Экология және тұрақты даму (1)

1.

«Экология және тұрақты даму» пәні бойынша
Гидросфераға антропогендік фактордың әсері
оқытушы: Абдрахманова Жадыра Бекдаулетқызы

2.

Жоспар
• Кіріспе
• Судың қасиеттері
• Адам организміндегі судың “міндеттері ”
• Суды ластаушы көздер
• Судан туындайтын ауру түрлері

3.

КІРІСПЕ
Табиғат байлықтарының бірі – су. Су адамдар мен жануарлардың дене құрамына кіріп, онда
болатын зат және энергия айналымына қатысады. Бұл айналымдар тек сулы ортада жүретінін
ескерген жөн. Өсімдік және жануар организмдері ұлпаларының негізгі массасын су құрайды,
оның салыстармалы мөлшері 50-80%. Ал ересек адамның денесінің 65 пайызы судан тұрады.
Ал балаларда бұл мөлшер 80% -ға жетеді. Адам денесіндегі ең қатты нәрсе сүйек болса, оның
құрамында да 22% су бар, ал қан плазмасында - 90-92%, етте – 760%, ал адам миында 89%, 3
айлық іштегі нәрестеде 95%, ал 5 айлығында 86%, жаңа туыған балада 70% су болады екен.
Кейбір есептерге қарағанда адам өз өмірінде 25 тонна шамасында су ішеді екен. Тағы да
мысал келтіретін болсақ, адам су болмаса 2-3 күнде өледі екен. Ал егер сол адамға су беріп
бірақ тамақ бермесе, адам 40-45 күнге шыдайды. Барлық адамдардың денесінің
температурасы 36,60С болып тұрады. Ал, қатты науқастанып қалған кездің өзінде, 350С-тан
төмен және 420С-дан жоғары көтерілмейді. Табиғаттағы осы ғажайып құбылысты түсіндіру
қиын, бірақ бұны адам денесіндегі көп мөлшерде болатын судың арқасында деп түсінуге
болады. Денедегі су мөлшері 10-12 пайызға кемісе адам әлсіреп, шөлдеп, аяқ-пен қолы
дірілдей бастайды, 20-25 пайызға кемісе өмір сүруі тоқтайды. Бір адам 70 жылда орта
есеппен 50 тонна су ішетін көрінеді, ал биологиялық қажеттіліктерді өтеу үшін адамға
тәулігіне 2-5 литр су керек.

4.

Гидросфера -Жердің су қабығы.Гидросфера Жер бетіндегі барлық
химиялық түрдегі ,яғни сұйық, қатты, бу түріндегі суды алып жатыр.
Гидросфера –грекше “гидрос”- су, „сфера”-шар дегенді білдіреді. Жер
шарының су қабатын гидросфера деп атаймыз. Гидросфераға дүние
жүзілік мұхит,жер асты сулары, жер беті сулары жатады. Гидросферасұйық, қатты, газ тәрізді күйінде тәуелсіз химиялық жағынан
байланыссыз бүкіл суды қамтитын Жердің су қабығы.
Жер-Күн системасының ең сулы планетасы,оның бетінен 70%-тен
көбін Дүние жүзілік мұхиттың тұтастай қамтыған.
Жер бетіндегі тұзды су мөлшері-97,4 %. Бұл негізінен мұхит сулары б.т. Жер
бетіндегі тұщы су мөлшеріне 2,6% тиесілі. Бұлар негізінен мұздықтарда
шоғырланған.Сондықтан қазіргі таңда тұщы су проблемасы негізгі ғаламдық
проблемалардың бірі болып табылады.
Су Жер бетінің 86 %-ін:71 %-мұхиттар болса, 15 % құрлық сулары (мұздықтар,
көлдер, өзендер, су қоймалары, батпақтар ) алып жатыр.

5.

6.

