Коклюш. Лекция

1.

Балалар жұқпалы аурулар
кафедрасы
Дисциплина:
Балалар жұқпалы аурулары
Дәріс тақырыбы: Коклюш
4 курс, деңгейі: PD, E, P
Дәріс оқушы: м.ғ.к. кафедра завучы
Мансурова А.А.

2.

Балалардағы көкжөтел
Медициналық және әлеуметтік
маңыздылығы:
• Барлық жерде таралуы;
• Аурушандықтың периодты түрде жоғалаумен
сақталуы;
• Созылмалы және бірқалыпты емес ағым
болуы;
• Асқынулардың дамуы, соның ішінде өмірге
қауіпті асқынулар болуы;
• Осыған дейінгі уақытта ерте жастағы
балаларда
біреңсараң
летальді
жағдайлардың болуы ;

3.

Жоспар:
• «Көкжөтел» анықтамасы
• Этиологиясы,
эпидемиологиясы
• Патогенезі
• Классификациясы
• Клиникалық көрінісі
• Дифференциальды
диагностика
• Лабораторлы зерттеулер
• Шұғыл көмек көрсету
• Профилактиксы

4.

Балалардағы көкжөтел
Көкжөтел (Pertussis) –
Bordetella pertussis
қоздырғышымен
шақырылатын, ауатамшылы жолмен берілетін
жедел инфекциялық ауру.
Жұтқыншақ, көмей,
кеңірдек, бронхтардың
шырышты қабатының
зақымдалумен, тырыспалы
ұстамалы жөтелмен және
циклді ағыммен
сипатталады.

5.

Ең алғаш
қоздырғышты 1906
жылы Ж.Борде и
О.Жангу атты
француз ғалымдары
бөліп алған
Француз тілінен
«Әтеш айқайы»
Bordetella
pertussis
Грамм теріс (-),
гемолитикалық таяқша,
қозғалыссыз, сыртқы
ортаға төзімсіз ( тікелей күн
сәулесі әсерінен 1 сағатта ,
дезинфекциялаушы
заттармен аз уақыт ішінде
өледі).

6.

• 8 агглютиногендер. Агглютиногендер –
толық антигендер, ауру барысында оларға
антиденелер түзіледі.
• Жетекші
–
1,2,3.
Жетекші
агглютиногендердің
болуына
байланысты 4 серотипке бөлінеді.
• 1. 1,2,0
• 2. 1,0,3
егілген, науқастар
жеңіл және атипиялық
формалары
• 3. 1,2,3
егілмеген,
ауыр және орташа
ауыр дәрежелі
• 4. 1,0,0

7.

Көкжөтел таяқшасының антигендік
құрамы:
Филаментозды гемагглютинин және
протективті агглютиногендер (бактериальды
агдезияға қатысады)
Аденилатциклазды токсин (вируленттілікті
анықтайды)
Кеңірдектік цитотоксин (тыныс алу
жолдарының эпителииін зақымдайды)
Дермонекротоксин және гемолизин
(жергілікті зақымдаушы реакциялардың)
Липополисахаридтер (эндотоксиндік
қабілетке ие)
Гистаминсенсибилиздеуші фактор.

8.

Эпидемиологиясы
• Инфекция көзі – ауру адам, ауруының 1-25 күндер
аралығында (рациональді антибактериальді терапия
қабылдаған жағдайда)
• Берілу механизмі– тамшылы/аэрозольды
• Жұқтыру жолы – ауа – тамшылы
• Контагиоздігі– 70-75%
• Жұқтыру науқаспен ұзақ уақыт тығыз қатынаста болған
кезде (көкжөтел таяқшасы 2—2,5 м таралады)

9.

• Аурушандық,
жас
аралығы–балалар (әр түрлі
жастағы)және
ересектер.
Аурушандықтың
максимальді деңгейі - 3 -6
жастан.
• Маусымдылық – күз-қыс,
көктем - қыс мезгілдері.
• Периодтылық – аурудың
көтерілуі әр 2-3 жыл сайын.
• Иммунитет – көкжөтелден
кейін тұрақты.
• Летальділік – төмен.

10.

Бастау

11.

