Кәсіпкерлік мәмілелерді ұйымдастыру

1.

Кәсіпкерлік мәмілелерді ұйымдастыру
Дәріс жоспары:
• Кәсіпкерлік мәмілелер және олардың
түрлері.
• Кәсіпкерлік жүйесіндегі-әріптестік
• Келісім-шарт. Келісім-шарттардың жіктелуі.
• Келісім-шарттың бөлімдерінің мазмұны мен
құрылымы

2.

• Дәрістің мақсаты: кәсіпкерлік мәмілелерді
ұйымдастырудың негіздері туралы
теориялық, ғылыми және тәжірибелік
білімді меңгерту.

3.

• ҚР Азаматтық кодексінде
(жалпы бөлім,147 бап) мәмілеазаматтар мен заңды
тұлғалардың азаматтық
құқықтары мен міндеттерін
белгілеуге, өзгертуге немесе
тоқтатуға бағытталған
әрекеттері.

4.

• Мәмілеге тән белгілер:
• Мәміле-адамдардың ерікті іс-әрекеті, ерікті
акт;
• Мәміле-заңмен мақұлданған заңды әрекет;
• Мәміле- азаматтық құқықтық қатынастарды
жасауға, өзгертуге, тоқтатуға бағытталған
әрекет;
• Мәмілені жасау нәтижесінде пайда
болатын құқықтық салдарлар азаматтық
заңнамамен анықталатындықтан, мәміле
азаматтық қатынастарды туындатады.

5.

азаматтар
заңды тұлғалар
Мәміле жасаушы
субъектілер:
әкімшілік-аумақтық
бөліністер
(ҚР АҚ жалпы бөлім,
111-114баптар)

6.

Мәмілелер жасау формасы
(ҚР АК-інің 151 бап ):
ауызша
жазбаша

7.

• Төмендегі жағдайларда мәміле жазбаша түрде
жасалуы тиіс:
• Кәсіпкерлік қызмет үрдісінде жүзеге
асырылатын мәмілелер;
• Жүз айлық есептік көрсеткіштен жоғары сомаға
жасалатын мәмілелер;
• Заңдарда немесе тараптардың келісімінде
көзделген өзге де реттерде.

8.

Біржақты және екі немесе көпжақты мәміле
Себепті немесе абстрактілі мәміле
Консенсуалды мәміле. Нақты мәміле
Қайтарымды және қайтарымсыз мәміле.
Кейінге қалдырылған шартпен жасалған мәміле
және кейін күші жойылатын шартпен жасалған
мәміле.
Ішкі және халықаралық мәміле
Биржалық мәмілелер

9.

Кәсіпкерлік жүйесіндегіәріптестік
Өндіріс
сферасындағ
ы әріптестік
Сауда немесе
тауар айырбасы
сферасындағы
әріптестік
Қаржылық
қатынастар
сферасындағы
әріптестік

10.

Коммерциялық мәмілелерді іске асырудың
негізгі үш әдісі қолданылады. Олар:
• Тікелей өндірушімен жасалатын мәміле;
• Делдалдар арқылы жасалатын мәміле;
• Жоғарыда аталған екі әдістің үйлесуі
арқылы жасалатын мәміле.

11.

• Сауда-делдалдық мәмілелертауарларды (жұмыстарды,
қызметтерді) сату-сатып алумен
байланысты операциялар.

12.

Сауда-делдалдық операциялардың түрлері:
1
• Қайта сату бойынша операциялар. Мұнда делдал
тауар өндірушіден тауарды сатып алады яғни меншік
иесі бола отырып қайта сатуды көздейді.
2
• Комиссиялық операциялар. Мұндай операциялар
кәсіпорын мен делдалдың арасындағы комиссиялық
келісім негізінде жүзеге асады.
3
4
• Агенттік операциялар. Мұндай операциялар
кәсіпорынның атынан және есебінен сату-сатып алу
операциясын жүзеге асыру үшін кәсіпорын мен
делдалдың арасындағы жасалған агентік келісім
негізінде іске асады.
• Брокерлік операциялар. Мұндай делдалдар сатушы
мен сатып алушының арасында байланыс орнатады.

