Күн жүйесі

1.

Дайындағандар : Асилхан Назым .Ускенбай Шұғыла

2.

Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.Күн – жұлдыз
2. Күннің құрылымы
3. Николай Коперник
4. Күн дақтар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

3.

Бұл жарық, бұл жылу және тағы басқалар.
Күн болмаса, Жерде тіршілік болмас еді.
Сондықтан мен бұл материалды біздің жарық
көретін өнерпазға арнағымыз келеді.Күн жер
өмірінде ерекше рөл атқарады. Күн тек жарық
пен жылу көзі ғана емес, сонымен қатар
энергияның басқа түрлерінің (мұнай, көмір, су,
жел энергиясы) бастапқы көзі. Күннің массасы
бүкіл жүйенің 99,87 %-ін құрайды, ал планеталардың ішіндегі ең ірісі Юпитердің массасы —
0,1% ғана. Сондық-тан да, бұл жүйені
құрайтын барлық ғарыштық денелердің
тартылу орталығы — Күн болып саналады. Күн
жүйесіне кіретін барлық планеталар өз-ара
гравитациялық тартылыс күшіне қарай, бірбіріне әсерін тигізіп отырады.

4.

Күн (жұлдыз)
Күн — Күн жүйесінің орталық денесі, Жерге
ең жақын жұлдыз. Күн – спектрлік класы G2V,
абсолют жұлдыздық шамасы +4,83 болатын
сары ергежейлі жұлдыз. Ол біздің Галактика
центрінен 9 – 10 кпк қашықтықта орналасқан.
Жақын жұлдыздармен салыстырғанда Күн
1,97х104 м/с жылдамдықпен Геркулес
шоқжұлдызы бағытында қозғалады;
Галактика центрін 230 млн. жылда бір рет
айналып шығады. Бүкіл күн жүйесі
массасының 99,866%-ы Күнде жинақталған.
Жерден Күнге дейінгі орташа қашықтық
1,496x1011 м.

5.

Адам баласын аспан әлемі ол пайда болғаннан-ақ сансыз сұрақтарға әкеліп
тірегені анық. Ғарыш жайлы түсініктер ерте замандарда түрлі мифтерді
тудырса, ал кейбір халықтарда құдайлық дәрежеге дейін көтеріліп, әспеттеген.
Кейіннен ғылымдағы ғаламат төңкерістерден кейін аспан әлемінің кілті
адамзаттың қолына тиген еді...
Күн жүйесі осыдан 4,9 млрд жыл бұрын
пайда болған. Ғалымдар оның пайда
болуын, о бастағы алып материяның
жарылысымен байланыстырады. «Үлкен
жарылыстан» кейінгі шаң-тозаң мен
газдан қазіргі ғаламшарлар және басқа
де ғарыш объектілері қалыптасқан
деседі.

6.

Күн жүйесінің планеталары.
Қазіргі кездегі көзқарас бойынша Күн —
плазмалық отты шар деп есептеледі.
Оның құрамында 70-ке жуық химиялық
элементтер бар екені
анықталады.Олардың ішіндегі ен,
негізгісі — сутегі (50%) және гелий
(40%)болып есептеледі. Күннін масса
жермен салыстырғанда да одан 330
мың есе, ал диаметр 109 есе артық
(радисы орта есеппен—686000 км);
орташа тығыздығы 1,41 г/см3сыртқы
қабаттарының орташа темепературасы
56 6000°С. Қүннің жасы 6—6,5 млр
,жыл.Күн жүйесінің қүрамында: 9
планета,42 планета-серіктері, 50
мыңнан астам ұсақ астероидтар
(планетоидтар), жүздеген кометалар
және толып жатқан метеориттер мен
метеорлар бар екендігі белгілі

7.

