Arab alifbosi: unli va undosh tovushlar

1.

2.

3.

Arab alifbosi:
unli va undosh
tovushlar

4.

Arab tili tarixi
Arab tili geneologik tasnifiga ko’ra, somiy-xomiy tillar
oilasining, somiy tillar guruhiga kiradi.Klassik arab tili
ya’ni Qur”oni Karim tili asosida zamonaviy arab tili
shakllangan. Arab tilining adabiy til normasi johiliyat
davrida shakllangan. Grammatik normalari esa VIII –
IX asrlarda ishlab chiqilgan. Qur’oni karimning arab
tilida nozil bo’lishi va Payg’ambarimiz Muhammad
(s.a.v)ning o’z sunnatlarini shu tilda bayon qilganlari
arab tilining “ikki dunyo saodatiga eltuvchi til” deb
e’tirof etilishiga asos bo’ldi. Arab tilida harflar o’ngdan
chapga tomon yoziladi. Arab alifbosida bosh harf
kichik harf degan tushunchalar yo’q.

5.

6.

Arab alifbosi - huruf al-arabiyatun - ‫ُح ُروف العربية‬
№
№
1
A
“‫”ا‬
Alifun
ْ‫أ ِلف‬
15
Z
“ْ‫” ض‬
Zodun
2
B
“‫”ب‬
Ba’un
ْ‫بَاء‬
16
Т
“‫”ط‬
Toun
ْ
‫ضاد‬
َ
ْ‫طا‬
3
T
“‫”ت‬
Ta’un
17
Z
“‫”ظ‬
Zoun
َ
‫ظْا‬
4
S
“‫”ث‬
Sa’un
ْ‫تَاء‬
ْ‫ثَاء‬
18
‘
“‫”ع‬
Aynun
ْ‫َعين‬
5
J
“‫”ج‬
Jimun
ْ‫جيم‬
19
G’
“‫”غ‬
G’aynun
ْ‫غَين‬
6
H
“‫”ح‬
Ha’un
ْ‫َحاء‬
20
F
“‫”ف‬
Fa’un
ْ‫فَاء‬
7
Х
“‫”خ‬
Xa’un
ْ‫خَاء‬
21
Q
“‫”ق‬
Qafun
ْ‫فَاف‬
8
D
“‫”د‬
Dalun
ْ‫َدال‬
22
K
“‫”ك‬
Kafun
ْ‫َكاف‬
9
Z
“ ‫”ذ‬
Zalun
ْ‫َذاال‬
23
L
“‫”ل‬
Lamun
ْ‫ََلم‬
10
R
“‫”ر‬
Ra’un
‫َراي‬
24
М
“‫”م‬
Mimun
ْ‫ِميم‬
11
Z
“‫”ز‬
Za’un
ْ‫زَ اء‬
25
N
“‫”ن‬
Nunun
ْ‫نون‬
12
S
“‫”س‬
Sinun
ْ‫ِسين‬
26
H
“‫”ه‬
Ha’un
ْ‫هَاء‬
13
Sh
“‫”ش‬
Shinun
ْ‫ِشين‬
27
V
“‫”و‬
Vavun
ْ‫واو‬
14
S
“‫”ص‬
Sodun
ْ‫صاد‬
28
Y
“‫”ي‬
Ya’un
ْ‫يَاء‬

7.

Arab alifbosi

8.

Arab alifbosi: 28 ta
Undosh tovushlar: 25 ta
Unli tovushlar: 3 ta
Arab va o’zbek tili uchun
umumiy bo’lgan undosh
tovushlar: 19 ta
Cho’ziq unli
tovushlar: 3 ta
ba’un – ‫ ب‬ta’un – ‫ت‬, jimun – ‫ج‬
xa’un – ‫خ‬, dalun – ‫د‬, ra’un – ‫ر‬,
za’un – ‫ز‬, sinun – ‫س‬, shinun – ‫ش‬,
g’aynun – ‫غ‬, fa’un – ‫ ف‬, qafun- ‫ ق‬,
kafun – ‫ك‬, lamun – ‫ل‬, mimun – ‫م‬
nunun – ‫ن‬, ha’un – ‫ه‬, vavun – ‫و‬,
ya’un – ‫ى‬
Arab tiliga xos bo’lgan
undosh tovushlar: 8 ta
sa’un – ‫ث‬, ha’un – ‫ح‬, zalun – ‫ذ‬
sodun – ‫ص‬, zodun – ‫ض‬,
tozun – ‫ط‬, zozun – ‫ظ‬, aynun – ‫ع‬
Alifun – “ ‫ [ ” ا‬a ]
Vavun - “ ‫ [ ” و‬u ]
Ya’un - “ ‫ [ ” ى‬I ]
Qisqa unli
tovushlar: 3 ta
Alifun – “ َ ” [ a ]
Vavun - “ َُ ” [ u ]
Ya’un - “ َ ” [ I ]

9.

Undosh harflar
Arab va o’zbek tili
uchun umimiy bo’lgan
undosh tovushlar
Arab tiliga xos
bo’lgan undosh
tovushlar

10.

Undosh tovushlar
Arab va o’zbek tiliga xos
undosh tovush: 19 ta
Arab tiliga xos
undosh tovush: 8 ta
ba’un – ‫ب‬
ta’un – ‫ت‬,
jimun – ‫ج‬
xa’un – ‫خ‬,
dalun – ‫د‬,
ra’un – ‫ر‬,
za’un – ‫ز‬,
sinun – ‫س‬,
shinun – ‫ش‬, g’aynun – ‫غ‬,
fa’un – ‫ ف‬, qafun- ‫ ق‬,
kafun – ‫ك‬, lamun – ‫ل‬,
mimun – ‫ م‬nunun – ‫ن‬,
ha’un – ‫ه‬,
vavun – ‫و‬,
ya’un – ‫ى‬
sa’un – ‫ث‬, ha’un – ‫ح‬,
zalun – ‫ذ‬
sodun – ‫ص‬,
zodun – ‫ض‬, tozun – ‫ط‬,
zozun – ‫ظ‬, aynun – ‫ع‬

11.

Arab va o’zbek tiliga xos undosh tovush
№
№
1
B
2
T
3
J
4
X
5
D
6
R
7
Z
8
S
9
Sh
10
G’
“‫”ب‬
‫با ُء‬
“ ‫ ” ت‬Ta’un
‫تا ُء‬
Jimun
“‫”ج‬
‫ج ْي ُم‬
Xa’un
“‫”خ‬
‫حا ُء‬
Dalun
“‫”د‬
‫دا ُل‬
Ra’un
“‫”ر‬
‫راي‬
Za’un
“‫”ز‬
‫زا ُء‬
“ ‫ ” س‬Sinun
ُ ‫س‬
‫ين‬
“ ‫ ” ش‬Shinun ‫ين‬
ُ ‫ش‬
G’aynun ‫ين‬
“‫”غ‬
ُ ‫غ‬
Ba’un
“ ‫ ” ف‬Fa’un
11
F
12
Q
13
К
14
L
15
М
16
N
‫فا ُء‬
“ ‫ ” ق‬Qafun ‫اف‬
ُ ‫ف‬
“ ‫ ” ك‬Kafun ‫اف‬
ُ ‫ك‬
“ ‫ ” ل‬Lamun ‫َل ُم‬
“ ‫ ” م‬Mimun ‫مي ُم‬
“ ‫ ” ن‬Nunun ‫نون‬
ُ
17
H
“‫”ه‬
Ha’un
18
V
“‫”و‬
Vavub
19
Y
“‫”ى‬
Ya’un
‫ها ُء‬
‫واو‬
ُ
‫يا ُء‬

12.

Arab tiliga xos undosh tovush
№
№
1
S
2
H
3
Z
4
S
‫ثا ُء‬
“ ‫ ” ح‬Ha’un ‫حا ُء‬
“ ‫ ” ذ‬Zalun ‫ذاا ُل‬
“ ‫ ” ص‬Sodun ‫صا ُد‬
“‫” ث‬
Sa’un
5
Z
“ ‫ ” ض‬Zodun
6
Т
“‫”ط‬
7
Z
“‫”ظ‬
8
‘
“ ‫”ع‬
‫ضا ُد‬
To’un
ُ ‫طا‬
Zo’un
ُ ‫ظا‬
Aynun ‫ين‬
ُ ‫ع‬

13.

Arab tiliga xos sa’un – “ ‫ ” ث‬tovushi
Hosil bo’lish o’rniga ko’ra til oldi, hosil bo’lish usuliga
ko’ra sirg’aluvchi, ovoz va shovqinning ishtirokiga
ko’ra jarangsiz tovush hisoblanadi.
№ O’zbekcha
1 Kiyim
O’qillishi
savrun
2
Meros
mirasun
3
Tomosha
tamsiliyyatun
Arabcha
‫ث ْور‬
‫ميراث‬
‫ت ْمثيلية‬

14.

Arab tiliga xos ha’un – “ ‫ ” ح‬tovushi
Hosil bo’lish o’rniga ko’ra chuqur bo’g’iz tovushi, hosil
bo’lish usuliga ko’ra sirg’aluvchi, ovoz va shovqinning
ishtirokiga ko’ra jarangsiz tovush hisoblanadi.
№ O’zbekcha
1 Siyoh
O’qillishi
hibrun
2 Siyohdon
mihbaratun
3 Rux
ruhun
4 Tuz
milhun
5
Arabcha
‫ح ْبر‬
‫م ْحبرة‬
‫ُروح‬
‫ملح‬

15.

Arab tiliga xos zalun – “ ‫ ” ذ‬tovushi
Hosil bo’lish o’rniga ko’ra til oldi, hosil bo’lish usuliga
ko’ra sirg’aluvchi, ovoz va shovqinning ishtirokiga
ko’ra jarangli tovush hisoblanadi.
№ O’zbekcha
1
Pashsha
O’qillishi
zubabun
2
Deraza
nafizatun
3
Mazali
lazizun
4
5
Arabcha
‫ذُباب‬
‫نافذة‬
‫لذيذ‬

16.

Arab tiliga xos sodun – “ ‫” ص‬
tovushi
Hosil bo’lish o’rniga ko’ra til oldi, hosil bo’lish usuliga
ko’ra sirg’aluvchi, ovoz va shovqinning ishtirokiga
ko’ra jarangsiz tovush hisoblanadi.
№ O’zbekcha
1
Ov
O’qillishi
saydun
2
Taqdir
masirun
3
Lampa
misbahun
4
Avtobus
basun
5
Arabcha
‫ص ْيد‬
‫مصير‬
‫مصباح‬
‫باص‬

17.

Arab tiliga xos zodun – “ ‫” ض‬
tovushi
Hosil bo’lish o’rniga ko’ra til oldi, hosil bo’lish usuliga
ko’ra portlovchi, ovoz va shovqinning ishtirokiga ko’ra
jarangli tovush hisoblanadi.
№ O’zbekcha
1 Ofitser
O’qillishi
dabitun
2
Kasal
maridun
3
Stol
mindadatun
4
Tuxum
baydun
5
Arabcha
‫ضابط‬
‫مريض‬
‫م ْنضدة‬
‫ب ْيض‬

18.

Arab tiliga xos to’un – “ ‫ ” ط‬tovushi
Hosil bo’lish o’rniga ko’ra til oldi, hosil bo’lish usuliga
ko’ra portlovchi, ovoz va shovqinning ishtirokiga ko’ra
jarangsiz tovush hisoblanadi.
№
1
O’zbekcha
Talaba
O’qillishi
talibun
2
Yomg’ir
matarun
3
Kasseta
sharitun
4
Loy
tinun
5
Arabcha
‫طالب‬
‫م طر‬
‫شريط‬
‫طين‬

19.

Arab tiliga xos zo’un – “ ‫ ” ظ‬tovushi
Hosil bo’lish o’rniga ko’ra til oldi, hosil bo’lish usuliga
ko’ra sirg’aluvchi, ovoz va shovqinning ishtirokiga
ko’ra jarangli tovush hisoblanadi.
№ O’zbekcha
1
Bel
O’qillishi
zahrun
2
Qo’pol
fazzun
3
Manzara
manzarun
4
O’lim
fayzun
5
Arabcha
‫ظ ْحر‬
‫فظ‬
‫م ْنظر‬
‫ف ْيظ‬

20.

Arab tiliga xos aynun – “ ‫ ” ع‬tovushi
Hosil bo’lish o’rniga ko’ra chuqur bo’g’iz tovushi, hosil
bo’lish usuliga ko’ra portlovchi, ovoz va shovqinning
ishtirokiga ko’ra jarangli tovush hisoblanadi.
№ O’zbekcha
1
Kelinchak
O’qillishi
‘arusun
2
Sotish
bay’un
3
Soch
sha’run
4
Ko’cha
shari’un
5
Arabcha
‫ع ُروس‬
‫ب ْيع‬
‫شعر‬
‫شارع‬

21.

Unli harflar

22.

Unli tovushlar
Cho’ziq unli
tovush: 3 ta
Qisqa unli
tovush:
3 ta
Text in here
a – “ fatxa ”
-[ َ]
a – [
I – “ kasra ”
-[ َ]
I -
[ ‫]ى‬
u – “ damma ” - [ َُ ]
u–
[ ‫] و‬
‫] ا‬
Arab tilida qisqa unlilarni ifodalovchi harflar yo’q. Ular
harakatlar deb ataluvchi maxsus belgilar bilan ifodalanadi.

23.

Qisqa unli tovush
a
i
u
Yozuvda fatxa – [ َ ] bilan
ifodalanadi. Bu harakat
satr ustidan qo’yiladi.
Yozuvda kasta – [ َ ] bilan
ifodalanadi. Bu harakat satr
ostidan qo’yiladi.
Yozuvda damma – [ َُ ] bilan
ifodalanadi. Bu harakat satr
ustidan qo’yiladi.

24.

Qisqa [ a ] unlisi
a
fatxa – [ َ ] bilan
a Yozuvda
ifodalanadi. Bu harakat satr
ustidan qo’yiladi.
№ O’zbekcha
1
Qo’l
O’qillishi
yadun
2
Og’iz
famun
3
Lab
u
shafatun
4
Yurak
qalbun
5
Arabcha
‫يد‬
‫فم‬
‫ش فة‬
‫قلب‬

25.

Qisqa [ i ] unlisi
Yozuvda kasta – [ َ ] bilan
ifodalanadi. Bu harakat satr
ostidan qo’yiladi.
i
i
№ O’zbekcha
1
Oyoq
O’qillishi
rijlun
2
Qiz
bintun
3
Yelka
katifun
4
No’xat
bisillatun
5
Arabcha
‫رجل‬
‫بنت‬
‫كتف‬
‫ب س اة‬

26.

Qisqa [ u ] unlisi
u
Yozuvda damma – [ َُ] bilan
ifodalanadi. Bu harakat satr
ustidan qo’yiladi.
№ O’zbekcha
1
Xom xurmo
O’qillishi
busrun
2
Tuhmat
buhtun
3
Xona
u
g’urfatun
4
Ayvon
shurfatun
5
Arabcha
‫سر‬
ْ ُ‫ب‬
ُ‫بُ ْحت‬
ُ
‫غ ْرفة‬
‫ش ُْرفة‬

27.

Cho’ziq unli tovush
a
i
u
Yozuvda alif – [ ‫ ] ا‬harfi
bilan ifodalanadi.
Yozuvda ya’un – [ ‫]ى‬
harfi bilan ifodalanadi.
Yozuvda vavuv – [ ‫] و‬
harfi bilan ifodalanadi.

28.

Cho’ziq [ a ] unli tovush
a
Yozuvda alif – [ ‫ ] ا‬harfi
bilan ifodalanadi.
№ O’zbekcha
1 Kitob
O’qillishi
kitabun
2
Devor
jidarun-
3
Eshik
u
jidarun-
4
Uy
darun
Arabcha
‫كتاب‬
‫جدار‬
‫باب‬
‫دار‬

29.

