Polityka fiskalna

1.

Polityka fiskalna

2.

System
”układ elementów mający określoną strukturę i stanowiący logicznie
uporządkowaną całość”
(różne podejście do struktury, podmiotowe, przedmiotowe itp
https://sjp.pwn.pl/slowniki/system.html

3.

Finanse publiczne
obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich
rozdysponowaniem, a w szczególności: gromadzenie dochodów i przychodów
publicznych, wydatkowanie środków publicznych, finansowanie potrzeb
pożyczkowych
Finanse prywatne obejmują:
-Zasoby pieniężne indywidualnych jednostek prowadzących działalność
gospodarcza i spółek
- Zasoby pieniężne gospodarstw domowych
Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej Główny Urząd Statystyczny Warszawa 2020 s.640

4.

Dz. U. 2009 Nr 157 poz. 1240 U S T AWA z dnia 27 sierpnia 2009 r.
o finansach publicznych
Art. 3. Finanse publiczne obejmują procesy związane z
gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem,
w szczególności:
1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;
2) wydatkowanie środków publicznych;
3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
5) zarządzanie środkami publicznymi;
6) zarządzanie długiem publicznym;
7) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej
PROCES - przebieg następujących po sobie i powiązanych przyczynowo określonych zmian

5.

Polityka
Harold D. Lasswell – pisał, że polityka umożliwia udzielenie odpowiedzi na
pytania „who gets what, when, and how”
(Harold D. Lasswell, Politics: Who Gets What, When, How).
• Zatem, polityka to walka o możliwość wpływania na to:
• kto w danym społeczeństwie otrzyma dostęp do zasobów/dóbr,
• jakie dobra (np. przywileje podatkowe, kluczowe stanowiska w spółkach
Skarbu Państwa, prawa polityczne itd.) otrzyma i w jakiej ilości,
• kiedy te dobra otrzyma, oraz
• w jaki sposób, jakimi metodami ograniczone zasoby zostaną podzielone
między członków społeczeństwa.
http://isp.uni.lodz.pl/politologia/

6.

Polityka fiskalna (skarbowa, budżetowa)
obejmuje wszystkie posunięcia rządu w sferze wpływów i wydatków
budżetowych w celu uzyskania kontroli i wywarcia wpływu na podział
dochodów oraz na ogólny poziom aktywności gospodarczej w kraju.
System rynkowy, red. M. Nasiłowski, Wyd. Key Text, Warszawa 2016 s.20

7.

Funkcje polityki fiskalnej
• redystrybucyjna - polega na wpływie przez państwo na dochody
różnych podmiotów w ramach procesu podziału produktu
społecznego
• alokacyjna - państwo wpływa na kształtowanie się alokacji zasobów
służących wytwarzaniu produktu społecznego (ulgi, zwolnienia,
subsydia)
• stabilizacyjna – polega na działaniu państwa na rzecz trwałego i
zrównoważonego wzrostu w warunkach stabilnego poziomu cen oraz
wysokiego zatrudnienia.
• fiskalna, równowagi, wzrostu gospodarczego (ekonomiczne)

8.

Rodzaje polityki fiskalnej
• aktywna polega na podejmowaniu takich decyzji dotyczących zmian
dochodów i wydatków budżetowych, które umożliwiają osiągnąć
zamierzone cele gospodarcze. Świadomy interwencjonizm –
wykorzystanie konkretnych instrumentów fiskalnych. (ma charakter
dyskrecjonalny – uznaniowy)
• Pasywna polega na wykorzystaniu automatycznych stabilizatorów
koniunktury

9.

Słabości aktywnej polityki fiskalnej
Istotną słabością jest to, że decyzje dotyczące korygowania działania
instrumentów fiskalnych wymagają zmian legislacyjnych. Prowadzi to
do opóźnień w działaniach tych instrumentów polityki fiskalnej.
Opóźnienia te wynikają z czasu niezbędnego do sformułowania i
wdrożenia środków polityki interwencyjnej.

10.

Najważniejsze rodzaje opóźnień:
• Diagnostyczne – związane z oceną sytuacji, zmian zachodzących w
gospodarce oraz z zebrania i przetworzenia danych statystycznych.
• Decyzyjne – wynikające z czasu potrzebnego do dokonania wyboru.
• Wdrożeniowe – ze względu na czas potrzebny do praktycznego
zastosowania wybranych instrumentów.
• Związane z reakcją podmiotów gospodarczych na wprowadzone
narzędzia interwencyjne.