Күн –Жер байланыстары. Күн Жерде болатын құбылыстарға үлкен
ықпалын тигізеді. Ол Жер бетінің негізгі жылу көзі болып табылады. Күн
Жерді жарықтандырып және жылытып қана қоймайды, сонымен қатар
шамамен 11 жыл сайын болып тұратын күн белсенділігі – бірқатар
геофизикалық құбылыстардың тууына жол ашады. Мысалы, зарядталған
бөлшектер ағыны Жердің магнит өрісіне қатты әсер етеді және магниттік
дауылдар зарядталған бөлшектерді атмосфераның ең төменгі
қабаттарына алып келеді, осыдан полярлық шұғылалар пайда болады.
Күннің қысқа толқынды сәуле шығаруы радиотолқындардың таралуына
күшті әсер етеді, кей кезде родио байланыс бұзылады, Күндегі белсенді
процестер жанама түрде органикалық әлемнің, яғни жануарлар мен
өсімдіктердің күрделі процестеріне де әсер етеді. Бұл әсерлер мен
олардың жүру механизмін қазіргі уақытта түрлі бағыттағы ғалымдар
мұқият зерттеуде.

8.

Күннің құрылымы
Оны зерттеуді жеңілдету үшін Күннің
құрылымы 6 қабатқа бөлінеді, ішінен бастап
жақсы сараланған аймақтарға бөлінеді:
-Күн ​ядросы
-Радиациялық аймақ
-Конвективті аймақ
-Фотосфера
-Хромосфера

9.

МАГНИТ ӨРІСІ
magnetoactive жұлдызды зерттеушілер жиналған Sun, туралы
ақпарат, ол екенін көрсетеді. магнит
өрісі оған құрылған, әрбір 11 жыл,
оның бағытын өзгертеді. Оның күші,
сондай-ақ уақыт өткен сайын өзгеріп
отырады. Барлық осы қайта сияқты
арнайы іс-шаралар сипатталады күн
белсенділігінің, деп аталады күн
дақтарын, жел соққылары. Олар
тудыруы шұғыла және , Магнитті
дауылдар теріс әлемдегі кейбір
құрылғылардың жұмысын, халықтың
әл-ауқатын әсер ететін

10.

Орта Азия ғалымыт дүниенің
құрлысы туралы ілімі
Әбу Райхан әл-Бируни
Коперниктен 500 жыл
бұрын, Жердің Күнді
айнала қозғалатыны
туралы болжам жасаған.
Жердің глобусын жасап, 20
жыл бойы Күнді бақылап,
Күнді отты шар деп
есептеген. Әбу Райхан әлБируни

11.

Николай Коперник
Николай Коперник
Николай Коперник (1473 –
1543), ұлы поляк астрономы,
дүниенің гелиоцентрлік
жүиесін құрастырды.
Коперник аспан денелерінің
көрінерлік қозғалысын
Жердің өз осінен
айналуымен және Жердің
Күнді айнала қозғалысымен
түсіндірді

12.

Бағзы Қытай астрономдары б. э. д. ІІ
мыңжылдықта Ай мен Күн қозғалысын зерттеп
толық Күн және Ай тұтылуларын жоғары
дәлдікпен есептей білген. Ал, ежелгі Грекияда
астрономия біршама дамыған ғылымдар
қатарында болды. Қазақ халқы үшін де, күндіз
Күннің, түнде Ай мен жұлдыздардың өзгерісі мен
орналасуына қарап, өздерінің көшіп-қону
бағытын туралап, уақытты мерзімдеп, ауа райын
болжауда аспандағы жұлдыздардың маңызы
ерекше болған.

13.

Күн дақтар
Олар фотосфераның магнит өрісі өте қарқынды
аймақтары. Олар күн дискісіндегі қара дақтарға ұқсайды
және басқаларына қарағанда салқын. Олар көбінесе
өзгермелі топтарда пайда болады, олардың кезеңділігі 11
жыл: әйгілі Күн циклі.
Дақтар топтары өте динамикалық, Күннің айналу
қозғалысын қадағалап, үлкенірек нүкте алға шығады, ал
екінші топты жабады. Ғалымдар салыстырмалы түрде
сәттілікпен әр циклдегі дақтардың санын болжауға
тырысты.

14.

