Мемлекеттік сатып алуды логистикалық басқару мәселесі

1.

Мемлекеттік сатып алуды
логистикалық басқару
мәселесі

2.

ЖОСПАР:
1
2
3
4
Кіріспе.
Негізгі бөлім.
2.1. Мемлекеттік сатып алудағы логистикалық басқарудың
маңыздылығы.
2.2. Мемлекеттік сатып алудағы логистикалық басқару және
бақылаудың функциялары.
2.3. Мемлекеттік сатып алудағы заңнамаға сәйкес жеткізу схемасы.
2.4. Мемлекеттік сатып алудағы қатысушылар үшін заңнамалық
мәселелер.
2.5. Мемлекеттік сатып алуды логистикалық басқару мәселелері.
• Уақыт мәселесіне мысал.
• Баға мәселесі.
2.6. Мемлекеттік сатып алуды логистикалық басқарудың
нәтижелері.
• Кемшіліктер
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.

3.

1. Кіріспе.
Мемлекеттік сатып алуды қолданыстағы
заңнама шеңберінде ұйымдастырған кезде, іс
жүзінде бюджет қаражатын үнемдеу әрдайым
мүмкін бола бермейді.
Өкінішке орай, жекелеген аймақтар мен
муниципалитеттердің мемлекеттік тапсырыстар жүйелері
есепті кезеңнің соңында жасалған жұмыс нәтижелері туралы есеп бере
отырып, жанама шығындар мен әкімшілік және басқарушылық
шығындардың үлкен массасында жасырылған жанама шығындарды
есепке алмайды.
Бүгінгі таңда мемлекеттік және муниципалдық қажеттіліктер
үшін сатып алуларды басқару жүйесінде шұғыл өзгерістер қажет екені
анық.
Осындай мәселелердің алдын-алу және күресу үшін
логистикалық басқару принциптері қажет болады.
Мемлекеттік сатып алуды логистикалық басқару сатып алуды
тиімді ұйымдастыруды және тапсырыс берушілердің сұранысын
оптимальды деңгейде орындауға мүмкіндік береді.

4.

2. Негізгі бөлім.
2.1. Мемлекеттік сатып алудағы
логистикалық басқарудың маңыздылығы.
Дүниежүзілік экономикалық дағдарыс жағдайында мемлекеттік
және муниципалдық қажеттіліктер үшін тауарларды жеткізуге, қызмет
көрсетуге және жұмыстарды орындауға тапсырыс беру үшін басқару
жүйесі арқылы жүзеге асырылатын бюджет қаражатын жұмсау процесін
мемлекеттік реттеудің рөлі артып келеді; және мұнда барлық деңгейлердегі
бюджеттердің шығыстарын қысқартуға және оңтайландыруға бағытталған
логистикалық басқару принциптеріне деген қажеттілік сөзсіз туындайды.
2000 жылдардан бастап елімізде мемлекеттік сатып алулар
олардың көлемінің динамикалық өсуімен сипатталды. Мәселен, 2019 жылы
2018 жылмен салыстырғанда мемлекеттік және муниципалдық сатып
алулардың жалпы көлемі бірнеше есе өсті. (2020 жылғы құлдырауға әрине
карантин жағдайы себепті болды). Бұл соңғы жылдардағы цифрландыру
және логистикалық принциптердің кеңінен тарауына байланысты деуге
болады.
Елімізде мемлекеттік сатып алулар онлайн режимге өтуіне
байланысты ондағы белсенділік тіптен арта түсті. Бұл мемлекеттік сатып
алудың жүйеленуіне және тиімділігіне алып келді.

5.

Мемлекеттік сатып алуға
арналған бюджеттің шығындары (ауыл
және орман шаруашылығы, қызмет және өндіріс
саласы, тұрмыстық техника мен құрылғылар
үшін) еселеп өсті.
Мемлекеттік
тапсырыс
көлемінің
ұлғаюы
ұлттық
өндірушілерді қолдау мен ынталандыруға, салалық және аймақтық
экономиканың құрылымын реттеуге жалпы сұраныстың өсу факторы
ретінде қызмет етеді.
Сонымен қатар, мемлекеттік тапсырыс арқылы сатып
алынатын өнім көлемін теңдестірілген реттеумен, өнімнің жекелеген
түрлеріне бағаның динамикасына оң әсер етуі мүмкін.
Мемлекеттік және муниципалдық сатып алуларға барлық
деңгейдегі бюджеттердің айтарлықтай шығындары мемлекеттік сатып
алуларды басқару жүйесін дамыту, олардың экономиканы мемлекеттік
реттеу жүйесіндегі рөлі мен орнын талдау қажеттілігін өзектендіреді.
Бюджет қаражатын тиімді пайдалану, қатысушылар үшін
мүмкіндіктерді кеңейту және тапсырыстарды берудің ашықтығын,
ашықтығын қамтамасыз ету, әділ бәсекелестікті дамыту және
тапсырыстарды орналастыру кезіндегі сыбайлас жемқорлықтың алдын
алу және ұлттық өнеркәсіптің жоғары технологиялық секторларын
дамыту мақсатында мемлекеттік сатып алуларды басқару жүйесін
жетілдіру саясаттың аясында ерекше өткір болып отыр.