11.

Pasywna polityka fiskalna
Automatyczne stabilizatory koniunktury to instrumenty działające
samoczynnie bez potrzeby ingerencji państwa. Automatyzm tych
środków polega na tym, że:
• Po ich zatwierdzeniu zaczynają działać bez konieczności
wprowadzania częstych korekt na skutek zmian sytuacji gospodarczej,
• Siła i zakres działania zależy niemal wyłącznie od skali zmian poziomu
aktywności gospodarczej
(podatki PIT, CIT, podatki pośrednie dotyczące artykułów
konsumpcyjnych, zasiłki, subwencje)

12.

Słabości automatycznych stabilizatorów
koniunktury
• Działają popytowo a więc krótkookresowo,
• Ich zadaniem jest stabilizacja a nie wzrost poziomu aktywności
gospodarczej.
• Nie są w stanie zapewnić warunków zrównoważonego, który wymaga
takiej samej stopy wzrostu mocy wytwórczych, zatrudnienia i
efektywnego popytu.
• Dlatego pojawiają się poglądy na potrzebę wspomagania
automatycznych stabilizatorów koniunktury przez aktywne formy
polityki

13.

Ponadto skutkiem działań automatycznych
stabilizatorów koniunktury jest:
Tendencja do powstawania deficytu budżetowego w okresach recesji
(wysokie wydatki rządowe na tworzenie dodatkowego popytu
globalnego i niskie dochody budżetowe).
Powstawanie nadwyżek budżetowych w okresach ożywienia
gospodarczego.

14.

Budżet
Zestawienie dochodów i wydatków państwa

15.

Jedność – wszystkie przychody i wydatki Wspólnoty muszą być zebrane
łącznie w formie jednego dokumentu. Dzięki temu wydatkowanie
środków Wspólnoty może być efektywnie nadzorowane. Zasada ta
wynika bezpośrednio z art. 268 Traktatu Rzymskiego.

16.

Jednoroczność – oznacza to, że poszczególne operacje budżetowe
odnoszą się do konkretnego roku budżetowego, dzięki czemu
łatwiejsza jest kontrola realizacji budżetu. Zasada ta ma charakter
uniwersalny i dotyczy również budżetów krajowych.

17.

Uniwersalność – oznacza, że poszczególne kategorie przychodów nie
mogą być przypisane konkretnym wydatkom. Przychody i wydatki
muszą być wprowadzane w pełnej kwocie bez dostosowywania grup
przychodów do grup wydatków. Zasada uniwersalności, podobnie jak
jednoroczności, cechuje również budżety krajowe.

18.

Równowaga – oznacza zrównoważenie wydatków i przychodów. W
przypadku budżetu UE jest interpretowana w sposób szczególny – oznacza
bilansowanie źródeł przychodów w taki sposób, aby pokryć przewidywane
wydatki, ponieważ decyzje dotyczące wydatków są pierwotne w stosunku
do określenia źródeł ich finansowania. Wzrastające wydatki oznaczają
konieczność poszukiwania nowych źródeł dochodów – odwrotnie niż przy
budżetach krajowych, gdzie określenie przychodów powinno mieć
charakter pierwotny w stosunku do planowania wydatków. W przypadku
budżetu UE niedopuszczalny jest deficyt oraz zaciąganie pożyczek i
kredytów na jego pokrycie. W przypadku pojawienia się dodatkowych
wydatków konieczne jest uchwalenie budżetu uzupełniającego – w
praktyce oznacza to poszukiwanie dodatkowych źródeł dochodów.
Przeszacowanie dochodów oznacza konieczność uchwalenia budżetu
korygującego, co ma na celu uniknięcie ewentualnego deficytu. Ewentualna
nadwyżka może powstać na skutek niepełnego wykorzystania środków lub
zbyt niskiemu oszacowaniu dochodów. Nadwyżka budżetowa jest w takim
wypadku przekazywana na poczet przyszłorocznego budżetu.

19.

• Szczegółowość – każdy wydatek budżetu powinien być powiązany z
konkretnym celem, dzięki temu ułatwione jest wykonanie budżetu i
zapewnienie zgodności z życzeniami podmiotów uczestniczących w
procedurze budżetowej.

20.