13.

Өндіріс сферасындағы әріптестіктің негізгі түрлері
1
2
• Бірлескен кәсіпкерлік
• Өндірістік кооперация
• Мердігерлік (қосалқы мердігерлік)
өндіріс
3
4
5
• Келісім-шарт (контракт) бойынша
басқару
• Жобалық қаржыландыру

14.

• Бірлескен кәсіпкерлік• Компания шетел субьектілерімен бірге
меншікті бөліседі және өндірісті бақылайды.
• (Кока Кола Алматы Боттлерс; КазГЕРмұнай;
Интертелеком; «Казаххром», «Шеврон»)

15.

• Сауда немесе тауар айырбасы сферасындағы әріптестікмұндай әріптестік формасына тауар айырбас
операцияларын жатқызуға болады.
• Бартерлік мәміле-белгілі бір көлемдегі бір немесе бірнеше
тауарларды саны, құны, бойынша басқа ұқсас тауарлармен
алмастыру операциясы. Бартерлік келісімнің ерекшелігі
тараптардың бір шартқа қол қоюы, бұл құжатта мәміленің
осы түрінің барлық шарттары (нақты қандай тауарлар
алмастырылады, өзара жеткізу мерзімі) бойынша толық
келісімдер қамтылады.
• Оффсеттік мәміле- тауарлармен және қызметтермен
айырбас жасауды, сондай ақ алынған жеңілдіктер мен
әртүрлі сипаттағы көрсетілген қызметтердің орнына
капитал салымын жасау мүмкіншілігін беруді білдіреді.
• Бартерлік мәмілелерді жүзеге асыру кезінде екеу ғана
емес, үш немесе одан да көп тарап қатысатын болса,
коммерциялық триангуляция (ұшбұрыш) деп аталады.

16.

Сауда сферасындағы әріптестердің өзара қарым-қатынас нысандарына
төмендегілерді жатқызуға болады:
Сату-сатып алу мәмілесі-сатушыда бар тауармен жасалатын мәміле. Мұндай
мәміле жасасу кезінде әріптестердің қарым-қатынасы жеткізу немесе сату-сатып алу
шартымен рәсімделеді;
Форвардтық мәміле-шартта белгіленген белгілі бір мерзімде, тараптармен
келісілген жеткізу және есептесу шарттарында, болашақта сатушының сатып
алушының меншігіне тауарды беруді көздейтін мәміле;
Тікелей өндірістік байланыстарды орнату-өндірістік, ғылыми-техникалық және
басқа да қызмет сфераларындағы кәсіпорындар мен ұйымдардың арасындағы
тікелей ынтымақтастыққа негізделген, әріптестердің қарым-қатынасы. Мұндай
мәмілелер контракт түрінде рәсімделіп, жүзеге асырылады.
Спот-тез арада немесе жақын аралықта қолма-қол ақша қаражатымен есептесу
арқылы орындалатын мәміле;
Тауарлардың экспорты мен импорты-мұндай операцияның негізін тауарларды
шетелге шығарумен және шетелден алып келумен байланысты әріптестердің
арасындағы қарым-қатынас құрайды.
Нақты тауарлардың қатысуынсыз жүзеге асырылатын мәмілелердің қатарына
фьючерстік және опциондық мәмілелерді жатқызуға болады.
Фьючерстік мәміле-сатушының белгілі бір жерге белгіленген мерзімде алдын ала
анықталған көлемдегі тауарды сатып алушыға жеткізумен байланысты стандартты
міндеттемелерді айтады.
Опциондық мәміле- едәуір жоғары бағада қайта сату және пайда табу мақсатымен
опциондық келісім шартты сату немесе сатып алуды білдіреді. Мұндай мәміледе
келісім шартты жасасу кезіндегі баға мен оны сату кезіндегі баға айырмашылығы
арқылы пайда табатын болады.

17.