6.

2. Негізгі бөлім.
2.1. Мемлекеттік сатып алудағы логистикалық
басқару және бақылау функциялары.
Қалалардың (аймақтардың) инфрақұрылымдық кешендерінде
жекелеген экономикалық салаларға бірқатар логистикалық бақылау,
басқару және ақпараттық функцияларды орындайтын әр түрлі
әкімшілік комитеттері (қалалық әкімдіктер, үкіметтер) жетекшілік
етеді:
- өтінімдерді жинау және шоғырландыру, ведомстволық
бағыныстағы ұйымдарды ресурстармен қамтамасыз етуге бюджеттерді
құру, оларды қаржы комитеттерінде бекіту;
- егер тікелей тапсырыс берушілерге (ведомстволық
бағыныстағы ұйымдарға) тапсырыс беру функцияларын жүзеге
асыруға өкілеттік берілмеген болса, конкурстарды ұйымдастыру және
өткізу, конкурстық құжаттаманы әзірлеу (аукциондағы құжаттама);
- конкурсқа қатысушыларды таңдау, өтінімдерді бағалау және
жеңімпаздарды таңдау (жеткізушілер, мердігерлер);
- бюджет қаражатын бөлу, жабдықтауды бақылау (жұмысты
орындау) және т.б.

7.

2.2. Мемлекеттік сатып алудағы заңнамаға сәйкес
жеткізу схемасы.
Конкурс жеңімпаздарымен мемлекеттік
және муниципалдық келісімшарттар жасасуды, жеткізушілерге бюджет қаражатын аударуды
тікелей тапсырыс берушілер жүзеге асырады.
Осылайша, салалық комитеттер
мемлекеттік сатып алуларды ұйымдастырудағы қосымша әкімшілікбасқарушылық деңгей болып табылады, бұл тапсырыстарды орындау
циклдарының ұзақтығынан және сәйкесінше халыққа қызмет көрсету
деңгейінің төмендігінен көрінеді.
Сатып алуды әртараптандыру және процесті басқарудың
болмауы
комитеттердің,
тендерлерді
өткізу
жөніндегі
комиссиялардың, тапсырыстарды орналастыруға бақылауды жүзеге
асыруға уәкілетті мемлекеттік органдардың және т.б. әкімшілікбасқарушылық
аппаратын
ұстауға
байланысты
қосымша
шығындарды қажет ететіні анық. нәтижесінде сатып алынған
тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құнындағы
жанама шығындардың үлесі асыра бағаланған болып шығады.

8.

Сонымен қатар, жекелеген мемлекеттік
немесе муниципалдық тапсырыс
берушінің бір реттік сатып алу көлемі
белгілі бір жоспарланған уақыт кезеңінде
тұтастай алғанда қаланың немесе
облыстың инфрақұрылымдық кешенінің
жалпы сұранысынан аз мөлшерде болады.
Сатып алу көп жағдайда шағын партиялармен жүзеге
асырылады, нәтижесінде муниципалды шаруашылықтар ірі өндіріске
тікелей тапсырыс берушіге тапсырыс берген кезде жеңілдіктер алу
мүмкіндігінен айырылады.
Сонымен бірге өндірушілер шағын (транзиттік емес)
партиялар жеткізілімдері бойынша келісімшарттарды сирек жасайды,
сондықтан тұтынушы кәсіпорындар делдал делдалдардың қызметіне
жүгінуге мәжбүр. Мұндай жағдайларда үнемді көлік түрін таңдау да
қиынға соғады.

9.