Struktura Budżetu Państwa 2019 rok
Rocznik Statystyczny RP Warszawa 2020 GUS s 645-646.
Dochody
100%
Dochody podatkowe
91,7
1. Podatki pośrednie
63,8
VAT
45,2
Akcyzowy
18,1
od gier losowych 0,6
2.Podatek dochodowy
26,3
Inne dochody podatkowe
1,6
Dochody niepodatkowe
7,8
Środki z UE i innych źródeł
0,5
Wydatki
100%
Dotacje i subwencje
56,3
Świadczenia na rzecz osób fizycznych
6,8
Wydatki bieżące jednostek budżetowych
18,9
Wydatki majątkowe
4,5
Obsługa długu Skarbu Państwa
6,6
Środki własne UE
5,2
Współfinansowanie projektów z udziałem
środków UE
1,6

21.

Struktura Budżetu państwa 2020
dochody
wydatki
Dochody podatkowe
88,2
1. Podatki pośrednie
61,6
VAT
44,0
Akcyzowy
17,1
od gier losowych 0,6
2.Podatek dochodowy
25,0
Inne dochody podatkowe
1,5
Dochody niepodatkowe
11,3
Środki z UE i innych źródeł
0,5
Dotacje i subwencje
58,6
Świadczenia na rzecz osób fizycznych
5,2
Wydatki bieżące jednostek budżetowych
16,9
Wydatki majątkowe
6,6
Obsługa długu Skarbu Państwa
5,8
Środki własne UE
4,9
Współfinansowanie projektów z udziałem
środków UE
1,9

22.

Polityka budżetowa
Polega na doborze źródeł i metod gromadzenia środków publicznych
oraz kierunków i sposobów realizacji wydatków publicznych dla
osiągnięcia celów społecznych i gospodarczych, ustalonych przez
odpowiednie władze państwowe.

23.

Budżet państwa
Może osiągać 3 stany:
• równowagi
• nadwyżki
• deficytu – gdy wydatki są większe niż wpływy, (3% PKB)

24.

25.

T – podatki,
R–
wydatki budżetu (obrona, kultura, oświata, służba zdrowia itp.
zasiłki, wypłaty z funduszu ubezpieczeń społecznych, odsetki od
długu,
T/Y
stopa podatkowa (udział podatków w dochodzie narodowym)
Y=PKB poziom wytwarzanego dochodu

26.

Przyczyny deficytu budżetowego
• Nadmierne wydatki budżetowe (duże inwestycje publiczne, transfery, wysokie
koszty obsługi kosztu długu publicznego);
• Zbyt niskie dochody budżetowe (niskie stopy opodatkowania, mała efektywność
systemu ściągania podatków, pogorszenie koniunktury gospodarczej). Z reguły
większy deficyt w okresie recesji, gdy PKB spada i mniejszy w okresie ożywienia,
kiedy PKB wykazuje znaczny wzrost
• Roszczeniowe oczekiwania różnych grup społecznych, że państwo będzie spełniać
funkcję gwaranta bezpieczeństwa socjalnego, finansując część konsumpcji mniej
zamożnych.
• Sposób uchwalania budżetu przez parlament. Różne siły społeczne - z jednej
strony zainteresowane są minimalizacją podatków, z drugiej zaś maksymalizacją
wydatków. Zwykle nikt nie jest zainteresowany w zrównoważeniu dochodów z
wydatkami.

27.

Rodzaje deficytów budżetowych
• DEFICYT RZECZYWISTY
• faktyczna różnica pomiędzy wydatkami a dochodami budżetowymi
• DEFICYT CYKLICZNY
• różnica między wydatkami i dochodami państwa, realizowanymi w
warunkach, gdy gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym
wykorzystaniu mocy produkcyjnych (okres recesji lub ożywienia)
• DEFICYT STRUKTURALNY
• symulowane, hipotetyczne różnice między wydatkami a dochodami,
realizowanymi w warunkach pełnego zatrudnienia i naturalnej stopy
bezrobocia

28.

Źródła pokrycia deficytu budżetowego
• Sprzedaż skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i
zagranicznym.
• Kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych.
• Pożyczki.
• Prywatyzacja majątku Skarbu Państwa.
• Nadwyżka budżetu państwa z lat ubiegłych.
• Podwyższenie podatków.
• Dodatkowa emisja pieniądza.

29.

