшер деп түсінеміз.
Белгілі бір кезеңдегі материалдарға деген сұранысты мерзімді сұраныс деп атайды. Ол бастапқы,
екінші және үшінші деңгейлерден тұрады.
Бастапқы сату үшін дайын өнімдерге, тораптар мен бөлшектерге, сондай-ақ сатып алынған қосалқы
бөлшектерге деген қажеттілік. Тәуелсіз қажеттілікті есептеу күтілетін сұранысты бере отырып,
математикалық статистика және болжау әдістерін қолдана отырып жүзеге асырылады. Қате
сметаның немесе талаптардың дұрыс емес болжамының қаупі қауіпсіздік қорының тиісті өсуімен
өтеледі.
Алғашқы қажеттілік сауда саласында жұмыс істейтін кәсіпорындардағы материалды басқарудың
негізі болып табылады. Өнеркәсіптік кәсіпорындар үшін алғашқы қажеттілік екінші компоненттерге
бөлінуі керек.
Екінші ретті деп дайын өнімді шығаруға қажетті компоненттер, бөлшектер мен шикізатқа деген
қажеттілікті айтады.
2.1.1 мысал. Жиһаз фабрикасы ас үй жиһазын аяқтауға арналған жұмыс үстелдерін шығарады.
Үстелде раковина бар, ол өз кезегінде суық және ыстық суға арналған араластырғышпен
жабдықталған. Раковинаның және крандардың қажеттілігі екінші реттік деп аталады, өйткені оны
алғашқы қажеттіліктен анықтауға болады (жұмыс үстелдерінің саны). Егер раковиналар мен крандар
сауда желісіне қажетті қосалқы бөлшектер ретінде жеткізілсе, онда бұл өнімдерге бірінші және
екінші қажеттілік бар.
Екінші ретті сұранысты есептеу кезінде келесілер беріледі деп есептеледі: көлемдер мен мерзімдер
туралы ақпаратты қоса алғанда, бірінші сұраныс; техникалық сипаттамалар немесе қолдану
мүмкіндігі туралы ақпарат; қосымша жеткізілімдер; кәсіпорынның қарамағындағы материалдар
мөлшері. Сондықтан тәуелді қажеттілікті анықтау үшін детерминирленген есептеу әдістері
қолданылады. Егер сұранысты орнатудың бұл әдісі спецификациялардың болмауына немесе
материалдарға мардымсыз сұранысқа байланысты мүмкін болмаса, онда шикізат пен
материалдардың шығыны туралы деректерді қолдану арқылы болжанады.
Үшіншілік көмекші материалдар мен тозуға арналған құралдарды өндіру қажеттілігін білдіреді.
Оны қолда бар материалдарды тұтыну негізінде стохастикалық есептеулер жүргізу арқылы немесе
сараптамалық әдістер арқылы материалды пайдалану көрсеткіштері негізінде екінші реттік негізде
анықтауға болады.
Қолда бар қорларды есепке алуға байланысты материалдарға қойылатын жалпы және таза талаптар
арасындағы айырмашылық жасалады.
Жалпы сұраныс деп қоймадағы немесе өндірістегі қорларды қоспағанда, жоспарлы кезеңдегі
материалдарға деген сұраныс түсініледі. Тиісінше, таза сұраныс деп қолда бар қорларды ескере

34.

отырып, жоспарлау кезеңіндегі материалдарға деген сұраныс түсініледі. Ол жалпы сұраныс пен
қолда бар қойма қорының белгілі бір күнге дейінгі айырмашылығы ретінде анықталады.
Іс жүзінде материалдарға деген жалпы сұраныс жабдықтың өндірісі мен техникалық қызмет
көрсету және жөндеу ақауларына байланысты қосымша сұраныстың жалпы көрсеткішіне қатысты
өседі. Қолдағы қордың мөлшерімен сәйкестендірілгеннен кейін, қалған талап ағымдағы қордың
мөлшерімен реттеледі. Материалдық қажеттіліктердің әртүрлі типтері арасындағы байланыс кесте.
2.1.1.
Кесте 2.1.1. Материалдық қажеттіліктердің әртүрлі түрлерінің өзара байланысы
Қажеттілікті анықтау әдістері
Материалдық ағымдарды тиімді басқарудың алғышарты - болашақ қажеттілігін білу. Оны анықтау
үшін қолданылатын әдістер кесте 2.1.2.
Кесте 2.1.2. Қажеттілікті анықтау әдістерінің жіктелуі
Детерминирленген есептеу әдістері белгілі бастапқы материалдарға тәуелді талаптарды есептеу
үшін қолданылады. Аналитикалық әдіспен есептеу өнімнің спецификациясынан иерархия деңгейлері

35.

бойынша жоғарыдан төменге қарай жүреді. Синтетикалық әдіс бөліктердің әр тобы үшін олардың
иерархияның жеке деңгейлерінде қолдану дәрежесіне негізделген есептеулер жүргізуді қамтиды.
Стохастикалық есептеу әдістері оның белгілі бір уақыт кезеңіндегі өзгеруін сипаттайтын сандық
мәліметтер негізінде күтілетін сұранысты орнатуға мүмкіндік береді. Ол үшін орташа жуықтау,
экспоненциалды тегістеу және регрессиялық талдау қолданылады.
Орташа жуықтау материалдарға сұраныстың айдан-айға дейін өзгеріп отыратын, тұрақты орташа
мәндерінде қолданылады. Осы әдісті қолданып болжау - бұл материалға деген қажеттіліктің белгілі
мәндерін орташалайтын процедура.
Экспоненциалды тегістеу әдісі материалды ресурстарға деген сұраныстың өзгеру процесін болжау
кезінде қолданылады, бұл динамиканың серия деңгейлеріне негізделген, олардың салмағы болжамды
сәттен алшақтаған сайын салмақтары төмендейді. Осы мақсатта есептеулерге тұрақты тегістеу
коэффициенті енгізіледі, оның мәні болжамдық қателікті минимумға дейін төмендететін етіп
таңдалады.
Регрессиялық талдау болашақ кезеңге экстраполяциялауға болатын математикалық функцияларды
қолдана отырып, материалдық ресурстарды тұтынудың белгілі тенденцияларын жуықтаудан тұрады.
2.1.4. Өндірісті материалдармен қамтамасыз ету
Іс жүзінде кәсіпорындар өндірісті материалдық қамтамасыз етуді жоспарлаудың бірнеше әдістерін
қолданады (2.1.3-сурет).
кесте 2.1.3. Өндірісті материалдық қамтамасыз етуді жоспарлау әдістері
Тапсырысқа негізделген әдіс қажетті материалды сұраныс туындаған кезде ғана сатып алады деп
болжайды, сондықтан қойма қоры жасалмайды. Бұл әдіс жеке және ұсақ өндіріс жағдайында жоғары
сапалы материалдар мен сақтауға қиын көлемді бөлшектерге, сонымен қатар жөндеу жұмыстарына
арналған материалдарға деген қажеттілікті қанағаттандыру үшін қолданылады.
Тапсырыстар негізінде материалдық қолдау жеке немесе бірнеше тауарлар үшін мүмкін. Екінші
жағдайда, ол белгілі бір мерзімге келіп түскен барлық өтінімдерді ескере отырып, бірыңғай тапсырыс
жасалған кезде, мысалы, апталық, уақыт аралықтарында тең дәрежеде жүзеге асырылады.
Жоспарланған мақсаттарға негізделген материалдық қолдау. Бұл әдіс материалды талаптардың
детерминирленген есебіне негізделген. Бұл жағдайда тәуелді қажеттілікті және мүмкін қосымша
талапты анықтауға мүмкіндік беретін белгілі бір кезеңге арналған тәуелсіз талап, БОМ түріндегі өнім
құрылымы белгілі деп болжанады.
Жоспарлы тапсырыстар негізінде материалдарды жеткізген кезде Тапсырыс саны жоспарланған
түсімді және қоймадағы материалдардың болуын ескере отырып, таза сұраныс негізінде анықталады.

36.