Табиғи судың аса маңызды қасиеттері.
• Су сутегімен оттегінің қарапайым қоспасынан пайда болады.
• Жер беті жағдайында тек су ғана 3 күйде кездеседі.Сондықтан ол жер бетіндегі географиялық қабықтарының барлығында
кездеседі.
• Жылу қабылдағышы.Су-жер бетіндегі ең жылы денелердің бірі болып табылып, жазда мұхиттардың, өзендердің,
көлдердің беткі қабаттары күннің сәулелерін өзіне жұтып, қыста сол жылуды өзінен шығарады. Табиғатта су 3 күйде
кездеседі: қатты, газ, сұйық және саған байланысты географиялық қабықтың барлығында кездеседі немесе өзінің әсерін
тигізеді. Табиғи судың маңызды қасиеттерінің бірі-оның бір күйден екінші күйге ауысуы. Судың сұйық немесе қатты күйінен
буға айналуы және керісінше будан сұйық күйге өтуі су немесе мұз бетіндегі бу қысымының белгілі бір дәрежесінде мүмкін
және ол температураға байланысты болады. Таза су қалыпты қысым жағдайларында 1000 С –та қайнайды, 00 –та қатаяды.
• Судың тағы бір ерекше қаситеттерінің бірі-ол судың әрдайым қоспалармен кездесуінде. Мысалы: су әрдайым түрлі
тұзды болып келуінде.
• Судың келесі қасиеті-судың жылу өткізгіштігі мен жылу сиымдылығында болып табылады.Су қоймаларын
қыздырғанда араластыру басты роль атқарады. Мұз бұдан да гөрі аз жылу өткізгіштікке ие бола отырып, суды суынудан
жақсы сақтайды.
• Судың тағы бір ерекшелігі оның молекула аралық құрылысымен олардың өзара орналасу ерекшеліктерінде болып
табылады. Су қарапайым екі атомдардың қосындысы болғанымен, жердегі бүкіл тіршілік иесінің тарауына және дамуына
үлкен әсері бар. Ғалымдар басқа планеталарды зерттегенде ол планетадағы тіршілікті табу мақсатында ең бірінші ол
планетадағы –судың бар жоқтығын зерттейді.
• Су тірі организмдердің құрамдас бөлігі болып табылады.Өсімдіктердің құрамында 90% -ін су құрайды, адамның
құрамында 60-65%-ін, адам сүйегінің 22%-ін , адам миының -75%-ін , адам қанының 92 % ін судан құралады.

7.

8.

Адам организміндегі судың
“міндеттері ” мыналар:
• – дене температурасын реттейді;
• – адам терісіне оттегі мен қоректік заттар тасымалдайды;
• -тамақты энергияға айналуына әсер етюді;
• -қоректік заттардың керекті органдарға жетуге көмектеседі;
• – адам организмінде жиналған қалдықтар мен шлактардың шығуына әсер
етеді.
• Адам организмінде қоректік судың мөлшерінің өзгеруі және судың
құрамындағы тұздылығының өзгеруі салдарынан ас қорыту процесі
өзгереді.
• Адам өз организміндегі судың азаюы бірден әсер етеді және сусыз бірнеше
тәулік қана өмір сүреді. Адам өз организмінінің 2% суын жоғалтса
организм шөлдеу процесі басталып, 10 % суын жоғалтса галлюцинация
және жұтыну процесі бұзылады. 10-20% суын жоғалтса өміріне кері әсер
тигізе бастайды. Жануарлар 20-25 % организм суын жоғалтса өледі.
• Жұмыс түріне ,сыртқы ортаға байланысты адам тәулігіне 2- 4 литр су ішеді.
Орташа тәуліктік сумен қоректену 2-2,5 литрге тура келеді.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

Әлемдегі ең лас 10 мекен
• Агбогблоши, Гана – электронды қалдықтарды
төгетін орын
• Норильск, Россия — рудниктер мен металлургия
• Нигер өзенінің сағасы, Нигерия-мұнайдың төгілуі
• Матанс-Риачуэло, Аргентина-өнеркәсіптік ластану
• Хазарибагх, Бангладеш-былғары өндірісі.
• Читарум өзенінің алқабы, Индонезия-өнеркәсіптік
және тұрмыстық ластану
• Дзержинск, Ресей-Химиялық өндіріс
• Чернобыль, Украина-атом электр станциясындағы
апат
• «Фукусима Даичи», Жапония-атом электр
станциясындағы апат
• .Карачай Көлі, Ресей.