Қоғамның әлеуметтік құрылымы және стратификациясы. Дәріс 4

1.

Дәріс 4 Қоғамның әлеуметтік
құрылымы және стратификациясы
Лекция 4 Социальная структура и
стратификация общества
Нуртазин М.С. к.с.н.

2.

Стратификация (латынның stratum «қабат» + facio «мен» деген сөзінен
шыққан) — жоғарыдан төменге қарай статус иерархиясында қоғамның
әртүрлі қабаттарының стратификациясы және иерархиялық
ұйымдастырылуы. Стратификация (от лат. stratum «слой» + facio
«делаю») - расслоение и иерархическая организация
различных слоев общества в статусной иерархии сверху
вниз.
Әлеуметтік стратификация-әлеуметтанудың негізгі ұғымдарының бірі, ол
әлеуметтік стратификацияның белгілері мен критерийлерінің жүйесін,
қоғамдағы орнын және қоғамның әлеуметтік құрылымын білдіреді.
Социа́льная стратифика́ция — одно из ключевых понятий
социологии, обозначающее систему признаков и критериев
социального расслоения, положения в обществе,
социальную структуру общества.

3.

Стратификация негізі: Основа стратификации:
– табыстағы табиғи және әлеуметтік теңсіздік естественное и социальное неравенство в
доходах (К. Маркс)
– беделде - в престиже (М. Вебер)
– құқықтар мен міндеттерде - в правах и
обязанностях (П. Сорокин)
– әлеуметтік функцияларда - в социальных функциях
(Т. Парсонс)

4.

Әлеуметтік стратификация, оның көздері мен факторлары қоғамның
әлеуметтік топтарға бөлінуімен тығыз байланысты, ол әлеуметтік
мәртебе сияқты құбылыстың негізінде құрылады. Социальная
стратификация, её источники и факторы тесно связано с
делением общества на социальные слои строится на
основе такого явления, как социальный статус.
Әлеуметтік мәртебе - бұл адамның немесе топтың қоғамдағы алатын
орны және белгілі бір құқықтар мен міндеттерге байланысты. Ол
сапалық және сандық көрсеткіштерде көрінуі мүмкін: авторитет,
бедел, артықшылықтар, табыс деңгейі, марапат, атақ, даңқ Социальный статус – это положение, занимаемое
человеком или группой в обществе и связанное с
определёнными правами и обязанностями. Может
выражаться в качественных и количественных показателях:
авторитет, престиж, привилегии, уровень доходов, награда,
звание, слава

5.

Статус (мәртебе) кәсіппен, әлеуметтік-экономикалық
жағдаймен, саяси мүмкіндіктермен, жынысымен, шығу
тегімен, отбасылық жағдайымен, нәсілдік және ұлттық
құрамымен анықталады.
Статус определяется профессией, социальноэкономическим положением, политическими
возможностями, полом, происхождением,
семейным положением, расовой и
национальной принадлежностью.

6.

Әлеуметтік мәртебе адамның немесе әлеуметтік топтың
қоғамның әлеуметтік құрылымындағы, әлеуметтік өзара
әрекеттесу жүйесіндегі орнын сипаттайды. Ол міндетті
түрде қоғамның (басқа адамдар мен әлеуметтік топтардың)
осы әрекетке берген бағасын қамтиды.
Социальный статус характеризует место
человека или социальной группы в социальной
структуре общества, в системе общественных
взаимодействий. Обязательно содержит оценку
этой деятельности со стороны общества (других
людей и социальных групп).

7.