22. Логистикалық
басқару әдіснамасы негізінде тарату логистикасының
мақсаттары, міндеттеріне және тарату арналарына: логистикалық
арналардың түрлері, олардың деңгейлері мен қатысушыларын жазыңыз
Тарату логистикасы- бұл өнімді тұтынушыға нақты жылжыту процесін ұтымды етуге мүмкіндік
беретін жалпы логистикалық жүйенің бөлігі. Ол материалдық және ақпараттық ағындарды басқару
процестерінің маркетингтің мақсаттары мен міндеттерімен байланысын қамтамасыз ету үшін
материалдық ағындарды физикалық бөлу процесін рационализациялауға бағытталған.
Тарату логистикасы бөлу саласына біріктірілген логистиканың бөлігі. Әйтпесе, ол маркетингтік
логистика деп аталады. Бұл фраза қазіргі жағдайдағы өндірістен кейінгі кезеңдегі логистиканың
ерекшеліктерін дәл көрсетеді. Маркетинг пен логистика бір-бірін толықтырып қана қоймай, бірбірімен тығыз байланысты және өзара тәуелді.
Тарату логистикасының негізгі мақсаты-қажетті тауарларды қажетті уақытта, ең аз
шығынмен жеткізуді қамтамасыз ету.
Сұранысты анықтаумен және ынталандырумен айналысатын маркетингтен айырмашылығы, тарату
логистикасы маркетинг қалыптастырған сұранысты минималды шығындармен қанағаттандыруға
арналған. Бұл ретте өнімді тұтынушының негізгі қажеттіліктерін қанағаттандыру міндеттерін негізге
алу қажет, олар мыналарды қамтиды: тауарды уақтылы жеткізу, тапсырыс берушінің шұғыл
қажеттіліктерін қанағаттандыру қабілеті, тиеу-түсіру жұмыстары кезінде тауарлармен ұқыпты
жұмыс істеу, дайындаушының ақаулы бұйымдарды жылдам ауыстыруға және тауар-материалдық
қорлардың белгілі бір деңгейін ұстап тұруға дайындығы.
Тарату логистикасының маңызды функциялары:
Өндірістік кезеңнен кейінгі кезеңде логистикалық жүйеде көлік - орын ауыстыру процестерін
жоспарлау, ұйымдастыру және басқару.
Тауарлық қорларды басқару.
Тапсырыстарды алу және тиімді өңдеу.
Тауар ағындарын генерациялауға дайындау бойынша бірқатар басқа логистикалық
операцияларды Жинақтау, буып-түю және орындау.
Ұтымды жөнелтуді ұйымдастыру.
Жеткізуді басқару және
орындалуын бақылау.
логистикалық
тізбектердегі
тасымалдау
операцияларының
Логистикалық қызметті жоспарлау, ұйымдастыру және басқару.
Тарату логистикасының міндеттері
Микродеңгейде келесі міндеттер шешіледі:
іске асыру процесін жоспарлау;
өнімнің қаптамасын таңдау, оны жинақтау және консервілеу; өнімді жөнелтуді ұйымдастыру;
өнімді тұтыну орнына тасымалдауды және тұтынушыға жеткізуді бақылау;
операциялық қызмет көрсетуді ұйымдастыру.
Макро деңгейде тарату логистикасының міндеттеріне мыналар жатады:
материалдық ағындарды бөлу схемасын таңдау;

37.

тарату арналарын қалыптастыру;
тарату орталықтарын орналастыру.
Тарату арнасы-бұл өндірушіден тұтынушыға дейінгі жолда белгілі бір тауарға немесе қызметке
меншік құқығын қабылдайтын немесе басқасына беруге көмектесетін ұйымдардың немесе жеке
тұлғалардың жиынтығы.
Логистикалық арна-белгілі бір өндірушіден тұтынушыға материалдық ағынды жеткізетін
әртүрлі делдалдардың реттелген жиынтығы.
Тарату логистикасы аясында шешілетін негізгі міндеттер:
Тапсырыстар портфелін қалыптастыруды оңтайландыру.
Өнімді жеткізуге тапсырыс берушілермен шарттар жасасу.
Өнімнің сатылу ырғағын қамтамасыз ету және жоспарлы сатылуын сақтау.
Логистикалық қызмет қажеттіліктерін зерттеу және қанағаттандыру.
Тауарлық сипаттағы қорларды ұстау параметрлері мен шарттарын оңтайландыру.
Серіктестермен шарттық міндеттемелердің орындалуын бақылау.
Ақпараттық қамтамасыз ету жүйесін қалыптастыру және жетілдіру.
Динамикалық материалдық ағындардың параметрлерін, құрылымын және жылжуын
рационализациялау.
Делдалдардың түрлері
Дилерлер- көтерме, сирек бөлшек сауда, өз атынан және өз есебінен операцияларды жүргізетін
делдалдар. Олар тауарды жеткізу шарты бойынша сатып алады, жеткізілім ақысын төлегеннен
кейін тауардың иесі болады және осы тауарларды тұтынушыларға сатады.
Дистрибьюторлар-өндірушінің атынан және өз есебінен операцияларды жүргізетін көтерме
және бөлшек делдалдар. Өндіруші дистрибьюторға өз өнімдерін белгілі бір аумақта және
белгілі бір уақыт ішінде сату құқығын береді. Дистрибьютор өнімнің меншік иесі болып
табылмайды. Келісім бойынша ол оны сату құқығына ие болады.
Комиссионерлер - өз атынан және өндірушінің есебінен операцияларды жүргізетін көтерме
және бөлшек делдалдар. Комиссионер өнімнің иесі болып табылмайды. Көрсетілген
қызметтер үшін оған операция сомасының пайызы түрінде сыйақы төленеді.
Брокерлер - контрагенттерді жинақтайтын мәмілелер жасасу кезіндегі делдалдар. Брокерлер
өнімнің меншік иелері болып табылмайды, өнімге билік етпейді. Олар тапсырмалар негізінде
әрекет етеді және мәміле жасауға ықпал етеді. Олар тек сатылған өнімдер үшін
марапатталады.
23. Логистикалық
тізбек, оның логистикалық арнамен байланысында
логистикалық тізбектің қатысушылары, оның ұзындығы, тиімді жұмыс
істеу принциптері мен тетіктерін талқылаңыз
Логистикалық арна-бұл белгілі бір өндірушіден оның тұтынушыларына материалдық ағынды
жеткізуді жүзеге асыратын әртүрлі делдалдардың ішінара реттелген жиынтығы

38.

Материалдық ағынды жеткізушіден тұтынушыға жылжыту процесінің нақты қатысушылары
таңдалғанға дейін логистикалық арна реттеледі. Осыдан кейін логистикалық арна логистикалық
тізбекке айналады. Логистикалық арнаны таңдау мүмкіндігі логистикалық процестердің тиімділігін
арттырудың маңызды резерві болып табылады.
Логистикалық тізбек-бұл сыртқы материалдық ағынды өндірістік тұтыну жағдайында бір
логистикалық жүйеден екіншісіне немесе жеке өндірістік емес тұтыну жағдайында түпкілікті
тұтынушыға жеткізу үшін логистикалық операцияларды жүзеге асыратын логистикалық процестің
сызықтық реттелген қатысушылары.Тиімді жұмыс істейтін логистикалық тізбек - бұл ортақ мақсаты
бар логистикалық жүйе (түпкілікті тұтынушылардың талаптарын барынша толық қанағаттандыру),
онда әр қатысушы осы мақсатқа сәйкес әрекет етеді және қатысушылардың мүдделер қақтығысы
минимумға дейін азаяды.
Логистикалық тізбектің ішінде бәсекелестік принциптері бар. Тізбектегі қатысушылардың
өміршеңдігі олар ұсынатын қызметтердің серіктестерінің қажеттіліктеріне сәйкес келуімен,
бәсекелес фирмалар немесе серіктес фирмалар өздері жасай алатыннан гөрі қажеттіліктерді тиімді
қанағаттандыру қабілетімен анықталады. Тізбектегі логистикалық байланыстар серпінді, өйткені
фирмалар өздерінің бәсекелестік артықшылықтарын үнемі арттыруға тырысады.
Логистикалық тізбекте негізгі және мамандандырылған қатысушыларды айқындайды.Негізгі
қатысушылар-логистикалық тізбектегі тауарларды жылжыту нәтижелері үшін жауапкершілікті өз
мойнына алатын фирмалар.Мамандандырылған қатысушылар-негізгі қатысушыларға қызмет
көрсететін фирмалар. Мысалы, көлік, жарнама, сақтандыру, ақпараттық агенттіктер.
Логистикалық тізбектер тиімділігінің жалпыланған критерийі өндіруші алған нәтижелердің (сату
көлемі, пайда) және оларға келтірілген тиісті логистикалық шығындардың арақатынасы болып
табылады. Олардың тиімділігінің негізгі көрсеткіштерінің бірі-тұтынушыларға қызмет көрсету
деңгейі.
Логистикалық тізбектің тиімділігіне әсер ететін факторлардың қатарына мыналар жатады:
1. Кәсіпорынның логистикалық инфрақұрылымын дамыту.
2. Материалдық ағындардың генерациясы мен қозғалу технологиясының прогрессивтілігі.
3. Логистика персоналының - менеджерлер мен технологтардың біліктілік деңгейі.
4. Кәсіпорындарды материалдық-техникалық қамтамасыз ету жүйесі және дайын өнімді тарату.
5. Материалдық ағындарды бір-бірімен үйлестіру деңгейі және оларды қолдайтын ақпарат, ақша
және басқа ағындар
24. Коммерциялық ұйым жұмысының тиімділігі үшін логистикалық арнаны,
логистикалық тізбекті таңдауға әсер ететін факторлар
логистикалық арналардың сипаттамасын тұжырымдаңыз
негізінде
Логистикалық арна-бұл белгілі бір өндірушіден оның тұтынушыларына материалдық ағынды
жеткізуді жүзеге асыратын әртүрлі делдалдардың ішінара реттелген жиынтығы
Материалдық ағынды жеткізушіден тұтынушыға жылжыту процесінің нақты қатысушылары
таңдалғанға дейін логистикалық арна реттеледі. Осыдан кейін логистикалық арна логистикалық
тізбекке айналады. Логистикалық арнаны таңдау мүмкіндігі логистикалық процестердің тиімділігін
арттырудың маңызды резерві болып табылады.
Логистикалық тізбек-бұл сыртқы материалдық ағынды өндірістік тұтыну жағдайында бір
логистикалық жүйеден екіншісіне немесе жеке өндірістік емес тұтыну жағдайында түпкілікті
тұтынушыға жеткізу үшін логистикалық операцияларды жүзеге асыратын логистикалық процестің
сызықтық реттелген қатысушылары.