Cho’ziq [ i ] unlisi
i
Yozuvda ya’un – [ ‫ ] ى‬harfi
bilan ifodalanadi.
№ O’zbekcha
1
Karim
i
O’qillishi
Karimun
2
Chiroyli
jamilun
3
Anjir
tinun
4
Katta
kabirun
Arabcha
‫كريم‬
‫جميل‬
‫تين‬
‫كبير‬

30.

Cho’ziq [ u ] unlisi
u
Yozuvda vavun – [ ‫ ] و‬harfi
bilan ifodalanadi.
№ O’zbekcha
1
Nur
O’qillishi
nurun
2
Kechiruvchan
g’afurun
3
Maktub
u
maktubun
4
Kelish
qudumun
Arabcha
‫نُور‬
‫غفُور‬
‫مكتُوب‬
‫قُدُوم‬

31.

‫ – ى‬alif maqsura
Ba’zan so’z oxiridagi cho’ziq [ a ] unli tovushi
ya’un - “ ‫ ” ى‬harfi yordamida ifodalanadi
№
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Muso
Musa
2
Qachon
Mata
3
Fatvo
Fatvo
‫ُموسى‬
‫متى‬
‫فتْوى‬
Qusurli alif - alif maqsura
alifun maqsuratun - ‫سورة‬
ُ ‫ف مق‬
ُ ‫عل‬

32.

Istesno holatlar!
Tarixiy yodgorliklarda so’z o’rtasidagi cho’ziq [ a ]
tovushi vavun – “ ‫ ” و‬harfi vositasida ifodalangan.
№ O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Zakot
Zakatun
‫زكوة‬
2
Najot
Najatun
‫نجوة‬
Ayrim so’zlarda cho’ziq [ a ] unlisi, qisqa [ a ] unlisi
ya’ni fatha – “ َ “ harakati yordamida ifodalangan.
№
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Olloh
‘allahu
‫أللة‬
2
Bular
Ha’ula’i
3
Ular
‘Ula’ika
‫هعوَلء‬
‫أُلءك‬

33.

‫ ة‬- Ta marbuta harfi
‫ – ة‬harfi alohida harf sifatida arab alfavitiga
kiritilmagan, chunki u alifboda mavjudbo’lgan
ta’un – [ ‫ ] ت‬harfi bilan bir xil talaffuz qilinadi
va u { atun } qo’shimchasi bilan tugagan
so’zlarda, shu qo’shimcha tarkibidagi [T]
tovushini ifodalash uchun ishlatiladi. Uning
nomi ta’un marbutatun – ‫ تا مربُوتة‬ya’ni ta
marbutadir.
[ ‫ [ – ] ة‬-atun ] ta marbuta –
ta’un marbutatun - ‫تا مربُوتة‬

34.

Undosh tovushlar
O’zidan keyingi tovushga ulanishiga
ko’ra

35.

Muttasil harflar
O’zidan keyingi tovushga bog’lanmaydigan harflar: 22 ta
1
B
“‫”ب‬
Ba’un
‫با ُء‬
12
Z
“‫”ظ‬
Zoun
ُ ‫ظا‬
2
T
“‫”ت‬
Ta’un
‫تا ُء‬
13
‘
“‫”ع‬
Aynun
‫عي ُن‬
3
S
“‫”ث‬
Sa’un
‫ثا ُء‬
14
G’
“‫”غ‬
G’aynun ‫غي ُن‬
4
J
“‫”ج‬
Jimun
15
F
“‫”ف‬
Fa’un
‫فا ُء‬
5
H
“‫”ح‬
Ha’un
‫ج ْي ُم‬
‫حا ُء‬
16
Q
“‫”ق‬
Qafun
‫اف‬
ُ ‫ف‬
6
Х
“‫”خ‬
Xa’un
‫خا ُء‬
17
K
“‫”ك‬
Kafun
‫اف‬
ُ ‫ك‬
7
S
“‫”س‬
Sinun
ُ‫سين‬
18
L
“‫”ل‬
Lamun
8
Sh
“‫”ش‬
Shinun
ُ‫شين‬
19
М
“‫”م‬
Mimun
‫َل ُم‬
‫مي ُم‬
9
S
“‫”ص‬
Sodun
‫صا ُد‬
20
N
“‫”ن‬
Nunun
‫نو ُن‬
10
Z
“‫”ض‬
Zodun
‫ضا ُد‬
21
H
“‫”ه‬
Ha’un
‫ها ُء‬
11
Т
“‫”ط‬
Toun
ُ ‫طا‬
22
Z
“‫”ظ‬
Zoun
ُ ‫ظا‬

36.

Munfasil harflar
O’zidan keyingi tovushga bog’lanadigan
harflar: 6 ta
1
A
“‫”ا‬
Alifun
2
D
“‫”د‬
Dalun
3
Z
“ ‫”ذ‬
Zalun
‫ف‬
ْ ‫أل‬
‫دا ُل‬
‫ذاا ُل‬
4
Z
“ ‫”ذ‬
Zalun
5
R
“‫”ر‬
Ra’un
6
V
“‫”و‬
Vavun
‫ذاا ُل‬
‫راي‬
‫واو‬
ُ

37.

Sukun
Undoshdan keyin unli yo’qligini
ifodalash uchun harf ustiga sukun
belgisi qo’yiladi. Sukun belgisi { َْ }
satr ustidan qo’yiladi.

38.

Tashdid
So’z tarkibidagi undoshlardan birini
ikkilantirish lozim bo’lsa, harfning
ustiga tashdid belgisi qo’yiladi.
Tashdid { َ } belgisi shadda belgisi
deb ham ataladi.

39.

Tashdid
Tashdiddan keyingi harakat fatha yoki
damma bo’lsa, tashdidning ustiga kasra bo’lsa
esa tashdidning ostiga yoki harfning ostiga
yoziladi.
№
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Tomosha
No’xat
tamsiliyyatun
bisillatun
‫ت ْمثيلية‬
‫ب سا ة‬
2
3
4
5

40.

Hamza tovushi
Kelishiklar

41.

Kelishiklar - tanvin
Bosh
kelishik
Qaratqich
kelishik
Tushum
kelishik

42.

Kelishik – tanvin - ‫تنوين‬
Arab tilida 3 ta kelishik mavjud bo’lib,
kelishik – tanvin deb ataladi.
Kelishik – tanvin - ‫تنوين‬
Bosh kelishik – tanvin damma : un – “ “ - [ ? ]
Qaratqich kelishik – tanvin kasra : in – “ “ - [ -ning ]
Tushum kelishik – tanvin fatha:
an – “ “ - [ -ni ]

43.

Kelishik – tanvin - ‫تنوين‬
Atalishi
Kelishik
Belgi
O’qilishi
Ma’nosi
Tanvin
1
Bosh kelishik
Tanvin damma
2
Qaratqich kelishik Tanvin fatha
3
Tushum kelishik
Tanvin kasra
َ
- in
َ
-------
‫ ى‬.‫ ا‬.َ - an
- ni
- un
- ning

44.

Kelishiklar – tanvin - ‫تنوين‬
Kelishik
Jins
1 Bosh
kelishik
2 Tushum
kelishik
3 Qaratqich
kelishik
Mz
Mn
Mz
Mn
Mz
Mn
Noaniq holatda Aniq holatda
[ َ ] - un
[ َُ ] - u
[ ‫] ا‬
[ َ]
[ َ]
- an
- in
- in
[ َ]
[ َ]
[ َ]
-a
-i
-i

45.

Bosh kelishik – tanvin damma № O’zbek
O’qilishi
1
Uy
Baytun
Arabcha
‫بتْت‬
2
Xona
G’urfatun
ُ
‫غ ْرفة‬
3
Masjid
Masjidun
‫سجد‬
ْ ‫م‬
4
5
6
7
8
9
Maktabatun ‫م ْكتبة‬
Bosh kelishik
Tanvin damma deb
ataladi, u maxsus
qo’shimchaga ega
emas , yozuvda
un - [ َ ] harakati
bilan ifodalanadi.
Bu harakat so’z
oxirida satr ustidan
qo’yiladi

46.

Qaratqich kelishik – tanvin fatha № O’zbekcha O’qilishi
1
Uyning
Baytan
Arabcha
‫بتْت‬
2
Xonaning
G’urfatan
ُ
‫غ ْرفة‬
3
Masjidning Masjidan
‫سجد‬
ْ ‫م‬
4
5
6
7
8
9
Maktabata ‫م ْكتبة‬
Qaratqich kelishik
Tanvin fatha deb
ataladi, o’zbek tilida
–ning
qo’shimchasini
bildiradi. Yozuvda
in - [ َ ] harakati
bilan ifodalanadi.
Bu harakat so’z
oxirida satr ustidan
qo’yiladi

47.

Tushum kelishik – tanvin kasra O’zbekch
O’qilishi
1
Uyni
Baytin
Arabcha
‫بتْت‬
2
Xonani
G’urfatin
ُ
‫غ ْرفة‬
3
Masjidni
Masjidin
‫سجد‬
ْ ‫م‬
4
5
6
7
8
9
Maktabatin ‫م ْكتبة‬
Tushum kelishik
Tanvin kasra deb
ataladi, o’zbek tilida
–ni qo’shimchasini
bildiradi. Yozuvda in
- [ َ ] harakati bilan
ifodalanadi. Bu
harakat so’z oxirida
satr ostidan
qo’yiladi

48.

Hamza tovushi
Qatiy hamza
Hamzatu – lqat’i
Product ‫طع‬
ْ ‫ه ْمزةُ ا ْلق‬
Talaffuz
qilinadigan
hamza tovushi
Product
Vaslali hamza
Talaffuz
qilinmaydigan
hamza tovushi
Hamzatu – lvasli
‫ه ْمزةُ ا ْلوصْل‬

49.

Qat’iy hamza
Hosil bo’lish o’rniga ko’ra bo’g’iz tovushi, hosil
bo’lish usuliga ko’ra portlovchi, ovoz va
shovqinning ishtirokiga ko’ra jarangsiz undosh
tovush hisoblanadi. Bu tovushning talaffuzi
yengilgina yo’talga o’xshab ketadi. O’zbek tilida
mustaqil fonema hisoblanmaydi. Arabtilida esa
o’ziga xos mustaqil undosh fonemadir. O’zbek
tilidagi tutuq belgisiga [ ‘ ] teng. Qat’iy hamza
yozuvda [ ‫ ] ء‬hamza belgisi bilan ifodalanadi.

50.

So’z boshida hamza [ ‫ ] ء‬tovushi imlosi
Hamza tovushidan keyin [ a ] qisqa unlisi bo’lsa,
hamza –[ ‫ ] ء‬alif – [ ‫ ] ا‬ustiga qo’yiladi hamda fatha – [ َ ]
harakati hamza ustiga qo’yiladi.
1
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Og’riq
‘alamun
‫أل ُم‬
2
FATHA – [ َ ]
HAMZA – [ ‫] ء‬
ALIF – [ ‫] ا‬
‫أ‬

51.

So’z boshida hamza [ ‫ ] ء‬tovushi imlosi
Hamza tovushidan keyin [ u] qisqa unlisi bo’lsa,
hamza –[ ‫ ] ء‬alif – [ ‫ ] ا‬ustiga qo’yiladi hamda damma– [ َُ ]
harakati hamza ustiga qo’yiladi.
1
O’zbekcha
O’qilishi
Ona
‘ummun
Arabcha
‫أُم‬
2
ُ ]
DAMMA – [ َ
HAMZA – [ ‫] ء‬
ALIF – [ ‫] ا‬
ُ‫أ‬

52.

So’z boshida hamza [ ‫ ] ء‬tovushi imlosi
Hamza tovushidan keyin [ i ] qisqa unlisi bo’lsa,
hamza –[ ‫ ] ء‬alif – [ ‫ ] ا‬ostiga qo’yiladi hamda kasra – [ َ]
harakati hamza ostiga qo’yiladi.
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Qo’ltiq
‘ibnun
‫إ ْبن‬
2
inson
‘insanun
‫إ ْنسان‬
ALIF – [ ‫] ا‬
HAMZA – [ ‫] ء‬
KASRA– [ َ]
‫إ‬

53.

So’z boshida hamza [ ‫ ] ء‬tovushi imlosi
Hamza tovushidan keyin [ a ] cho’ziq unlisi bo’lsa,
hamza va cho’ziq [ a ] unlisini maddali alif bildiradi.
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birgalashib
ovqatlanmoq
‘akala
‫آكل‬
HAMZA – [ ‫] ء‬
‫آ‬
1
2
ALIF – [ ‫] ا‬

54.

So’z boshida hamza [ ‫ ] ء‬tovushi imlosi
Hamza tovushidan keyin [ u ] cho’ziq unlisi bo’lsa,
hamza - [ ] alif – [ ] ning ustiga qo’yiladi va undan so’ng
cho’ziq [ u ] unlisi yoziladi.
1
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Iymon keltirmoq
‘uminu
ُ ‫أوم‬
‫ين‬
2
HAMZA – [ ‫] ء‬
ALIF – [ ‫] ا‬
‫أو‬

55.

So’z boshida hamza [ ‫ ] ء‬tovushi imlosi
Hamza tovushidan keyin [ i ] cho’ziq unlisi bo’lsa,
hamza - [ ] alif – [ ] ning ostiga qo’yiladi va undan so’ng
cho’ziq [ i ] unlisi yoziladi.
1
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Iymon
‘imanun
‫إيمان‬
2
ALIF – [ ‫] ا‬
HAMZA – [ ‫] ء‬
‫إي‬

56.

So’z o’rtasida hamza [ ‫ ] ء‬tovushi imlosi
Hamza tovushi so’z o’rtasida kelganda uni to’g’ri
yozish uchun ikki yonida kelgan unlilarga e’tibor
berish kerak. Bunda unlilarning kuchliligi qoidasiga
amal qilinadi.
Eng kuchli unli – [ َ ] [ ‫] ي‬
O’rtacha kuchli unli – [ َُ ] [ ‫] و‬
Eng kuchsiz unli – [ َ ] [ ‫] ا‬

57.

Hamzaning ikki yonidagi unlilardan qaysi biri kuchli
bo’lsa, o’shanga mos harf hamza ostiga yozilishi kerak.
Qisqa – [ i ] va cho’ziq – [ i ] unlisi: [ ya’un - ‫] ى‬
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
So’ralmoq
Su’ila
‫سئل‬
ُ
2 Afsuslanmoq
Ya’isa
‫يئس‬
1
Qisqa – [ a ] va cho’ziq – [ a ] unlisi: [ alifun - ‫] ا‬
1
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Savol
Su’alun
‫سؤال‬
ُ
Qisqa – [ u] va cho’ziq – [ u] unlisi: [ vavun - ‫] و‬

58.

Hamza tovushining bir tomonida unli bo’lib, ikkinchi
tomonida undosh tovush bo’lsa, unli tovush kuchli
sanaladi va hamza – [ ‫ ] ء‬tovushi unlining ustiga
qo’yiladi.
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Bo’ri
Zi’bun
2
Qasos
Sa’run
3
Baxtsizlik
Ba’sun
‫ذئْب‬
‫ثأْر‬
‫بُ ْؤس‬
4

59.

Hamza tovushidan oldin cho’ziq – [ a ] unlisi, hamzadan keyin
esa qisqa – [ a ] unlisi kelgan bo’lsa, hamza – [ ‫ ] ء‬mustaqil
yoziladi.
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Birgalashib so’ramoq
Sa’ala
‫ساءل‬
2
O’qish
Qira’atun
‫قراءت‬
3
Hamza tovushidan oldin qisqa – [ a ] unlisi yoki undosh tovush
bo’lsa, hamzadan keyin esa cho’ziq – [ a ] unlisi kelgan bo’lsa,
hamza – [ ‫ ] ء‬va undan keyin kelgan cho’ziq – [ ‫ ] ا‬unlisini
ifodalash uchun maddali alif yoziladi.
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Manbalar
Ma’axizu
2
Qur’on
Qur’anun
ُ‫مآخذ‬
‫قُ ْرآن‬
3

60.