Қорлар мен жеткізілімдерді
орталықтандырылған басқарудың
болмауы клиенттердің тауарларды
қосымша ауыстырып тиеу (партияларды
босату) ақысын төлей отырып, өздерінің
тұтынылатын қоймаларын күтіп ұстау қажеттілігіне әкеледі, бұл көлік
шығындары мен қоймаларды өңдеу шығындарының өсуінен көрінеді.
Осылайша, облыстық және муниципалдық бюджеттерден
шектеулі және әрдайым жеткіліксіз мөлшерде бөлінген қаражат сатып
алынатын тауарлар құнының айтарлықтай өсуіне байланысты
ұтымсыз жұмсалатыны анық.
Мәселенің ғылыми өңделу дәрежесі. Отандық және
шетелдік мамандардың еңбектерінде мемлекеттік сатып алу жүйесінің
қалыптасуы
мен
дамуының
проблемалары,
конкурстық
процедуралардың теңдігі мен ашықтығы принциптеріне негізделген
бәсекелестік ортада мемлекеттік сатып алу жүйесінің жұмыс істеу
механизмдері қарастырылады .

10.

2.3. Мемлекеттік сатып алудағы қатысушылар
үшін заңнамалық мәселелер.
Делдалдық фирмалардың көпшілігінің тасымалдау, қойманы
өңдеу, экспедиция, тарату саласындағы қызметі көбінесе өзара
байланысты емес және қолданыстағы заңнамамен реттелмейді. Бір
өндірістік кәсіпорындардың аймақтық дилерлері мен дистрибьюторлары
көбінесе бір аймақта жеткізілім мен төлемнің әртүрлі шарттарымен
өнімдерді ұсынатын көптеген мысалдар бар.
Жеткізу тізбегін басқару логистикалық шығындарды түпкілікті
пайдаланушыға қосымша құн қоспайтын логистикалық шығындардың
жалпы төмендеу мүмкіндігін алу үшін үйлестіру мен біріктіруді білдіреді,
мысалы, VMI технологиясын қолданғанда (жеткізушілер басқаратын
инвентаризация).
Алайда, сатып алу процедурасының ашықтығын қамтамасыз
ететін заңнама жеткізушілерге мемлекеттік және муниципалдық
тапсырыс берушілермен тиімді өзара әрекеттесуге мүмкіндік бермейді,
себебі сауда-саттық өткізілгенге дейін ақпараттың құпиялылығын
қамтамасыз ету қажет.

11.

Бұл жағымсыз аспектілер бюджет
қаражатын тиімді пайдалануға ықпал
етпейді және клиенттердің, уәкілетті
органдардың көптігіне байланысты
жоспарлы және жоспардан тыс
тексерулер
жүргізу
қажеттілігіне
байланысты мамандандырылған ұйымдар, тапсырыс беру үшін
комиссиялардың
бөлінген
қаржы
ресурстарының
ұтымды
пайдаланылуын бақылаудың күрделенуіне әкеледі.
Сонымен
қатар, қолданыстағы мемлекеттік сатып алу жүйесінің негізгі
міндеттерінің бірі - сыбайлас жемқорлықты жою қазіргі уақытта
түбегейлі шешілген жоқ.
Бүгінде
тапсырыс
беру
кезінде
өндірістік,
мамандандырылған
жабдықтау,
жөндеу
және
құрылыс
кәсіпорындарымен қатар, ұзақ тарихы бар және бірегей тәжірибесі
бар, жарғылық капиталы минималды және бір штаттық қызметкері бар
бір күндік фирмалар жиі қатысады - бір уақытта орындайтын бас
директор бас есепшінің функциялары.

12.

2.4. Мемлекеттік сатып алуды
логистикалық басқару мәселелері.
Заңнама қатысушыларға арнайы біліктілік талаптарын
қоймағандықтан, мұндай компаниялар көбінесе Наполеон қағидасы
бойынша әрекет етеді: «Ең бастысы ұрысқа араласу керек, содан
кейін көреміз ...», әдейі мүмкін емес шарттарды жариялай отырып (
демпингтік бағамен), ең бастысы мемлекеттік келісімшартты алу деп
санайды ...
Мемлекеттік келісімшарттардың орындалуын бақылау
тапсырыс берушілердің жеткізілетін тауарлардың сапасына,
орындалған жұмыстарға, сондай-ақ мерзімдерге шағымдарының
көптігін көрсетеді, бұл көбінесе қарым-қатынастардың үзілуіне,
келісімшарттарды қайта қарау қажеттілігіне, қосымша уақыт
жұмсауға және ақша мәселесіне әкеледі.
Көптеген мемлекеттік тапсырыс берушілер халыққа қызмет
көрсету мәселелерін шешетіндіктен, бұл факт елдегі және әлемдегі
жалпы қаржылық-экономикалық жағдайдан туындаған әлеуметтік
шиеленістің жеткілікті жоғары деңгейінің шиеленісуіне әкеледі.