Статус түрлері - Виды статусов
Жеке мәртебе: адамның жеке қасиеттерімен қалай бағаланатынына байланысты шағын немесе негізгі
топта алатын орны. Личный статус: положение, которое человек занимает в малой или
первичной группе в зависимости от того, как он оценивается по своим
индивидуальным качествам.
Әлеуметтік мәртебе: адамның үлкен әлеуметтік топтың немесе қауымдастықтың (кәсіби, таптық,
ұлттық) өкілі ретінде автоматты түрде алатын орны. Социальный статус: положение
человека, которое он занимает автоматически как представитель большой
социальной группы или общности (профессиональной, классовой, национальной).
Мәртебе жиынтығы(күй жинағы) - бір адамға тиесілі барлық мәртебелердің жиынтығы. Статусный
набор – совокупность всех статусов, принадлежащих одному индивиду.
Белгіленген мәртебе – берілген адамның тілектеріне, ұмтылыстарына және күш-жігеріне тәуелсіз
(байланысты емес). Предписанный статус - независящий от желаний, стремлений и
усилий данного человека.
Қолжетімді мәртебе – адамның өз күш-жігері арқылы жететін ұстанымы. Достигаемый статус положение, которое человек достигает благодаря своим собственным усилиям.

8.

Әлеуметтік стратификацияның тұжырымдамалары (теориялары)
Концепции (теории) социальной стратификации
Ральф Дарендорф (ағылшын-герман философы, әлеуметтанушы,
саясаттанушы және қоғам қайраткері) Негізі: биліктің саяси концепциясы
(билік қатынастары мен әлеуметтік топтар арасындағы билік үшін күресті
сипаттайды) Қоғамның құрылымы мыналардан тұрады: басқарушы және
басқарылатын менеджерлер-меншік иелері менеджерлер-меншіксіздер
(бюрократтар-менеджерлер) жоғары (еңбек ақсүйектері) төмен ( біліктілігі
төмен жұмысшылар) жаңа орта тап. Ральф Дарендорф (англо-германский
философ, социолог, политолог и общественный деятель) Основа:
политическое понятие авторитет (характеризует отношения власти и борьбу
между социальными группами за власть) Структура общества состоит из:
управляющих и управляемых управляющих-собственников управляющих-не
собственников (бюрократы-менеджеры) высшие (рабочая аристократия)
низшие (низкоквалифицированные рабочие) новый средний класс

9.

Уильям Ллойд Уорнер (американдық антрополог, әлеуметтанушы)
стратаның белгілерінің анықтауы: табыс, мамандықтың беделі,
білімі, ұлты. Уильям Ллойд Уорнер (американский
антрополог, социолог) Определяющие признаки страты:
доход, престиж профессии, образование, этническая
принадлежность.
Ален Турен (француз социологі, 1925 ж.т.) стратификация
ақпаратқа қол жеткізу арқылы жүреді деп санайды. Ақпараттың
үлкен көлемі бар адамдар басым. Ален Турен (французский
социолог, р.1925) считает, что стратификация идет по
доступу к информации. Господствуют те, кто обладает
большим объемом информации.

10.

К. Дэвис және У. Мур Жеке тұлғаларды әлеуметтік қабаттар
бойынша бөлу олардың кәсіби қызметінің маңыздылығына байланысты
қоғамның мақсаттарына жетуге қосқан үлесіне сәйкес жүреді.
Әлеуметтік теңсіздік-бұл сөзсіз ғана емес, сонымен бірге қоғамның
қажетті жағдайы.
К. Дэвис и У. Мур Распределение индивидов по социальным
стратам происходит в соответствии с их вкладом в
достижение целей общества в зависимости от важности их
профессиональной деятельности. Социальное неравенство
является не только неизбежным, но и необходимым
состоянием общества.
https://otherreferats.allbest.ru/sociology/00098170_0.html

11.

К. Дэвис пен У. Мур Қоғамдағы кейбір ұстанымдар
басқаларына қарағанда функционалды түрде маңызды.
Кез-келген қоғамдағы адамдардың аз ғана бөлігі осы
маңызды және күрделі функцияларды орындауға
мүмкіндік беретін ерекшеліктерге ие. Бұл адамдарды
қажетті білім мен дағдыларды игеруге және оларды осы
күрделі функцияларды қабылдауға ынталандыру үшін
қоғам қажетті және сараланған артықшылықтарға қол
жеткізуге мүмкіндік береді. Бұл тең емес қол жетімділік әр
түрлі позициялардың тең емес бедел мен құрметке ие
болуына әкеледі. Бедел мен Құрмет құқықтар мен
артықшылықтармен бірге теңсіздікті, яғни
стратификацияны тудырады.

12.

