Energiya almashinuvinibg boshqarilishi

1.

Toshkent tibbiyot
akademiyasi
1-davolash 207- B guruh
Mavzu:Energiya almashinuvinibg
boshqarilishi
Bajardi:Akramova Zaynura

2.

Moddalar almashinuvi bir-biriga chambarchas bog’liq bo’lgan ikki jarayon
ya’ni assimilyasiya (anabolizm) va dissimilyasiya (katabolizm) orqali o’tadi.
Ovqat moddalari tarkibiy qismlarining hujayralarga o’tishi assimilyasiya yoki
anabolizm deyiladi. «Assimilyasiya» termini lotincha «assimilo» - o’xshataman
so’zidan olingan bo’lib, lug’aviy tarjimasi «o’xshatish», «o’zlashtirish» degan
ma’noni anglatadi. Assimilyasiya – atrofdagi muhitdan organizmga tushadigan
moddalarni o’zlashtirish, hazm qilish jarayoni

3.

Asosiy almashinuv
Odamda umumiy almashinuv asosiy almashinuv
bilan ichki qo'shimcha almashinuvdan iborat. Asosiy almashinuv odam
ovqat yeganidan 12— 14 soat o'tgach (nahorda) muskullami bo'shashtirib, 18—22° С li xonada harakatsiz yotganda bir kecha-kunduzda sarf
bo'ladigan energiya bilan o'lchanadi.
Ayni vaqtda asosiy almashinuv quvvati odamda o'rta hisobda 1600
kkal ga teng bo'lib, u organizm hayot faoliyatiga, uning ishlashiga va
gavda haroratining bir me’yorda saqlanib turishiga sarf qininadi.
Asosiy almashinuv kuchi odamning yoshiga, bo'yiga, gavda vazni va
jinsiga bog'liq. Bo'yi, vazni teng bo'lgan erkaklarga nisbatan ayollarda
asosiy almashinuv qariyb 10 foiz kam bo'ladi. Bu almashinuv keksalik
davrida kamayadi, bolalarda esa kattalarga nisbatan ko'proq
bo'ladi.

4.

ATF - energiyaga boy molekuladir, chunki uning tarkibida ikki
fosfoangidridli bog‘ mavjud. ATF uchidagi fosfoangidrid bog‘i
gidrolizlanganda adenozindifosfat (ADF) va fosfat kislota hosil
bo‘ladi. Bunda, hujayradagi normal sharoitlarda (pH-7,0, harorat
37°C) erkin energiyaning o‘zgarishi 7,3 kkal/mol ga teng bo‘ladi.
ATF ko‘plab anabolik jarayonlarning endergonik reaksiyalari uchun
energiya manbayi boMib xizmat qiladi. ATF ning erkin energiyasi
tufayli organizm hayot faoliyati asosida yotgan turli xil ishlar
(mushaklarning qisqarishi, moddalarning faol tashilishi va shu
kabilar) bajariladi.

5.

Energetik funksiya bilan birga, ATF tanada yana boshqa bir qator
muhim vazifalarni bajaradi:
boshqa nukleozid trifosfatlar bilan birgalikda ATF nuklein
kislotalar sintezida boshlang‘ich mahsulotdir;

6.

ATF ko‘plab biokimyoviy jarayonlarni tartibga solishda
muhim oTin tutadi: u ko‘p fermentlar uchun allosterik ta’sirga
ega bodib, ularning boshqaruv markazlariga birikib, fermentativ
faoliyatni oshiradi yoki pasaytiradi;
ATF ba’zi gormonlar signalini hujayralarga uzatuvchi
ikkilamchi vositachi - siklik adenozinmonofosfat oTmishdoshidir;
ATF sinapslarda mediatorlik vazitasini bajaradi va boshqa
hujayralararo signalni o‘tkazishda ham ishtirok etad

7.

Zamonaviy tushunchalarga koTa, ATF
ning inson tanasida sintezi
ikki yo‘l bilan yuz berishi mumkin:
1) substratli fosforillanish yo‘li;
2) oksidlanishli fosforillanish orqa

8.

Substratli fosforillanish mitoxondriya va mitoxondriyadan
tashqarida kechishi mumkin. Ushbu jarayon makroergik bogTi
birikmalar hisobiga kechadi. Bunday bogTar uzilganida, ADF
va fosfat kislotadan ATF molekulasi sintezlanishi uchun yetarli
miqdorda energiya ajraladi. Substratli fosforillanishga misol sifati-
da, glyukozaning anaerob oksidlanishida ATF sintezini yoki Krebs
halqasida suksinil-KoAdan suksinat hosil boMishida GTF molekulasi
sintezini keltirish mumkin

9.

10.

Oksidlanishli fosforillanish faqatgina
mitoxondriya membranasida joylashgan nafas zanjirida sodir boMishi
mumkin. ADFning fosforillanish reaksiyalari va keyinchalik ATFni
energiya manbayi sifatida ishlatish jarayonlari siklik jarayon boiib,
bu energiya almashinuvining mohiyatini tashkil qiladi.

11.

Energiya ishlab chiqarish
mitoxondriyaning eng muhim
vazifasidir. Adenozin trifosfat (ATP)
shaklidagi energiya hujayrali nafas olish
natijasida hosil bo'ladi, uning 4
bosqichli jarayoni asosan
mitoxondriyada sodir bo'ladi.

12.

1.Glikoliz: bu bosqich hujayraning sitozolida uchraydi, ammo
bu juda muhimdir, chunki u quyidagi bosqichlar davomida
glyukoza va 2 ta piruvat hosil qiladi.
2.Piruvatning oksidlanishi: bu jarayon mitoxondriyal matritsada
uchraydi va piruvatni quyidagi jarayonni boshlaydigan
element - atsetil-KoA ga aylantiradi

13.

14.

3.Krebs tsikli: nitrat kislota aylanishi deb ham ataladigan bu
jarayon tufayli hujayra nafasi natijasida yuzaga keladigan 38 ta
nazariy ATP ning 24 tasi sintez qilinadi. Krebs tsikli xuddi shu tarzda
mitoxondriyal matritsada uchraydi.
4.Oksidlovchi fosforillanish: bu qadamda NADH va FADH2 oldingi
fazalardan olingan, mitoxondriyaning ichki membranasiga
joylashtirilgan bir qator oqsillar orqali elektronlar harakati tufayli
ATP ga aylanadi.

15.

16.

E’tiboringiz uchun rahmat