13.

• Уақыт мәселесіне мысал.
Айталық, орындалған жұмыстың
сапасыздығы мен кешеуілдеуіне
байланысты 2020–2025 жылдарға
арналған көппәтерлі тұрғын үйлерді
күрделі жөндеуден өткізудің қалалық
мақсатты бағдарламасы шеңберінде Алматыда 2022 жылға арналған
39 нысан бойынша 27 мердігермен мемлекеттік келісімшарттар
тоқтатылды.
Тапсырыстарды
орналастыру
процедураларын
ұйымдастыру және өткізу уақыты қажеттілік пайда болғаннан кейінгі
барлық салдарлармен қанағаттанғанға дейінгі аралықты қамтиды.
Мысалы, ашық тендер туралы хабарламаны жариялау
мерзімі оны өткізетін күннен кемінде 30 күн бұрын болуы керек.
Қатысуға жіберу туралы шешімді конкурстық комиссия конверттер
ашылғаннан кейін 20 күннен кешіктірмей қабылдайды, ал
жеңімпазды анықтау үшін өтінімдерді салыстыру - 10 күннен
кешіктірмей. Жеңімпазбен келісім-шарт конкурс нәтижелері
жарияланғаннан (кем дегенде, тиісті хаттамаға қол қойылғаннан)
кейін 10 күн өткен соң жасалуы керек. Осылайша, жеткізушіні
таңдаудың ең аз мерзімі - 2,5 ай!

14.

• Баға мәселесі
Мемлекеттік келісімшарттардың бастапқы
(максималды) және нақты бағасы бар.
Кейбір жағдайларда атқарушы билік сатып
алынған тауарлардың (жұмыстардың,
қызметтердің)
орташа
нарықтық
бағаларын басшылыққа алады.
Шағын кәсіпкерліктің қатысуымен сатып алудың бюджеттік
қаражаттарының экономикасына елеулі үлес қосу туралы мәлімдеме
сұрақтар тудырады.
Ірі кәсіпорындар өндіріс ауқымынан немесе өзіндік құны
төмен сатылымнан (айналымнан) пайда табады, ал кішілері маржаның есебінен.
Мысалы, гипермаркеттегі бірдей тауардың бағасы қол
жетімділігі бар бөлшек сауда дүкенінен арзан болады. Мұндай «шағын
кәсіпкерлік субъектілері» - бұл мемлекеттік келісімшарттарды қажетті
жеткізушілерге беру үшін мүдделі тұлғалар арнайы құрған бір күндік
делдалдық фирмалар боп табылады.

15.

2.5. Мемлекеттік сатып алуды
логистикалық басқарудың нәтижелері.
Біртұтас мемлекеттік (муниципалдық) тапсырыс берушілер
қажетті тауарларға (жұмыстарға, қызметтерге) өтінімдерді жинайды
және
біріктіреді,
жеткізушілерді
(мердігерлерді)
іздейді,
шоғырландырылған қажеттілік негізінде келісімшарттар жасайды,
бақыланатын жеткізілімдер және тауарларды тұтынушыларға таратады.
Сатып алудың мұндай ұйымдастырылуымен жалпы
логистикалық шығындар төмендегілердің есебінен едәуір төмендеуі
мүмкін екені анық.
- тікелей өндірушілерден сатып алу көлеміне жаппай
жеңілдіктер ала отырып, көптеген делдал ұйымдардың жеткізілім
желілерінен шығару;
- меншікті әртараптандырылған жүк терминалдарын
пайдалану кезінде қойманы өңдеудің массивтік сипатына байланысты
өзіндік құндағы тұрақты шығындар үлесінің төмендеуі;

16.

- көлік шығындарын төмендету,
көліктің үнемді түрлерін таңдау, жылжымалы құрамның жүк көтергіштігін
максималды пайдалану, тауарларды
тікелей алушыларға орталықтандырылған
жеткізуді жүзеге асыру;
- Мемлекеттік тапсырыстарды орналастыруға, бюджет
қаражатын ұтымды пайдалануға қатысушылардың құқықтары мен
заңды мүдделерінің сақталуын бақылау процедурасын жеңілдету
және т.б.
Автоматтандыру және еңбекті механизациялау саласындағы
заманауи жетістіктерді, ақпараттық технологияларды ескере отырып
және жоғарыда айтылғандарды талдай отырып, қазір тауарларды
өндірушілердің (жеткізушілердің), мердігерлердің және тапсырыс
берушілердің менеджментінде мемлекеттік сатып алудың тік
интеграциясы мүмкіндігі бар деп алуға болады.