So’z oxirida hamza [ ‫ ] ء‬tovushi imlosi
Hamza tovushi cho’ziq unli yoki undoshdan keyin kelgan bo’lsa,
mustaqil holda yoziladi.
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Suv
Ma’un
‫ماء‬
2
Yomonlik
Su’un
‫سوء‬
ُ
3
Nur
Dav’un
‫ض ْوء‬
4
Narsa
Shay’un
‫ش ْيء‬
5
Hamza tovushi qisqa unli tovushdan keyin kelgan bo’lsa, o’sha
unliga mos harf ustiga yoziladi.
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
O’qimoq
Qara’a
‫قرأ‬
2
O’qilmoq
Quri’a
‫قُرئ‬
3
Jur’atli bo’lmoq
jaru’a
‫ج ُرؤ‬

61.

Vaslali hamza
Arab tilida ayrim so’zlar talaffuz qilinmaydigan hamza
tovushi bilan boshlanadi. Bu hamza tovushi vaslali
hamza deyiladi. Yozuvda esa vasla – [ alif: ‫ ا‬harfi ]
bilan ifodalanadi.
Qat’iy hamza :
Vaslali hamza :
‫ا‬
‫ء‬

62.

So’z boshida vasla[ ‫ ] ا‬tovushi imlosi
Vaslali hamza bilan boshlangan so’z gapning boshida turgan
bo’lsa, yoki bunday so’z alohida olinganda, vaslali hamza
o’zidan keyingi qisqa unli bilan qat’iy hamzaga aylanadi.
1
O’zbekcha
ism
O’qilishi
‘ismun
2
Imorat
‘imra’tun
3
O’g’il
‘ibnun
4
Chiqmoq
‘uxruj
Arabcha
‫سم‬
ْ ‫إ‬
‫إ ْمرأة‬
‫إ ْبن‬
ْ‫أ ُ ْخ ُرج‬

63.

So’z boshida vasla[ ‫] ا‬
tovushi imlosi
Vaslali hamzadan keyin qisqa
– [ a ] unlisi bo’lsa:
Vaslali hamzadan keyin qisqa
– [ i ] unlisi bo’lsa:
Vaslali hamzadan keyin qisqa
– [ u ] unlisi bo’lsa:
‫أ‬
‫إ‬
ُ‫أ‬

64.

Artikl. Bo’g’in.
So’z o’zagi va vazni

65.

Shamsiy va qamariy harflar

66.

Qamariy harflar - oy harflari
‘alhurufu-lqamariyyatu - ُ‫وف ا ْلقمرية‬
ُ ‫ا ْل ُح ُر‬
№
№
1
A
‫ا‬
Alifun
‫ف‬
ْ ‫أل‬
‫با ُء‬
8
F
‫ف‬
Fa’un
2
B
‫ب‬
Ba’un
9
Q
‫ق‬
Qafun
3
J
‫ج‬
Jimun
‫ج ْي ُم‬
‫حا ُء‬
10
K
‫ك‬
Kafun
4
H
‫ح‬
Ha’un
11
M
‫م‬
Mimun
5
X
‫خ‬
Xa’un
12
H
‫ه‬
Ha’un
Aynun
‫خا ُء‬
ُ ‫ع‬
‫ين‬
6
‘
‫ع‬
13
V
‫و‬
Vavun
7
G’
‫غ‬
G’aynun
ُ ‫غ‬
‫ين‬
14
Y
‫ي‬
Ya’un
‫فا ُء‬
‫اف‬
ُ ‫ف‬
‫اف‬
ُ ‫ك‬
‫مي ُم‬
‫ها ُء‬
‫واو‬
ُ
‫يا ُء‬

67.

Shamsiy harflar - quyosh harflari
‘alhurufu-shshamsiyyatu - ُ‫وف ا ْلشمسية‬
ُ ‫ا ْل ُح ُر‬
№
№
‫تا ُء‬
‫ثا ُء‬
8
Sh
‫ش‬
Shinun
ُ ‫ش‬
‫ين‬
9
S
‫ص‬
Sodun
‫صا ُد‬
10
Z
‫ض‬
Zodun
Zalun
‫دا ُل‬
‫ذاا ُل‬
11
T
‫ط‬
To’un
‫ضا ُد‬
ُ ‫طا‬
‫ر‬
Ra’un
‫راي‬
12
Z
‫ظ‬
Zo’un
ُ ‫ظا‬
Z
‫ز‬
Za’un
13
L
‫ل‬
Lamun
S
‫س‬
Sinun
‫زا ُء‬
ُ ‫س‬
‫ين‬
14
N
‫ن‬
Nunun
‫َل ُم‬
ُ
‫نون‬
1
T
‫ت‬
Ta’un
2
S
‫ث‬
Sa’un
3
D
‫د‬
Dalun
4
Z
‫ذ‬
5
R
6
7

68.

Aniqlik va noaniqlik
kategoriyalari

69.

Aniqlik kategoriyalari
Gap oldindan ma’lum bo’lgan predmet yoki shaxs
haqida bo’lsa, predmet yoki shaxsni bildirgan so’z
aniq holatda hisoblanadi.

70.

Noaniqlik kategoriyalari
Gap oldindan ma’lum bo’lmagan predmet yoki shaxs
haqida bo’lsa, predmet yoki shaxsni bildirgan so’z
noaniq holatda hisoblanadi.

71.

Har doim aniq holatda
turadigan so’zlar
Dunyoda yagona predmetni ifodalovchi so’zlar
Tanvin olmaydigan geografik nomlar
Tanvin bilan tugaydigan kishi nomlari
Tanvin bilan tugamaydigan kishi nomlari
Kishilik va ko’rsatish olmoshlari
Bulardan dunyoda yagona bo’lgan predmatni ifodalovchi so’zlar har
doim aniqlik artiklini qabul qilib aniq holatda bo’ladi. Qolganlari esa
aniqlik artiklini qabul qilmasada aniq holatda bo’ladi

72.

Aniq artikl
Dunyoda yagona bo’lgan predmetni ifodalovchi so’zlar
doim aniq holatda bo’ladi.
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Quyosh
Ashshamsu
2
Oy
Alqamaru
‫س‬
ُ ‫الش ْم‬
‫ا ْلقم ُر‬
3
Yer
Al’arzu
‫ض‬
ُ ‫األر‬
ْ
Tanvin olmaydigan geografik nomlar
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Misr
Misru
2
Damashq
Dimashqu
‫مص ُْر‬
ْ ‫دم‬
‫ق‬
ُ ‫ش‬
3
Bog’dod
Bag’dadu
‫بغد ُد‬
4
Makka
Makkatu
ُ‫مكة‬
5
Tunis
Tunisu
‫س‬
ُ ‫تُون‬

73.

Kishi nomlari
Tanvim bilan tugaydigan kishi nomlari
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Muhammad
Muhammadu
‫ُمحم ُد‬
2
Salim
Salimu
3
Nuh
Nuhu
4
Hind
Hindu
‫سلي ُم‬
‫ح‬
ُ ‫نُو‬
‫ح ْن ُد‬
5
Suod
Suodu
‫سعا ُد‬
ُ
Tanvim bilan tugaymaydigan kishi nomlari
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Ahmad
Ahmadu
‫أحْ م ُد‬
2
Yazid
Yazidu
‫يزي ُد‬
3
Yusuf
Yusufu
‫ف‬
ُ ‫يُو‬
ُ ‫س‬
4
Ibrohim
Ibrohimu
5
Fotima
Fotimatu
‫إبْراهي ُم‬
ُ‫فاطمة‬

74.

Kishilik olmoshlari
Shaxs
Jins
Birlik
‫أنا‬
I
II
III
Ikkilik
Ko’plik
‫ نحْ ُن‬Nahnu
Biz
Ikki
ngiz
‫أت ُم‬
‘An
tum
Siz
‫‘ أت ُما‬An
tuma
Ikki
ngiz
‫‘ أ ْنتُن‬An
tunna
Siz
U
‫ ُهما‬Huma
Ikki
lasi
‫ُهم‬
Ular
U
‫ ُهما‬Huma
Ikka ‫ُهم‬
lasi
‘Ani
Men
Mz
‫‘ أ ْنت‬Anta
Sen
‫‘ أت ُما‬An
tuma
Mn
‫‘ أ ْنت‬Anti
Sen
Mz
‫ُهو‬
Huva
Mn
‫هى‬
Hiya
Hum
Humma Ular

75.

Yaqindagi predmetni ko’rsatuvchi
ko’rsatish olmoshi
Jins
Birlik
Ikkilik
Bu
Mz
‫هذا‬
Mn ‫هذه‬
Ko’plik
Bu ikkisi
Odamlar
uchun
Boshqa
predmet
uchun
Bular
Bular
Haza
‫هذن‬
Hazani
‫هؤأل‬
Ha’ula’I
‫هذه‬
Hazihi
Hazihi
‫هتن‬
Hatani
‫هؤأل‬
Ha’ula’I
‫هذه‬
Hazihi

76.

Uzoqdagi predmetni ko’rsatuvchi
ko’rsatish olmoshi
Jins
Birlik
Ikkilik
Bu
Ko’plik
Odamlar
uchun
Boshqa
predmet
uchun
Bu ikkisi
Bular
Bular
‫ذلك‬
Zalika
‫ذانك‬
Zanika
‫‘ اُولئك‬ula’ika
‫تلك‬
Tilka
Mn ‫تلك‬
Tilka
‫تنك‬
Tanika
‫‘ اُولئك‬ula’ika
‫تلك‬
Tilka
Mz

77.

Al – artiklidagi [ l ] tovushining talaffuzi
Agar so’z qamariy harf bilan boshlangan bo’lsa, alaniqlik artiklidagi [ l ] tovushi to’liq talaffuz qilinadi.
O’zbekcha
O’qilishi
1
Maktab
‘al-madrasatu
Arabcha
ُ‫ا ْلمدْرسة‬
2
Mushuk
‘al-hirratu
ُ‫ا ْلهرة‬
Agar so’z shamsiy harf bilan boshlangan bo’lsa, al-aniqlik
artiklidagi [ l ] tovushi talaffuz qilinmaydi. Uning so’rniga
so’z boshidagi shamsiy harf ikkilantirilib talaffuz qilinadi.
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
Quyosh
‘ash-shamsu
2
Chelak
‘ad-dalvu
‫س‬
ُ ‫الش ْم‬
‫الد ْل ُو‬

78.

Bo’g’in
Qisqa bo’g’in
Ochiq bo’g’in
Cho’ziq bo’g’in
O’ta cho’ziq bo’g’in
Yopiq bo’g’in
Oxirgi tovushning harakatiga ko’ra:

79.

Bo’g’in turlari
Qisqa bo’g’in
[ undosh+qisqa unli ]
Bir undosh va bir qisqa unlidan iborat bo’g’in qisqa bo’g’in
deyiladi. Hu – va; hi – ya;
Cho’ziq bo’g’in
[ undosh+cho’ziq unli ] [ undosh+qisqa unli+undosh ]
Bir undosh va bir qisqa unlidan iborat yoki undosh+qisqa unli+undosh
shaklidagi bo’g’in cho’ziq bo’g’in deyiladi. Tii-nun, qal-bun
O’ta cho’ziq bo’g’in
[ undosh+cho’ziq unli+undosh ]
Undosh + cho’ziq unli + undosh shaklidagi bo’g’in o’ta cho’ziq
bo’g’in deyiladi. Haad - dun;

80.

Bo’g’in turlari
Ochiq bo’g’in
Unli tovush bilan
tugagan bo’g’in
ochiq bo’g’in
deyiladi. Ka-ta-ba
Yopiq bo’g’in
Undosh tovush
bilan tugagan
bo’g’in yopiq
bo’g’in deyiladi.
Shar-qun

81.

So’z o’zagi
Arab tilida so’z o’zagi undosh tovushlardangina iborat
bo’ladi. O’zakni tashkil etuvchi undosh tovushlar o’zak
undoshlar deyiladi. O’zak undoshlarning oldiga,
orasiga yoki orqasiga unli va noo’zak undoshlarning
qo’shilishidan so’z hosil bo’ladi.
O’zak anglatgan ma’no
O’zak
Ma’no
1
ktb
Yozuv ma’nosida
2
xrj
Chiquv ma’nosida
3
dxl
Kiruv ma’nosida
4
drs
O’rganuv ma’nosida

82.

So’z yasalishi
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
So’z asosi: ktb
1
Yozdi
Kataba
2
Yozadi
Yaktabu
3
Yozuvchi
Katibun
4
Yozilgan narsa
Maktubun
5
Yozish
Kitabatun
6
Kitob
Kitabun
7
Kitoblar
Kutubun
8
Yozuv stoli
Maktabun
9
Kutubxona
Maktabatun
‫كتب‬
‫ب‬
ُ ُ ‫ي ْكت‬
‫كاتب‬
‫م ْكتُوب‬
‫كتابة‬
‫كتاب‬
‫ُكتُب‬
‫م ْكتب‬
‫م ْكتبة‬

83.

So’z o’zagi turlari
Ikkilangan o’zak
Ikki undoshli
Hamzali o’zak
Uch undoshli
Zaif o’zak
Sog’lom o’zak
To’rt undoshli
Besh undoshli
O’zaklarning eng ko’p tarqalgan turi 3 undoshli o’zaklardir.
Fe’llar 3 va 4 undoshli o’zaklardan iborat bo’ladi.

84.

So’z o’zagi turlari
Ikkilangan o’zak
Zaif o’zak
Ikkinchi va uchinchi
undoshlari bir xil
tovushdan iborat bo’lgan
o’zak
Tarkibida ya’un – [ ‫ ] ى‬vavun
– [ ‫ ] و‬yoki ular o’rnida
kelivchi alifun - [ ‫ ] ا‬harfi
mavjud bo’lgan o’zak
O’zak
turlari
Hamzali o’zak
Sog’lom o’zak
Tarkibida hamza – [ ‫] ء‬
tovushi mavjud bo’lgan
o’zak
Boshqa o’zak turlariga xos
xususiyatlar bo’lmagan va
har biri turli xil
tovushlardan iborat bo’lgan
o’zak

85.

No’zak harflar
Arab tilida o’zak tarkibiga kirmaydigan unli va undoshlarni
ifodalovchi harflar 10 ta. Ular noo’zak harflar deyiladi.
№
№
1
A
“‫”ا‬
Alifun
‫ف‬
ْ ‫أل‬
6
N
“‫”ن‬
Nunun
ُ
‫نون‬
2
T
“‫”ت‬
Ta’un
‫تا ُء‬
7
H
“‫”ه‬
Ha’un
‫ها ُء‬
3
S
“ ‫ ” س‬Sinun
ُ ‫س‬
‫ين‬
8
V
“‫”و‬
Vavun
‫واو‬
ُ
4
L
“‫”ل‬
Lamun ‫َل ُم‬
9
Y
“‫”ي‬
Ya’un
‫يا ُء‬
5
М
“‫”م‬
Mimun ‫مي ُم‬
10
‘
“‫”ء‬
Hamza
‫هامز‬
Noo’zak harflar ishtirokida tuzilgan gap:
Sen bugun uni unutasan – ‘al-yavma tansaahu – ُ‫أ ْلي ْوم ت ْنساه‬

86.

So’z vazni
Arab tilida vaznga asos qilib
quyidagi harflar qabul qilingan.
№
1
F
“‫”ف‬
Fa’un
Birinchi o’zak undoshni ifodalagan
Aynun
‫فا ُء‬
ُ ‫ع‬
‫ين‬
2
‘
“‫”ع‬
3
L
“‫”ل‬
Lamun
‫َل ُم‬
Uchunchi o’zak undoshni
ifodalagan
Ikkinchi o’zak undoshni ifodalagan
Agar so’z 4 yoki 5 undoshli o’zakdan iborat
bo’lsa, to’rtincha va beshinchi
undoshlarni ifodalash uchun ham
lamun – [ ‫ ] ل‬harfi olinadi.

87.