ВДП
Bordetella pertussis

12.

13.

Қарапайым
трахеобронхеальды
жөтел
NB! Бактериемия
жоқ
Клиникасы
ЭКЗОТОКСИН
әсеріне
байланысты
Қабыну:
Құсу орталығы → құсу
Қан тамыр орталығы→ тамыр спазмы
Қозғалыс орталығы → тырысу
Аса күшке ие емес,
арнайылығы жоқ
тітіркендіргіш

14.

!!!АПНОЭ

15.

Тыныс алу жолдарының рецепторларының
келген импульстер сопақша мида доминант
сипаттқа ие қозу ошағы түзілуіне әкеледі.
А.А. Ухтомский бойынша

16.

Доминатты сипатқа ие
ошақ белгілері :
• возможность
ирритации
возбуждения на соседние
подкорковые
вегетативные
центры (құсу, тамыр қозғаушы,
қаңқа
мускулатураның
тоникалық
инннервация
орталығы )
• белсенділігі ұзақ сақталатын
қозу
ошағының
тұрақтылығы және тыныс
алудың кідіруі мен тоқтауы
жағдайына өту ықтималдығы.

17.

Көкжөтел классификациясы
Типі бойынша:
Типті
(Спазматикалық
жөтел)
Атипті:
• Жасырын (қарапайым
жөтел)
• Субклиникалық
(серологиялық ,сирек
гематологиялық
өзгерістермен
сипатталады)
• Абортивті

18.

Ауырлығы бойынша :
Жеңіл
Орташа
Ауыр

19.

Ағымы бойынша: Жедел,
Созылыңқы, Микст-инфекция
Асқынуы бойынша:
Спецификалық:
• Өкпе эмфиземасы.
• Көкірекаралық ,тері асты
май эмфиземасы.
• Сегментарлы ателектаздар.
• Көкжөөтелді пневмония.
• Тыныс ритмінің бұзылуы
(тынысының тоқтауы—
апноэ 30 с дейін).
• Энцефалопатия.
• Қан ағу (мұрыннан,жұтқыншақ,
бронх, сыртқы есту жолы).
• Қан құйылу (тері асты, шырышты
қабаттарға, склераға, көз
сетчаткасына, бас миына,
жұлындағы субарахноидальды және
қарыншаішілік, эпидуральды
гематомалар).
• Жарықтар (кіндік, шап).
• Тік ішектің шырышты қабатының
түсуі.
• Тілшенің жарасы .
• Дабыл жарғағының жыртылуы.
Арнайы емес: пневмония; бронхит;
ангина; лимфаденит; отит және т.б.

20.

Көкжөтел жағдайларының классификациясы
• Күмәнді жағдай– 2 аптададан көп созылған жөтел,келесі
белгілірмен бірге жөтел ұстамалары, ұстама соңында
шулы дем, құсу, жөтелден кейін құсу. (көкжөтел жағдайын
стандартты анықтау- ауруларды бақылау орталығы, CDC
США).
• Мүмкін жағдай– жағдайдың клиникалық анықтамасына
сәйкес келеді, зертханалық расталмаған және басқа да
күдікті немесе зертханалық расталған көкжөтел
жағдайымен эпидемиологиялық байланысы бар.

21.

Классификация случаев коклюша
• Дәлелденген жағдай– көкжөтел, осыған дейін
«күмәнді»
немесе
«мүмкін»
болып
классифицрленген жағдайлар лабараторлы
расталғаннан соң. (қоздырғыш культрасын
немесе қоздырғыштың ДНҚ-сын, немесе
арнайы көкжөтелге қарсы антиденелерді
анықтау).

22.

Клиникасы
• Катаральды кезең (ұзақтылығы
3күннен 14 күнге дейін егілгендерде–
ұзақ, алғашқы айдағы балаларда –
қысқа.)
• Жөтел–жүргізілген
симптоматикалық емге қарамастан,
табанды, үздіксіз үдемелі;
• жөтел болған жағдайда-өкпеде қатты
тыныс,
сырыл
естілмейді,
перкуторлы-кішігірім тимпанит;
• перифериялық
тамырлардың
спазмасына
байланысты
тері
қабаттарының бозаруы, қабақтың
шағын ісінуі.