К. Дэвис и У. Мур Некоторые позиции в обществе
функционально более значимы, чем другие. Только
небольшое количество людей в любом обществе
обладает особенностями, дающими возможность
выполнять эти важные и сложные функции. Чтобы побудить
этих людей овладевать необходимыми знаниями и
навыками, и побудить их брать на себя эти сложные
функции, общество открывает доступ к необходимым и
дифференцируемым благам. Этот неравный доступ
приводит к тому, что разные позиции пользуются
неодинаковым престижем и уважением. Престиж и
уважение вместе с правами и преимуществами создают
неравенство, то есть стратификацию.

13.

Бенджамин Барбер (американдық саяси теоретик американский политический теоретик)
1) бедел, кәсіп, билік және дәулеті - престиж, профессия,
власть и могущество
2) табыс деңгейі - уровень дохода
3) білім деңгейі - уровень образования
4) діндарлық деңгейі - степень религиозности
5) туыстардың жағдайы - положение родственников
6) этникалық ерекшелік - этническая принадлежность

14.

Питирим Сорокин стратификацияның үш түрін анықтады выделял три вида стратификации:
1) экономикалық (табыс пен байлық критерийлері бойынша) экономическую (по критериям дохода и богатства)
2) саяси (ықпал ету және билік өлшемдері бойынша) политическую (по критериям влияния и власти)
3) кәсіби (шеберлік, кәсіби дағдылар, әлеуметтік рөлдерді табысты
орындау өлшемдері бойынша) - профессиональную (по критериям мастерства, профессиональных навыков, успешного
исполнения социальных ролей)

15.

Стратификация тәсілінің негізін қалаған Макс Вебер үш "деңгей"
немесе қоғамның топтарға бөліну аспектілерін қарастырды:
Макс Вебер, положивший начало стратификационному подходу,
рассматривал три «яруса» или аспекта разложения общества на страты:
1) экономикалық деңгейде қабаттар табыс пен мүлік мөлшерінде
ерекшеленеді (маркстік мағынада сыныптар) - в экономическом ярусе
страты различаются по размерам дохода и собственности (классы в
марксовом смысле),
2) әлеуметтік жағдайда-мәртебесі бойынша (біліміне, кәсібіне,
отбасының беделіне және т. б. байланысты) - в социальном - по статусу
(зависящему от образования, профессии, репутации семьи и т.д.),
3) заң тұрғысынан - саяси ұстанымы бойынша (билікке ие болу дәрежесі)
- в юридическом - по политической позиции (степени обладания
властью).

16.

Қазіргі қоғамдағы теңдік пен теңсіздікті бағалау
Оценка равенства и неравенства в современном
обществе

17.

Қоғамның әлеуметтік құрылымы - Социальная структура
общества
Қоғамдағы тұрақтылықты қамтамасыз ететін әртүрлі
әлеуметтік топтар (таптар, қауымдар, ұйымдар) мен
әлеуметтік институттар арасындағы қатынастардың
жиынтығы - Совокупность отношений между
различными социальными группами (классами,
общностями, организациями) и социальными
институтами, обеспечивающими стабильность в
обществе

18.

Қазіргі қоғамның әлеуметтік құрылымы өте күрделі және
бірқатар ішкі құрылымдарды қамтиды - Социальная
структура современного общества очень сложна и
включает в себя целый ряд подструктур:
әлеуметтік-аумақтық - социально-территориальная
әлеуметтік-салалық - социально-отраслевая
ұйымдастырушылық-басқарушылық - организационноуправленческая
әлеуметтік-таптық - социально-классовая
әлеуметтік-демографиялық - социально-демографическая
этно-нәсілдік - этно-расовая

19.

Әлеуметтік құрылым-бұл әлеуметтік теңсіздіктің көрінісі Социальная структура представляет собой выражение
социального неравенства
Әлеуметтік құрылым таза техникалық және сипаттамалық
әлеуметтанулық термин емес. Ол ғасырлар бойы әлемді
дүр сілкіндірген теңдік пен әлеуметтік әділеттілік үшін
әлеуметтік шайқастарды бейнелейді - Социальная
структура — это не чисто технический и описательный
социологический термин. Он отражает социальные битвы
за равенство и социальную справедливость, которые
потрясают мир уже не одно столетие

20.

Қоғамдағы теңсіздіктің тұрақтылығы мен әртүрлілігі -
Постоянство и многообразие неравенства в обществе
Әлеуметтік теңсіздік әрқашан болған. Адамдар физикалық
және ақыл-ой қабілеттерімен, сыртқы келбетімен,
табысымен, білімімен, жынысымен, жасымен, кәсібімен,
күшімен, меншігімен және басқа да ерекшеліктерімен
ерекшеленеді. Бірақ бұл айырмашылықтардың барлығы
әлеуметтік маңызды емес - Социальное неравенство было
всегда. Люди различаются по своим физическим и
умственным способностям, внешнему виду, доходу,
образованию, полу, возрасту, профессии, власти,
собственности и по множеству других признаков. Но не
все эти различия социально значимы.

21.

Әлеуметтік теңсіздік туралы кейбір параметрлердегі
адамдар арасындағы айырмашылық институционалды
түрде бекітілген және адамдарды өмірлік
мүмкіндіктерімен ерекшеленетін топтарға бөлуге негіз
болған кезде ғана айтуға болады - О социальном
неравенстве можно говорить только тогда, когда
различие людей по какому-то из параметров закреплено
институционально и стало основанием для
распределения людей по группам, различающимися
своими жизненными возможностями

22.

Әлеуметтік теңсіздік - Социальное неравенство
Әлеуметтік теңсіздік-бұл адамдардың өмірлік
мүмкіндіктерінің теңсіздігі, яғни олардың әлеуметтік
игіліктерге (байлыққа, билікке, білімге, беделге және
басқа да шектеулі ресурстарға) тең емес қол жетімділігі.
- Социальное неравенство – это неравентво жизненных
возможностей людей, т.е. их неравный доступ к
социальным благам (богатству, власти, образованию,
престижу и др. ограниченным ресурсам)

23.

Әлеуметтік теңсіздік көздеріне екі көзқарас - Два
подхода к источникам социального неравенства
1. Теңсіздік адам табиғатына негізделген. Кейбір
адамдар басқаларға қарағанда қабілетті және талантты
болып туылады және, тиісінше, сәттілік үшін өмірлік
жарыста жеңіске жетеді - Неравенство коренится в
самой человеческой природе. Одни люди рождаются
более способными и талантливыми, чем другие, и,
соответственно, берут верх в жизненном
соревновании за успех.

24.

Мысал – Пример:
Табиғаты бойынша бір адамның физикалық деректері
жақсы, ол жылдам жүгіреді және кейіннен ұлттық құрамаға
қосылу арқылы бұл қабілетін тиімді «сата алады». Немесе
басқа адамның феноменальды математикалық қабілеті бар,
бұл оған болашақта жоғары жалақы алатын жұмысқа
тұруға мүмкіндік береді - Один человек от природы имеет
хорошие физические данные, он быстро бегает и,
впоследствии, может выгодно «продать» эту способность,
войдя в состав национальной сборной. Или другой
человек имеет феноменальные математические
способности, что может позволить ему в будущем
получить высокооплачиваемую работу

25.

Теңсіздікті биологиялық түсіндірудің әлсіз жақтары -
Недостатки биологических объяснений неравенства
Генетика адамдарға көмектесуі немесе кедергі келтіруі
мүмкін, бірақ ол әрқашан белгілі бір әлеуметтік
контексте «жұмыс істейді». Табиғи деректер өз алдына
адамның қоғамдағы орнын анықтамайды - Генетика
может помогать или мешать людям, но она всегда
«работает» в определенном социальном контексте.
Природные данные сами по себе не определяют
положение человека в обществе.

26.

Екі нәрсені ескеру керек - Надо учитывать два обстоятельства
Біріншіден, белгілі бір қоғамда адамның қандай табиғи
қабілеттері немесе қасиеттері сұранысқа ие және
марапатталады - Во-первых, какие именно природные
способности или качества человека востребованы и
вознаграждаются в том или ином обществе
Екіншіден, кез-келген жағдайда табиғи қасиеттер (бейімділік)
дамуы керек, бұл адамның әлеуметтену жағдайларына (оқыту,
жұмысқа орналасу, мемлекет саясаты және т. б.) толығымен
байланысты. - Во-вторых, в любом случае природные качества
(задатки) должны быть развиты, что уже полностью зависит от
условий социализации человека (обучения, трудоустройства,
политики государства и др.)