So’z vaznini aniqlash
U yoki bu so’zning vaznini aniqlash uchun avval o’sha so’zning
o’zagini aniqlash va aniqlangan o’zak undoshlar o’rniga tartibni
buzmagan holda vaznga asos qilib olingan Fa’un – [ ‫ ;] ف‬Aynun
– [ ‫ ;] ع‬Lamum – [ ‫ ] ل‬harflarini qo’yish kerak. Harakatlar va
noo’zak harflar o’rgartirilmasdan o’z o’rnida qolaveradi.
talibun – talaba – { ‫ ( } تالب‬o’zak: tlb )
Birinchi o’zak undosh: T – toun – [ ‫ ] ط‬bo’lib, u F – fa’un – [ ‫] ف‬
bilan almashtiriladi.
Ikkinchi o’zak undosh: L – lamun – [ ‫ ] ل‬bo’lib, u ‘ – aynun – [ ‫]ع‬
bilan almashtiriladi.
Uchinchi o’zak undosh: B – baun – [ ‫ ] ب‬bo’lib, u L – lamun – [ ‫] ل‬
bilan almashtiriladi.
Fatha – [ َ ]; kasra – [ َ ]; damma – [ َُ ] harakatlari, shuningdek
noo’zak harf hisoblangan a – alifun – [ ‫ ] ا‬harfi o’z o’rnida qoladi.
Talibun - fa’ilun: ‫ طالب‬- ‫فاعل‬

88.

Jins va son
kategoriyalar

89.

Otlarda jins
kategoriyalari
Arab tilida otlar 2 ta jinsga bo’linadi.
Muzakkar jins
Qisqartirilgan shakli: [ mz]
Muannas jins
Qisqartirilgan shakli: [ mn]

90.

Muannas jinsining grammatik belgilari.
Muannas jinsidagi so’zlar –tun va –atun qo’shimchalari ya’ni ta
marbuta – [ ‫ ] ة‬harfi bilan tugaagan bo’ladi.
jins
O’zbekcha
O’qilishi
1
mn
Xona
G’urfatun
Arabcha
ُ
‫غ ْرفة‬
2
mn
Shahar
Al-madrasatu
‫آ ْلمدرسة‬
‫مكتبة‬
4
mn Qishloq
‘al-qariatun
‫آ ْلق ْرية‬
Muannas jinsidagi so’zlar –aa’u [ ‫] ا ُء‬, -ay [ ‫ ] ي‬va alif maqsura:
a [ ‫ ] َى‬qo’shimchalari bilan tugagan bo’ladi.
3
mn
Kutubxona
Maktabatun
jins
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
mn
Sahro
Sahra’u
2
mn
Xotira
Zikra
‫صحرا ُء‬
‫ذ ْكري‬
3
mn
Katta
Kabiri
‫كُبرى‬
4
mn
Olimlar
Ulma’u
‫عُلما ُء‬

91.

Ayol kishini yoki ayollarni bildiruvchi so’zlar mn jinsida bo’ladi.
jins
O’zbekcha
O’qilishi
1
mn
ona
ummun
Arabcha
‫أُم‬
2
mn
qiz
bintun
‫ب ْنت‬
3
mn
kelinchak
‘arusun
‫ع ُروس‬
4
mn
Vudod
vudodu
‫ُودا ُد‬
Tanadagi juft a’zolarni bildiruvchi so’zlar mn jinsida bo’ladi.
jins
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
mn
ko’z
‘aynun
2
mn
quloq
‘aznun
‫ع ْين‬
‫أ ْذن‬
3
mn
qo’l
yadun
‫يد‬
4
mn
oyoq
rijlun
‫رجْ ل‬

92.

Aniqlik artiklini olmaydigan va tanvin qo’shimchasi bilan
tugamaydigan geografik nomlar mn jinsida bo’ladi. Bunday so’zlar
har doim aniq holatda turadi.
jins
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
mn
Misr
Misru
2
mn
Damashq
Dimashqu
‫مص ُْر‬
ْ ‫دم‬
‫ق‬
ُ ‫ش‬
3
mn
Bog’dod
Bag’dadu
‫بغد ُد‬
4
mn
Makka
Makkatu
ُ‫مكة‬
5
mn Tunis
Tunisu
‫س‬
ُ ‫تُون‬
shamol, olov, urush, quyosh kabi so’zlar mn jinsida bo’ladi.
jins
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
mn
shamol turi
samuumu
2
mn
olov
naru
‫س ُمو ُم‬
‫ار‬
ُ ‫ن‬
3
mn
urush
harbu
4
mn
quyosh
shamsu
‫ب‬
ْ ‫ح‬
ُ ‫ار‬
‫س‬
ُ ‫ش ْم‬

93.

Muzakkar jinsining grammatik belgilari.
Muzakkar jinsidagi so’zlar –tun va –atun qo’shimchalari ya’ni ta
marbuta – [ ‫ ] ة‬harfidab boshqa harf bilan tugaagan bo’ladi.
jins
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
mz
kitob
kitabun
‫كتاب‬
2
mz
eshik
babun
3
mz
shift
shiftun
‫باب‬
‫ش ْفت‬
4
mz
uy
baytun
‫ب ْيت‬
[ ‫ – ] ة‬ta marbuta harfi bilan tugagan so’zlar erkak zotini bildirsa,
yoki erkak kishiga qo’yilgan ism bo’lsa mz jinsidagi so’z sanaladi.
jins
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
1
mz
xalifa
xalifatu
ُ‫خليفة‬
2
mz
qaroda
qatodatu
ُ‫قتدة‬
3
mz
hamza
hamzatu
4
mz
talha
talhatu
ُ‫ح ْمزة‬
ُ‫طلحة‬

94.

Muzakkar jinsidagi so’zlar –tun va –atun qo’shimchalari ya’ni ta
marbuta – [ ‫ ] ة‬harfidan boshqa harf bilan tugagan bo’ladi.
O’zbekcha
O’qilish
Arabcha O’zbekcha O’qilish
Muzakkar jins
Arab
Muannas jins
‫ط ْفل‬
Go’dak qiz
Taflatun
‫ط ْفلة‬
O’quvchi bola Talmizun
‫تلميذ‬
O’quvchi
qiz
Talmizatun
‫تلميذة‬
3
Talaba yigit
Talibun
‫طالب‬
Talaba qiz
Talibatun
‫طالبة‬
4
Shoir
Sho’irun
‫شاعر‬
Shoira
Sho’iratun
‫شاعرة‬
5
Tog’a
Xalun
‫خال‬
Xola
Xalatun
‫خالة‬
6
Erkak
muhandis
Mo’handi
sun
‫ُمح ْنديس‬
Ayol
muhandis
Mo’handisat ‫ُمح ْنديس‬
‫ة‬
un
7
Erkak vrach
Tabibun
‫طبيب‬
Ayol vrach
Tabibatun
1
Go’dak bola
2
Taflun
‫طبيبة‬

95.

Otlarda son
kategoriyalari
Birlik son
Ikkilik son
To’g’ri ko’plik
Ko’plik son
Siniq ko’plik

96.

Birlik
Birlikdagi otlar bosh kelishikda
tanvin damma – [ َ ]bilan tugagan bo’ladi.
Kelishik Tanvin jins
1
Bosh
kelishik
Tanvin mz
damma mn
O’zbekcha
O’qilishi
Noaniq
holatda
[ ٌْ ] - un
[ ٌْ ]
[ ‫ ] ة‬- atun [ ُ‫] ة‬
Arabcha O’qilishi
Noaniq holatda
1
Kitob
Kitabun
2
Uy
Baytun
3
Eshik
Babun
Aniq holatda
Arabcha
Aniq holatda
‫كتاب‬
‫ب ْيت‬
‫باب‬
Al-kitabu
Al-baytu
Al-babu
‫اب‬
ُ ‫آ ْلكت‬
ُ‫آ ْلبيْت‬
‫اب‬
ُ ‫آ ْلب‬
-u
-atu

97.

Birlikdagi otlarning kelishikda turlanishi
Kelishik
Jins
1 Bosh
kelishik
mz
2 Tushum
kelishik
mz
3 Qaratqich
kelishik
Noaniq holatda Aniq holatda
- un
-u
َ
َُ
‫ة‬
[ ‫] َ [] ا‬
- atun ُ‫ة‬
- atu
- an
[ َ ][ َ] - a
mz
‫ة‬
َ
- atan ‫ة‬
- in
َ
- ata
-i
mn
‫ة‬
- atin
‫ة‬
- ati
mn
mn

98.

Kelishikda turlanish (mz jinsda)
Kelishik
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Noaniq holatda
Bosh kelishik
Kitob
Kitabun
‫كتاب‬
Tushum kel..
Kitobni
Kitaban
‫كتاب‬
Qaratqich kel
Kitobning
Kitabin
‫كتاب‬
Aniq holatda
Bosh kelishik
Kitob
Kitabun
‫اب‬
ُ ‫آ ْلكت‬
Tushum kel..
Kitobni
Kitaban
‫آ ْلكتاب‬
Qaratqich kel
Kitobning
Kitabin
‫آ ْلكتاب‬

99.

Kelishikda turlanish (mn jinsda)
Kelishik
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Noaniq holatda
Bosh kelishik
Jurnal
majallatun
‫مجلة‬
Tushum kel..
Jurnalning
majallatan
‫مجلة‬
Qaratqich kel
Jurnalni
majallatin
‫مجلة‬
Aniq holatda
Bosh kelishik
Jurnal
majallatun
ُ‫آ ْلمجلة‬
Tushum kel..
Jurnalning
majallatan
‫آ ْلمجلة‬
Qaratqich kel
Jurnalni
majallatin
‫آ ْلمجلة‬

100.

Ikkilik
Birlikdagi otlarda so’z oxiridagi tanvin damma – [ َ ] o’rniga
ani – [ ‫ ] ان‬qo’shimchasini qo’shish bilan ikkilik son yasaladi.
Al – aniqlik artikli qo’shilgan so’zlarda ham
bu qo’shimcha o’zgarmaydi
1
Kelishik
Bosh kelishik
O’zbekcha
jins
mz
O’qilishi
Noaniq holatda Aniq holatda
[ ‫ان‬
ِْ ]
Arabcha O’qilishi
Noaniq holatda
1
2 ta kitob
Kitabani
2
2 ta uy
jadidun
3
2 ta eshik
Babani
- ani [ ‫ان‬
ِْ ] - ani
Arabcha
Aniq holatda
‫كتنان‬
‫جديدان‬
‫بابان‬
Al-kitabani ‫ا ْلكتنان‬
Al-jadidani ‫ا ْلجديدان‬
Al-babani
‫ا ْلبابان‬

101.

Birlik sonda ta marbuta – [ ‫ ] ة‬bilan tugagan so’zlar ikkilik
sonda kelganda, ta mamduda – [ ‫ ] ت‬ga o’zgaradi.
Kelishik
Noaniq holatda
1 Bosh kelishik [ ٌْ ]
Kelishik
Birlik sonda:
ta marbuta
[ ‫] ة‬
[ ٌْ ]
Noaniq holatda
1 Bosh kelishik [ ‫ان‬
ِْ َ ‫] ت‬
Aniq holatda
[ ُ‫] ة‬
Aniq holatda
Ikkilik sonda:
ta mamduda
- tani [ ‫ان‬
ِْ َ ‫] ت‬
- tani

102.

Birlik sonda ta marbuta – [ ‫ ] ة‬bilan tugagan so’zlar ikkilik
sonda kelganda, ta mamduda – [ ‫ ] ت‬ga o’zgaradi.
1
Kelishik
jins
Noaniq holatda Aniq holatda
Bosh kelishik
mn
[ ‫ان‬
ِْ َ ‫] ت‬
O’zbekcha
O’qilishi
Noaniq holatda
1
2 ta gazeta
2
2 ta jurnal
3
- tani [ ‫ان‬
ِْ َ ‫ ] ت‬- tani
Arabcha O’qilishi
Arabcha
Aniq holatda
‫ جريدتان‬al-jaridatani ‫ا ْلجريدتان‬
majallatani ‫مجلتان‬
al-majallatani ‫ا ْلمجلتان‬
jaridatani

103.

Birlik sonda a’u - [ ‫ ] ا ُء‬bilan tugagan so’zlar ikkilik sonda
kelganda, so’z oxiridagi hamza – [ ‫ ] ء‬ovushi olib tashlanadi
va vani – [ ‫ ] وان‬qo’shimchasi qo’shiladi.
Kelishik
Noaniq holatda
Aniq holatda
Birlik sonda:
1 Bosh kelishik [ ‫] ا ُء‬
Kelishik
- a’u
Noaniq holatda
[ ‫] ا ُء‬
- a’u
Aniq holatda
Ikkilik sonda:
1 Bosh kelishik [ ‫] وان‬
- vani [ ‫] وان‬
- vani

104.

Birlik sonda a’u - [ ‫ ] ا ُء‬bilan tugagan so’zlar ikkilik sonda
kelganda, so’z oxiridagi hamza – [ ‫ ] ء‬ovushi olib
tashlanadi va vani – [ ‫ ] وان‬qo’shimchasi qo’shiladi.
1
Kelishik
Bosh kelishik
Noaniq holatda
O’zbekcha
Arabcha O’qilishi
O’qilishi
[ ‫] وان‬
Noaniq holatda
1
2 ta sahro
sahravani
Aniq holatda
- vani [‫ ] وان‬- vani
Arabcha
Aniq holatda
‫صحْ راوان‬
al-sahravani
‫ا ْلصحْ راوان‬

105.

Birlik sonda yun - [ ‫ ] ي‬bilan tugagan so’zlar ikkilik
sonda kelganda, so’z oxiriga yani – [ ‫ ] يان‬qo’shimchasi
qo’shiladi.
Kelishik
Noaniq holatda
Aniq holatda
Birlik sonda:
1 Bosh kelishik [ ‫] ي‬
Kelishik
- yun
Noaniq holatda
[ ‫]ي‬
- yun
Aniq holatda
Ikkilik sonda:
1 Bosh kelishik [ ‫] يان‬
- yani
[ ‫] يان‬
- yani

106.

Birlik sonda yun - [ ‫ ] ي‬bilan tugagan so’zlar ikkilik
sonda kelganda, so’z oxiriga yani – [ ‫ ] يان‬qo’shimchasi
qo’shiladi.
1
Kelishik
Noaniq holatda Aniq holatda
Bosh kelishik
[ ‫] يان‬
O’zbekcha
Arabcha O’qilishi
O’qilishi
Noaniq holatda
- yani
[ ‫ ]يان‬- yani
Arabcha
Aniq holatda
al-ma’nayani ‫ا ْلم ْعنيان‬
1
2 ma’no
ma’nayani
‫م ْعنيان‬
2
2 shifoxona
Mustashfa
yani
ْ ‫ست‬
‫شفيان‬
ْ ‫ ُم‬Al-ustashfa
yani
‫ستشْفيان‬
ْ ‫ا ْل ُم‬

107.

Ikkilikdagi otlarning kelishikda turlanishi
Jins
Noaniq holatda Aniq holatda
1 Bosh
kelishik
mz
‫ان‬
- ani
‫ان‬
- ani
mn
2 Qaratqich
kelishik
mz
‫تان‬
‫َين‬
- tani
- ayni
‫تان‬
‫َين‬
- tani
- ayni
3 Tushum
kelishik
mz
‫تاين‬
‫َين‬
- tayni
- ayni
‫تاين‬
‫َين‬
- tayni
- ayni
mn
‫تاين‬
- tayni
‫تاين‬
- tayni
Kelishik
mn

108.

Kelishikda turlanish (mz jinsda)
Kelishik
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Noaniq holatda
Bosh kelishik
Jamiatani
‫جامعتان‬
Qaratqich kel..
Jamiatayni
‫جامعت ْين‬
Tushum kel…
Jamiatayni
‫جامعت ْين‬
Aniq holatda
Bosh kelishik
Al-Jamiatani
‫ا ْلجامعتان‬
Qaratqich kel..
Al-Jamiatayni
‫ا ْلجامعت ْين‬
Tushum kel…
Al-Jamiatayni
‫ا ْلجامعت ْين‬

109.

