Әуе көлігі жайлы

1.

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Факультеті «________ЭжБЖМ__________»
Кафедрасы «_________Бизнес технология__________________»
СӨЖ
Тақырыбы: _Әуе көлігі жайлы___________

2.

Алматы, 2020ж
Жоспар:
1. Кіріспе.
2. Негізгі бөлім.
2.1.
Қазақстандағы әуе көлігі.
2.2.
Халықаралық әуе көлігі қауымдастығы.
2.3. Қазақстандағы әуе көлігінің статистикасы.
3. Қорытынды.
4. Пайдаланылған әдебиеттер.

3.

1. Кіріспе.
Көлік қатынасы жоғары дамыған елдерде жақсы жолға қойылған.
Шығыс Еуропа елдері мен Ресейдің көлік жүйесі жолдардың жиілігі мен
сапасы, жүк айналымының мөлшері жөнінен Батыс Еуропа елдері мен АҚШтан әлдекайда төмен дәрежеде. Дамушы елдер бойынша осы заманғы көлік
жүйелері тек жекелеген елдерде ғана жоғары дамыған, ал көпшілік елдерде
ат-арба, адам күшімен жүк тасу әлі де болса, кең орын алып келеді. Әуе
көлігіде адам сұранысының қажеттілігін бүгінгі таңда қамтамасыз етіп отыр.
Әуе көлігі — әуемен жолаушылар, пошта және жүк таситын көлік түрі.
Басқа көлік түрлерінен артықшылығы — жылдамдығында. Әуе көлігі - ең
жылдам, бірақ ең қымбат көлік.
Әуекөлігі Америка мен Еуропаның бірқатар елдерінде 1-дүниежүзілік
соғыстан кейін пайда болды. Франция мен Германияда көліктің бір түрі
ретінде 1920 жылдан кейін дами бастады. Ресейде алғашқы әуежолы (Мәскеу
—Төм. Новгород) 1923 жылы ашылды.
Бүгінгі таңда әуе көлігі ең күшті дамыған ел - АҚШ, ол дүниежүзіндегі
жолаушылардың 50%-ын тасымалдайды. Дүниежүзіндегі ең ірі әуежайлар:
"О' Хара" (Чикаго), Даллас, Лос-Анджелес, Атланта, "Хитроу" (Лондон),
"Ханеда" (Токио) және т.б.
Қазақстандағы әуе тасымалын бірнеше авиакомпаниялар (СКАТ,
Атырау әуе жолы, Көкшетау және т.б.) орындайды. Олардың ішіндегі ең ірісі
- Эйр Астана, ұлттық авиа тасымалдаушы компаниясы. Ол ондаған
халықаралық және ішкі бағыттарға қызмет көрсетеді. Оның әуе лайнерлері
Ресейге, Қытайға, Германия мен Үндістанға ұшады. Эйр Астана республика
әуе жолаушыларының 35-ын тасымалдайды.
Еліміздегі ең басты әуе айлағы - Астана (жолаушылардың 34- нен
астамы). Қазіргі заманғы халықаралық әуежай Астанада салынған.
Авиация ауыл шаруашылығында қолданылады. Оның көмегімен орман
ерттерін сендіреді, құбыр желілерін бакылайды, шұғыл жағдайдағы
ауруларды тасымалдайды және мұнай мен газ корларын игереді.

4.