23.

• Спазматилық
жөтел
кезеңінде:
(ұзақтығы 3 аптадан 6-8 аптаға
дейін және одан да көп)
• приступообразный
кашель
–
короткие кашлевые толчки следуют
один за другим на протяжении
одного выдоха, за которым следует
интенсивный и внезапный вдох,
сопровождаемый свистящим звуком
(реприз);
• ұстама тәрізді жөтел - дем шығару
кезінде қысқа жөтелдер бірінен
кейін бірі жүреді, одан кейін
қарқынды және кенеттен ысқырық
дыбыспен тыныс (реприз);
• баланың жағдайы мәжбүрлі, оның
беті қызарады немесе көкшіл
болады, көзі "қан құйылған секілді",
жасаурайды, тілі сыртқа қарай
итеріледі де және оның ұшы жоғары
қарай бүгіледі. Мойын, бет, бас
тамырлары білеуленеді.

24.

Спазматикалық жөтелдің өршу кезеңі. Бет және ауыз
қуысының шырышты қабатның цианозы

25.

Тілдің төменгі кескіштерімен
тіл асты(немесе қызыл иек)
жарақаттануы нәтижесінде
үзілуі мен жаралардың пайда
болуы байқалады, бұл
балалардағы көкжөтелдің
патогномиялық белгілері.
Тұтқыр, қалың, шыны тәрізді
шырышты, қақырық немесе
құсумен аяқталады;

26.

• Бетінің позтоздылығы, қабақтың ісінуі,
терінің бозаруы, периоральды цианоз,
өкпе эмфиземасының белгілері;
• Субконъюнктивті қан құйылу, бет пен
мойындағы петехиальды бөртпе;
• тимпанический оттенок перкуторного
звука, укорочение его в межлопаточном
пространстве и нижних отделах, над всей
поверхностью легких выслушиваются
сухие и влажные хрипы. Характерные
изменения в легких – исчезновение
хрипов после приступа кашля и
появление
вновь
через
короткий
промежуток времени над другими
легочными полями.
• перкуссияда
тимпанит,
оның
жауырынаралық
кеңістіктегі
және
төменгі бөліктердегі қысқаруы, өкпенің
бүкіл бетінің үстінде құрғақ және

27.

К
типичным
следует
относить варианты болезни,
при которых кашель имеет
приступообразный
характер, вне зависимости
от того, сопровождается ли
он репризами или нет

28.

https://vk.com/video340836821_172039665

29.

https://vk.com/video-33024301_161612635

30.

31.

АЙҚЫН КАТАРАЛЬДЫ СИНДРОМ(
РИНИТ, ФАРИНГИТ,
КОНЪЮКТИВИТ)АУРУДЫҢ
БАСТАПҚЫ КЕЗІНДЕ
ТҰРАҚТЫ ҚҰРҒАҚ ЖӘНЕ
ЫЛҒАЛДЫІРІ КӨПІРІШІКТІ
СЫРЫЛДАР
ҰЗАҚ УАҚЫТ ДЕНЕ
ТЕМПЕРЕАТУРАСЫНЫҢ
ФЕБРИЛДЬДІ БОЛУЫ

32.

ТУБЕРКУЛЕЗДІ БРОНХОАДЕНИТ
МАНТУ РЕАКЦИЯСЫ
КҮРТ ОҢ
ГЕНЕРАЛИЗДЕНГЕН
МИКРОПОЛИАДЕНИТ
КОРАНЬИ-ДЕ-ЛЯКАМПА И
ФИЛОСОФА
СИМПТОМДАРЫ ОҢ
ТАМАҚТАНУ
ДӘРЕЖЕСІНІҢ
ТӨМЕНДЕУІ, ТЕРІ
ЖАБЫНДЫЛАРЫНЫҢ
БОЗАРУЫ,
АЙҚЫНАСТЕНОВЕГЕТАТ
ИВТІ СИНДРОМ
ТУБЕРКУЛИНДІ
СЫНАМАЛАР ОҢ
БИТОНАЛЬДЫ
ЖӨТЕЛ
РЕНТГЕНОГРАММАД
А ТӘН ӨЗГЕРІСТЕР
ТУБИНФИЦИРЛЕНГЕН
БАЛА НЕМЕСЕ
ЕРЕСЕКПЕН КОНТАКТТЕ
БОЛУ

33.