Күн дақтарын зеріттеген
ғалымдар
XVII ғ. басында Галилей күн дақтарының атақты телескопиялық бақылаулары,
оның дақтың күннің бетінде екенін дәлелдеу үшін күресі жатады. Күннің айналуы
ашық болды, ядролар мен бір жарым дақтар туралы деректер жинақталды,
Күндегі дақ түрлендіргіш аймақтар табылды. Дегенмен, дақтар ұзақ уақыт бойы
тау шыңдары немесе вулкандық атқылаулар өнімдерін қабылдаған. Жарты
ғасырдан астам Вильям Гершельдің фантастикалық теориясы мойындалды, ол
1795 жылы ұсынылған, ол кейіннен расталған а ұғымдарына негізделген. Вилсон
дақ-бұл күн бетіндегі тереңдік. Гершель теориясына сәйкес, күннің ішкі ядросысуық, қатты, қараңғы, екі қабатпен қоршалған: бұлт сыртқы қабат-бұл
фотосфера, ал ішкі-қорғаныс экранының рөлін атқарады. Дақ көлеңкесі-бұл
Бұлтты қабаттар арқылы күннің суық ядросының жарығы, ал бір жарым-бұлт ішкі
қабаттың саңылаулары. Гершель өз теориясынан келесі жалпы қорытынды
жасады: “осы жаңа көзқараспен күн маған ерекше ұлы, үлкен және жарқын
планетамен көрінеді; әлбетте, бұл біздің жүйенің бірінші немесе, дәлірек
айтқанда, жалғыз бастапқы денесі… ол басқа планеталар сияқты өмір сүруі
мүмкін, органдары осы үлкен шарға үстем болатын ерекше шарттарға сай
болатын тіршілік”.

15.

Қазақстандағы күнді зеріттеу
жұмыстары
Қазақстан Республикасында Күнді бақылау және
зерттеу жұмыстары 1950 жылдардан басталды.
1954 ж. бірінші рет коронографтың көмегімен Күн
тәжінің ішінде толқын ұзындығы 5303 және 6374
болатын эмиссиялық сәуле шығару
сызықтарының барлығы тіркелді. Осы жылы
Үлкен Алматы көлінің маңында теңіз деңгейінен
3000 м биіктікте Күн стансасы салынды. Бұл
бекет үлкенді-кішілі екі жаңа коронографпен,
горизонтальды Күн телескопы, спектрограф және
еселік фотогелиографпен жабдықталып, Күн
физикасын зерттеуге үлесін қосуда.

16.

Күнді бақылау
аспаптары
SLR камераларына арналған
жарық сүзгілері
Спектрограф
Күнді бақылау үшін күн телескоптары деп аталатын арнайы құралдар
қолданылады. Күннен келетін сәуле шығару қуаты ең жарқын
жұлдыздардан жүз миллиард есе көп, сондықтан күн телескоптарында
диаметрі бір метрден аспайтын объективтерді пайдаланады, бірақ бұл
жағдайда да жарық көп мөлшерде күшті ұлғаюды пайдалануға және
жұмыс істеуге мүмкіндік береді, осылайша, диаметрі 1 м-ге дейін күн
бейнелерімен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Ірі күн телескоптарында
объективтердің фокустық қашықтығы жүздеген метрге жетеді. Мұндай
ұзын құралдарды параллактикалық қондырғыларда орнату мүмкін емес
және олар әдетте қозғалмайды. Күн сәулесін қозғалыссыз орналасқан
күн телескопқа бағыттау үшін екі айналар жүйесін пайдаланады,
олардың біреуі қозғалыссыз, ал екіншісі бүтіндігі деп аталады, күннің
көзге көрінетін тәуліктік жылжуын аспан бойынша жинақталатындай
етіп айналады. Телескоп өзі тік (мұнаралы күн телескоп) немесе
көлденең (көлденең күн телескоп) орналасады. Телескоптың
қозғалмайтын орналасу ыңғайлылығы күн сәулесін талдау үшін үлкен
аспаптарды (спектрографтар, үлкейтетін камералар, түрлі жарық
сүзгілері) пайдалануға болады.

17.