2. Негізгі бөлім.
2.1. Қазақстандағы әуе көлігі.
Қазақстанға тұңғыш ұшақ 1918 жылы 9 қаңтарда ұшып келді.
Ұшқыштар — Н. С. Горбунов пен В. Р. Браунц басқарған “Фарман-30”
ұшағы Мартөк (Ақтөбе қаласыныңмаңында) — Новосергеевка бағытымен 1
сағ. 20 минутта 350 км қашықтықты ұшып өтті. Қазақстанда 1923 жылы
“Добролет” қоғамы құрылып, ол әуепошта мен жолаушылар тасымалдау ісін
ұйымдастыруды қолға алды. 1924 жылы “Ю-13” ұшағымен Ташкент —
Алматы, Алматы — Ташкент бағытында бірінші рет ұшу сынағы өткізілді.
1925 жылы Бішкек — Алматы әуе жолымен алғашқы пошта тасымалы
жасалды. 1929 жылы Қызылорда — Мәскеу әуежолы ашылды. 1930 жылы
Әуекөлігін пайдалану мен дамытуға жағдай жасау мақсатында Қазақ
азаматтық авиация басқармасы (ҚААБ) ұйымдастырылды. Сол жылы ҚААБтан 27 жігіт Мәскеу ұшқыштар мектебіне оқуға жіберілді. Бұлардың
арасында алғашқы Қазақ ұшқыштарының бірі — салық Ахметов те болған.
Қазақстан КСРО құрамында болған жылдары еліміздің әуежолдарында
Ил-12, Ил-14, Ил-18, Ил-62, Ил-86, Ан-2, Ан-24, Як-40, Як—42, Ту-134, Ту154 және Ил-76, Ту-144 ұшақтары пайдаланылды. Алматыдан Қазақстанның
барлық облыс орталықтарына, басқа да қалаларға тұрақты әуежолы қатынасы
орнатылды. Қазақстанның тәуелсіздігі жарияланып, нарықтық экономикаға
көшуіне байланысты Ә. к. саласында да түбірлі өзгерістер орын алып,
бірнеше әуекомпаниялары құрылды. 1998 жылы қаңтарда 51 әуекомпаниясы
тіркеліп, олардың ішінде “Эйр Қазақстан” және 12 аймақтық әуекомпаниясы
мемлекеттік меншік нысанын сақтады. Қазақстан әуекомпаниялары ішкі
және халықар. жолаушылар, пошта, жүк тасымалдауды, сондай-ақ ауыл
шаруашылығы, орман ш., энергетика, газ және мұнай өнеркәсібі
салаларының тапсырмаларын орындайды. Әуетасымал әсіресе, Ресей,
Біріккен Араб Әмірліктері, Түркия және Германия елдерімен арада жақсы
жолға қойылған. “Эйр Қазақстан” әуекомпаниясының ұшақтары 37 әуежолы
бағыттарында ұшады. Қазақстандағы ішкі және халықар. әуежолдарының
жалпы ұзындығы 76320 км шамасында (1999).
Қазіргі кезде 21 Республикасы әуежай, 10 облысы және облыс ішіндегі
әуежайлар жұмыс істейді (1998). Астана, Алматы, Ақтау, Ақтөбе, Атырау,
Қарағанды, Қостанай, Орал және Шымкент әуежайлары еліміздегі ең үлкен

5.

әуеайлақтары болып саналады. Қазақстан әуежолдарында Ту-134, Ту-154,
Як-40, Ил-86, Боинг-737, Аэробус — А-310 шапшаң ұшақтары
пайдаланылады.
1996 жылы әуежолы басқармасы автоматтандырылған жүйесінің
Алматы орт., ал 1998 жылы Ақтөбе орталық іске қосылды. Әуежолы
басқармасы ғылыми-техникалық даму бағытының бір саласы ретінде әуе
кеңістігінің өткізу мүмкіндігін арттыруды, диспетчерлік қызметтің өндірістік
процесін автоматтандыруды қолға алған.
2.2. Халықаралық әуе көлігі қауымдастығы
Халықаралық әуе көлігі қауымдастығы, ИАТА (ағыл. International Air
Transport Association, қысқ. IATA) халықаралық үкіметтік емес ұйым. Штабпәтер Монреаль қаласында (Канада) орналасқан. Еуропалық орталығы —
Женева қаласында (Швейцария). ИАТА-ның бүкіл әлем бойынша 101 өкілдігі
бар.
ИАТА International Air Traffic Association атауымен авиакомпаниялар
одағы ретінде Гаага қаласында (Нидерланды) 1919 жылғы 28 тамызда
ұйымдастырылған. Оның мақсаты адамдар мен жүктерді әуеде
тасымалдауды қауіпсіз, тұрақты және тиімді ұйымдастыру, сондай-ақ
халықаралық әуе тасымалына қатысатын барлық кәсіпорындардың бірлескен
жұмысына қатысу болатын. Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін
ұйымдастырылған қауымдастықтың жұмысы Екінші дүниежүзілік соғыстан
кейін тоқтатылды.
Оның жұмысын 1945 жылдың сәуір айында Гавана қаласында (Куба)
құрылған International Air Transport Association жалғастырды. Осы уақытта
оның құрамында негізінен Еуропа және солтүстік Америкадан 31 елдің 57
мүшесі болды.
2006 жылғы 27 наурызда ИАТА мүшелері барлық халықаралық
рейстердің 94% жүзеге асыратын 265 авиакомпания болып табылады.
Қауымдастық ұшу қауіпсіздігін, ұшу өндірісін, ұшуды жүзеге асыруды,
тарифтік саясатты, техникалық қызмет көрсетуді, авиациялық қауіпсіздікті,
ИКАО-мен бірлесіп халықаралық стандарттарды әзірлеу және т.б. сияқты
салалардағы авиакөлік саласын ұйымдастырушы және мүддесін білдіруші
ретінде жұмыс жасайды.

