Автомобиль көлігімен жүк тасымалды ұйымдастыру

1.

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Факультеті «_____________ЭжБЖМ_____________________»
Кафедрасы «________Бизнес технология_________________»
СӨЖ
Тақырыбы: Автомобиль көлігімен жүк тасымалды ұйымдастыру
Алматы, 2020ж

2.

Жоспар:
1. Кіріспе.
2. Негізгі бөлім.
2.1. Автомобиль көлігімен жүк тасымалды ұйымдастыруда
пайдаланылатын негізгі ұғымдар.
2.2. Жалпы және Қазақстандағы автомобиль көлігімен жүк
тасымалдау нарығына зерттеу; Оған SWOT-анализ
және артықшылықтары мен кемшіліктері.
2.3. Автомобиль көлігімен жүк тасымалды ұйымдастыру
шарттары қамтиды.
2.4. Автокөлік құралымен жүк тасымалын
ұйымдастырудағы қиыншылықтар.
3. Қорытынды.
4. Пайдаланылған әдебиеттер.

3.

1. Кіріспе.
Автомобиль жүк тасымалы – бұл қосымша делдалсыз жүкті нысаналы
пунктіне дейін тасымалдауды іске асыратын бірыңғай жүк тасымалының түрі.
Сәйкесінше, осы тасымаладу түрін қадағалау оңай, ол жүк пен көлік құралының
жүргізушісін штаттан тыс жағдайлардан қорғауға мүмкіндік береді.
Автомобиль көлігімен жүк тасымалын ұйымдастыру – транспорттық
автомобиль құралдары және маршруттар әрқайсысы екі не одан да көп болған
жағдайда тиімді жеткізуді ұйымдастырутын әрекеттер жиынтығы.
Автомобиль жүк тасымалы жүкті уақытылы және сапалы жеткізу үшін
жүк автомобилінің оңтайлы және үнемді бағасын таңдауға мүмкіндік береді.
Іске асырылатын жүк тасымалының түріне қарай компания автопаркіне түрлі
техника бірлігі кіруі мүмкін. Ірі компаниялар жүктердің үлкен көлемін
жеткізеді, бірнеше клиентке бірден қызмет көрсетеді.
Автокөліктің ептілігінің арқасында жүкті жіберушінің қоймасынан
алышуға дейін бір көліктен екінші көлікке тиеп түсірмей тасымалдауға
мүмкіндік береді.
Жетілдірілген жолдардағы қозғалыстың жоғары жылдамдықтары жүкті
соңғы пунктке дейін тез жеткізуге мүмкіндік береді. Автомобиль тасымалының
артықшылықтары өткізу қабілеті, жүктер мен жолаушыларды тасымаладу
жеделдігі, ауа, су және темір жол көлігімен салыстырғанда, аз өзіндік құны.
Жүк автомобиль көлігімен тасымалдау бойынша қызмет
көрсетулердің басқа көліктердің алдында артықшылықтары баршылық:
• Техниканы жөңдеу және күту бойынша жұмыстардың аз көлемі
және үнемді тұтыну.
• Жүк тасымалын ұсынудың жоғары сапасы.
• Тасымалданатын мүліктің тұтастығы мен сақтығы.
• Өндірістік алаңдардың едәуір үнемделуі.
• Қызметкерлердің аз санын қажет ету.
Автомобиль көлігі кез келген мемлекеттің өндірістік кешенінің
жұмысында маңызды рөлді атқарады.
Бүгінгі күнде жүк автомобиль тасымалы ең қажет етілетін жүк
тасымалының түрі болып табылады. Бұл артықшылыққа жүкті нысаналы
пунктіне дейін оңтайлы жылдамдықпен жеткізу арқасында жеткізіледі. Жеткізу
жылдамдығы түрлі жүктерді тасымалдау үшін субъективті және объективті
талаптардың біреуі болып саналады.
Сонымен қатар, автомобиль көлігімен жүктерді тасымалдауды
ұйымдастыру, мысалы, темір жолмен салыстырғанда, маршруттарды жоспарлау
жүйесінің ыңғайлылығы және икемділілігі артықшылық болып табылады, ол
мыналарға әсер етеді:
• Жүкті жеткізу жылдамдығы;

4.