Kelishikda turlanish (mn jinsda)
Kelishik
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Noaniq holatda
Majallatani
‫مجلتان‬
Qaratqich kel 2 ta jurnalning Majallatayni
‫مجلت ْين‬
Tushum kel… 2 ta Jurnalni
‫مجلت ْين‬
Bosh kelishik 2 ta Jurnal
majallatayni
Aniq holatda
Al-majallatani
‫ا ْلمجلتان‬
Qaratqich kel 2 ta jurnalning Al-majallatayni
‫ا ْلمجلت ْين‬
Tushum kel… 2 ta Jurnalni
‫ا ْلمجلت ْين‬
Bosh kelishik 2 ta Jurnal
Al-majallatayni

110.

Otlarda ko’plik son
To’g’ri ko’plik
Jam’un
salimun
‫ج ْمع سالم‬
Siniq ko’plik
Jam’un
mukassarun
‫ج ْمع ُمكسر‬

111.

To’g’ri ko’plik
Kasb – hunar, mansab, qarindosh-urug’chilik munosabatini
bildiruvchi muzakkar so’zlardan oxiridagi tanvinni olib
tashlab, uuna- [ ‫ ] ون‬qo’shimchasini qo’shish bilan to’g’ri
ko’plik yasaladi. Bu qo’shimcha ta marbuta – [ ‫ ] ة‬atun
qo’shimchasi bilan tugagan so’zlarga qo’shilganda,
ta marbuta – [ ‫ ] ة‬harfi ta mamduda ya’ni ta’un – [ ‫] ت‬
harfiga aylanadi.
Kelishik
1
jins Noaniq holatda Aniq holatda
Bosh kelishik mz
mn
[ ‫] ون‬
- una
[ ‫] ون‬
- una
[ ‫ ]ونت‬- tuna [ ‫ ] تون‬- tuna
Ta matbuta – bog’langan ta: [ ‫ ] ة‬ta mamduda – cho’zilgan ta: [ ‫] ت‬

112.

Ko’plikdagi otlarning kelishikda turlanishi
Jins
Noaniq holatda Aniq holatda
1 Bosh
kelishik
mz
‫ون‬
- una
‫ون‬
- una
mn
2 Qaratqich
kelishik
mz
‫تُون‬
‫ين‬
- tun
- ina
‫تُون‬
‫ين‬
- tun
- ina
3 Tushum
kelishik
mz
‫ات‬
‫ين‬
- ati
- ina
‫ات‬
‫ين‬
- ati
- ina
mn
‫ات‬
- ati
‫ات‬
- ati
‫ات‬
- ata
‫ات‬
- ata
Kelishik
mn

113.

Kelishikda turlanish (mz jinsda)
Kelishik
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Noaniq holatda
Bosh kel
hunarmadlar
Mo’handisuna
‫سون‬
ُ ‫ُمهند‬
Qar/qich k
hunarmandlarning Mo’handisina
‫ُمهندسين‬
Tushum k
hunarmandlarni
Mo’handisina
‫ُمهندسين‬
Aniq holatda
Bosh kel
hunarmadlar
Al-mo’handisuna
‫سون‬
ُ ‫ا ْل ُمهند‬
Qar/qich k
hunarmanglarning Al-Mo’handisina
‫ا ْل ُمهندسين‬
Tushum k
hunarmandlarni
Al-Mo’handisina
‫ا ْل ُمهندسين‬

114.

Kelishikda turlanish (mn jinsda)
Kelishik
O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Noaniq holatda
Bosh kel
dehqonlar
fallahatun
‫فاَلحات‬
Qar/qich k
dehqonlarning
fallahati
‫فاَلحات‬
Tushum k
dehqonlarni
fallahati
‫فاَلحات‬
Fallahata
‫فاَلحات‬
Aniq holatda
Bosh kel
dehqonlar
al-fallahatu
ُ‫ا ْلفاَلحات‬
Qar/qich k
dehqonlarning
al-fallahati
‫ا ْلفاَلحات‬
Tushum k
dehqonlarni
al-fallahati
‫ا ْلفاَلحات‬
‫ا ْلفاَلحات‬
Al-fallahata

115.

So’z turkumlari
Kishilik va ko’rsatish olmoshlari
Ot kesimli gaplar
So’roq gaplar

116.

So’z turkumlari
ism – ‘al’ismu: ‫س ُم‬
ْ ‫اَل‬
O’zbek tilidagi ot, sifat, son, olmosh, ravish, fe’lning harakat
nomi sifatdosh kebi felning vazifa shakllari, ayrim
ko’makchilar va modal so’zlar kiradi.
fe’l – ‘alfi’lu: ‫ا ْلفء ُل‬
Fe’l zamonlari,mayllari, nisbatlari, bo’lishli va bo’lishsiz
shakllari kiradi.
harf – ‘alharfu: ‫رف‬
ُ ‫ا ْلح‬
Aniqlik artikli, predloglar, turli xil yuklamalar umuman
yordamchi so’zlar kiradi.

117.

118.

Kishilik olmoshlari
Ajratib yoziluvchi kishilik olmoshlar:
‘azzama’iru-lmunfasilatu –
ُ‫ائر آ ْل ُم ْنفصلة‬
ُ ‫الضم‬
Qo’shilib yoziluvchi kishilik olmoshlar:
‘azzama’iru-lmuttasilatu -
ُ‫ائر آ ْل ُمتصلة‬
ُ ‫الضم‬

119.

Ajratib yozilivchi kishilik olmoshlari
Shaxs
Jins
Birlik
‫أنا‬
I
II
III
Ikkilik
Ko’plik
‫ نحْ ُن‬Nahnu
Biz
Ikki
ngiz
‫أت ُم‬
‘An
tum
Siz
‫‘ أت ُما‬An
tuma
Ikki
ngiz
‫‘ أ ْنتُن‬An
tunna
Siz
U
‫ ُهما‬Huma
Ikki
lasi
‫ُهم‬
Ular
U
‫ ُهما‬Huma
Ikka ‫ُهم‬
lasi
‘Ani
Men
Mz
‫‘ أ ْنت‬Anta
Sen
‫‘ أت ُما‬An
tuma
Mn
‫‘ أ ْنت‬Anti
Sen
Mz
‫ُهو‬
Huva
Mn
‫هى‬
Hiya
Hum
Humma Ular
Bu olmoshlar faqat bosh kelishikda turgan
kishilik olmoshlarini bildiradi.

120.

Qo’shilib yozilivchi kishilik
olmoshlari
Shaxs
Jins
Birlik
‫ َى‬i-
I
II
III
Ikkilik
Ko’plik
‫نا‬
Na-
Mz
‫ك‬
Ka-
‫كُنا‬
Kuna-
‫ُك ْم‬
Kum-
Mn
‫ك‬
Ki-
‫كُنا‬
Kuna-
‫كُن‬
Kunna-
Mz
‫ُه‬
Hu-
‫ ُهنا‬Huna-
‫ُه ْم‬
Hum-
Mn
‫ها‬
Ha-
‫ ُهنا‬Huna-
‫ُهن‬
Hunna-
Bu olmoshlar birikma olmoshlar deb atalib, otga, predlogga, fe’lga va
yuklamaga qo’shilib kelishi mumkin. Birikma olmoshlar o’zbek tilidagi
bosh kelishikdan boshqa beshta kelishikdagi kishilik olmoshlaridan
birini bildiradi.

121.

Ko’rsatish olmoshlari

122.

Yaqindagi predmetni ko’rsatuvchi
ko’rsatish olmoshi
Jins
Birlik
Ikkilik
Bu
Mz
‫هذا‬
Mn ‫هذه‬
Ko’plik
Bu ikkisi
Odamlar
uchun
Boshqa
predmet
uchun
Bular
Bular
Haza
‫هذن‬
Hazani
‫هؤأل‬
Ha’ula’I
‫هذه‬
Hazihi
Hazihi
‫هتن‬
Hatani
‫هؤأل‬
Ha’ula’I
‫هذه‬
Hazihi

123.

Uzoqdagi predmetni ko’rsatuvchi
ko’rsatish olmoshi
Jins
Birlik
O’sha
Ikkilik
O’sha ikkisi
Ko’plik
Odamlar
uchun
Boshqa
predmet
uchun
O’shalar
O’shalar
‫ذلك‬
Zalika
‫ذانك‬
Zanika
‫‘ اُولئك‬ula’ika
‫تلك‬
Tilka
Mn ‫تلك‬
Tilka
‫تنك‬
Tanika
‫‘ اُولئك‬ula’ika
‫تلك‬
Tilka
Mz

124.

Ot kesimli gap
Kesimi fe’ldan boshqa so’z bilan ifodalangan
gap ot kesimli gaplar deyiladi. Bunday gaplar
arab tlida sodda ismi gaplar deb nomlanadi.
Sodda ismi gaplarga qo’yiladigan talablar!
1.
2.
3.
4.
5.
Gapning egasi oldin, kesim esa keyin keladi.
Gapning egasi aniq holatda, kesim esa noaniq
holatda bo’ladi.
Ega va kesim jins va sonda bir biri bilan moslashadi.
O’zbek tilidagi kesimlik qo’shimchasi –dir arab
tilida ishlatilmaydi
Gapning egasi yuqori, kesimi esa past intonatsiya
bilan talaffuz qilinadi.

125.

Sodda ismi gaplarning grammatik belgilari
Gapning egasi oldin kesimi keyin keladi.
َ َْْ‫أَنا‬
Men talabaman. ‘ana talibun. .ْ‫طا ِلب‬
Ega: men – ‘ana – َْ‫أَنا‬
َ
Kesim: talaba – talibun - ْ‫طا ِلب‬
Gapning egasi aniq holatda kesimi esa
noaniq holatda boladi.
Bu kitobdir. Haza kitabun. ْ‫َه َذاْْ ِكتَاب‬
Aniq holatda: bu – haza - ‫َه َذا‬
Noaniq holat: kitob – kitabun – ْ‫ِكتَاب‬

126.

Ega va kesim jins va sonda bir – biri bilan
moslashadi.
Bu xonadir. Hazihi g’urfatun. ْ‫َه ِذ ِهْْغرفَة‬
Ega birlik va muannas jinsda: bu - hazihi – ْ‫َه ِذ ِه‬
Kesim birlik va muannas jinsda: xona - g’urfatun - ْ‫غرفَة‬
Men o’qituvchiman (erkak) – ‘ana mudarrisun – ْ‫أَنَا م َد ِرس‬
Ega birlik muzakkar jinsda: men - ‘ana – ْ‫أَنَا‬
Kesim birlik muzakkar jinsda: o’qituvchi – mudarrisun
Fotima injenerdir. Fotimatu mo’handisatun. ْ‫سة‬
ِ َ‫ف‬
َ ‫اط َمةْ ه َهن ِد‬
Ega aniq holatda muannas jinsda:
fotima – fotimatu – ‫اط َمة‬
ِ َ‫ف‬
Kesim noaniq holatda muannas jinsda:
injener - mo’handisatun - ْ‫سة‬
َ ‫ه َهن ِد‬

127.

So’roq gaplar
Umumiy
so’roq gplar
Maxsus
so’roq gaplar
Alternativ
so’roq gap
Ha yoki yo’q so’zlari javob bo’ladigan
so’roq gaplar umumiy so’roq gaplar
deyiladi.
So’roq olmoshlari yordamida yasaladigan
va to’la javobni talab qiladigan so’roq
gaplar maxsus so’roq gaplar deyiladi.
Ikki yoki undan ortiq predmet yoki fikrdan
birini taklif etish ma’nosidagi so’roq gaplar
alternativ so’roq gaplar deyiladi.

128.

Umumiy so’roq gaplar
Umumy so’roq gaplar hal – [ ‫ ] ه ْل‬va ‘a – [ ‫ ] أ‬so’roq
yuklamalari orqali yasaladi. Bu so’roq yuklamalari
so’roq gaplarning boshida keladi. Bunday so’roq
gaplar ha: na’m – [ ‫ ] نع ْم‬yoki yo’q: la – [ ‫ ] َل‬kabi qisqa
javobni talab qiladi.
mi?
hal – [ ‫] ه ْل‬
muzakkar
‘a – [ ‫] أ‬
muannas
Ha.
na’m
‫نعم‬
Yo’q.
la
‫َل‬

129.

Umumiy so’roq gap sxemasi
Savol
Javob
Savol
Javob

130.

Maxsus so’roq gaplar
Maxsus so’roq gaplar so’roq olmoshlari orqali yasaladi.
Bu so’roq olmoshlari so’roq gaplarning boshida keladi
va savolga to’liq javob berishni talab qiladi.
Savol
Javob

131.

So’roq olmoshlari.
1
Kim?
Man
8
Qachon?
Mata
2
Kimdan?
mimman
9
‘ila mata
3
Nima?
Ma
Qachon
gacha?
4
Nimadan?
mimma
10
Qachondan? Bikam
5
Qayer?
Qayerda?
‘ayna
11
Nimaga?
Lima
12
Qanday?
Kayfa
6
Qayerdan? Min ‘ayna
13
Qaysi?
‘ayya
7
Qayerga?
14
Qancha?
Kam
‘ila ‘ayna

132.

Alternativ so’roq gaplar
Alternativ so’roq gaplarda ikki predmet yoki fikrdan
birini tanlashga ishora qilinadi. Bunday so’roq gaplar
hal – [ ‫ ] ه ْل‬va ‘a – [ ‫ ] أ‬so’roq yuklamalari bilan
boshlanadi va tanlashga so’ralgan ikki predmet
o’rtasiga ‘av – [ ‫ ] أ ْو‬yoki ‘am – [ ‫ ] أ ْم‬yuklamasi qo’yiladi.
Savol
Savol

133.

Aniqlovchi

134.

ANIQLOVCI
Aniqlovchi
Morfologik
xususiyatiga
ko’ra
Moslashgan
aniqlovchi
Moslashmagan
aniqlovchi

135.

Moslashgan aniqlovchi
Moslashgan aniqlovchi avvalo predmetning belgisini
bildirgan sifatlovchi aniqlovchidir. O’zbek tilidan farqli
ravishda moslashgan aniqlovchida avval aniqlanmish
so’ng aniqlovchi keladi. Aniqlovchi aniqlanmishga
tobe bo’lib, 4 ta jihat bo’yicha unga bog’lanadi.
Sifatlovchi aniqlovchi.
Aniqlovchi
aniqlanmish
Moslashgan aniqlovchi.
Aniqlovchi
aniqlanmish

136.

4 jihat bo’yicha moslashish
Jinsda moslashadi
Sonda moslashadi.
Kelishikda moslashadi.
Holarda moslashadi.

137.

1. Aniqlanmish qaysi jinsda bo’lsa,
aniqlovchi ham o’sha jinsda bo’ladi.
Yangi uy. Baytu jadidu. ‫بيْتُ جادي ُد‬
Aniqlanmish: uy – baytu - ُ‫ بيْت‬muzakkar jins
Aniqlovchi: yangi - jadidu - ‫ جادي ُد‬muzakkar jins
Chiroyli shahar. Madinatu jamiylatu. ُ‫مدينةُ جميلة‬
Aniqlanmish: shahar - madinatu – ُ‫ مدينة‬muannas jins
Aniqlovchi: chiroyli – jamiylatu – ُ‫ جميلة‬muannas jins
Eski eshik. Babu qadimu. ‫اب قدي ُم‬
ُ ‫ب‬
Aniqlanmish: babu – eshik – ‫اب‬
ُ ‫ ب‬muzakkar jins
Aniqlovchi: eski – qadimu – ‫ قدي ُم‬muzakkar jins

138.

2. Aniqlanmish qaysi sonda bo’lsa,
aniqlovchi ham o’sha sonda bo’ladi.
Yangi uy. Baytu jadidu. ‫بيْتُ جادي ُد‬
Aniqlanmish: uy – baytu - ُ‫ بيْت‬birlik
Aniqlovchi: yangi - jadidu - ‫ جادي ُد‬birlik
2 ta yangi uy. Baytani jadidani. ‫ب ْيتان جاديدان‬
Aniqlanmish: 2 ta uy – baytani - ‫ ب ْيتان‬ikkilik
Aniqlovchi: yangi - jadidani - ‫ جاديدان‬ikkilik
Yangi uylar. Baytuna jadiduna. ‫ب ْيتُون جاديدُون‬
Aniqlanmish: uylar – baytuna - ‫ ب ْيتُون‬to’g’ri ko’plik
Aniqlovchi: yangi - jadiduna - ‫ جاديدُون‬to’g’ri ko’plik

139.