Қаржылық қатынастар сферасындағы
әріптестік
Фактори
нг
Коммерци
ялық
трансферт
Венчурлі
к
қаржыла
ндыру
Сақта
ндыр
у

18.

• ҚР АК (378 бап) сәйкес шарт дегеніміз екі
немесе одан да көп адамның азаматтық
құқықтар мен міндеттерді белгілеу, өзгерту
немесе тоқтату туралы келісімі.
• Шарт ерікті түрде жасалады және оны
жасасуға мәжбүрлеуге жол берілмейді.
Шарттан міндеттемелік, заттық, авторлық
және өзге де құқықтық қатынастар
туындайды.

19.

• Шарт жасасудың басты қағидаларының бірі
еркіндік қағидасы болып табылады. Оны
былайша көрсетуге болады:
• Шартты жасасу еркіндігі;
• Шартты жасасуға мәжбүрлеуге жол бермеу
еркіндігі
• Жасалатын шарттың түрін таңдау еркіндігі
• Тараптар өз қалауы бойынша шартқа әр түрлі
жағдайларды енгізе алатындығы.

20.

Шарттың жіктелуі және негізгі түрлері
Рет
№
1
Шарттың
жіктелу
белгілері
Заңдық бағыты бойынша
2
Қатысушылардың арасында
құқықтар мен міндеттерді
бөлуге байланысты
3
Материалдық
ауысу
байланысты
4
Шарт жасасу негіздемесі
бойынша
Шарт
жасасу
тәсіліне
байланысты
5
игіліктердің
сипатына
Шарттың түрлері
Негізгі (соңғы) шарт
Алдын ала жасалатын
шарт
Біржақты шарт
Өзара шарт
Ақылы шарт
Ақысыз шар
Ерікті шарт
Міндетті шарт
Өзара келісілген шарт
Қосылу шарты

21.

• Шарт жалпы түрде төмендегідей тармақтарды
қамтуы тиіс:
• Шартта қолданылатын терминдер (болған
жағдайда);
• Шарттың мәні;
• Тараптардың құқықтары мен міндеттері;
• Тараптардың мәмілені орындау тәртібі мен іске
асыру шарттары;
• Тараптардың жауапкершілігі;
• Шартты өзгерту және бұзу тәртібі мен талаптары;
• Шарттың әрекет ету мерзімі
• Дауларды шешу тәртібі
• Тараптардың заңдық мекен жайлары,
деректемелері (реквизиттері) мен қорлары.

22.

Келісім-шарттың бөлімдерінің мазмұны мен
құрылымы
Кіріспе бөлім және шарттың деректемелері.
Қалыптасқан тәжірибе мен іскерлік
қатынастар талаптарына сәйкес кез келген
шарт оның реквизиттерінен басталады. Сонда
кейін оның номері, күні мен қол қойылу орны
белгіленеді, бұлар шарттың нысанын
анықтаудың, мәміле жасасушы тұлғалардың
әрекет қабілеттілігі мен құқық қабілеттілігін
бағалаудың негізгі өлшемі болып табылады.
Шарттың кіріспе бөлімінде шартты жасасуға
құқығы бар субъектілер анықталады.

23.

Шарттың негізгі бөлімі. Бұл бөлім
шарттың ең маңызды бөлімдерінің
бірі болып табылады. Оның көлемі,
құрылымы мен мәні мәміленің түрі
мен міндеттемелеріне байланысты
болады. Әрбір шарттың пәні болады
және соған қатысты тараптар
арасында келісім жасалады.

24.

Шарттың соңғы немесе қорытынды
бөлімінде міндетті түрде төмендегілер
көрсетілу тиіс:
Шарттың әрекет ету мерзімі, шартты өзгерту,
толықтыру және ұзарту талаптары;
Тараптармен жасалған шарттың саны және
оларды сақтау орны;
Шартқа тіркелген қосымшалардың саны мен
мазмұны;
Тараптардың заңдық мекен жайы, төлем жасау
реквизиттері және қолдары.