КӨКІРЕКАРАЛЫҚ ІСІГІ
ҰЗАҚ ЖӨТЕЛІ БАР НАУҚАСТАРМЕН
ҚАТЫНАСТА БОЛМАУЫ
КЕЗБЕ НЕРВ ҚЫСЫЛУЫНАН ЖҮРЕК
РИТМІНІҢ ӨЗГЕРУІ
СПАСТИКАЛЫҚ СИПАТТАҒЫ ЖӨТЕЛ
ЭКСПИРАТОРЛЫ ЕНТІКПЕ
ДИСФАГИЯ, КӨМЕЙДІҢ ҚАЙТПА НЕРВ
ҚЫСЫЛУЫНАН ДАУЫСЫНЫҢ
ҚАРЛЫҒУЫ
ПТОЗ, МИОЗ, ЭКЗОФТАЛЬМ
БЕТ ПЕН МОЙЫННЫҢ ІСІНУІ
БАСҚАН КЕЗДЕ ВЕРХНЕЙ ПОЛОЙ
ВЕНЫ

34.

oОТБАСЫ МҮШЕЛЕРІНДЕ ОСЫҒАН ТӘН
АУРУЛАРДЫҢ БОЛУЫ
oФИЗИКАЛЫҚ ДАМУЫ АРТТА ҚАЛУЫ
oБРОНХООБСТРУКЦИЯ БЕЛГІЛЕРІ,
БАКТЕРИЯЛДЫ ИНФЕКЦИЯ ҚОСЫЛСА –
ПНЕВМОНИЯНЫҢ ДАМУЫ
oӨКПЕЛІК-ЖҮРЕК БЕЛГІЛЕРІ
oСИМПТОМЫ НЕДОСТАТОЧНОСТИ
ПОДЖЕЛУДОЧНОЙ ЖЕЛЕЗЫ, СТЕАТОРЕЯ
oТҰРАҚТЫ ІШ ҚАТУЫ
oПОРТАЛЬДІ ГИПЕРТЕНЗИЯМЕН
БИЛЛИАРЛЫ ЦИРРОЗ
oТЕРДЕ НАТРИЙ ЖӘНЕ ХЛОР
ИОНДАРЫНЫҢ КӨБЕЮІ
oРЕНТГЕНОЛОГИЯЛЫҚ БЕЛГІЛЕРІ:
БРОНХОЭКТАЗ, ӨКПЕЛІК ФИБРОЗ, ТЫНЫС
ШЫҒАРҒАНДА КӨКІРЕКАРАЛЫҚТЫҢ
ЖЫЛЖУЫ.

35.

• АЯҚ АСТЫНАН ПАЙДА БОЛАТЫН ЖӨТЕЛ ҰСТАМАСЫ
ЖАЛПЫ НТОКСИКАЦИЯ СИНДРОМЫНЫҢ АУРУ БАСТАПҚЫ
КЕЗІНДЕ БОЛМАУЫ
• ДЕНЕ ҚАЛПЫН ӨЗГЕРТКЕН КЕЗДЕ ҚАЙТАДАН ПАЙДА
БОЛАТЫН ЖӨТЕЛ ҰСТАМАЛАРЫ.
• ҚАНДА ЛЕЙКОЦИТОЗА И ЛИМФОЦИТОЗДЫҢ БОЛМАУЫ
• РЕНТГЕНОГРАММАДА ТӘН ӨЗГЕРІСТЕРДІҢ БОЛУЫ

36.