17.

• Кемшіліктер
Тұтастай алғанда қазіргі таңдағы
мемлекеттік сатып алулардағы экономикалық жағдайларға жатқызуға болатын
маңызды кемшіліктер - бұл бөлінген
қаражат пен тауарлардың ассортименті,
саны мен мерзімі бойынша клиенттердің нақты қажеттіліктері
арасындағы сәйкессіздік.
Кәсіпорындар тауарларды қажеттілік туындаған кезде емес,
оны сатып алу мүмкіндігі болған кезде сатып алды, бұл артық
қорлардың қалыптасуына, қаржылық ресурстардың едәуір көлемінің
қатып қалуына және басқа да кемшіліктерге әкелді.
Жақын болашақта логистика қағидаларын қолдана отырып,
мемлекеттік сатып алуды ұйымдастыруға болады деп үміттенейік,
өйткені келісім-шарт жүйесі туралы заңда ағындарды орталықтандыру
мүмкіндігі
қарастырылған
жеткізушілерді
(мердігерлерді,
орындаушыларды) анықтау үшін уәкілетті органдарды құру
қарастырылуда.

18.

Бұл кемшіліктерді жоюдың тиімді
шешімі мамандандырылған
кәсіпорындарды жергілікті билік емес,
федералды (аймақтық) бақылаған кезде
мемлекеттік
сатып
алуды
орталықтандырылған қағида бойынша ұйымдастыру болуы мүмкін.
Мысал ретінде бірінші тарауда қарастырылған жоспарлы
экономикада жұмыс істейтін жабдықтау жүйесін келтіруге болады, ол
кезде «логистикалық орталықтардың» рөлін Госсзакуптың аймақтық
бөлімшелері атқарды, қазіргі кезде әртүрлі салалық комитеттер мен
департаменттер атқаратын функцияларды біріктірді.

19.

3. Қорытынды.
Осы СӨЖде аталған мәселелердің өзектілігі сатып алуларға
бөлінген бюджет қаражатының шығынын оңтайландыру, сондай-ақ осы
саладағы
теріс
пайдалануды
азайту
үдерісін
ұйымдастыру
қажеттілігімен анықталады.
Мемлекеттік сатып алулар елдің жалпы ішкі өнімнің едәуір
бөлігін құрайды. Сондықтан бұл оңтайландыру сатып алу
логистикасымен тікелей байланысты ғана емес, сонымен қатар ел
экономикасының дамуына және әлеуметтік мәселелерді шешуге жанама
әсер етеді.
Мемлекеттік тапсырыстар арқылы ұлттық экономиканың
жекелеген салалары ынталандырылады, жоғары технологиялық
өндірісте ғылыми әзірлемелер қамтамасыз етіледі, жоғары
технологиялы өндірістерде жаңа технологиялар енгізіледі, баға саясаты
мен материалдық ағымдарды басқару қамтамасыз етіледі.
Қазақстандық нарықта сатып алуды материалдық ресурстарды
сатып алуды ұйымдастырудың және жүргізудің формасы ретінде
пайдалану бастапқы сатысында, ал өтпелі экономика жағдайындағы бұл
нарықтың ерекшелігі қолданыстағы отандық және шетелдік тәжірибені
шығармашылық тұрғыдан қайта қарауды талап етеді және жаңа ғылыми
және тәжірибелік әзірлемелерді енгізу.

20.

4. Пайдаланылған әдебиеттер.
• «Логистика государственных закупок в региональной системе
хозяйствования», Кушнарёв В.В.
• https://studme.org/ - Проблемы и перспективы логистического
управления государственными закупками
• http://ecsocman.hse.ru/ - Логистика государственных закупок
• ОСОБЕННОСТИ ОРГАНИЗАЦИИ ЛОГИСТИЧЕСКОГО ПРОЦЕССА
ГОСУДАРСТВЕННЫХ ЗАКУПОК - Д.ГУРЦКОЙ
• РАЗВИТИЕ СИСТЕМЫ УПРАВЛЕНИЯ ГОСУДАРСТВЕННЫМИ
ЗАКУПКАМИ - Серединцев, Дмитрий Сергеевич
• ЛОГИСТИКА ГОСУДАРСТВЕННЫХ ЗАКУПОК КАК ФАКТОР
ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ - ЮРЛОВА АНАСТАСИЯ
СЕРГЕЕВНА.