27.

Адамдардың табиғи теңсіздігі теориялары АҚШ, Канада,
Ұлыбритания және Швеция сияқты генетикалық
жағынан ұқсас (және экономикалық жағдайлары)
елдердің өз азаматтарының экономикалық теңсіздік
дәрежесінде неге ерекшеленетінін түсіндіре алмайды.
Жауап осы мемлекеттердің саясатында жатыр - Теории
естественного неравенства людей не могут объяснить,
почему страны с генетически схожим населением (и
экономическими условиями), такие как США, Канада,
Великобритания и Швеция так отличаются в степени
экономического неравенства своих граждан. Ответ
лежит в политике этих государств.

28.

2. Теңсіздік-бұл әлеуметтік құрылым, өткен және қазіргі
кездегі адам әрекеттерінің нәтижесі. Әр қоғам әлеуметтік
теңсіздіктің белгілі бір деңгейі мен түрін жасайды және
көбейтеді - Неравенство – это социальная конструкция,
результат человеческих действий в прошлом и
настоящем. Каждое общество создает и воспроизводит
определенный уровень и тип социального неравенства.

29.

Қоғамдағы теңсіздіктің минималды деңгейіне қол жеткізуге
және оны сақтауға деген ұмтылыс адамдардың өзімшілдігіне
негізделген. Стремление к достижению и поддержанию
минимального уровня неравенства в обществе основано на
эгоизме людей.
Егер табыс немесе білім берудегі үлкен алшақтық көптеген
адамдар үшін теріс әсер етсе, қоғамның барлық мүшелерінің
бұл алшақтықты азайту мүддесі анық - Если большой разрыв в
доходах или образовании имеет негативные последствия для
большинства людей, ясно, что в интересах всех членов
общества сократить этот разрыв
Ауқатты және білімді азаматтар қоғамдағы демократия мен
қауіпсіздіктің кепілі болып табылады - Исходит из того, что
состоятельные и образованные граждане являются гарантом
демократии и безопасности в обществе.

30.

Бай және білімді сайлаушылар демократияның тиімді
жұмыс істеуіне ықпал етеді - Более состоятельные и
образованные избиратели способствуют эффективному
функционированию демократии.
Біріншіден, олар жақсы ақпараттандырылған және
демократиялық процедураларға қатысуға бейім - Во-первых,
они, как правило, лучше информированы и более
склонны участвовать в демократических процедурах.
Екіншіден, ауқатты және білімді азаматтар жақсы шешім
қабылдай алады (қажет болмаса да) - Во-вторых, более
состоятельные и образованные граждане могут (хотя и не
обязательно) принимать лучшие решения.

31.

Теңдік туралы әртүрлі түсініктер - Различные
понимания равенства
Мүмкіндіктер теңдігі - Равенство возможностей
Бастапқы шарттардың теңдігі - Равенство
стартовых условий
Нәтижелердің теңдігі - Равенство результатов

32.

Мүмкіндіктер теңдігі - Равенство возможностей
Тек адамның жеке күш-жігері мен жетістіктері (мысалы, шығу
тегі емес) оның әлеуметтік мәртебесіне әсер етуі керек - Только
личные усилия и достижения человека (а не происхождение,
например) должны влиять на его социальный статус.
Лайықты адамдар қоғамда лайықты орын алуы керек
(меритократия) - Достойные люди должны занимать
достойные места в обществе (меритократия).
Лайықты кандидаттарды іріктеудегі жетекші рөл білімге және
әлеуметтік ұтқырлықтың басқа арналарына тиесілі болуы
керек - Ведущая роль в отборе достойных кандидатов должна
принадлежать образованию и другим каналам социальной
мобильности.

33.

Тыңдағандарыңызға рахмет – Спасибо за
внимание!