• Жүк жіберуші мен жүк алушының жеке талаптарын ескере отырып
жеткізу сұлбаларын рационалды жоспарлау;
• Жүктің жолында көліктердің түйісуін талап ететін жеткізу
сұлбаларының мультимодальді сұлбаларын қолдануды азайту;
• Кез келген уақытта жүктің орналасуын қадағалау мүмкіндігі.
2. Негізгі бөлім.
2.1. Автомобиль көлігімен жүк тасымалды ұйымдастыруда
пайдаланылатын негізгі ұғымдар:
Автомобиль көлігімен жүк тасымалды ұйымдастыруда пайдаланылатын
негізгі ұғымдар:
Автомобиль көлігі құралы – автобустарды, шағын автобустарды, жеңіл
және жүк автомобильдерін, троллейбустарды, автомобиль тіркемелерін, ершікті
тартқыштарға жартылай тіркемелерді, сондай-ақ арнайы бейімделген
автомобильдерді (жүктердің белгілі бір түрлерін тасымалдауға арналған) және
арнаулы автомобильдерді (әртүрлі, көбінесе көлікке арналмаған жұмыстарды
орындауға арналған) қамтитын, автомобиль көлігі жылжымалы құрамының
бірлігі;
Ал автомобильмен тасымалдаушы - меншiк құқығымен немесе өзге де
заңды негiздерде автокөлік құралдарына иелiк етушi, жолаушыларды, багажды,
жүктердi немесе поштаны тасымалдауда ақыға немесе жалға қызметтер
көрсететiн заңды немесе жеке тұлға.
Жүк алушы - жүкті автомобильмен тасымалдау шарты негізінде немесе
өзге де заңды негіздерде жүк алуға уәкілетті жеке немесе заңды тұлға.
Жүк жөнелтуші - оның атынан жүк жөнелту ресімделетін жеке немесе
заңды тұлға.
БҰҰ нөмірі – заттың немесе бұйымның төрт сандық сәйкестендіру нөмірі.
Автопоезд – жүк автомобилі мен тіркемеден (тіркемелі автопоезд),
ершікті тартқыш пен жартылай тіркемеден (ершікті автопоезд) тұратын
құрамалы автокөлік құралы;
Автомобиль тіркемесі – қозғалтқышпен жабдықталмаған және жүк
автомобилінің немесе ершікті тартқыштың құрамында қозғалу үшін арналған
автокөлік құралы. Термин жартылай тіркемелер мен ұзартылма тіркемелерге
қолданылады;
Өзі аударғыш – жүктi түсiру үшiн механикалық еңкейтiлетiн шанағы бар,
жүктi өзi түсiретiн автомобиль, тiркеме немесе жартылай тiркеме;
Ершікті тартқыш – жеке қозғалтқышпен жабдықталған және тек қана
немесе көбіне тіркеме мен жартылай тіркемені тіркеп сүйреуге арналған
автокөлік құралы;

5.