ҰЗАҚ САҚТАЛАТЫН ҚЫЗБА ЖӘНЕ ИНТОКСИКАЦИЯ
ПЕРКУТОРЛЫҚ ДЫБЫСТЫ ҚЫСҚАРТУ
ЫЛҒАЛДЫ ҰСАҚ КӨПІРШІКТІ СЫРЫЛДАР КРЕПИТАЦИЯ
ПЕРИФЕРИЯЛЫҚ ҚАНДА: ЛЕЙКОЦИТОЗ, НЕЙТРОФИЛЕЗ СОЛҒА
ЖЫЛЖУЫМЕН,
ЭТЖ
ЖОҒАРЛАУЫ,
НЕЙТРОФИЛЬДЕРДІҢ
ТОКСИКАЛЫҚ ДӘНДІ БОЛУЫ
• РЕНТГЕНОГРАММАДА ӨКПЕДЕ ИНФИЛЬТРАТИВТІ ӨЗГЕРІСТЕР
• АНТИБАКТЕРИАЛДЫ ТЕРАПИЯДА ОҢ ДИНАМИКА

37.

Лабораторлы зерттеулер
Жалпы қан анализі:
• лейкоцитоз (15–40х109/л), абсолютті
лимфоцитоз ЭТЖ қалыпты деңгейде;
• бактериялық асқынулар дамыған жағдайдалейкоцитоз, нейтрофилез, ЭТЖ үдеуі

38.

39.

Лабораторлы зерттеулер
• Иммуноферменттік талдау әдісімен қанда IgM (ерте
мерзімде) және IgG (аурудың кеш мерзімінде)
класындағы антиденелерді анықтайды;
• Серологиялық әдісті (РПГА, РА) көкжөтел
диагностикасын
кеш
мерзімде
немесе
эпидемиологиялық талдау (ошақтарды тексеру) жасау
үшін қолданады. Бір рет тексеру кезінде
диагностикалық титрі — 1: 80 (егілмеген); ерекше
антиденелердің титрінің сарысуларда (егілгендерде) 4
және одан да көп рет өсуі аса маңызды.
• Молекулярлық-генетикалық зерттеу (ПТР) ауыз
жұтқыншақтың артқы қабырғасынан патологиялық
материалды қоздырғыштың ДНҚ-на зерттейді.

40.

Бактериологиялық зертеуге араңнан жағынды алу
Материалды алу үшін
стерильді құрғақ немесе
«ылғалды»
мақта
тампондарын
қолданады.
Зерттелетін материал: жөтел
кезінде жұтқыншақтың артқы
қабырғасына
жиналатын
жоғарғы
тыныс
жолдарындағы шырыш.

41.

Материалды алу екі
жолмен қабылданады:
артқы
фаренгалды
тампон:
материалды
диагностикалық
және де
эпидемиологиялық
мақсатта алады.
жөтел
тақтайларымен:
жөтел болғанда
диагностикалық
мақсатта ғана
қолданылады.

42.

ГОСПИТАЛИЗАЦИЯҒА КӨРСЕТКІШ
Жоспарлы госпитализацияға көрсеткіш:
• Жабық және басқа да медициналық мекемелердегі
балалар (эпидемиологиялық көрсеткіштер бойынша).
Шұғыл госпитализацияға көрсеткіш:
• 5 жасқа дейінгі балаларда жалпы қауіп белгілерінің
болуы (сұйықтық іше алмайды немесе еме алмайды, әр
тамақ қабылдағаннан кейін немесе сұйықтық ішкеннен
кейін құсу, сол ауру бойынша анамнезінде тырысу болса
және летаргиялық немесе ес жоқ болса);
• көкжөтелдің ауыр және орташа ауыр формалары;
• көкжөтел
және
қосымша
субкомпенсирленген
/декомпенсирленген созылмалы аурулармен.

43.

ЖЕДЕЛ ШҰҒЫЛ КӨМЕК КЕЗЕҢІНДЕГІ
ДИАГНОСТИКА ЖӘНЕ ЕМ (Е)
1) Диагностикалық шаралар: шағымдарын сұрау,
физикалық тексеру.
2) Медикаментозды ем:
• 38,5С-тан жоғары қызба кезінде парацетамол 1015 мг/кг ішке немесе perrectum;
• Тырысулар кезінде – диазепам 0,5% – 0,2- 0,5
мг/кг б.е/і немесе к/і немесе perrectum;
• Тынс тоқтаған уақытта – сорғыш арқылы тыныс
жолдарын шырыштан тазарту, өкпенің жасанды
вентиляциясын жүргізу және оттегін беру.