Skutki zwiększania deficytu budżetowego
• Dodatkowy wzrost podaży rządowych papierów dłużnych na pokrycie
dodatkowego deficytu,
• Wzrost oprocentowania rządowych papierów dłużnych (wzrost stopy
procentowej),
• Napływ kapitału spekulacyjnego,
• Aprecjacja, (wzrost siły nabywczej pieniądza danego kraju)
• Spadek konkurencyjności krajowych przedsiębiorstw,
• Ujemne saldo obrotów bieżących w bilansie płatniczym w wyniku działania
mechanizmu tzw. Bliźniaczych deficytów (twin deficits).
(deficyt budżetowy - - - deficyt obrotów bieżących)

30.

• Deficyt budżetowy finansowany długiem stanowi drenaż
oszczędności, podnosi stopę procentową i zmniejsza inwestycje
prywatne (tzw. efekt wypychania);
• Przyszli podatnicy spłacają wierzycieli – redystrybucja
międzypokoleniowa;
• W przypadku długu zagranicznego musi to oznaczać w przyszłości
redystrybucję na rzecz zagranicy;

31.

Efekt wypychania (crowding out effect)
Polega na tym, że wzrost aktywności gospodarczej sektora publicznego
powoduje spadek aktywności gospodarczej sektora prywatnego.
Wypychanie pośrednie (finansowe) następuje gdy banki komercyjne
dokonują zakupów rządowych papierów wartościowych a tym samym
zmniejszają pulę dostępnych środków - kredytów dla sektora
prywatnego.
Wypychanie bezpośrednie - sektor prywatny otrzymuje potrzebne
usługi od państwa ( np. kształcenie, służba zdrowia) i ogranicza swoje
wydatki na te cele.

32.

Dług publiczny 60% PKB
Dług publiczny – finansowe zobowiązanie państwa z tytułu
zaciągniętych pożyczek (u ludności i przedsiębiorstw)

33.

Przyczyny powstawania długu publicznego
1. Długo utrzymujący się deficyt budżetowy, który przekształca się w
dług publiczny.
2. Okresy wzmożonych wydatków publicznych,
3. Realizowana doktryna ekonomiczna, polegająca na utrzymywaniu
deficytu budżetowego i długu publicznego jako narzędzi
interwencjonizmu państwowego.
4. Realizacja celów politycznych rządzących, którzy nie podwyższają
podatków, ale nie dokonują również koniecznych redukcji wydatków
publicznych.

34.

5. Pułapka zadłużenia.
6. Zaległości o charakterze odszkodowań czy rekompensat w tytułu nie
wywiązywania się budżetu ze świadczeń wobec ludności np. nie
podwyższania w pewnym okresie płac w sferze budżetowej.
7. Kumulacja niedoborów z tytułu publicznych poręczeń i gwarancji oraz
zobowiązań zaciąganych przez fundusze, agencje rządowe i inne
jednostki sfery budżetowej.
8. Zobowiązania odszkodowawcze.
9. Przymusowe wywłaszczenia mienia na zasadach odpłatności.

35.

Konstytucja RP Rozdział X FINANSE
PUBLICZNE
• Art. 216.
Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń
finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny
przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób
obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz
państwowego długu publicznego określa ustawa.
• Art. 220.
Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu
budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku
państwa.

36.

Ekwiwalentność David Ricardo - Robert Barro
Dowodzi ona, że zaciągnięcie przez rząd pożyczki w sektorze prywatnym lub
dodatkowa emisja pieniądza skutkami nie różnią się od pokrycia wzrostu
wydatków budżetowych wpływami podatkowymi; gdy rząd zastosuje np. ulgi
podatkowe, finansując wynikły stąd deficyt sprzedażą obligacji, racjonalnie
rozumujące podmioty gospodarcze wyciągną stąd wniosek, że w przyszłości
rząd, chcąc spłacić zaciągnięty w sektorze prywatnym dług, będzie zmuszony
zwiększyć podatki; zareagują więc one na wzrost deficytu ograniczeniem
konsumpcji i zwiększeniem oszczędności w stopniu odpowiadającym
wzrostowi wydatków państwowych. Podobnie zareagują one na próbę
finansowania deficytu przez emisję pieniądza; będą przewidywać, że wzrost
podaży pieniądza spowoduje w przyszłości przyspieszenie inflacji; podmioty
gospodarcze, broniąc się przed erozją realnej wartości zasobów pieniężnych
na skutek inflacji, zwiększą oszczędności ograniczając konsumpcję.

37.

Krzywa Artura Laffera