6.

ИАТА қызметінің негізгі бағыттарының бірі авиабилеттердің бейтарап
бланкілерінде тасымалдарды сату жүйесіне негізделген, әуе көлігі
субъектілерінің арасында өзара есеп айырысуды ұйымдастыру болып
табылады. 1948 жылы авиакомпаниялар арасында өзара есеп айырысу
жүргізуді қамтамасыз ететін Клирингтік палата IATA (ағыл. IATA Clearing
House) өз жұмысын бастады. Ал 1972 жылы BSP IATA авиабилеттерін
сатудың әлемдік бейтарап ортасы құрылды, ол кейінен АҚШ (ең бірінші өз
ARC жүйесін құрған, кейіннен BSP құрылуына негіз болған) пен ТМД
елдерінен (Молдавияны қоспағанда) басқа, әлемнің бүкіл әуе көлігін
қамтыды.
Халықаралық әуе көлігі қауымдастығы 2007 жылы электронды
билеттерді пайдалана отырып авиатасымалдауды сатуға толық ауысу туралы
жариялады.
ИАТА топтастыру үшін әуежайларға, авиакомпанияларға және ұшақ
түрлеріне кодтарды береді.
2.3. Қазақстандағы әуе көлігінің статистикасы.
Жалпы пайдаланудағы әуе көлігімен жүк тасымалдау (т)
Қазақстан
Республикасы
Ақмола
Ақтөбе
Алматы
Атырау
Батыс Қазақстан
Жамбыл
Қарағанды
Түркістан обл.
Шығыс Қазақстан
Нұр-сұлтан қ.
Алматы қ.
Шымкент қ.
2013
2014
2015
2016
2017 1)
2018 1)
23 874
227
1 062
22 584
-
19 082
239
978
17 865
-
17 178,0 18 015,9
131
x
x
x
15 956
16 811
-
22 531,0
x
x
20,4
-
44 140,0
x
40,6
x
Жалпы пайдаланудағы әуе көлігінің жүк айналымы

7.

Қазақстан
Республикасы
Ақмола
Ақтөбе
Алматы
Атырау
Батыс Қазақстан
Жамбыл
Қарағанды
Оңтүстік
Қазақстан
Шығыс Қазақстан
Нұр-сұлтан қ.
Алматы қ.
Шымкент қ.
2013
2014
2015
2016
2017 2)
2018 1)
63 130,1
469,3
-
49 273,3
370,3
-
42 699,9
189,3
-
42 903,5
x
-
53 793,0
x
-
57 629,0
x
-
1 517,0
61 143,8
-
1 350,0
47 553,0
-
1 806,0
40 704,6
-
x
41 060,5
-
x
50 609,0
-
52 509,0
x
Жалпы пайдаланудағы әуе көлігімен жолаушыларды тасымалдау
Қазақстан
Республикасы
Ақмола
Ақтөбе
Алматы
Атырау
Батыс Қазақстан
Жамбыл
Қарағанды
Маңғыстау
Оңтүстік
Қазақстан
Павлодар
Шығыс Қазақстан
Нұр-сұлтан қ.
Алматы қ.
Шымкент қ.
2013
2014
2015
2016
2017
2018
4 985,6
25,5
140,1
10,0
-
5 434,6
28,5
354,7
8,5
-
5 922,8
25,2
4,3
332,4
x
-
6 021,7
16,2
0,1
x
x
-
7 363,7
10,6
0,2
x
x
-
7 555,6
x
x
x
x
-
1 109,6
1,3
3 699,1
-
1 254,7
1,4
3 786,8
-
1 224,7
5,2
4 324,4
-
1 288,9
34,6
3 945,5
-
1 931,8
33,2
4 467,0
-
33,4
4 380,2
2 216,7
Жалпы пайдаланудағы әуе көлігінің жолаушылар айналымы
Қазақстан
Республикасы
2013
2014
2015
2016
2017
2018
9 687,8
10 586,3
11 153,3
11 313,0
14 383,7
14 989,7

8.