Жүк автомобилі – автомобиль жолдарымен жүктерді тасымалдауға
арналған механикалық жетекті автокөлік құралы;
Жүк автокөлік құралы – жүк автомобильдерін, автомобиль тіркемелерін,
ершікті тартқыштарға жартылай тіркемелерді, сондай-ақ мамандандырылған
автомобильдерді (жүктердің белгілі бір түрлерін тасымалдауға арналған)
қамтитын жүк автомобиль көлігінің жылжымалы құрамының бірлігі;
Жүк автомобиль тасымалдары – автомобиль жолдарымен жүк автокөлік
құралдарымен жүзеге асырылатын жүк тасымалдары;
Тез бүлінетін жүк – шектеулі жарамдылық мерзімі бар және тасымалдау
мен сақтаудың ерекше жағдайларын қажет ететін жүк.
Тасымалданған жүктер (жүктерді тасымалдау көлемі) – көлікпен
тасымалданған жүктердің тоннамен саны. Барлық көлік түрлері, хабарламалар,
жүк түрлері бойынша есептеледі. Жүктерді тасымалдау үрдісінің басы «жүктер
жіберілді (жіберу)», соңы «жүкте әкелінді (келу)» деп көрсетіледі. Жеке көлік
кәсіпорындары үшін барлық жұмыс көлемін сипаттау үшін «жүктер
тасымалданды (тасымалдау)» ұғымы қолданылады, ол жіберілген жүктердің
және басқа кәсіпорындармен қабылданған жүктердің қосындысымен
анықталады.
Көлік жүк айналымы – тонна-километрмен алынатын жүктерді
тасымалдау бойынша жұмыс көлемі.
Жалпы
қолданыстағы
автомобиль
жолдары
–
Қазақстан
Республикасының меншігі болып табылатын қаладан тыс автомобиль жолдары
және арналуы бойынша халықаралық, республикалық, облыстық және аумақтық
деп бөлінеді, сонымен қатар техникалық санаты және жабынды түрі бойынша
бөлінеді.
Тасымалдаудан түсетін табыс – жүк тасымалдаушыларына және
жолаушыларға көрсетілген жүктерді, жолаушыларды тасымалдау үшін
алынатын қаражаттың сомасы.
Жүк тасымалына тарифтердің индексі көлік түрлерімен (темір жол,
құбыр, ішкі су, автомобиль, ауа) жүктерді тасымалдау бойынша қызметтерге
тарифтердің өзгеруімен сипатталады. Оны салғанда, жүктерді өткен жылда
тасымалдау бойынша көлік кәсіпорындарымен алынған табыс туралы
деректердің негізінде қалыптасқан өлшеу сұлбасы қолданылады.
Жұмыскерлердің тізімдік саны – жасалу мерзіміне қарамастан, еңбек
шарты бойынша тұлғалардың саны.
Бір жұмыскердің орташа айлық номиналды жалақысы – есептелген
жалақы қорын жұмыскерлердің нақты санына және есептік мерзімдегі айлар
санына бөлумен анықталады.
Автомобиль көлігіндегі жүк айналымы барлық қайтап-бару үрдістері
бойынша қосындыланатын әр қайтып-бару кезінде тасымалданған жүктің (оның
ішінде автотіркемемен тасымалданған) салмағын көбейтумен анықталады.

6.

2.2. Жалпы және Қазақстандағы автомобиль көлігімен жүк тасымалдауды
ұйымдастыру
нарығына
зерттеу;
Оған
SWOT-анализ
және
артықшылықтары мен кемшіліктері.
Қазақстан Республикасында автомобиль көлігімен жүк тасымалын
ұйымдастыру сипатын зерттеудің негізгі қорытындылары:
• Жүк автомобиль көлігінің едәуір мәселелері бар– негізгі қордың
ескіруі, кәсіпорын табысының жану-жағармай материалдарының
құнына тәуелділігі.
• Жүк автомобиль көлігі мемлекет экономикасына және ІЖӨ әсер етуі
мүмкін.
• Жүк автомобиль көлігі инфрақұрылымының жеткіліксіз дамуы
нарықтың және жалпы экономиканың тиімді дамуын тежейтін
фактор болып табылады.
• Жүк автомобиль көлігінің қызметіне сұраныс ұрақты және жоғары
өзектілікке ие.
• Жүк автомобиль көлігімен тасымалдау мемлекет тарапынан қолдау
арқылы тиімді бизнес жоба ретінде қарастырылады.
• Жүк автомобиль көлігі Қазақстанның басым экономика секторына
жатады.

7.