3. Aniqlanmish qaysi kelishikda bo’lsa,
aniqlovchi ham o’sha kelishikda bo’ladi.
Oson dars. Darsu saflu. ‫س سف ُل‬
ُ ‫د ْر‬
Aniqlanmish: dars– Darsu - ‫س‬
ُ ‫ د ْر‬bosh kelishik
Aniqlovchi: Oson - saflu – ‫ سف ُل‬bosh kelishik
Katta shahar. Madinatu kabiratu. ُ‫مدينةُ كبيرة‬
Aniqlanmish: shahar– Madinatu - ُ‫ مدينة‬bosh kelishik
Aniqlovchi: Katta - kabiratu - ُ‫ كبيرة‬bosh kelishik

140.

4. Aniqlanmish qaysi holatda bo’lsa,
aniqlovchi ham o’sha holatda bo’ladi.
Aqlli o’quvchi. Talmizu ‘aqlu . ‫طلميذُ عق ُل‬
Aniqlanmish: o’quvchi – Talmizu - ُ‫ طلميذ‬noaniq holat
Aniqlovchi: Aqlli - ‘aqlu - ‫ عق ُل‬noaniq holat
Kichkina qizcha. Al-taflatu al-sag’iratu. ُ‫آ ْلط ْفلةُ آ ْلصغيرة‬
Aniqlanmish: qizcha – Al-taflatu - ُ‫ آ ْلط ْفلة‬aniq holat
Aniqlovchi: Kichkina - al-sag’iratu - ُ‫ آ ْلصغيرة‬aniq holat
Qadimgi Misr. Misru qadimatu. ُ‫مص ُْر آ ْلقديمة‬
Aniqlanmish: Misr– Misru - ‫مص ُْر‬
Aniqlovchi: Qadimgi - qadimatu - ُ‫آ ْلقديمة‬

141.

Har doim aniq holatda keladigan
moslashgan aniqlovchi.
Al – aniqlik artiklini qabul qilmasa-da, aniq
hisoblanadigan so’zlar aniqlanmish bo’lib kelganda,
aniqlovchi al – artiklini qabul qilib aniq holatda keladi.
Moslashgan aniqlovchilarda aniqlovchini ifodalayotgan
ko’rsatish olmoshlari aniqlanmishdan oldin keladi va har
doim aniq holatda turadi.

142.

Har doim aniq holatda keladigan
moslashgan aniqlovchi.
Al – aniqlik artiklini qabul qilmasa-da, aniq
hisoblanadigan so’zlar aniqlanmish bo’lib kelganda,
aniqlovchi al – artiklini qabul qilib aniq holatda keladi.
Qadimgi Misr. Misru qadimatu. ُ‫مص ُْر آ ْلقديمة‬
Aniqlanmish: Misr– Misru - ‫مص ُْر‬
Aniqlovchi: Qadimgi - qadimatu - ُ‫آ ْلقديمة‬
Go’zal Samarqand. Samarqandu al-jamilatun. ُ‫سم ْرق ْن ُد آ ْلجميلة‬
Aniqlanmish: Samarqand– Samarqandu - ‫سم ْرق ْن ُد‬
Aniqlovchi: Go’zal - al-jamilatun - ُ‫آ ْلجميلة‬

143.

Har doim aniq holatda keladigan
moslashgan aniqlovchi.
Moslashgan aniqlovchilarda aniqlovchini ifodalayotgan
ko’rsatish olmoshlari aniqlanmishdan oldin keladi va har
doim aniq holatda turadi.
Bu ikki kitob. Hazani al-kitabani. ‫هذان آ ْلكتابان‬
Aniqlanmish: kitob– al-kitabani - ‫آ ْلكتابان‬
Aniqlovchi: Bu ikki - Hazani - ‫هذان‬
O’sha mashina. Tilka as-sayyaratu. ُ‫تلك آ ْلسيارة‬
Aniqlanmish: mashina– as-sayyaratu.- ُ‫آ ْلسيارة‬
Aniqlovchi: O’sha - Tilka - ‫تلك‬

144.

Aniqlanmish va aniqlovchining holatda
moslashishiga alohida e’tibor berish kerak.
Agar aniqlanmish aniq holatda bo’lib, aniqlovchi ham
uning holatiga mos aniq holarda kelganda, ular
birgalikda moslashgan aniqlovchini shakllantiradi.
Agar aniqlanmish aniq holatda bo’lib, aniqlovchi uning
noaniq holarda kelganda, ular aniqlovchi aniqlanmish
munosabatidan chiqib ot kesimli gapga aylanadi.

145.

Agar aniqlanmish aniq holatda bo’lib, aniqlovchi ham
uning holatiga mos aniq holarda kelganda, ular
birgalikda moslashgan aniqlovchini shakllantiradi.
Qizil atirgul. Al-vardatu al-hamra’u. ‫آ ْلو ْردةُ آ ْلح ْمرا ُء‬
Aniqlanmish: atirgul – al-hamra’u - ‫آ ْلح ْمرا ُء‬
Aniqlovchi: Qizil - Al-vardatu - ُ‫آ ْلو ْردة‬
Agar aniqlanmish aniq holatda bo’lib, aniqlovchi uning
noaniq holarda kelganda, ular aniqlovchi aniqlanmish
munosabatidan chiqib ot kesimli gapga aylanadi.
Qizil atirgul. Al-vardatu al-hamra’u. ‫آ ْلو ْردةُ ح ْمرا ُء‬
Aniqlanmish: atirgul – al-hamra’u .- ‫ح ْمرا ُء‬
Aniqlovchi: Qizil - Al-vardatu - ُ‫آ ْلو ْردة‬

146.

Sonda moslashuv xususiyatlari.

147.

Moslashmagan aniqlovchi
Moslashmagan aniqlovchi o’zbek tilidagi qaratqichli
aniqlovchiga to’g’ri keladi. Moslashmagan aniqlovchi
bilan qaralmish tashkil topgan birikma:
izofa – ’izafatun – [ ‫ ] إضافة‬deyilib, uni tashkil etgan
qaralmish: muzof – muzafun – [ ‫ ] ُمضاف‬qaratqich:
muzof ilayhi – muzafun – [‫ ] ُمضاف إل ْيه‬deb yuritiladi.

148.

Moslashmagan aniqlovchi
O’zbek tilidan farqli ravishda moslashmagan
aniqlovchida moslashgan aniqlovchi kabi avval
aniqlanmish so’ng aniqlovchi keladi, lekin ular
o’rtasida 4 jihat bo’yicha moslashish mavjud emas.
Qaratqichli aniqlovchi.
qaratqich
qaralmish
Moslashmagan aniqlovchi.
Aniqlovchi
qaralmish

149.

Moslashmagan aniqlovchi
Moslashmagan aniqlovchi – izofada qaralmish ya’ni
muzof al – [ ْ‫ ] ال‬artiklisiz va tanvin qo’shimchasisiz
keladi. Qaratqich ya’ni muzof ilayhi esa har doim
qaratqich kelishigida keladi.
Talabaning kitobi. Kitabu talibatin.
Qaralmish : kitobi– Kitabu .qaratqich: Talabaning - talibatin - ُ‫آ ْلو ْردة‬

150.

Moslashmagan aniqlovchining kelishikda
turlanishi
Izofa har uchta kelishikda turlanadi. Bunda izofaning
qaralmish ya’ni muzof qismi kelishikda turlanadi.
Qaratqich ya’ni muzofi ilayhining kelishigi
o’zgarmaydi. U har doim qaratqich kelishigida turadi.
Kelishik
Muzof
ilayfi
Birlik
Muzof
Muzof
ilayfi
Muzof
Noaniq holatda
Aniq holatda
1
Bosh kel
َ------ َُ-----
َ------‫ا ْل‬
َُ-----
2
Qaratqich k
َ------ َ-----
َ------‫ا ْل‬
َُ-----
3
Tushum k
َ------ َ-----
َ------‫ا ْل‬
َُ-----

151.

Moslashmagan aniqlovchining kelishikda
turlanishi
Kelishik
Birlik
Muzof ilayfi
Muzof
Noaniq holatda
Talabaning kitobi
1
Bosh kel
‫اب طالب‬
ُ ‫كت‬
Talabaning kitobining
2
Qaratqich k
‫كتاب طالب‬
Talabaning kitobini
3
Tushum k
‫كتاب طالب‬
Muzof
ilayhi
Muzof
Aniq holatda
Talabaning kitobi
‫اب ا ْلطالب‬
ُ ‫كت‬
Talabaning kitobining
‫كتاب ا ْلطالب‬
Talabaning kitobini
‫كتاب ا ْلطالب‬

152.

Moslashmagan aniqlovchining kelishikda
turlanishi
Izofaning muzof qismi ikkilikda turlanganda, so’z oxiridagi
na – [ َْ‫ ] ن‬va ni – [ ‫ن‬
ِْ ] qo’shimchalari tushib qoladi.
Kelishik
Muzof
ilayfi
Ikkilik
Muzakkar
Muzof
Noaniq holatda
1
Bosh kel
2
Qaratqich k
3
Tushum k
َ------ ‫ا‬----َ------ ‫ى‬----َ------ ‫ى‬-----
Muzof
ilayfi
Muzof
Aniq holatda
َ------‫ا ا ْل‬----َ------‫ى ا ْل‬----َ------‫ى ا ْل‬-----

153.

Moslashmagan aniqlovchining kelishikda turlanishi
Kelishik
Muzof ilayfi
Ikkilik
Muzakkar
Muzof
Muzof
ilayhi
Noaniq holatda
2 ta talabaning kitobi
1
Bosh kel
‫كتابا طالب‬
Muzof
Aniq holatda
2 ta talabaning kitobi
‫كتابا ا ْلطالب‬
2 talabaning kitobining 2 talabaning kitobining
2 Qaratqich k
‫كتابى طالب‬
‫كتابى ا ْلطالب‬
2 ta alabaning kitobini
3
Tushum k
‫كتابى طالب‬
2 ta talabaning kitobini
‫كتابى ا ْلطالب‬

154.

Moslashmagan aniqlovchining kelishikda
turlanishi
Izofaning muzof qismi to’g’ri ko’plik muzakkarda
turlanganda, so’z oxiridagi na – [ َْ‫ ] ن‬va ni – [ ‫ن‬
ِْ ]
qo’shimchalari tushib qoladi.
Kelishik
To’g’ri ko’plik
Muzakkar
Muzof
Muzof
ilayfi
Noaniq holatda
1
Bosh kel
2
Qaratqich k
3
Tushum k
َ------ ‫ ُو‬----َ------ ‫ى‬----َ------ ‫ى‬-----
Muzof
ilayfi
Muzof
Aniq holatda
َ------‫ ُو ا ْل‬----َ------‫ى ا ْل‬----َ------‫ى ا ْل‬-----

155.

Moslashmagan aniqlovchining kelishikda turlanishi
Kelishik
Muzof ilayfi
To’g’ri ko’plik
Muannas
Muzof
Muzof
ilayhi
Muzof
Noaniq holatda
Aniq holatda
1
Bosh kel
‫فَّل ُحو ق ْرية‬
‫فَّل ُحو ا ْلق ْرية‬
2
Qaratqich k
‫فَّلحى ق ْرية‬
‫فَّلحى ا ْلق ْرية‬
3
Tushum k
‫فَّلحى ق ْرية‬
‫فَّلحى ا ْلق ْرية‬

156.

Fe’l.
I bob fe’li

157.

Fe’l kesimli gaplar
Kesimi fe’l bilan ifodalangan gap fe’l kesimli gap deyiladi.
Fe’ kesimli gapning egasi qaysi so’z turkumi bilan
ifodalanganligiga qarab kesim egadan oldin yoki keyin
kelishi mumkin. Agar ega kesimdan keyin kelsa, ega qaysi
sonda bo’lishidan qat’iy nazar kesim birlikda keladi. Agar
ega kesimdan oldin kelgan bo’lsa, ega bilan kesim jins va
sonda moslashadi. Fe’l kesimli gaplarda kesim egadan
oldin yoki keyin kelishidan qat’iy nazar ega va kesim har
doim jinsda bir – biri bilan moslashadi. Bu qoida I va II
shaxsda amal qilmasdan faqatgina III shaxs uchun
qo’llaniladi.

158.

Fe’l kesimli gaplarda ega va kesimning
o’rni
Ega kishilik olmoshi bilan ifodalangan bo’lsa, u gap tarkibida
ishlatilmasligi mumkin. Chunki fe’lning shaxs – sonda tuslangan
shakli gapning egasi qaysi olmoshda ekanligini ko’rsatib turadi.
Biz ketdik – zahabna - ‫ذهبنا‬
Ega: biz – ?
Kesim: ketdik – zahabna - ‫ذهبنا‬
Ega ko’rsatish olmoshi bilan ifodalangan gapning egasi takidlanib
kelayotgan bo’lsa, egani ifodalayotgan kishilik olmoshi gap tarkibida
ishlatiladi. Kishilik olmoshi bilan ifodalanga ega gap boshida keladi.
Sizlar yozasizlar – ‘antum taktubuna - ‫أ ْنت ُ ْم ت ْكتُبُون‬
Ega: Sizlar - ‘antum – ‫أ ْنت ُ ْم‬
Kesim: yozasizlar – taktubuna - ‫ت ْكتُبُون‬

159.

Fe’lning shaxs – son shakli
Shaxs
Jins
Birlik
ُ‫َْت‬
- tu
- im
Mz
‫َْت‬
- ta
- ing ‫َْتما‬
Mn
‫َْت‬
- ti
- ing
I
II
III
Ikkilik
Mz
Mn
ْ‫ت‬
- at
Ko’plik
‫َْنا‬
- na
- ik
‫َْتم‬
tum
-ingiz
lar
‫ َْتما‬tuma Ikki
ngiz
‫َْتنض‬
Tun
na
-ingiz
lar
-i
‫ا‬
-a
Ikki
lasi
‫وا‬
-u
- lar
-i
‫تا‬
- ata
Ikka
lasi
‫َْن‬
- na
- lar
tuma Ikki
miz

160.

Fe’l - ‘alfi’lu - ‫ا ْلفء ُل‬
Fe’llar 3 va 4 o’zak undoshli fe’llarga bo’linadi. Uch o’zak
undoshli fe’llar fe’llarning asosiy qismini tashkil etadi.
O’zak undoshlar atrofidagi unlilarni o’zgartirish, u yoki
bu o’zak undoshni ikkilantirish va noo’zak harflarni
kiritish yo’li bilan fe’llarning hosilalari yasaladi. Fe’l
hosilalari boblar deb ham ataladi.
1
Uch o’zak undoshli fe’llar: 15 bob
2
To’rt o’zak undoshli fe’llar: 4 bob
Fe’l boblari o’tgan va hozirgi – kelasi zamonga ega.
Ular shaxs – son va jinsda tuslanadi.

161.

I BOB Fe’li
I bob O’tgan zamon fe’li 3 ta shaklga ega.
O’qilishi
Arabcha
Darak shakli
1
2
Fa’ala
‫فعل‬
Fa’ila
‫فعل‬
3
Fa’ula
‫فعُل‬

162.

I bob o’tgan zamon fe’lining
shaxs – sonda tuslanishi
Shaxs
jins
O’qilish
arab
Birlik
mz
Fa’alta
ُ‫فع ْلت‬
‫فع ْلت‬
mn
Fa’alti
mz
Fa’ala
mn
Fa’alat
I
II
III
Fa’altu
O’qilish
arab
Ikkilik
O’qilish
arab
Ko’plik
‫فع ْلنا‬
fa’altum ‫فع ْلت ُ ْم‬
Fa’alna
Fa’al
tuma
‫فع ْلتُما‬
‫فع ْلت‬
Fa’al
tuma
‫فع ْلتُما‬
Fa’al
tunna
‫فع ْلتُن‬
‫فعل‬
‫فع ْلت‬
Fa’ala
‫فعَّل‬
Fa’alua
Fa’alata
‫فع ْلتا‬
Fa’alna
‫فعلُوا‬
‫فع ْلن‬
O’tgan zamonning: Fa’ala - ‫فعل‬

163.