44.

Ауруханалық деңгейдегі ем принциптері
• Шамалы режим, диета.
• Этиотропты ем: ампициллин немесе цефуроксим немесе
мидекамицин немесе азитромицин
• Бронхиальді өткізгіштікті жақсарту үшін: аминофиллин
• Жөтел ұстама сандарын және ұзақтығын азайту үшін –
нейроплегиялық заттар: диазепам 0,5%
• Десенсибилизирлеу мақсатында - хлоропирамин
• Орталық жүйке жүйесі жағынан асқынулары болғанда
(энцефалопатия) – дегидратационды терапия
• ГКС тағайындауға көрсеткіш – ауыр дәрежелі көкжөтелдегі келесі
көрсеткіштер болғанда: апноэмен бірге жөтел ұстамасы, 1 айға
дейінгі балаларда және энцефалитикалық бұзылыстары бар
балаларда жөтел ұстамасы кезіндегі жайылмалы бет цианозы.

45.

Әрі
қарай
жүргізу:
шығарулар
мен
реконвалесценттерге диспансерлік бақылау орнатуды
ұйымдастыру. Көкжөтелмен ауырған науқасты
спастикалық жөтелді басқаннан кейін, зертханалық
көрсеткіштер қалыптыға келгеннен кейін және
асқынуларды жоққа шығарғаннан кейін, спастикалық
жөтел пайда болғаннан 25 күннен кем емес уақыт
өткен соң шығарады.
Диспансерлік бақылауға алынады:
жасына байланыссыз көкжөтелдің ауыр
формаларының реконвалесценттері;
1 жасқа дейінгі балалар;
көкжөтелдің
асқынған
формаларының
реконвалесценттері (бронхөкпе жүйесі, ОЖЖ және
т.б.).

46.

Дәрігер-маманның балаларды қарау
схемасы
Балалар-инфекционист дәрігері немесе ЖТД –
шығарғаннан кейін 2, 6 және 12 ай өткен соң;
Дәрігер-пульмонолог 2 және 6 ай өткен соң;
Дәрігер-невропатолог 2, 6 және 12 ай өткен
соң (көрсеткіштеріне байланысты
параклиникалық тексеру жүргізіледі – ЭЭГ).
Қалдық көріністер толығымен жойылғаннан
кейін диспансерлік тіркеуден шығару.

47.

Көкжөтелдің профилактикасы
Аурудың басталуынан бастап 25 күн ішінде
оқшаулау науқасты.
Қатынасқа түскен балалары бар отбасылық
ошақтарда (көк жөтелмен ауыратын адамдар бар
отбасыларда)
14 күн бойы медициналық
бақылау орнатылады. Барлық жөтелетін балалар
мен ересектерге екі реттік бактериологиялық (екі
күн бойы немесе бір күн интервалмен) және
(немесе) бір реттік молекулярлы-генетикалық
зерттеу жүргізіледі.

48.

Көкжөтел профилактикасы
Қатынасқа түскен 7 жасқа дейінгі балалар
оқшауланған сәттен бастап 14 күн ішінде
карантинге
алынады
(көкжөтелге
қарсы
егілгендер және егілмегендер де қатынасқа
түсушілер болып саналады).
Сол уақыттан бастап көк жөтелмен ауырмаған
жаңа балаларды қабылдауға және бір топтан
екінші топқа ауыстыруға тыйым салынады.
Осы топтарға шектеу шаралары тағайындалады
(сабақ және серуен кестесін өзгерту, жалпы ісшараларға баруға тыйым салу).

49.

Көкжөтелдің профилактикасы
Белсенді иммунизация көкжөтелдің профилактикасындағы
негізгі әдіс болып табылады. Көкжөтелге қарсы халықты
иммунизациялау профилактикалық егулерінің ұлттық
күнтізбесі аясында жүргізіледі.
Жасушасыз адсорбирленген сұйық көкжөтел-күл-сіреспе
вакцинасы (АЖзККС)
Вакцинация: 2, 3, 4 ай. Ревакцинация: 18 ай. және 6-7 жас

50.

Көкжөтелдің профилактикасы