Қазақстан Республикасының жүк автомобиль көлігімен тасымалдау
нарығының сыйымдылығы және оған болжау:
Жүк автомобиль көлік нарығының сыйымдылығының орташа жылдық өсімі
2018-2022 жж аралығында 11,1% құрайтын болады.
Жүктерді тасымалдау көлемінің және автомобиль көлігімен жүк айналымының
динамикасы:
2018 жылдың қыркүйек айының соңында өлшемі бойынша жүк автомобиль
көлігімен тасымалдауды іске асыратын кәсіпорындардың таратылуы (мың бірлік,
үлесі %-бен).
Талданып отырған кәсіпорындардың ішінен 5468 бірлігі (98,8%) жұмыскерлер саны 50
адамнан кем шағын кәсіпорындарға жатады. 40 кәсіпорын (0,7%) орта болып табылады, ал 24
кәсіпорын (0,4%) – ірі, адам саны 500 асып түседі.

8.

2018 жылдың қыркүйек айының соңында аймақтар бойынша жүк автомобиль
көлігімен іске асырылатын кәсіпорындардың таратылуы (мың бірлік, үлесі %-бен).
Жүк автомобиль көлігімен тасымалдауды іске асыратын кәсіпорындардың ең аз саны
Түркістан және Жамбыл облыстарында, үлесі республикалық деңгейден 1% бойынша келеді
(сәйкесінше 73 және 56 кәсіпорын).
2.2. Автомобиль көлігімен жүк тасымалды ұйымдастыру шарттары
қамтиды:
Автомобиль көлігімен жүктерді тасымалдауды ұйымдастыру қағидасы
автомобиль көлігімен жүктерді тасымалдауды ұйымдастырудың мына
тәртіптерін реттейді:
1) жүктi жеткiзу мерзiмiн;
2) жүктi автомобильмен тасымалдауды ұйымдастыру және жүзеге асыру
тәртiбiн;
3) тауар-көлiк жүкқұжатының нысанын және оны қолдану тәртiбiн;
4) жүк тиеу және түсiру пункттерiне қойылатын талаптарды;

9.

5) жүктердi автомобильмен тасымалдауға қабылдау, сондай-ақ жүктi межелi
пунктiнде өңдеу, сақтау және беру тәртiбiн;
6) тез бүлiнетiн жүктi өткiзу тәртiбiн;
7) құндылығы жарияланған жүктерді тасымалдау тәртiбiн;
8) жүктi таңбалау тәртiбiн;
9) жүктi пломбалау тәртiбiн;
10) актiлер жасау тәртiбiн;
11) жүктi тасымалдау шарттарын өзгерту және бұзу тәртiбiн;
12) жүктi ұстап қалу тәртiбiн;
13) жүктiң жекелеген түрлерiн тасымалдау тәртібін;
14) халықаралық қатынаста тез бұзылатын жүктерді тасымалдайтын
автокөлік құралдарын куәландыру тәртібін;
15) тез бұзылатын жүктерді тасымалдайтын автокөлік құралдарына
қойылатын талаптарды қамтиды.
Қауiптi жүктердi тасымалдауға арналған шарт қамтиды.
Қауiптi жүктердi тасымалдауға арналған шарт өзiндiк ерекшелiктерiне
байланысты қамтиды::
1) автокөлiк құралдарын арнайы өңдеу жөнiндегi iс-шаралар туралы;
2) iлесiп жүрудi ұйымдастыру (қажет болған жағдайда) туралы;
3) жүргiзушiлердi жеке қорғану құралдарымен қамтамасыз ету тәртiбi
туралы;
4) қауiп және қауiптi жүктi бейтараптандыру туралы ақпарат жүйесiнiң
элементтерiмен қамтамасыз ету тәртiбi туралы;
5) 7-сыныпты қауіпті жүктерді тасымалдау кезінде – жүк жөнелтушіні (жүк
алушыны) және тасымалдаушыны жүктің нақты атауы мен мөлшерін, сондай-ақ
осы жүкті жөнелту уақыты (болжамды жеткізу мерзімі) және алғаны туралы
өзара хабарландыру тәртібі туралы мәлiметтердi қамтуы тиіс.
2.4. Автокөлік
құралымен
жүк
тасымалын
ұйымдастырудағы
қиыншылықтар.
Әрине, кез келген қызмет түрінде сияқтығыдай, автокөлік құралымен жүк
тасымалын ұйымдастыруда да өз қиыншылықтары мен кемшіліктері бар.
Оларға жатады:
• жол желісінің төмен даму деңгейі;
• жану-жағармай материалдарының тұрақты өсуімен;
• жол қозғалысының қауіпсіздігімен;

10.