39.

Тиімді жұмыс істейтін логистикалық тізбек - бұл ортақ мақсаты бар логистикалық жүйе
(түпкілікті тұтынушылардың талаптарын барынша толық қанағаттандыру), онда әр қатысушы осы
мақсатқа сәйкес әрекет етеді және қатысушылардың мүдделер қақтығысы минимумға дейін азаяды.
Коммерциялық ұйым жұмысының тиімділігіне әсер ететін факторлардың қатарына мыналар
жатады:
1. Кәсіпорынның логистикалық инфрақұрылымын дамыту.
2. Материалдық ағындардың генерациясы мен қозғалу технологиясының прогрессивтілігі.
3. Логистика персоналының - менеджерлер мен технологтардың біліктілік деңгейі.
4. Кәсіпорындарды материалдық-техникалық қамтамасыз ету жүйесі және дайын өнімді
тарату.
5. Материалдық ағындарды бір-бірімен үйлестіру деңгейі және оларды қолдайтын ақпарат,
ақша және басқа ағындар
Бұл факторлардың әсері жүк ағындарының қозғалу процесін үнемі оңтайландырумен, логистиканың
функционалды ішкі жүйелерінің өзара әрекеттесуін жақсартумен, интеграцияланған логистикалық
процесті соңынан басқарудың тиімді жүйесін құрумен қолайлы болады.
Логистикалық арналар мен тізбектерді қалыптастыруда делдалдарды пайдаланудың басты себебі ағындық процестерді тиімді жүзеге асыру үшін белгілі бір қаржылық, материалдық, біліктілік және
басқа ресурстар қажет, олар көбіне жіберушіге де, алушыға да қол жетімді емес. Осы процестердің
тиімділігіне қойылатын талаптар неғұрлым жоғары болса, соғұрлым көп қаражат пен ресурстар
қажет болуы мүмкін, тауар ағындары нарығында жұмыс істейтін операторлардың ғылымитехникалық және біліктілік деңгейі соғұрлым жоғары болуы керек.
25. Логистикалық жүйеде қорлардың мөлшері мен оңтайлы орналасуында
қорлардың мөлшеріне әсер ететін факторларды түсіндіріңіз
Логистикалық жүйеде қорлардың жағдайын оңтайлы орналасуында қорлардың мөлшеріне әсер
ететін факторларды атаңыз.
Қор-бұл материалдық ағымның болуы. Пайда болу көзінен соңғы тұтынушыға дейінгі қозғалыс
жолындағы материалдық ағын кез-келген аймақта қор түрінде жиналуы мүмкін, сондықтан
шикізат, материалдар, дайын өнімдер және т. б. қорлары ажыратылады.
Материалдық қорлар-бұл өндіріс саласында да, айналым саласында да сақталатын және
материалдық тауарларды өндіру процесінің үздіксіздігінің қажетті шарты болып табылатын
материалдық ресурстардың белгілі бір массасы.
Шикізатты түпкілікті өнімге айналдыру және өнімді түпкілікті тұтынушыға жылжыту жолында
қорлардың үш негізгі түрі қалыптасады:
- өндірістік қорлар;
- аяқталмаған өндіріс қорлары;
- тауарлық қорлар (дайын өнімнің қорлары).

40.

Өндіріс дегеніміз-кәсіпорында орналасқан және өндіріс процесінде әлі пайдаланылмаған және
өңделмеген, өндірістік процестің үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін өндірістік тұтынуға арналған
қорлар.
Өндірістік қорлар келесідей топтастырылған:
- шикізат және негізгі материалдар;
- көмекші материалдар;
- жартылай фабрикаттар және жиынтықтаушы бұйымдар;
- өндірістің қайтарымды қалдықтары;
- әр түрлі отын және энергия;
- ыдыс және ыдыс материалдары;
- қосалқы бөлшектер;
- құрылыс материалдары;
- құрал-саймандар және шаруашылық керек-жарақтары;
- арнайы киім және арнайы жабдықтар;
- өзге де.
Дайын өнімнің қоры техникалық бақылау бөлімі қабылдаған және тұтынушыларға сатуға
арналған дайын өнімнің құнынан құралады.
Аяқталмаған өндіріс қорлары аяқталмаған өнімнің, өз өндірісінің жартылай фабрикаттарының,
сондай-ақ техникалық бақылау бөлімі әлі қабылдамаған Дайын бұйымдардың құнынан
жинақталады.
Функционалдық мақсаты бойынша мыналар бөлінеді:
- ағымдағы қорлар;
- сақтандыру қорлары;
- маусымдық қорлар;
- ауыспалы қорлар
- дайындық қорлары және т. б.
Ағымдағы қорлар-өндірістік және тауарлық қорлардың негізгі бөлігі. Қорлардың бұл санаты
өндіріс процесінің немесе іске асыру процесінің үздіксіздігін қамтамасыз етеді.
Сақтандыру қорлары-әртүрлі күтпеген жағдайлар болған жағдайда, мысалы, мысалы, өндірістік
немесе сауда процесін материалдармен немесе тауарлармен үздіксіз қамтамасыз етуге арналған:
- шартта көзделген жеткізілімдердің мерзімділігі мен көлемінің ауытқуы;
- жеткізушілерден жеткізу кезінде жүкті жолда кешіктіру;

41.

- сұраныстың күтпеген өсуі жағдайында.
Маусымдық қорлар-өндірістің, тұтынудың немесе тасымалдаудың маусымдық сипатында
қалыптасады. Өндірістің маусымдық сипатына мысал ретінде ауылшаруашылық өнімдерін өндіру
жатады. Маусымдық тұтыну егін жинау науқаны кезінде бензинді тұтынуға ие. Материалдардың
маусымдық қорлары белгілі бір уақыт ішінде жинақталады, содан кейін жұмсалады.
Ауыспалы қорларға есепті кезеңнің аяғындағы өнім қорларының қалдықтары жатады. Қорлардың
осы түрі есепті кезеңнен кейінгі кезеңнің басынан кезекті жеткізу сәтіне дейінгі өндірістік немесе
сауда процесінің үздіксіздігін қамтамасыз етеді.
Дайындық Қорлары-бұл өндіріс процесінде қолданар алдында қосымша дайындықты қажет
ететін өндірістік қорлардың бөлігі.
Қорлардың мөлшеріне әсер ететін факторлар.
Қорлардың мөлшері, деңгейі және айналымы өзара байланысты көрсеткіштер болып табылады.
Тауар айналымын жеделдету кәсіпорын үшін үлкен маңызға ие, өйткені ол келесі айналымдар
үшін қаражат босатуға мүмкіндік береді. Тауарлардың айналымын кәсіпорынның барлық
коммерциялық және экономикалық қызметін жақсарту арқылы ғана жеделдетуге болады.
Қорлардың мөлшері мен айналымы көптеген факторларға байланысты. Осы факторлардың бірі
тауар айналымын жеделдетеді және осылайша қорлардың қажетті мөлшерін объективті түрде
төмендетеді, ал басқалары, керісінше, тауар айналымының жылдамдығын баяулатады және
осылайша қорлардың мөлшерін арттырады. Мұны біле отырып, кәсіпорын қорларының
айналымын жеделдету резервтерін анықтауға болады; халықты тұтыну тауарларымен қамтамасыз
етуді жақсарту; қорларды қалыптастыру және ұстау шығындарын азайту.
Тауарлық қорлардың айналымы мен көлеміне әсер ететін негізгі факторларға мыналар жатады:
1. Тауарлардың сұранысы мен ұсынысының арақатынасы. Халықтың сұранысы тауарлар
ұсынысынан асып кеткен жағдайда олардың айналымы күрт жеделдейді, тауар айналымы аз
тауарлық қорлармен жүзеге асырылады. Тауарлар жеткізілімінің ұлғаюы, нарықтың қанығуы,
тауарлар айналымының жылдамдығының біршама баяулауы байқалады. Халықтың сұранысын
зерттеу қорларды қалыпқа келтіруге ықпал ететін шарттардың бірі болып табылады.
2. Тауар айналымының көлемі: тауар айналымының үлкен көлемімен тауарлар, әдетте, тезірек
айналады. Бұл мұндай дүкендерде көбінесе делдалдарды айналып өтіп, тауарларды жиі әкелуге
болатындығына байланысты. Тауар айналымының үлкен көлемі бар сауда кәсіпорны, басқалары
тең болған жағдайда, тауар айналымының жеделдеуімен сипатталады.
3. Тауарлар ассортиментінің күрделілігі. Күрделі ассортименттегі тауарлардың айналым уақыты,
әдетте, қарапайым ассортименттегі тауарлардың айналым уақытынан әлдеқайда көп. Сонымен,
тігін бұйымдары сияқты күрделі ассортименттегі тауарларды сататын дүкенде үнемі өлшемі,
бойы, стилі, матаның түсі және т. б. бойынша киімнің кең таңдауы болуы керек.
4. Тауарларды әкелуді ұйымдастыру және жиілігі. Дүкендерге тауарлар неғұрлым жиі әкелінсе,
тауар айналымының жоспары соғұрлым аз болады. Өз кезегінде, жеткізу жиілігі сауда
кәсіпорындарының орналасқан жеріне, тасымалдау жағдайларына, өндірістік кәсіпорындардың
орналасуына байланысты. Мысалы, қиыр солтүстікке, биік таулы және шалғай аудандарға

42.

тауарларды жеткізу уақыты табиғи жағдайлар мен тасымалдау қиындықтарына байланысты
шектелуі мүмкін. Әрине, бұл аудандарда тауарлардың айналым уақыты басқаларға қарағанда
әлдеқайда ұзағырақ. Өнеркәсіптік кәсіпорындар немесе көтерме базалар тұтыну аймақтарына
неғұрлым жақын болса, соғұрлым тауарлар жиі әкелінеді, оларды жеткізуге аз уақыт кетеді.
Жеткізудің жоғары жиілігі тез бұзылатын тауарларға тән.
5. Тауарлардың тұтынушылық қасиеттері. Олар айналым уақытын шектейді немесе ұзартады.
6. Тоқсан мен ай ішінде тауарлардың түсу ырғағы, тауарларды әкелу тәртібі.
26. Логистикалық жүйеде қорлардың жағдайын бақылау жүйесін таңдауда
қорларды
басқару
тұжырымдаңыз
кезінде
АВС-талдауды
тиімді
пайдалануды
Логистикалық жүйеде қорлардың жағдайын бақылау жүйесін таңдауда қорларды басқару кезінде
АВС-талдауды тиімді пайдалануды тұжырымдаңыз.
Қорларды басқару олардың нақты жай-күйін, жағдайын бақылауды ұйымдастыруды көздейді.
Қорлардың жағдайын бақылау-бұл қорлардың нормаларынан ауытқуларды анықтау және
ауытқуларды жоюға жедел шаралар қабылдау мақсатында өндірістік-техникалық мақсаттағы
қорлардың, халық тұтынатын бұйымдардың және т.б. деңгейін зерттеу және реттеу.
Қорлардың жағдайын бақылау қажеттілігі қордың нақты мөлшері қор нормаларында көзделген
шеңберден шыққан жағдайда шығындардың өсуіне байланысты. Қордың жай-күйін бақылау
қорларды есепке алу деректері негізінде жүргізіледі және үздіксіз не белгілі бір кезеңдерден кейін
жүзеге асырылуы мүмкін.
Қорлардың жағдайын бақылау және тапсырысты қалыптастыру мерзімді түрде, ұсынылған
жүйелердің бірі бойынша жүзеге асырылуы мүмкін:
·
Операциялық басқару жүйесі-белгілі бір уақыт өткеннен кейін жедел шешім қабылданады:
"тапсырыс беру" немесе "тапсырыс бермеу", егер тапсырыс берілсе, тауарлардың қанша бірлігі.
·
Біркелкі жеткізу жүйесі-тұрақты уақыт аралығында тауарлардың тұрақты санына тапсырыс
беріледі.
·
Қорды максималды деңгейге дейін толтыру жүйесі-тұрақты уақыт аралығында пакетке
тапсырыс беріледі, оның көлемі, яғни тауар бірліктерінің саны қорлардың белгіленген максималды
деңгейінің айырмашылығына және тексеру кезіндегі қорлардың нақты деңгейіне тең. Тапсырыс
мөлшері тапсырысты орындау кезеңінде жүзеге асырылатын қордың мөлшеріне артады.
Логистикадағы қорлардың жағдайын бақылау жүйелерінің кең таралған түрлері:
Қордың нақты деңгейін мерзімді тексеру кезінде тапсырыстың белгіленген мөлшері бар жүйе.
Қорлардың нақты деңгейі тұрақты уақыт аралығында тексеріледі. Тауардың тұрақты көлеміне
тапсырыс беру туралы шешім тауар қоры тексеру сәтінде тауар қорларының белгіленген шекті

43.

деңгейінен аз немесе оған тең болған жағдайда қабылданады. Әйтпесе, «тапсырыс бермеу» туралы
шешім қабылданады.
Қорлардың нақты деңгейін үздіксіз тексеру кезінде тапсырыстардың белгіленген мөлшері бар
жүйе. Қорлар шекті мәнге жеткен сәтте тұрақты көлемдегі партияға тапсырыс беріледі. Қандай да бір
тауардың қоры алдын ала белгіленген ең төменгі мәнге жеткенде, бұл тауарға тапсырыс беріледі.
Сонымен қатар, тапсырыс берілген партияның мөлшері әрқашан бірдей.
Қордың нақты деңгейін мерзімді тексеру кезінде екі деңгейлі жүйе - қорлардың нақты деңгейі
тең уақыт аралығынан кейін тексеріледі. Егер ол минимумнан аз немесе оған тең болса, онда тексеру
кезінде максималды тауарлық қордың және нақты қордың айырмашылығына тең партияға тапсырыс
беру туралы шешім қабылданады, бұл тапсырысты орындау кезінде күтілетін сатылымды арттырады.
Қорлардың нақты деңгейін үздіксіз тексеру кезінде екі деңгейлі жүйе - шекті қорға жеткен кезде
партияға тапсырыс беру туралы шешім қабылданады. Тапсырыс берілетін партияның мөлшері ең
жоғары тауар қоры мен шекті деңгейдегі айырмашылықпен, тапсырысты орындау уақытында
күтілетін сатуға ұлғайтумен анықталады.
Қорларды басқарудағы АВС-талдау-бұл басымдықтардың қарапайым механизмі ретінде жұмыс
істейтін түгендеуді санаттау әдісі. Бұл компания үшін ең маңызды нәрсеге негізгі күш пен
ресурстарды бағыттауға мүмкіндік береді.
АВС-талдау көбінесе элементтердің 20%-ы нәтиженің 80%-ын қамтамасыз етеді деген болжамға
сүйенеді. Бұл гипотеза Парето принципіне негізделген және белгілі бір топтың немесе жиынтықтың
ішінде жеке объектілер осы топтың құрамындағы олардың үлесіне қарағанда әлдеқайда маңызды
екенін айтады.
ABC талдауы логистикада қорларды азайту, қоймадағы орын ауыстыру санын азайту,
кәсіпорынның кірісін жалпы арттыру мақсатында қолданылады.
ABC талдауын жүргізу үшін мыналар қажет:
-
шикізат пен материалдардың әрбір атауының құнын белгілеу;
-
шығындар сомасының кемуіне қарай шикізат пен материалдарды саралау;
-
материалдар саны және олардың құны туралы деректерді жинақтау;
-
жалпы шығындардағы өндірістік қорлардың әр түрінің нақты салмағын есептеу;
шикізат пен материалдарды жалпы шығындардағы олардың салмағына байланысты топтарға
бөлу.
АВС-талдау жүргізу нәтижесінде жасалуы мүмкін қорытындылардың негізгі бағыттары:
А тобы – ең маңызды, құны жоғары шикізат пен материалдар қоры. Компания ресурстардың осы
тобының тиімділігі күрт төмендеген кезде үлкен шығындарға ұшырайды, сондықтан ресурстар қатаң
бақылануы, нақты болжануы, жиі бақылануы, мүмкіндігінше бәсекеге қабілетті болуы және күшті
жақтарын жоғалтпауы керек. Ресурстардың осы тобына максималды инвестициялар, ең жақсы
ресурстар бөлінуі керек.

44.

В тобы-бұл компанияның тұрақты сатылымын/ кірісін қамтамасыз ететін ресурстар тобы. Бұл
ресурстар компания үшін де маңызды, бірақ оларды тыныш және қалыпты қарқынмен басқаруға
болады. Бұл санат үшін үнемді өлшемдер мен қайта тапсырыс беру уақыты анықталады. Қорлар
туралы ақпаратты әдеттегі бақылау және жинау жүзеге асырылады, бұл қорларды пайдаланудағы
негізгі өзгерістерді уақтылы анықтауға мүмкіндік береді.
С тобы-бұл ең аз бағалы шикізаттар мен материалдар. Әдетте С тобының ресурстары компанияны
үшін табыс әкелмейді. Бұл санат үшін басқару және бақылау деңгейі басқалармен салыстырғанда
төмен. Ешқандай есептеулер жүргізілмейді. Қайта тапсырыс беру мөлшері жеткізілім бір-екі жыл
ішінде жүзеге асырылатындай етіп орнатылады. Қорларды толықтыру тіркеледі, бірақ қорлар
деңгейінің ағымдағы есебі жүргізілмейді. Қолда бар қорларды тексеру жылына бір рет кезеңкезеңімен жүргізіледі.
27. Көлік
қызметтері тұрғысынан логистикалық жүйеде көліктің рөлі,
логистикалық жүйе арналарындағы тасымалдаудың негізгі түрлерін
талдаңыз
Компанияның стратегиясы мен мақсаттарына байланысты компаниялар өнімді жеткізу үшін көлікті
таңдауды жүзеге асырады. Бұл кезде өндірісті орналастыру, оларды ұтымды пайдалану бағыттарын
анықтайтын әртүрлі көлік түрлерінің техникалық-экономикалық сипаттамалары ескеріледі.
Әрбір көлік түрі жүк байланысының әр түрлі түрлеріне, жөнелтілімдеріне және жүк тасымалдау
жылдамдығына ие.
Теміржол көлігі.
Жүк тасымалының түрлері: бір жол шегінде жергілікті; түзу сызық - екі немесе одан да көп жол
шегінде; тікелей аралас (теміржол-су) - теміржол және су көлігінің қатысуымен бірыңғай көлік
құжаты бойынша тасымалдау немесе тікелей аралас (теміржол-автомобиль) - теміржол және
автомобиль көлігінің қатысуымен бірыңғай көлік құжаты бойынша; тікелей халықаралық - екі немесе
одан да көп мемлекеттің жолдарының қатысуымен бірыңғай көлік құжатына сәйкес. Сонымен қатар,
ҚР теміржолдарының Жарғысында (68-бап) тікелей аралас теміржол-су-автомобиль, теміржол-әуе
және басқа байланыстар қарастырылған.
Бір жүкқұжат бойынша қабылданған жүктің мөлшеріне байланысты тасымалдау шағын, аз тонналық,
вагондық, топтық және маршруттық жөнелтулерде жүзеге асырылады.
Шағын жүк салмағы 10 тоннаға дейін және жабық төрт осьті вагонның, жартылай вагонның немесе
төрт осьті платформаның көлемінің 1/3 артық емес көлемінің жүк партиясы қарастырылады.
Төмен тоннажды жөнелтусалмағы 10-нан 25 тоннаға дейінгі және төрт осьті вагонның
сыйымдылығының жартысынан аспайтын жүк партиясы қарастырылады. Вагондарды жөнелту үшін
бөлек арба қажет.
Жаппай жіберу - бұл бірнеше вагонды қажет ететін жүк мөлшері, бірақ аз маршрут.
Маршрутты жіберу бір накладной бойынша тасымалдауға ұсынылған жүктің партиясы
қарастырылады, ол үшін маршруттың (пойыздың) нормасына сәйкес келетін осындай вагондар саны
қажет.
Жеткізу жылдамдығы келесі түрлерге бөлінеді: жүк - тасымалдау қарапайым жүк пойыздарында
жүзеге асырылады; үлкен - жеделдетілген пойыздарда (тез бұзылатын тауарлар); жолаушы жолаушылар пойызымен багажды және жүкті тасымалдау.

45.

Автомобиль көлігі.
Автомобиль көлігімен жүк көлігі келесі ерекшеліктерімен ерекшеленеді:
салалық - өнеркәсіпте, құрылыста, ауыл шаруашылығында, саудада, коммуналдық
қызметтерде, почта байланысында жүктерді тасымалдау;
•жүк мөлшері - жаппай және шағын партиямен тасымалдау. Жаппай тасымалдау дегеніміз біртекті жүктің үлкен көлемін тасымалдау. Үлкен партия q көліктің номиналды жүк
көтергіштігіне тең болуы мүмкін, бірақ qγ кем емес (мұндағы γ - жүк көтергіштігінің
статикалық коэффициенті). Шағын партиямен тасымалдау - бұл жүктің кіші партиялары деп
аталады (салмағы)10 Кг qγ / 2 дейін, м);
аумақтық негізде - қалалық, қала маңындағы, ауданішілік, ауданаралық, қалааралық және
халықаралық тасымалдаулар;
•іске асыру әдісі: жергілікті - бір автокөлік компаниясы жүзеге асырады; тікелей байланыс тасымалдауға бірнеше автомобиль көлігі ұйымдары қатысады; аралас трафик - екі немесе одан
да көп көлік түрлерімен тасымалдау. Аралас көлік - бұл көлік түрлерінің бірі. Аралас
тасымалдау кезінде жүк көліктің бір түрінен екінші түріне қайта жүктелмей ауыстырылады.
Бұған, мысалы, теміржол платформаларында немесе өзен және теңіз кемелерінде
тасымалданатын арнайы жартылай тіркемелер-тартқыштарды пайдалану арқылы қол
жеткізіледі;
•даму уақыты - тұрақты, маусымдық және уақытша тасымалдау. Тұрақтысы жыл бойына,
маусымдықтары - жылдың белгілі бір уақытында ғана жүзеге асырылады, уақытша эпизодтық
сипатта болады;
•ұйымдастырушылық сипаттамалары - орталықтандырылған және орталықтандырылмаған.
Орталықтандырылған тасымалдау жағдайында автотранспорттық компаниялар жүктерді
алушыларға жеткізуді ұйымдастырушылар ретінде әрекет етеді және бұл процесті олар өздері
жүзеге асырады. Орталықтандырылмаған тасымалдау жағдайында әрбір жүк алушы жүкті
жеткізуді дербес қамтамасыз етеді.
Өзен көлігі.
түрлері:
ішкі су жолы - бір өзендік кеме тасымалдау компаниясының шекарасында;
тікелей ішкі су жолы - одақтас республикалардың кеме қатынасы компанияларын қоса
алғанда, екі немесе одан да көп іргелес өзен кеме қатынасы компанияларының
шекараларында;
тікелей су жолдары - өзен және теңіз кеме қатынасы компанияларының қатысуымен;
тікелей аралас (теміржол-су, су-автомобиль).
Лот мөлшері: кеме, команда, кішкентай.
Кеме кеші - Бұл бір жүкқұжатымен берілген бір номиналды жүк, сондай-ақ екі немесе одан да көп
жүкқұжат бойынша тапсырылған біртекті тауарлар, жеке кеменің оның техникалық стандартына
дейін толық жүктелуіне жеткілікті мөлшерде бір межеге дейін.
Топтық кеш салмағы 20 тоннадан асатын, тасымалдауға ұсынылған жүктерден тұрады:
o бір кемені жүктеуге жеткіліксіз;
o бір кемені тиеу үшін жеткілікті, бірақ әр түрлі алушыларға немесе әр түрлі алушыларға бір
бағытқа бағытталады, бұл бір жүкті басқасынан бөлуді қажет етеді.
Таяз 20 тоннадан аспайтын мөлшерде бір накладной бойынша тасымалдауға ұсынылған жүктің
партиясы қарастырылады.
Өзен көлігінде жеткізудің жеделдігіне байланысты жоғары жылдамдық пен жүк жылдамдығы
ажыратылады.
Теңіз көлігі... Теңіз көлігінің классификациясы оларды көлік, навигация және байланыс түрлері
бойынша бөлуді қарастырады.

46.

Тасымалдау түрі бойынша жүктерді тасымалдау құрғақ және сұйық жүктерге бөлінеді.
Кеме қатынасы түріне қарай теңіз тасымалы кіші, үлкен каботажды және шетелде жүзу болып
бөлінеді. Шағын каботаж деп кемелердің бір-екі іргелес теңіз бассейндерінде басқа мемлекеттердің
аумақтық суларына кірмей жүзуі түсініледі. Ірі каботаж - бұл әр түрлі теңіз бассейндерінде жатқан
бір елдің порттары арасындағы кемелердің жүзуі. Шетелдік теңіз қатынасы Ресей мен шет елдер
арасындағы экономикалық байланысты қамтамасыз етеді.
Шетелдік навигация ресейлік және шетелдік порттар (экспорт), шетелдік және ресейлік порттар
(MIP) арасындағы тасымалдауға бөлінеді. Бірінші және екінші жағдайларда Ресейдің сыртқы сауда
жүктері де, шетелдік жалдаушылардың жүктері де тасымалдануы мүмкін. Шетелдік чартерлердің
тауарларын тасымалдау (GIF) өзінің экономикалық мазмұнында көлік қызметтерінің экспортын
білдіреді.
Теңіз көлігінде байланыстың келесі түрлері ажыратылады: порт аралық, тікелей су және тікелей
аралас. Порттараралық тасымалда тасымалдау бір теңіз портынан екіншісіне жүзеге асырылады;
тікелей су жолында - теңіз портынан өзенге дейін, сонымен қатар трассаның теңіз бөлігінде теңіз
кемелері тасымалдауды жүзеге асырады, өзенде - өзен; тікелей аралас трафикке бірнеше көлік
түрлері қатысады.
Теңіз көлігінде флот жұмысын ұйымдастырудың екі түрі қолданылады: сызықтық навигация
(тұрақты) және саяхат (тұрақты емес).
3. Тауарларды тарату үшін көліктік-экспедициялық қолдану
Көліктік-экспедиторлық қолдану тауарларды тарату - экспедиторлардың (көлік агенттерінің)
жоспарлау жөніндегі қызметі: тауарларды өндіріс орындарынан тұтыну орындарына жеткізуді
ұйымдастыру және орындау және қосымша қызметтер көрсету, қамтамасыз ету мақсатында оңтайлы
әдістер мен тәсілдерді қолдана отырып тасымалдау партиясын дайындау тауарларды тиімді бөлуде
өндіріс, сауда фирмалары қажеттіліктері.
Бұл қызметке қажетті жүк құжаттарын дайындау, көлік компанияларымен тасымалдау шартын
жасасу, жүктерді тасымалдағаны үшін төлемдер, тиеу-түсіру жұмыстарын ұйымдастыру, сақтау,
тасымалдау процесіне қатысушыларды ақпараттық қолдау, сақтандыру, консолидация кіреді. шағын
жүктерді жөнелту, кедендік формальдылықты жеңілдету.
АҚШ-та жүргізілген зерттеулерге сәйкес өндіріс процесі мен өнімді бөлудің көлік компонентінің
құны түпкілікті өнім бағасының 1/3 бөлігін құрайды. Сондықтан тауарларды тарату үшін тиімді
көліктік қолдау ресурстарды үнемдеудің маңызды резервтерінің бірі болып табылады.
Көлік қызметіне деген сұранысты зерттеу тұтынушылардың тауарларды жеткізуге қойылатын негізгі
талаптарға уақытында жеткізілуіне сілтеме жасайтындығын көрсетеді. Тұтынушылардың
тауарлардың сапасына қойылатын талаптары күшейген кезде өндірушілердің уақытылы және сенімді
жеткізілімге деген қажеттіліктері күннен-күнге артып келеді.
Тұтынушылардың көлік қызметіне қойылатын негізгі талаптары:
- тасымалдаудың сенімділігі;
- жеткізудің минималды мерзімі (ұзақтығы);
- жүкті жеткізудің жүйелілігі;
- тауарларды уақытында жеткізуді қоса алғанда, жеткізудің кепілдендірілген мерзімдері;
- тасымалдау қауіпсіздігі;
- жеткізу кезінде жүктің қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
- тауарларды қабылдау және жеткізу үшін ыңғайлылық;
- қосымша қызметтердің болуы;
- тұтынушы талаптарына бейімделу (қызмет икемділігі;
- ақпарат пен құжаттаманың жойылған жүйесі;

47.

- жүкті соңғы межелі жерге дейін шығарып салу;
- үйден үйге жүк жеткізуді ұйымдастыру;
- тасымалдаудың қолайлы құны;
- кедендік рәсімдеу мүмкіндігі (кедендік баждарды төлеу және т.б.)
- жөнелту және жеткізу пункттерінің оңтайлы орналасуы;
- тарифтер, тасымалдау шарттары және жүктің орналасқан жері туралы сенімді ақпарат алу
мүмкіндігі.
Германиядағы 145 кеме тасымалдаушы компанияларға сауалнама жүргізгенде, 35% жеткізу құнына,
31% жеткізу уақытына, 14% қызмет көрсету икемділігіне және 10% жеткізілім сенімділігіне үлкен
мән береді екен.
АҚШ-та экспедиторлық тасымалдаушылардың жүк иелерінің логистикалық қызметіне қатысуын
зерттеу үшін әр түрлі салалардан 350-ден астам компания жүргізілді. Талдау көрсеткендей,
экспедиторлар жүк иелеріне логистикалық функцияларды орындауға байланысты келесі
негізгі қызмет түрлерін ұсынады:
- жеткізілген тауарлар үшін алушылармен есеп айырысу (олардың 70% клиенттері бұл функцияны
экспедиторларға береді);
- өнімдер мен шикізатты сақтау (22%);
- жеткізудің тиімді нұсқасын таңдау (22%);
- қолданыстағы тарифтерді тасымалдаушылармен келісу (21%);
- тауарлардың қозғалысын бақылау (15%);
- деректерді сақтауға және өңдеуге арналған ақпараттық жүйелерді құру (13%);
- серіктестермен электрондық деректер алмасуды ұйымдастыру және жүзеге асыру (12%);
- компанияға тиесілі жылжымалы құрамның жұмысы (11%);
- тапсырыстардың өтуін қадағалау (7%);
- компанияның тауарлық-материалдық қорларының деңгейін бақылау (7%).
Интермодальдық жүйе - жүктерді ауыстырып тиеу пункттерінде жүктерді бір көлік түрінен
екіншісіне жүк иесінің қатысуынсыз бере отырып, тауарларды бірнеше көлік түрлерімен бірыңғай
тасымалдау құжаты бойынша жеткізу жүйесі.
Оны жүзеге асыруға қатысатын тасымалдаушылар атынан жүк жөнелтушімен тасымалдау
шартын бірінші тасымалдаушы (оператор) жасайды. Шарт жүк жөнелтушінің және көлік ұйымының
қолымен және соңғысының күн мөрімен куәландырылған жүктерді тасымалдауға қабылдаған сәттен
бастап жасалған болып саналады.
Жүкті жеткізу уақыты көліктің әр түрі үшін қолданыстағы ережелерге сәйкес әр тасымалдаушының
оны жеткізу уақытының жиынтығына сәйкес есептеледі. Әрбір тасымалдаушы жүк үшін жүк
жөнелтушіден немесе басқа тасымалдаушыдан қабылданған сәттен бастап, ол шектес көлік түріне
ауысқанға дейін немесе жүк алушыға берілгенге дейін жауап береді.
Интермодальдық жүйенің мысалы ретінде трансгибирлік теміржол бойымен ірі контейнерлермен
халықаралық сауда тауарларын транзиттік тасымалдауды айтуға болады.
Экспедитордың болуы интермодальдық көлік жүйесінің жұмысының коммерциялық-құқықтық
аспектісіне байланысты бірқатар ерекше белгілерді анықтайды:
- халықаралық стандарттағы бірыңғай көлік құжаты;
- үйден есікке дейін жеткізу немесе бір көлік құжатында көзделген басқа шекараларда;
- келісімшарттың орындалуы мен жүктің қауіпсіздігі үшін бірыңғай жауапкершілік;
- жүк тасымалының бірыңғай ставкасы арқылы.
Көлік тізбегінің барлық буындарының өзара әрекеттестігінің кепілі және ұйымдастырушысы
экспедитор болып табылады.

48.

28. Логистикалық
жүйеде заманауи әдістерді қолдануда көлікті таңдау
маңыздығын және жүктерді жеткізу бағыттарын оңтайландыруда, көлік
шығындарын таңдау критерийлері және қысқарту жолдарын түсіндіріңіз
Көлік логистикасы - бұл тапсырыс берілген тауарларды белгіленген мерзімде ең
ыңғайлы маршрут бойынша және ең аз шығынмен қажетті нүктеге жеткізу.
Логистиканың бұл бағыты үш саланы қамтиды:
ең аз қаржылық шығындармен өнімдерді есептеу және тасымалдау.
әр түрлі құралдарды қолдана отырып, тасымалдаудың әр кезеңін бақылау.
жүк иесіне қажетті ақпаратты беру.
Тасымалдаушыны таңдауда қолданылатын ең маңызды критерийлер:
жеткізу уақытының сенімділігі;
тасымалдаушының қаржылық тұрақтылығы;
қосымша жабдықтардың болуы;
қызмет көрсету жиілігі,сапасы;
тасымалдарды маршруттау схемаларының икемділігі.
Тасымалдау кезінде пайдаланылатын көлік логистиканың міндетті құрамдас бөлігі
болып табылады, ол осы салаға арналған барлық шығыстардың 50% - ын құрайды.
Көлік процестің барлық қатысушыларының келісілген әрекеттерін талап ететін
логистикалық операциялардың әрқайсысына қатысуы керек. Көлік логистикасы келесі
міндеттерді шешуге арналған:
Көлік және қойма процесінің қызметін үйлестіру
Қажетті жүк пен көлік түрін анықтау
Жүк тасымалдаудың жұмыс жүйелерін құру
Ең тиімді маршрутты таңдау
Көлікті таңдау маңыздығын және жүктерді жеткізу бағыттарын оңтайландыруда
ескеруі керек 7 фактор бар:
1. Қашықтық (тасымалдау қашықтығы).
2. Көлемі.
3. Жүктердің тығыздығы.
4. Жүктердің жинақтылығы.
5. Жүк өңдеу (тиеу-түсіру операциялары).
6. Тасымалдаушының жауапкершілігі.

49.

7. Нарықтық жағдайлар (рейстердің жүктелуі және теңгерімділігі), сондай-ақ
маусымдық және қозғалыс бағытына байланысты көлік тарифтері.
Көлік шешімдерін қабылдаудың жалпы алгоритмі бар. Әр түрлі кезеңдерді
қамтиды. Бірінші кезеңде компанияның жеткізілім тізбегіндегі логистикалық
процестер анықталады, содан кейін тасымалдау сипаты, яғни ыдырау және аутсорсинг
таңдалады. Аутсорсинг - бұл жеке көлік инфрақұрылымын құру, көлік процестерін
жоспарлау, енгізу және бақылау, сондай-ақ өсуді жедел басқару. Аутсорсинг көлік
саласындағы мердігерлерді таңдау сияқты процестерді қамтиды. Келесі қадам жүктеме
сипаттамалары мен қор ағынын бағалау негізінде көлік түрлері мен көлік шығындарын
анықтайды.
Компаниядағы логистиканың интеграцияланған тұжырымдамасын қолданатын
ұйымда менеджер көліктің әртүрлі түрлеріндегі көлік процестерін жан-жақты
жоспарлауы керек (егер бұл интермодальдық немесе мультимодальдық (аралас)
тасымалдау болса). Мұнда көлік процесін қойма және өндіріс процестерімен бірлесіп
жоспарлауға үлкен мән беру керек.
29. Тасымалдау
логистикасы тұрғысында унимодальдық тасымалдардың
артықшылықтары мен интермодальдық тасымалдардың айрықша
ерекшеліктерін салыстырмалы түрде талдаңыз
Унимодальды жүк тасымалдары көліктің бір түрін пайдалану кезінде тауарды жеткізудің нақты
мүмкіндігі болған жағдайда ұсынылады. Мысалы, Тапсырыс беруші аумақтық орналасқан немесе
жүкті тікелей теңіз портында немесе теміржол вокзалында, әуежайда қабылдауға мүмкіндігі бар.
Алайда, көбінесе унимодальдық жүк тасымалдары Жүк автомобильдерінің көмегімен жүргізіледі,
өйткені автокөлік неғұрлым мобильді және кестеге байланысы жоқ.
Унимодальды жүк тасымалының артықшылықтары:
жолда тауарларды бақылаудың қарапайымдылығы мен жеңілдігі;
сенімділіктің жоғары дәрежесі, өйткені аралық жүктемелер алынып тасталады;
жолда тауарды кездейсоқ жоғалту мүмкіндігі аз;
ілеспе құжаттаманы дайындау минимумы;
көліктің әртүрлі түрлерінің кестесін келісу қажеттілігінің болмауы
Интермодальды жүктерді тасымалдау үшін, керісінше, жүк көлігінің бірнеше түрі қажет болады.
Мысалы, жолдың бір учаскесінде темір жол құрамы, ал екінші учаскесінде автомобиль
пайдаланылатын болады.
Жүк тасымалдаудың мұндай тәсілі-контейнерлік жеткізу кезінде сәтті шешім (бас немесе құрама
жүк), өйткені контейнер тауарды артық тиемей, тұтастай тиеледі.
Интермодальдық жүк тасымалдарының артықшылықтары деп атауға болады:
әртүрлі вариацияларды пайдалана отырып, құны мен жеткізу ұзақтығы бойынша оңтайлы
маршрутты таңдау мүмкіндігі;
Тапсырыс берушінің есігіне тікелей жеткізу мүмкіндігі;
тасымалдау уақытын қысқарту мүмкіндігі.

50.

Интермодальдық жүк тасымалдары кезінде көліктің екі немесе одан да көп түрін біріктіруге болады.
Бірақ көбінесе бұл автомобильмен комбинация, мысалы-жүк ұшағы мен автомобиль, теміржол және
автомобиль, теңіз кемелері мен автомобиль. Сонымен қатар, машинаны бірнеше рет қолдануға
болады-жолдың басында және соңында.
Алыс қашықтықтарда интермодальдық жүк тасымалдары жиі пайдаланылады, өйткені бұл жеткізу
уақытын ғана емес, сондай-ақ кез келген кәсіпкер үшін маңызды емес құнды да қысқартуға
мүмкіндік береді.
Интермодальды және мультимодальды тасымалдаудың айырмашылығы неде?
Интермодальдық және мультимодальдық тасымалдар арасындағы негізгі айырмашылық келісімшарт түрі мен логистикалық әкімшілендіру көлемінде болып табылады. Егер интермодальды жеткізу
қолданылса, тасымалдаудың әр сегменті әр түрлі тасымалдаушылармен жеке ұйымдастырылуы
керек, олардың әрқайсысының өз шарты бар. Интермодальдық тасымалдау логистикаға көп күш
жұмсауды қажет етеді, бірақ жіберушіге әр логистикалық жеткізушімен шарттар туралы келіссөздер
жүргізуге мүмкіндік береді.
Егер компания мультимодальды көлік түрін таңдаса, барлық тасымалдау бір келісімшарт бойынша
логистикалық қызметтердің бір жеткізушісімен ғана жүзеге асырылады. Бұл дегеніміз, бір
логистикалық провайдер, егер олар кейбір сегменттерді "нақты тасымалдаушылар"деп аталатын ішкі
тасымалдаушыларға өткізсе де, бүкіл көлік үшін жауап береді. Көліктің бұл түрі аз логистикалық
үйлестіруді қажет етеді, өйткені бүкіл көлікті бір компания ұйымдастырады.
30. Логистика тұрғысынан көлік түрін таңдауға қандай факторлар әсер
ететінін, оның ішінде су көлігінің негізгі кемшілігі неде екенін түсіндіріңіз
Логистика тұрғысынан көлік түрін таңдауға қандай факторлар әсер ететінін, оның ішінде су
көлігінің негізгі кемшілігі неде екенін түсіндіріңіз
Көлікті таңдау логистикалық менеджменттегі маңызды және негізгі шешімдердің бірі болып
табылады. Көбінесе жүктерді тасымалдау шығындардың негізгі бөлігі болып табылады және
логистикалық шығындардың 40% - дан 50% - ға дейін және өнімнің түпкілікті құнының 4% - дан
10% - на дейін. Көлік логистикасында барлық логистикалық тізбектің тұрақты жұмысы
байланысты болатын бірқатар стратегиялық шешімдер бар. Оларға жатқызуға болады: көлік түрін
таңдау, тасымалдаушыны таңдау, көлік логистикасының моделін таңдау, тасымалдауды
жоспарлау, жүктерді шоғырландыру.
Көлік түрін таңдау мәселесі қорлардың оңтайлы деңгейін құру және оны ұстап тұру, орау түрін
таңдау, т.б сияқты логистиканың басқа мәселелерімен тығыз байланыста шешіледі. Нақты
тасымал үшін көлік түрін таңдау, негізгі көлік түрлерінің ерекшеліктері туралы ақпарат жинау
арқылы жүргізіледі.
Көлік түрін таңдауға әсер ететін 6 негізгі факторды бөліп қарастырады:
1.
жеткізу уақыты
2.
жіберу жиілігі
3.
жүкті жеткізудің тәртібін сақтау сенімділігі
4.
түрлі жүктерді тасымалдау қабілеттілігі

51.

5.
территориялық кез келген нүктесіне жеткізу қабілеттілігі
6.
тасымалдау құны
Әр фактордың маңызын сараптап бағалау көрсеткендей, көлік таңдауда ең алдымен
төмендегілерді ескеру қажет:
1.
жеткізу тәртібін сақтау сенімділігі
2.
жеткізу уақыты
3.
тасымал құны
Су көлігі - энергияны пайдалануы жағынан көліктің ең арзан түрі. Су көлігінің екі түрі бар: теңіз
көлігі және өзен көлігі.
Теңіз көлігі – теңіз су жолында қатынайтын көлік құралы. Ол құрлықаралық қатынастағы басты
жеткізу нысаны болып табылады. Оның басты артықшылығы, ауыр жүктерді тасымалдау қабілеті
ғана емес, тасымалдаудың бұл түрі халықаралық болып табылады.
Теңіз көлігінің артықшылықтары
1. тасымалдау құны төмен. Өйткені кемелердің қозғалысы үшін энергия шығыны төмен
2. кемелер шексіз жүк тасымалдауға қабілетті, порт шаруашылықтарында үлкен өткізу мүмкіндігі
бар;
3. жаппай халықаралық, континентаралық тасымалдарды жүзеге асыру;
4. күрделі қаржы жұмсауды талап етпейді. Теңіз жолдарын құру және қолдау үшін басқа
инфрақұрылым сияқты көп ақша қажет емес;
5. шағын тәуекелдер. Теңізде ұрлық, зақымдану, жүктердің жоғалуы сирек кездеседі. Жеткізудің
бұл түрі автомобильмен жүк тасымалына қарағанда сенімді;
6. тасымалдауды реттейтін пункттерде теңіз заңнамасын үнемі жетілдіріліп отырылуы; Заңнама
теңіз тасымалының үлкен көлеміне байланысты реттелген.
Теңіз көлігінің кемшіліктері
1.теңіз порттарын, терминалдарды жаңғырту үлкен ақша құюды талап етеді. Порттардың өткізу
қабілеті шектеулі;
2.кемелермен тасымалдау метеожағдайға байланысты. Бұл қосымша шығындарға да алып келеді;
3.кемелердің жылдамдығы төмен. Теңіз арқылы жүк теміржолға қарағанда екі есе ұзағырақ
қозғалатын болады;
4.тауарды немесе жүкті нақты межелі жерге жеткізу мүмкіндігі жоқ. Яғни басқа көлік түрлерін
пайдалану қажеттігі туады;
5.кемелерде жүктерді бекіту әдістеріне қойылатын талаптар өте маңызды;
6.сирек жөнелтулер;

52.

Өзен көлігі – ішкі су жолдарында қатынайтын көлік түрі.
Өзен көлігінің артықшылықтары
1. Терең өзендегі ішкі су жолдары үлкен тасымалдау қабілетіне ие, оларды көп жолды темір
жолдармен салыстыруға болады және олар жүк пен жолаушыларды жаппай тасымалдауға
бейімделген. Кейбір жүктерді магистральдық ішкі су жолдары арқылы өзен көлігімен тасымалдау
параллель темір жолдарға қарағанда 2-3 есе арзан.
2. Ішкі су жолдары негізінен табиғи болғандықтан, кеме қатынасын ұйымдастыру кезінде өткізу
қабілеті темір немесе автомобиль жолын салуға қарағанда 1 км жолға едәуір аз (6-7 есе) бастапқы
күрделі салымдар талап етіледі.
3. Өзен көлігіндегі энергияның үлестік шығындары әлдеқайда төмен. Бұл ерекшелік жалпы су
көлігіне тән.
4. Отынның меншікті шығыны автомобильге қарағанда 4 есе аз, ал әуе көлігіне қарағанда 15-20
есе аз;
Өзен көлігінің кемшіліктері:
1. Өзен көлігімен жүктерді жеткізу жылдамдығы, әдетте, басқа көлік түрлерімен салыстырғанда
төмен. Мәселен, егер жүктерді кәдімгі (маршруттық емес) поездбен жеткізу жылдамдығы 100%
деп қабылданса, онда өзен көлігімен жеткізу жылдамдығы 60-70% — ды, қалааралық қатынаста
автомобиль көлігімен — 100-200% — ды, құбыржол көлігімен— 40-50% - ды, әуе көлігімен-150300% - ды құрайды. Алайда, өздігінен жүретін кемелер кейде жүктерді теміржолмен бірдей
жылдамдықпен жеткізеді.
2. Өзен көлігін пайдалану бірқатар факторлармен шектеледі. Біріншіден,
географиялық
ерекшеліктерге сәйкес өзен көлігі негізінен меридиандық бағытта жұмыс істейді, бұл елдің
солтүстік және оңтүстік аудандары арасындағы жүк айналымын қамтамасыз етеді. Сонымен бірге
негізгі жүк ағындары ендік бағытта өтеді. Бұл жағдай, мысалы, аралас темір жол-су
тасымалдарын пайдалана отырып, көлік түрлерін біріктіру қажеттілігін туындатады. Екіншіден,
өзен тасымалдары маусымдық сипатқа ие және ауа-райы жағдайларымен, кейде тәулік
уақытымен шектеледі (мысалы, жүрдек жолаушылар флоты түнде пайдаланылмайды).
Қазақстанның ішкі су жолдарында навигацияның ұзақтығы әртүрлі себептермен 145 күннен
(елдің шығысы мен солтүстік-шығысында) 240 күнге (Оңтүстік және оңтүстік-батыста) дейін
созылады.Бірақ мұзжарғыш флотын қолдану арқылы навигацияны ұзарту кейбір жағдайларда
өзен көлігінің тиімділігін арттыруға болады.
3.өзендерді табиғи жағдайда пайдалану (тереңдіктің біркелкі еместігі, жолдың бұралуы және т.б.).