Ақмола
Ақтөбе
Алматы
Атырау
Батыс Қазақстан
Жамбыл
Қарағанды
Маңғыстау
Оңтүстік
Қазақстан
Павлодар
Шығыс Қазақстан
Нұр-сұлтан қ.
Алматы қ.
Шымкент қ.
22,0
187,7
8,5
-
23,2
526,5
6,3
-
21,5
1,1
462,8
x
-
14,2
x
x
-
9,1
0,1
x
x
-
x
x
x
4,8
-
1 983,7
1,9
7 484,0
-
2 456,7
1,8
7 571,8
-
2 267,8
6,2
8 389,3
-
1 927,0
98,1
8 206,9
-
3 668,2
115,8
9 350,5
-
114,0
x
4 007,6
Әуе көлігінде тасымалданған жолаушылар саны есепті кезеңде авиация
көлігі ұшақтарымен тасымалданған барлық жолаушылар санының жиынтығы
ретінде есептеледі. Әуе көлігіндегі жолаушы айналымы- әрбір ұшу
учаскесінде тасымалданған жолаушылар саны, осы учаскеге сәйкес келетін
пайдалану қашықтығының жиынтығы ретінде анықталады. Әуе көлігінде
тасымалданған жүк мөлшері - есепті кезеңде ұшақтармен тасымалданған
барлық жүк, почта және ақылы багаж салмағының жиынтығымен есептеледі.
Әуе көлігінің жүк айналымы - әрбір ұшу учаскесінде, осы учаскеге сәйкес
келетін пайдалану қашықтығында тасымалданған жүктер мен почталардың
тоннамен алғандағы жиынтығы ретінде анықталады.
3. Қорытынды.
Ғылыми-техникалық революция көліктің барлық түрлерінің карқынды
дамуына негіз болды. Бұл көліктер жылдамдығының артуынан, олардың жүк
көтеру және тасымалдау мүмкіншіліктерінің кеңеюінен айқын көрінеді.
Көлік мемлекеттік және халықаралық еңбек бөлінісінің материалдық
негізін кұрайды. Барлық байланыс жолдары, көлік кәсіпорындары мен көлік
құралдары дүниежүзілік көлік жүйесіне бірігеді. Көлік жүйесін дамытудың,
әсіресе аумағы өте үлкен елдер үшін маңызы ерекше. Сондықтан көлік
жүйесінің салаларын дамытуға бұл елдер көп қаржы жұмсайды.Оның негізгі
мамандануы - алыс кашықтықтарға жолаушы тасымалдау. Ұшақтар, сонымен
қатар шұғыл түрдегі және бағалы жүктерді (пошта, тез бұзылатын азық-

9.

түліктер, гүлдер) жеткізеді. Соңғы жылдары турбовинтті және реактивті
ұшақтардың енгізілуі әуе көлігінің тиімділігін арттыруда. Олардың
қатарында көбінесе халықаралық әуе тасымалын қамтамасыз ететін "Боинг -747" (АҚШ), "Ил -- 86" (Ресей), "Аэробус" (ГФР -- Франция -- Ұлыбритания),
жылдамдығы 2 -- 3 мың кмсағ-қа жететін "Конкорд" (Франдия -Ұлыбритания) ұшақтары бар.
Шығыс Еуропа елдері мен Ресейдің көлік жүйесі жолдардың жиілігі
мен сапасы, жүк айналымының мөлшері жөнінен Батыс Еуропа елдері мен
АҚШ-тан әлдекайда төмен дәрежеде. Дамушы елдер бойынша осы заманғы
көлік жүйелері тек жекелеген елдерде ғана жоғары дамыған, ал көпшілік
елдерде ат-арба, адам күшімен жүк тасу әлі де болса, кең орын алып келеді.
Әуе көлігіде адам сұранысының қажеттілігін бүгінгі таңда қамтамасыз етіп
отыр. Әуе көлігі — әуемен жолаушылар, пошта және жүк таситын көлік түрі.
Басқа көлік түрлерінен артықшылығы — жылдамдығында
4. Пайдаланылған әдебиеттер.
1. stat.gov.kz - Статистика комитеті.
2. Қазақстанның әуе көлігінің 2018 жылғы жылдық.
3. adilet.zan.kz.