Birlik
Ketmoq – zahaba – ‫ذهب‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birlik
Ketdim
Zahabtu
ُ‫ذهبْت‬
Ketding
Zahabta
‫ذه ْبت‬
mn Ketding
Zahabti
‫ذه ْبت‬
mz
Ketdi
Zahaba
‫ذهب‬
mn Ketdi
Zahabat
‫ذهبت‬
I
II
III
mz

164.

Ikkilik
Ketmoq – zahaba – ‫ذهب‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Ikkilik
I
II
III
Ikkingiz ketdingiz
Zahabtuma
‫ذه ْبتُما‬
mn Ikkingiz ketdingiz
Zahabtuma
‫ذه ْبتُما‬
mz
Ikkalasi Ketdi
Zahabaa
‫ذهبا‬
mn Ikkalasi Ketdi
Zahabata
‫ذهبتا‬
mz

165.

To’g’ri ko’plik
Ketmoq – zahaba – ‫ذهب‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
To’g’ri ko’plik
I
II
III
mz
ketdik
Zahabna
‫ذه ْبنا‬
ketdingizlar
Zahabtum
‫ذه ْبت ُ ْم‬
‫ذه ْبتُن‬
mn ketdingizlar
Zahabtunna
mz
Ketdilar
Zahabua
mn Ketdilar
Zahabna
‫ذهبُوا‬
‫ذهبن‬

166.

I bob o’tgan zamon fe’lining
shaxs – sonda tuslanishi
Shaxs
jins
O’qilish
arab
Birlik
mz
Fa’ilata
ُ‫فع ْلت‬
‫فع ْلت‬
mn
Fa’ilati
mz
Fa’ila
mn
Fa’ilat
I
II
III
Fa’ilatu
O’qilish
arab
Ikkilik
O’qilish
arab
Ko’plik
Fa’ilna
‫فع ْلنا‬
‫فع ْلت ُ ْم‬
Fa’il
tuma
‫فع ْلت ُما‬
fa’ilatum
‫فع ْلت‬
Fa’il
tuma
‫فع ْلت ُما‬
Fa’ila
tunna
‫فع ْلت ُن‬
‫فعل‬
‫فع ْلت‬
Fa’ila
‫فعَّل‬
Fa’ilua
Fa’ilata
‫فع ْلتا‬
Fa’ilna
‫فعلُوا‬
‫فع ْلن‬
O’tgan zamonning: Fa’ila - ‫فعل‬

167.

Birlik
Tushunmoq – fahima – ‫فهم‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birlik
Tushundim
Fahimtu
Tushunding
Fahimta
ُ‫فه ْمت‬
‫فه ْمت‬
mn Tushunding
Fahimti
‫فه ْمت‬
mz
Tushundi
Fahima
‫فهم‬
mn Tushundi
Fahimat
‫فهمت‬
I
II
III
mz

168.

Ikkilik
Tushunmoq – fahima – ‫فهم‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Ikkilik
I
II
III
Ikkingiz
tushundingiz
Fahimtuma
‫فه ْمتُما‬
mn Ikkingiz
tushundingiz
fahimtuma
‫فه ْمتُما‬
mz
Ikkalasi tushundi
Fahimaa
‫فهما‬
mn Ikkalasi tushundi
fahimata
‫فهمتا‬
mz

169.

To’g’ri ko’plik
Tushunmoq – fahima – ‫فهم‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
To’g’ri ko’plik
I
II
III
tushundik
fahimna
‫فه ْمن‬
tushundingizlar
Fahimtum
mn Tushundingizlar
fahimtunna
‫فه ْمت ُ ْم‬
‫فه ْمتُن‬
mz
Tushundilar
Fahimua
‫فه ُموا‬
mn tushundilar
fahimna
‫فه ْمن‬
mz

170.

I bob o’tgan zamon fe’lining
shaxs – sonda tuslanishi
Shaxs
jins
O’qilish
arab
Birlik
mz
Fa’ulata
ُ‫فعُ ْلت‬
‫فعُ ْلت‬
mn
Fa’ulati
mz
Fa’ula
mn
Fa’ulat
I
II
III
Fa’ulatu
O’qilish
arab
Ikkilik
O’qilish
arab
Ko’plik
Fa’ula
tuma
‫فعُ ْلت ُما‬
‫فعُ ْلت‬
Fa’ula
tuma
‫فعُ ْلت ُما‬
‫فعُل‬
‫فعُ ْلت‬
Fa’ula
‫فعَُّل‬
Fa’ulana ‫فعُ ْلنا‬
fa’ula
‫فعُ ْلت ُ ْم‬
tum
Fa’ula
‫فعُ ْلت ُن‬
tunna
Fa’ulua ‫فعُلُوا‬
Fa’ulata
‫فعُ ْلتا‬
Fa’ulna
‫فعُ ْلن‬
O’tgan zamonning: Fa’ula - ‫فعُل‬

171.

Birlik
Yaxshi bo’lmoq – hasuna – ‫سن‬
ُ ‫ح‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birlik
I
II
mz
mn
III
Yaxshi
bo’ldim
hasuntu
ُ‫س ْنت‬
ُ ‫ح‬
Yaxshi
bo’lding
hasunta
‫س ْنت‬
ُ ‫ح‬
‫س ْنت‬
ُ ‫ح‬
hasunti
mz
Yaxshi bo’ldi Hasuna
mn
hasunat
‫س ْن‬
ُ ‫ح‬
‫س ْنت‬
ُ ‫ح‬

172.

Ikkilik
Yaxshi bo’lmoq – hasuna – ‫سن‬
ُ ‫ح‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Ikkilik
I
II
III
Ikkingiz yaxshi
bo’ldingiz
Hasuntuma
‫س ْنتُما‬
ُ ‫ح‬
mn Ikkingiz yaxshi
bo’ldingiz
hasunatuma
‫س ْنتُما‬
ُ ‫ح‬
mz
Ikkalasi yaxshi bo’ldi
Hasunaa
‫سنا‬
ُ ‫ح‬
mn Ikkalasi yaxshi bo’ldi
hasunata
‫سنتا‬
ُ ‫ح‬
mz

173.

To’g’ri ko’plik
Yaxshi bo’lmoq – hasuna – ‫سن‬
ُ ‫ح‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
To’g’ri ko’plik
I
II
III
‫س ْنا‬
ُ ‫ح‬
‫س ْنت ُ ْم‬
ُ ‫ح‬
Yaxshi bo’ldik
hasunna
Yaxshi bo’ldingizlar
Hasuntum
mn Yaxshi bo’ldingizlar
hasuntunna
mz
Yaxshi bo’ldilar
Hasunua
‫س ْنتُن‬
ُ ‫ح‬
‫سنُوا‬
ُ ‫ح‬
mn Yaxshi bo’ldilar
hasunna
‫س ْن‬
ُ ‫ح‬
mz

174.

I bob O’tgan zamon fe’lining majhul nisbat
shakli o’tgan zamonning har uchala
shaklidagi fe’llardan fu’ila - [ ‫] فُعل‬
vaznida hosil bo’ladi.
O’tgan zamon
fe’li
1 Fa’ala
2 Fa’ila
3 Fa’ula
Arabcha
ْ‫فَعَ َل‬
َْ ‫فَ ِع‬
‫ل‬
ْ‫فَع َل‬
O’tgan zamon
fe’lining inkor shakli
fu’ila
Arabcha
ْ‫ف ِع َل‬

175.

I bob o’tgan zamon majhul nisbat
fe’lining shaxs – sonda tuslanishi
Shaxs
jins
O’qilish
arab
Birlik
III
arab
Ikkilik
Fu’ilatu
ْ‫ف ِعلت‬
mz
Fu’ilata
ْ‫ت‬
َ ‫فْ ِعل‬
Fu’il
Tuma
mn
Fu’ilati
ْ‫ت‬
ِ ‫فْ ِعل‬
mz
Fu’ila
mn
Fu’ilat
I
II
O’qilish
O’qilish
arab
Ko’plik
Fu’ilna
‫فْ ِعلنَا‬
‫فْ ِعلتْ َما‬
fu’ilatum
ْ‫فْ ِعلتْم‬
Fu’il
Tuma
‫فْ ِعلتْ َما‬
Fu’ila
Tunna
ْ‫فْ ِعلتْن‬
ْ‫فْ ِع َل‬
Fu’ila
َ‫ل‬
ْ ‫فْ ِع‬
Fu’ilua
‫فْ ِعلوا‬
‫فْ ِعلت‬
Fu’ilata
‫فْ ِعلْت َا‬
Fu’ilna
َْ‫فْ ِعلن‬
O’tgan zamon majhul nisbatning: Fa’ula - ‫فعُل‬

176.

Birlik
Tushunilmoq – fuhima – ‫فُهم‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birlik
I
II
III
ُ‫فُه ْمت‬
‫فُه ْمت‬
Tushunildim
Fuhimtu
Tushunilding
Fuhimta
mn Tushunilding
Fuhimti
mz
Tushunildi
Fuhima
‫فُه ْمت‬
‫فُهم‬
mn Tushunildi
Fuhimat
‫فُهمت‬
mz

177.

Ikkilik
Tushunilmoq – fuhima – ‫فُهم‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Ikkilik
I
II
III
Ikkingiz
tushunildingiz
Fuhimtuma
‫فُه ْمتُما‬
mn Ikkingiz
tushunildingiz
fuhimtuma
‫فُه ْمتُما‬
mz
mz
Ikkalasi tushunildi Fuhimaa
mn Ikkalasi tushunildi fuhimata
‫فُهما‬
‫فُهمتا‬

178.

To’g’ri ko’plik
Tushunilmoq – fuhima – ‫فُهم‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
To’g’ri ko’plik
I
II
III
‫فُه ْمن‬
‫فُه ْمت ُ ْم‬
tushunildik
fuhimna
tushunildingizlar
Fuhimtum
mn Tushunildingizlar
fuhimtunna
mz
Tushunildilar
Fuhimua
‫فُه ْمتُن‬
‫فُه ُموا‬
mn tushunildilar
fuhimna
‫فُه ْمن‬
mz

179.

I bob O’tgan zamon fe’lining inkor shakli
fe’l oldiga ma – [ ‫ ] ما‬yulkamasini qo’yish
orqali hosil qilinadi.
O’tgan zamon
fe’li
Arabcha
Inkor
yuklamasi
1 Fa’ala
‫فعل‬
Ma-
‫ما‬
Ma Fa’ala
‫ما فعل‬
2 Fa’ila
3 Fa’ula
‫فعل‬
‫فعُل‬
Ma-
‫ما‬
‫ما‬
Ma Fa’ila
Ma Fa’ula
‫ما فعل‬
‫ما فعُل‬
Ma-
O’tgan zamon Arabcha
fe’lining inkor
shakli

180.

I bob o’tgan zamon fe’lining
shaxs – sonda tuslanishi
Shaxs
jin
s
O’qilish
arab
Birlik
I
II
III
Ma Fa’altu
O’qilish
arab
O’qilish
Ikkilik
ُ‫ما فع ْلت‬
arab
Ko’plik
ma
Fa’alna
‫ما فع ْلنا‬
mz ma Fa’alta ‫ما فع ْلت‬
ma Fa’al
matuma
‫فع ْلت ُما‬
‫ما‬
ma
fa’altum
‫ما فع ْلت ُ ْم‬
mn ma Fa’alti
‫ما فع ْلت‬
ma Fa’al
tuma
‫فع ْلت ُما‬
‫ما‬
ma Fa’al
tunna
‫ما فع ْلت ُن‬
mz ma Fa’ala
‫ما فعل‬
ma Fa’ala
‫ ما فعَّل‬Ma
‫ما فعلُوا‬
Fa’alua
mn ma Fa’alat
‫ ما فع ْلت‬ma
Fa’alata
‫ ما فع ْلتا‬ma
Fa’alna
‫ما فع ْلن‬

181.

Birlik
Ketmadi – ma zahaba – ‫ما ذهب‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birlik
Ketmadim
ma Zahabtu
ُ‫ما ذهبْت‬
Ketmading
ma Zahabta
‫ما ذه ْبت‬
mn Ketmading
ma Zahabti
‫ما ذه ْبت‬
mz
Ketmadi
ma Zahaba
‫ما ذهب‬
mn Ketmadi
ma Zahabat
‫ما ذهبت‬
I
II
III
mz

182.

Ikkilik
Ketmadi – ma zahaba – ‫ما ذهب‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Ikkilik
I
II
III
mz
Ikkingiz
ketmadingiz
ma Zahabtuma
‫ما ذه ْبتُما‬
mn Ikkingiz
ketmadingiz
ma Zahabtuma ‫ما ذه ْبتُما‬
mz
Ikkalasi Ketmadi
ma Zahabaa
‫ما ذهبا‬
mn Ikkalasi Ketmadi
ma Zahabata
‫ما ذهبتا‬

183.

To’g’ri ko’plik
Ketmadi – ma zahaba – ‫ما ذهب‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
To’g’ri ko’plik
I
II
III
ketmadik
ma Zahabna
ketmadingizlar
ma Zahabtum
‫ما ذه ْبنا‬
mn ketmadingizlar
‫ما ذه ْبت ُ ْم‬
ma Zahabtunna ‫ما ذه ْبتُن‬
mz
Ketmadilar
ma Zahabua
mn Ketmadilar
ma Zahabna
mz
‫ما ذهبُوا‬
‫ما ذهبن‬

184.

I bob O’tgan zamon fe’l oldiga qad– [ ‫ ] ق ْد‬va laqad–
[‫ ]لق ْد‬yulkamasi kelishi mumkin va u ish
harakatning o’tgan zamonda bajarib bo’linganini
bildiradi. qo’yish orqali hosil qilinadi.
O’tgan
zamon fe’li
Arabcha
Inkor
yuklamasi
O’tgan zamon Arabcha
fe’lining inkor
shakli
1
Fa’ala
‫فعل‬
Qad.
‫ق ْد‬
Laqad. ‫لق ْد‬
Qad Fa’ala
Laqad fa’ala
2
Fa’ila
‫فعل‬
Qad.
‫ق ْد‬
Laqad. ‫لق ْد‬
Qad Fa’ila
Laqad fa’ila
3
Fa’ula
‫فعُل‬
Qad.
‫ق ْد‬
Laqad. ‫لق ْد‬
Qad Fa’ula
Laqad fa’ula
‫ق ْد فعل‬
‫لق ْد فعُل‬
‫ق ْد فعل‬
‫لق ْد فعُل‬
‫ق ْد فعُل‬
‫لق ْد فعُل‬

185.

I bob uzoq o’tgan zamon fe’lining
shaxs – sonda tuslanishi
Shaxs
jin
s
O’qilish
arab
Birlik
O’qilish
Ikkilik
I
Qad
Fa’altu
ُ‫ق ْد فع ْلت‬
II
mz Qad
Fa’alta
‫ق ْد فع ْلت‬
Qad Fa’al
matuma
mn Qad Fa’alti ‫ق ْد فع ْلت‬
III
arab
O’qilish
arab
Ko’plik
Qad
Fa’alna
‫ق ْد فع ْلنا‬
‫ق ْد فع ْلت ُما‬
Qad
fa’altum
‫ق ْد فع ْلت ُ ْم‬
Qad Fa’al
tuma
‫ق ْد فع ْلت ُما‬
Qad Fa’al
tunna
‫ق ْد فع ْلت ُن‬
mz Qad Fa’ala
‫ق ْد فعل‬
Qad
Fa’ala
‫ق ْد فعَّل‬
Qad
Fa’alua
‫ق ْد فعلُوا‬
mn Qad
Fa’alat
‫ق ْد فع ْلت‬
Qad
Fa’alata
‫ق ْد فع ْلتا‬
Qad
Fa’alna
‫ق ْد فع ْلن‬

186.