• экологияға жоғары зиянды әсер етумен;
• шеткі аймақтардағы көлік қызметтеріне қолжетімсіздікпен;
• өндірістік базаның төмен техникалық деңгейімен және т.б.
Дегенмен, осы кемшіліктер автомобиль тасымалы саласындағы
сұранысты кемітпейді, жылдамдықты, осындай тасымалды ыңғайлылығын
көздейтін компаниялардың көпшілігі қолдануда. Қазақстанда соңғы он жылда
автокөлік тасымалы жаңа даму импульсін алды. Ол үшін осындай тасымалдың
артуы жол шаруашылығының инфрақұрылымын дамытуға, заманауи көлік
техникаларын импорттауға серпін берді.
Жүк автомобиль көлігімен тасымалдау тарифтерінің өсу
қарқынының динамикасы:
3. Қорытынды.
Автомобиль көлігі ірі өнеркәсіптік, азаматтық және гидротехникалық
құрылыстарды салу кезінде қызмет көрсетеді. Құрылыс жүктерді жеткізу
ұтқырлығы мен мүмкіндіктері арқасында автокөліктерге құрылыстағы жетекші
рөл берілді. Ауыл шаруашылығы өнімдерінің негізгі тасымалдушылары
автомобиль жүк көлігі болып табылады. Жекелеп сату саудасының көптеген
тауарлары мен өнімдері, оның ішінде қоғамдық қоректендіру, автомобиль
көлігімен тасымалданады. Жұк айналамында едәуір рөлді өнеркәсіп пен
тұрмыстық қажеттіліктер үшін түрлі жанармай түрлерін тасымалдау құрайды.
Сондықтан көлік нарықтық инфрақұрылымның құрамдас бөлігі болып
табылады. Нарық инфрақұрылымының құраушысы бола отырып, жүк автокөлігі
нарық субъектілері арасында тауар айналымы мәселесін қалыпты, үздіксіз
шешуді қамтамасыз ететін институттардың кешенін білдіреді.

11.

Қазақстан бойынша жүктерді автокөлікпен тасымалдау бірінші орынға ие.
Біздің елде автокөлікпен жүктерді тасымалдау көлемінің өсуі ауыл
шаруашылық өндірістің артуымен шартталған. Заманауи нарықтық
қатынастарды жүк тасымалынсыз, әсіресе, автомобиль көлігінсіз елестету
мүмкін емес.
Қазақстанда қазіргі уақытта жүк автомобиль көлігін дамытуға талданып
отырған нарықтың қызмет көрсеткіштерінің өсу тенденциясы тән. Жүк
тасымалы көлеміндегі едәуір үлесімен қатар (80% астам), Қазақстанның жүк
айналамында жүк автокөлігі не бәрі 29,5% құрады. Әлемдік көлемдегі
автомобиль көлігінің үлесі 13% құрайды.
Соңғы 10 жылда автомобиль көлігімен тасымалданған жүктердің көлемі
99,2% өсті, 2007 жылдағы 1,7 млрд тоннадан 2017 жылдағы 3,3 млрд. Тоннаға
дейін, ал жүк айналымы 2 есе, 2007 жылдағы 61,5 млрд. ткм-нан 166 млрд дейін.
4. Пайдаланылған әдебиеттер.
• https://zakon.uchet.kz/ - Автомобиль көлігімен қауіпті жүктерді
тасымалдау қағидалары.
• Қазақстан Республикасындағы автомобиль көлігімен жүк
тасымалы
туралы
маркетингтік
зерттеудің
нәтижелері
https://atameken.kz/
• http://adilet.zan.kz/ - Автомобиль көлігімен жүктерді тасымалдау
қағидалары