Күн энергиясының маңызы
Дүние жүзіндегі жанды атаулының барлығы үшін өміршең маңызды Күн бүгінгі таңда
балама энергия көзі ретінде де маңызды. Күн энергиясы су жылыту, салқындату, жылыжай
сынды көптеген салада тікелей қолданылады. Осы энергия электр қуатына Күн панельдері
арқылы айналдырылады.Баршаға мәлім, қалдық жағармайлардан шығатын энергия зиянды
газ шығуына себеп болып, табиғатты ластайды. Осыған керісінше, шексіз энергия көзі Күн
газ, тұман, күкірт немесе радиация сынды қалдық қалыптастырмайды. Күн энергиясы
стансаларының салынуында алғашқыда құны жоғары болса да, энергияны жинау үшін
арнайы жиһаз немесе операция қажет болмағандықтан, басқа шығын шықпайды. Дүние
жүзінің көптеген жерінде қолдануға болатын Күн энергиясы табиғатты қорғаудың ең тиімді
жолдарының бірі. Айырықша жергілікті қолданысқа да сай болуы үлкен артықшылық.
Түркия Күн энергиясы әлеуеті тұрғысынан едәуір бай аймақта орналасқан. Түркияда жерге
түсетін Күн сәулесінің мөлшері тұтыну мөлшерінен мыңдаған есе көп. Осы энергия көзін
дұрыс қолдана білу энергияда шетелдерге тәуелділікті азайтып, ел экономикасына үлкен
үлес қосады. Күн энергиясынан барлық салада ең тиімді түрде пайдалану үшін мына
шарттар
• - Ғимараттардың Күн энергиясын пайдаланатын түрде жобалануы,
• - Күн панельдерінің көбейтілуі,
• - Мүмкіндігінше Күн энергиясымен жұмыс істейтін батарея мен өнімдерді таңдау,
• - Күн энергиясымен жұмыс істейтін су жылыту жүйелерінің арттырылуы керек.
Шексіз, зиянсыз және тегін Күн энергиясы таза табиғат және мықты экономика үшін өте
маңызды.

18.

Күннің қозғалысы
мен айналуы
Күн өз өсін шамамен 27 күнде бір рет айналады. Бұл айналу күн дақтарының
қозғалысын бақылау арқылы анықталған. Күннің айналу осі Жер орбитасының
осінен шамамен 7,25 градусқа қисайған, сондықтан біз жыл сайын қыркүйекте
Күннің солтүстік полюсін, ал наурызда оңтүстік полюсін көбірек көреміз.Күн
газ/плазма шары болғандықтан, планеталар мен айлар сияқты қатты айналуы
қажет емес. Шындығында, Күннің экваторлық аймақтары (24 күн) полярлық
аймақтарға (30 күннен көп) қарағанда тезірек айналады. Бұл "дифференциалды
айналудың" көзі күн астрономиясының қазіргі зерттеулерінің саласы болып
табылады.Күн өз өсін айналып қана қоймай құс жолы галактикасін 225 миллион
жылда бір рет айналып шығады, құс жолы галактикасі галактикалар шоғырын
айналады, планеталар өз өсін айналумен бірге күнді айналып қозғалыс жасайды,
ай да осылармен ұқсас өз өсін айналумен бірге жершарыны айналып қозғалыс
жасайды.Жершары бір секндта 460 метір жылдамдықпен өз өсін айналса, күнді
бір секндта 30 километр жылдамдықпен айналады, күн болса құс жолы
галактикасін бір секндта 220 километр жылдамдықпен айналып қозғалыс
жасайды екен.

19.

Қорытынды
Қазір ғалымдар Күн табиғатын зерттейді, оның
Жерге әсерін анықтайды, сарқылмайтын күн
энергиясын іс жүзінде қолдану мәселесімен жұмыс
істейді. Күн-бізге жақын жұлдыз, күн жүйесіндегі
жалғыз жұлдыз. Сондықтан күнді зерттей отырып,
жұлдыздарға тән және жұлдыздардың үлкен
қашықтығына байланысты егжей-тегжейлі бақылауға
болмайтын көптеген құбылыстар мен үдерістер
туралы білеміз

20.

Пайдаланылған әдебиеттер
1.“Балалар Энциклопедиясы”, V-том
2.Ғарыш туралы барлығы. 2016. Әлемнің саяхаты. Баспа қызметін
елестетіп көріңіз.
3.Бұл қалай жұмыс істейді. 2016. Ғарыш кітабы. Баспа қызметін елестетіп
көріңіз.
4.Остер, Л. 1984. Қазіргі астрономия. Редакциялық реверте.
5.Википедия. Герцпрунг-Рассел диаграммасы. Қалпына келтірілді:
es.wikipedia.org.
6.Википедия. Жұлдыздар популяциясы. Қалпына келтірілді:
es.wikipedia.org.