I bob uzoq o’tgan zamon fe’lining
shaxs – sonda tuslanishi
Shaxs
jin
s
O’qilish
arab
Birlik
Laqad
Fa’altu
ُ‫لق ْد فع ْلت‬
II
mz Laqad
‫لق ْد فع ْلت‬
Fa’alta
‫لق ْد فع ْلت‬
Fa’alti
III
mz Laqad Fa’ala ‫لق ْد فعل‬
mn Laqad
Fa’alat
arab
Ikkilik
I
mn Laqad
O’qilish
‫لق ْد فع ْلت‬
O’qilish
arab
Ko’plik
Laqad
Fa’alna
‫لق ْد فع ْلنا‬
‫لق ْد فع ْلتُما‬
Laqad
fa’altum
‫لق ْد فع ْلت ُ ْم‬
Laqad
Fa’al
matuma
‫لق ْد فع ْلتُما‬
Laqad Fa’al
tunna
‫لق ْد فع ْلت ُن‬
Qad Fa’ala
‫لق ْد فعَّل‬
Laqad
Fa’alua
‫لق ْد فعلُوا‬
Qad
Fa’alata
‫لق ْد فع ْلتا‬
Laqad
Fa’alna
‫لق ْد فع ْلن‬

187.

Birlik
ketgan– qad zahaba – ‫ق ْد ذهب‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birlik
Ketgandim
Qad Zahabtu
ُ‫ق ْد ذهبْت‬
Ketganding
Qad Zahabta
‫ق ْد ذه ْبت‬
mn Ketganding
Qad Zahabti
‫ق ْد ذه ْبت‬
mz
Ketgandi
Qad Zahaba
‫ق ْد ذهب‬
mn Ketgandi
Qad Zahabat
‫ق ْد ذهبت‬
I
II
III
mz

188.

Ikkilik
ketgan– qad zahaba – ‫ق ْد ذهب‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Ikkilik
I
II
III
Ikkingiz
ketgandingiz
laqad
Zahabtuma
‫لق ْد ذه ْبتُما‬
mn Ikkingiz
ketgandingiz
Laqad
Zahabtuma
‫لق ْد ذه ْبتُما‬
mz
Laqad Zahabaa
‫لق ْد ذهبا‬
mz
Ikkalasi Ketgandi
mn Ikkalasi Ketgandi
Laqad Zahabata ‫لق ْد ذهبتا‬

189.

To’g’ri ko’plik
ketgan– qad zahaba – ‫ق ْد ذهب‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
To’g’ri ko’plik
I
II
III
mz
ketgandik
Qad Zahabna
‫ق ْد ذه ْبنا‬
ketgandingizlar
Qad Zahabtum
‫ق ْد ذه ْبت ُ ْم‬
‫ق ْد ذه ْبتُن‬
mn ketgandingizlar
Qad
Zahabtunna
mz
Ketgandilar
Qad Zahabua
mn Ketgandilar
Qad Zahabna
‫ق ْد ذهبُوا‬
‫ق ْد ذهبن‬

190.

O’tgan zamon
fe’lining darak shakli
O’tgan zamon
fe’lining inkor shakli
[ - ma ]
O’tgan zamon
fe’lining bajarib
bo’lingan shakli
[ - gan ]
O’qilishi
Arabcha
O’qilishi
Arabcha
O’qilishi
Arabcha
1
Fa’ala
‫فعل‬
Ma Fa’ala
‫ما فعل‬
Qad Fa’ala
Laqad fa’ala
‫ق ْد فعل‬
‫لق ْد فعُل‬
2
Fa’ila
‫فعل‬
Ma Fa’ila
‫ما فعُل‬
Qad Fa’ila
Laqad fa’ila
‫ق ْد فعل‬
‫لق ْد فعُل‬
3
Fa’ula
‫فعُل‬
Ma Fa’ula
‫ما فعل‬
Qad Fa’ula
Laqad fa’ula
‫ق ْد فعل‬
‫لق ْد فعُل‬

191.

I BOB Fe’li
I bob Hozirgi kelasi zamon fe’li 3 ta shaklga ega.
O’qilishi
1
2
---F’alu
3
---F’ulu
---F’ilu
Arabcha
Darak shakli
ْ
‫فع ُل‬---
ْ
‫فع ُل‬--ْ
‫فعُ ُل‬---

192.

I BOB Fe’li
Hozirgi – kelasi zamon fe’li
shaxs jins Birlik
Sxema
A-----u
ُ
------ْ‫ا‬
Ta-----u
ُ
------ْ‫ت‬
ta----ani
‫ان‬-----ْ‫ت‬
Ta---una ‫ون‬----ْ‫ت‬
mn Ta-----ina ‫ين‬---ِ -ْ‫ت‬
ta----ani
‫ان‬-----ْ‫ت‬
Ta---na
III
Ya------u
ُ
------ْ‫ي‬
ya----ani
‫ان‬-----ْ‫ي‬
ya---una ‫ون‬-----ْ‫ي‬
mn Ta-----u
ُ
------ْ‫ت‬
ta----ani
‫ان‬-----ْ‫ت‬
ya---na
mz
mz
O’qilishi
To’g’ri ko’plik
O’qilishi
I
II
Ikkilik
Sxema
O’qilish
Sxema
Na---u
ُ
-----ْ‫ن‬
‫ن‬-----ْ‫ت‬
‫ن‬-----ْ‫ي‬

193.

I bob hozirgi kelasi zamon fe’lining
shaxs – sonda tuslanishi
Shax
s
jins O’qilish
arab
Birlik
I
II
aF’alu
mz
taF’alu
‫ا ْفع ُل‬
‫ت ْفع ُل‬
O’qilish
taf’alani
yaF’alu
mn yaF’alu
‫ت ْفع ُل‬
taf’alani
yaf’alani
‫ت ْفعَّلن‬
‫ت ْفعَّلن‬
‫ي ْفعَّلن‬
‫ت ْفعَّلن‬
arab
Ko’plik
Naf’alu
taf’alani
mz
arab
Ikkilik
‫ت ْفعلين‬
‫ي ْفع ُل‬
mn Ta F’alina
III
O’qilish
taf’aluna
‫ن ْفعلث‬
‫ت ْفعلُون‬
‫ت ْفع ْلن‬
yaf’aluna ‫ي ْفعلُون‬
yaf’alna
‫ي ْفع ْلن‬
Taf’alna
Hozirgi zamonning: F’alu - ‫ْفع ُل‬

194.

Birlik
ketyapti– yazhabu – ‫ب‬
ُ ‫ي ْذح‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birlik
I
II
III
Ketayapman azhabu
mz
Ketayapsan
tazhabu
mn Ketayapsan
tazhabina
mz
Ketayapti
yazhabu
mn Ketayapti
tazhabu
‫ب‬
ُ ‫ا ْذه‬
‫ب‬
ُ ‫ت ْذح‬
‫ت ْذحبين‬
‫ب‬
ُ ‫ي ْذح‬
‫ب‬
ُ ‫ت ْذح‬

195.

Ikkilik
ketyapti– yazhabu –‫ب‬
ُ ‫ي ْذح‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Ikkilik
I
II
III
mz
Ikkingiz ketyapsiz
tazhabani
mn Ikkingiz ketyapsiz
tazhabani
mz
Ikkalasi Ketyapdi
yazhabani
mn Ikkalasi Ketyapdi
tazhabani
‫ت ْذحبان‬
‫ت ْذحبان‬
‫ي ْذحبان‬
‫ت ْذحبان‬

196.

To’g’ri ko’plik
ketyapti– yazhabu –‫ب‬
ُ ‫ي ْذح‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
To’g’ri ko’plik
I
II
III
ketyapmiz
nazhabu
ketyapsizlar
tazhabuna
mn ketyapsizlar
tazhabna
mz
Ketyapdilar
yazhabuna
mn Ketyapdilar
yazhabna
mz
‫ب‬
ُ ‫ن ْذه‬
‫ت ْذهبُون‬
‫ت ْذه ْبن‬
‫ي ْذهبُون‬
‫ي ْذه ْبن‬

197.

I bob hozirgi kelasi zamon fe’lining
shaxs – sonda tuslanishi
Shax
s
jins O’qilish
arab
Birlik
taF’ilu
taf’ilani
mn Ta F’ilina
‫ت ْفعلين‬
III
mz
‫ي ْفع ُل‬
‫ت ْفع ُل‬
aF’ilu
mz
yaF’ilu
mn yaF’ilu
arab
Ikkilik
‫ا ْفع ُل‬
‫ت ْفع ُل‬
I
II
O’qilish
O’qilish
arab
Ko’plik
Naf’ilu
‫ن ْفعلث‬
‫ت ْفعَّلن‬
taf’iluna
‫ت ْفعلُون‬
taf’ilani
‫ت ْفعَّلن‬
Taf’ilna
‫ت ْفع ْلن‬
yaf’ilani
‫ي ْفعَّلن‬
yaf’iluna
‫ي ْفعلُون‬
taf’ilani
‫ت ْفعَّلن‬
yaf’ilna
‫ي ْفع ْلن‬
hozirgi zamonning: F’ilu – ‫ْفع ُل‬

198.

Birlik
ْ ‫ي‬
Ichyapti – yashrabu– ‫ب‬
ُ ‫شر‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birlik
ichyapman
Ashrabu
ichyapsan
Tashrabu
‫ب‬
ُ ‫اشْر‬
‫ب‬
ُ ‫تشْر‬
mn ichyapsan
tashrabina
‫تشربين‬
mz
ichyapti
yashrabu
mn ichyapti
tashrabu
‫ب‬
ُ ‫يشْر‬
‫ب‬
ُ ‫تشْر‬
I
II
III
mz

199.

Ikkilik
ْ ‫ي‬
Ichyapti – yashrabu– ‫ب‬
ُ ‫شر‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Ikkilik
I
II
III
Ikkingiz ichyapsiz
tashrabani
‫تشْربان‬
mn Ikkingiz ichyapsiz
tashrabani
‫تشْربان‬
mz
Ikkalasi ichyapdi
yashrababi
‫يشْربان‬
mn Ikkalasi ichyapdi
tashrabani
‫تشْربان‬
mz

200.

To’g’ri ko’plik
ْ ‫ي‬
Ichyapti – yashrabu– ‫ب‬
ُ ‫شر‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
To’g’ri ko’plik
Ichyapmiz
nashrabu
ichyapsizlar
tashrabuna
‫ب‬
ُ ‫نشْر‬
‫تشْربُون‬
mn ichyapsizlar
tashrabna
‫تشْر ْبن‬
mz
Ichyapdilar
yashrabuna
mn ichyapdilar
yashrabna
‫يشْربُون‬
‫يشْر ْبن‬
I
II
III
mz

201.

I bob hozirgi kelasi zamon fe’lining
shaxs – sonda tuslanishi
Shax
s
jins O’qilish
arab
Birlik
III
arab
Ikkilik
O’qilish
arab
Ko’plik
taF’ulu
‫ا ْفعُ ُل‬
‫ت ْفعُ ُل‬
taf’ulani
‫ت ْفعَُّلن‬
taf’uluna
‫ن ْفعُلث‬
‫ت ْفعُلُون‬
mn Ta F’ulina
‫ت ْفعُلين‬
taf’ulani
‫ت ْفعَُّلن‬
Taf’ulna
‫ت ْفعُ ْلن‬
mz
‫ي ْفعُ ُل‬
‫ت ْفعُ ُل‬
yaf’ulani
‫ي ْفعَُّلن‬
yaf’uluna
‫ي ْفعُلُون‬
taf’ulani
‫ت ْفعَُّلن‬
yaf’ulna
‫ي ْفعُ ْلن‬
I
II
O’qilish
aF’ulu
mz
yaF’ulu
mn yaF’ulu
Naf’ulu
hozirgi zamonning: F’ulu - ‫ْفعُ ُل‬

202.

Birlik
yozyapti– yaktubu– ‫ب‬
ُ ُ ‫ي ْكت‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Birlik
yozyapman
aktubu
yozyapsan
taktubu
‫ب‬
ُ ُ ‫ا ْكت‬
‫ب‬
ُ ُ ‫ت ْكت‬
mn yozyapsan
taktubina
‫ت ْكتُبين‬
mz
yozyapti
yaktubu
mn yozyapti
taktubu
‫ب‬
ُ ُ ‫ي ْكت‬
‫ب‬
ُ ُ ‫ت ْكت‬
I
II
III
mz

203.

Ikkilik
yozyapti– yaktubu– ‫ب‬
ُ ُ ‫ي ْكت‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
Ikkilik
I
II
III
mz
Ikkingiz yozyapsiz
taktubani
mn Ikkingiz yozyapsiz
taktubani
mz
Ikkalasi yozyapdi
yaktubani
mn Ikkalasi yozyapdi
taktubani
‫ت ْكتُبُان‬
‫ت ْكتُبُان‬
‫ي ْكتُبُان‬
‫ت ْكتُبُان‬

204.

To’g’ri ko’plik
yozyapti– yaktubu– ‫ب‬
ُ ُ ‫ي ْكت‬
shaxs
Jins O’zbekcha
O’qilishi
Arabcha
To’g’ri ko’plik
Yozyapmiz
Naktubu
yozyapsizlar
taktubuna
‫ب‬
ُ ُ ‫ن ْكت‬
‫ت ْكتُبُون‬
mn yozyapsizlar
taktubna
‫ت ْكت ُ ْبن‬
mz
Yozyapdilar
yaktubuna
mn yozyapdilar
yaktubna
‫ي ْكتُبُون‬
‫ي ْكت ُ ْبن‬
I
II
III
mz

205.

I bob hozirgi zamon fe’lining inkor
shakli fe’l oldiga la – [‫ ]َل‬yulkamasini
qo’yish orqali hosil qilinadi.
O’tgan zamon
fe’li
Arabcha
Inkor
yuklamasi
1 ---F’alu
ْ
‫فع ُل‬---
la-
‫َل‬
la---F’alu
ْ
‫فع ُل‬--‫َل‬
2 ---F’ilu
3 ---F’ulu
ْ
‫فع ُل‬--ْ
‫فعُ ُل‬---
la-
‫َل‬
‫َل‬
la---F’ilu
la---F’ulu
ْ
‫فع ُل‬--‫َل‬
ْ
‫فعُ ُل‬--‫َل‬
la-
O’tgan zamon Arabcha
fe’lining inkor
shakli

206.

I bob O’tgan zamon fe’lining majhul nisbat
shakli o’tgan zamonning har uchala
shaklidagi fe’llardan fu’ila - [ ‫] ت ُ ْفع ُل‬
vaznida hosil bo’ladi.
Hozirgi kelasi
zamon
Arabcha
1 ---F’alu
ْ
‫فع ُل‬---
2 ---F’ilu
3 ---F’ulu
ْ
‫فع ُل‬--ْ
‫فعُ ُل‬---
hozirgi – kelasi
Arabcha
zamon fe’lining inkor
shakli
----
f’ilu
ْ‫ف ِعل‬---

207.

I BOB Fe’li
Hozirgi – kelasi zamon fe’lining
majhul nisbat shakli
shaxs jins Birlik
O’qilishi
Sxema
u-----u
ُ
------ُْ ‫ا‬
Tu-----u
ُ
------ْ ُ‫ت‬
tu----ani
mn Tu-----ina ‫ين‬---ِ -ْ ُ‫ت‬
Yu------u
mn Tu-----u
I
II
III
Ikkilik
mz
mz
O’qilishi
To’g’ri ko’plik
Sxema
O’qilish
Sxema
Nu---u
ُ
-----ْ‫ُن‬
‫ان‬-----ْ ُ‫ت‬
Tu--una
‫ون‬----ْ ُ‫ت‬
tu----ani
‫ان‬-----ْ ُ‫ت‬
Tu---na
‫ن‬-----ْ ُ‫ت‬
ُ
------ْ‫ي‬
ُ
yu----ani
‫ان‬-----ْ‫ي‬
ُ
yu---una ‫ون‬-----ْ‫ي‬
ُ
ُ
------ْ ُ‫ت‬
tu----ani
‫ان‬-----ْ ُ‫ت‬
yu---na
‫ن‬-----ْ‫ي‬
ُ

208.

Tayyorladi: