Асан Чергеев (1879-1946)

1.

(1879-1946)

2.

3.

Асан Чергеев 1879 сенеси Ор уездининъ
Ачикеч коюнде догъды. Башланчыч тасилини
ерли мектепте алды.
1892-1899
сенелери
Акъмесджиттеки
къырымтатар оджалар семинариясында окъуды.
Коюне къайткъан сонъра, Земстовода чалышты.
1909 сенесиненден Акъмесджитте яшап,
оджалыкъ иле огърашты.
1914-1920 сенелери арбий хызметте булунды
ве сонъра Къырымнынъ чешит ерелеринде оджа
олып чалышты.

4.

1946 сенеси
Озьбекистаннынъ Андижан
тарафларында сюргюнликте
вефат этти.
Эдебий фаалиетини
Акъмесджит семинариясында
окъугъан вакъытта башлады
.

5.

А. Чергеевнинъ бир сыра басылмайып къалгъан шиирлери,
пьесалары, икяелери де бар. Зиядесинен авторнынъ эсерлери
къырымтатар маарифи, миллий менменлиги
(самоидентификация), къадын-къызларнынъ уриети,
сыныфларара (межклассовые) мунасебетлери, халкъ адет ве иман
меселелерине багъышлангъандыр. Бунынъ иле бирликте Асан
Чергеев бала псизологиясыны темелинден бильген истидатлы
бала языджысы киби озюни танытты. Бугунь меселя, элимизде
онынъ 1928 сенеси нешир этильген «Айванлар не айта?»,
«Тильки ве къоян», «Йыл дёнюми» киби балалар ичюн
шиирлери, пьесалары ве масаллары джыйынтыкълары бар.
Языджы пьесалар язма-сызма икътидары ве харизматик
характери саесинде 1920 сенелери Къырымтатар Девлет
Театринде актёрлыкъ вазифесини беджере эди.

6.

Языджынынъ эсерлери шахсий джыйынтыкълардан гъайры дигер шиирлер
меджмуаларында (сборники стихов), дергилеринде (журналларында)
газеталарында басылгъандыр. Меселя, булар: «Яш татар язгъычлары» (1913),
«Инкъилябий шиирлер» (1925), «Ветан хадими» (1908), «Голос татар» (1917),
«Ешиль ада» (1920), «Енъи дюнья» (1924), «Янъы Чолпан» (1924). «Азат Къырым»
(1942) ве диг. Асан Чергеевнинъ “Такъдир” “Эшит, мевта не севлеюр”, «Аджи
Ислям молла», поэмалары халкъ арасында пек популярдыр. Бу ерде миллетнинъ
яшайыш, тюшюндже тарзы (стиль жизни и мышления) ве языджынынъ бедий
услюби (художественный стиль) санки бирибирине уйгъаны (есть одно целое)
киби корюне.
Вефатындан сонъра, муэллифнинъ эсерлери 1976 сенеси А. Алтанлы, Ш. Алядин,
Ю. Болат, А. Дерменджи муаррирлигинде «Саадет ичюн» шиирлер
джыйынтыгъында да басылгъан эди. А. Чергеевнинъ манзумелеринен бирликте
китапкъа даа У. Токътаргъазы, Дж. Керменчикли, Я. Шакир-Али киби
шаирлернинъ шиирлери кирсетильгенди. Анълашыла ки, буларнынъ мевзулары,
гъаелери бирдир.
А. Чергеевнинъ шиирлери узбек, рус, украин тиллерине терджиме этилип дигер
халкъларгъа да танытылгъан эди.

7.

8.

Асан Чергеевнинъ балалар
ичюн «Айванлар не айталар»
(1928с.)

9.

2-3 яшинда олгъан балаларгъа, шиирлер
Хораз
Агъаргъанда ернен кок
Мен багъырам: «Къо-къа-ре-къокъ!»
Уянтам балаларны,
Пек севем мен оларны
Эчки
Сакъалчыгъым уп-узун,
Ошайым къойгъа озюм.
Тийме чобан сен манъа,
Тырмашайым къырларгъа.

10.

Сыгъыр
Саба кетип тогъайдан
Чечек башы отлайым.
Балачыкълар ичер деп,
Къою-къою сют топлайым.
Къой
Чобанларнен чёллерде
Гедже-куньдюз кезем мен.
Сют, эт, май, юнь сизлерге
Къарап турмай берем мен.

11.

Тавукъ
Къакъылдайым азбарда,
Тобанларнынъ янында.
Сизге, балалар, йымырта
Береджегим ярын да.
Мышыкъ
Балалар корьсе, севине,
Чагъыралар эвине.
Сычанларны тутам мен,
Шу дакъкъасы ютам мен.

12.

3-4 яшинда олъан, балаларгъа, шиирлер
Тавшан
Тавда,чёльде яшайым,
Хавуч, хыяр ашайым.
Авджыларны корьгенде
Титремеге башлайым.
Кирпи
Урбам меним тегенек,
Бу тегенек не керек?
Юварланып яткъанда
Тийме манъа, сен, демек.

13.

Чегертки
Чырылдайым бутюн яз,
Бирлик олып яшаймыз.
Ерге ашайт толдурып,
Къышта раат яшаймыз
Къырмыскъа
Чалышамыз бутюн яз,
Артель олып яшаймыз.
Ерге ашайт толдурып,
Къышта раат яшаймыз.
Кобелек
Меним омрюм пек аздыр,
Къуванчым тек бир яздыр.
Тюшме, бала, пешиме,
Мен кетейим ишиме.
Тыртыр
Кобелектен олам мен,
Тереклерге къонам мен.
Бакъылмагъан багъчаны
Ашап-ашап онъам мен.
Торгъай
Кузьде къушлар кочькенде,
Къыштан къалам чырылдап.
Ерни къарлар орьткенде,
Алым, достлар, пек харап.
Къарылгъач
.
Ювалайым сачакъта,
Язын куню сыджакъта.
Эр кунь тюркю айтам мен.
Кузьде сизден къайтам мен.
Аюв
Зынджырлайлар бойнумны,
Ойнаталар сопалап.
Корьдинъизми, балалар,
Чапкъанымны топаллап?
Гогерджин
Гурюльдеп эр кунь саба,
Къаралтыда яшайым.
Балалар келип ем берсе.
Пек севинип ашайым.
Арслан
Окюргенде, давушым
Дагъны, чёльни
янъгъырта.
Пек къуветли панджам бар,
Ургъан ерни дагъыта.

14.

4-5 яшинда олгъан, балаларгъа, шиирлер
Копек
Къаралтыда юрем мен,
Хырсыз кельсе,корем мен.
Тёгерекни долашып,
Бутюн гедже урем мен.
Къаз
Мен папийден буюкчем,
Сувгъа къоркъмай далам мен.
—ыс,ыс-ыс! — деп балаларнынъ
Пешлеринден чапам мен.

15.

Папий
Сув устюнде вакъ-вакъ деп,
Тербетилип ялдайым.
Агъыр-сабыр олсам да,
Балаларны алдайым..
Сыгъырчыкъ
Сызгъырып юрем мен,
Кузьде къайтып кетем мен.
Зарар берген къуртларны
Тутып гъайып этем мен.

16.

(1928с.) «Тильки ве къоян»
Тильки эви къардан, буздан турушы,
Къоян эви бир терекнинъ къувушы.
Баарь кельди, тильки эви мырады,
Шашкъанындан, тап башыны тырнады.
Тутып алды тильки къоян эвчигин,
Къоян агълай, бильмей не ишлейджегин…
Къоян деди: — Джаным, къашкъыр, ярдым эт,
Бир тилькичик этти эвим алекет!
Къоян, къашкъыр етеклешип кеттилер.
— Тез чыкъ тильки бу къобадан! — дедилер.
Тильки бирден яман-яман джекирди,
Къашкъыр къачты, къоян тавгъа секирди…
— Не агълайсынъ? — деди аюв къоянгъа, —
Кель экимиз тез барайыкъ къобанъа!
Кельген бою аюв деди: — Эй, тильки,
Къоян эви насыл олды сенинъки?!
Аюв къоркъып тилькичикнинъ сесинден,
Къачып кетти, къоян тюшти пешинден…
Къоян кене агъламагъа башлады,
Бойле этип чокъ вакъытлар яшады.
Бир кирпичик расткельди бу къоянгъа:
Деди: — Не ичюн сен агълайсынъ? Айтсана!
Къоян айтты эп башына кельгенин,
Насыл эвин тилькичикке бергенин.
Кирпи деди: — Корьсет манъа тилькини,
Шимди барып чангъытайым тюкюни.
Баргъан бою къобачыкъкъа кирпичик,
Шай джекирди: — Тез, ярамаз, мындан чыкъ

17.

18.

Дикъкъатнен
бакъкъанынъыз ичюн,
сагъолунъыз!