Ас қорыту жүйесі

1.

2.

Асқорыту жүйесі.
• Ac қорыту мүшелерінің
жүйесі ас қорыту жолынан
• Асқорыту- қоректік зат
және ас қорыту бездерінен
клеткалардың өсіп-өнуі ментұрады. Ауыз қуысы,
дамуы үшін және
жұтқыншақ, өңеш, қарын,
организмнің тіршілік
ұлтабар ас қорыту жолы
әрекетіне қажетті энергия болып табылады.
көзі.
Ac қорыту жүйесінің
қызметі: секреторлық- ас
қорыту сөлін шығару
(сілекей, қарын сөлі, қарын
асты сөлі, ішек сөлдері);
қозғалыс ас қорыту
жолдары арқылы қоректі
ұстау) және араластыру;
сіңіру - қоректік заттардың,
судың, минералды
заттардың қан мен
лимфаға өтуі.

3.

Асқорыту мушелері.
• Асқорыту мушелеріне ауыз қуысы, жұтқыншақ,
өңеш, қарын, аш ішек және тоқ ішек жатады.
Асқорыту мүшелерінің іші қуыс, түтікке ұксас.
• Асқорыту мүшелерінің қабырғасы негізінен үш
қабаттан тұрады: сыртқы, қабаты - дәнекер
ұлпадан тұратын сірқабат. Ортаңғысы бұлшықет
қабаты, ішкі қабаты - эпителий ұлпасынан түзілген.

4.

Ауыз қуысы.
• Астың өңделуі ауыз қуысынан
басталады. Ол екі бөлімнен құралады.
Олар: ауыз кіреберісі және нағызауыз
қуысы деп аталады. Үстіңгі және
астыңғы жақсүйектерді ашпай, тістеніп
тұрғанда, ауыз кіреберісі айқын көрінеді.
Ауыздың сәл ашылуы ауыз саңылауы
болып есептеледі. Ауыз кіреберісі сырт
жағынан - еріндер және уртпен, ішкі
жағынан тістер және қызылиекпен
шектеледі. Ұрттың сыртқы жағын
бұлшықеттер қаптайды және ұрт
еріндермен ұласады.

5.

• Ауыз қуысы (cavum oris; лат. cavum — қуыс; or —ауыз;
грек, stoma — ауыз қуысы) — ас (азық) корыту жүйесі бас
бөлімінің аддыңғы бөлігі. Ауыз қуысының сүйектік негізін:
тұмсық сүйек, жоғарғы жақ сүйек, тандай сүйек, төменгі жақ
сүйек, тіл асты сүйек құрайды. Ауыз қуысының жоғарғы
және төменгі еріндер аралығындағы кіреберіс тесігін —
ауыз саңылауы, ал оның тіл түбірі мен жұмсақ таңдай
аралығындағы жұтқыншаққа шығатын тесігін — есін деп
атайды. Ауыз қуысының алдыңғы сыртқы қабырғасын —
жоғарғы және төменгі ерін, ішкі қабырғасын — күрек тіс пен
қызыл иек, екі бүйірінің сыртқы қабырғасын — оң және сол
ұрт, ішкі қабырғасын — оң және сол жақтағы азу тістер мен
қызыл иек, төбесін — қатгы және жұмсақ тандай, ал төменгі
жақаралық кеңістікте орналасқан ауыз қуысының түбін тіл
құрайды. Ауыз қуысы ағзаларына аталған мүшелерден
басқа қабырғалық (интрамуральды) майда сілекей бездері
(ерін, тіл, таңдай, ұрт сілекей бездері) және ауыз қуысы
қабырғасынан тыс жатқан ірі (экстрамуральды) сілекей
бездері (қүлақ түбі, төменгі жақ және тіласты жүп сілекей
бездері) жатады. Ауыз қуысы екі бөліктен: ауыз қуысының
кіре берісінен және негізгі ауыз қуысынан тұрады. Ауыз
куысында ас (азық) механикалық өңдеуден өтеді: ол
шайналады, ұсақталады, сілекеймен араласып жібиді,
жүтуға дайындалады. Сілекей құрамындағы ферментгердің
әсерінен ас (азық) құрамындағы крахмал қорытыла
бастайды (глюкозаға ыдырайды).

6.

• Ауызды кең ашқанда нағыз ауыз қуысы көрінеді.
Нағыз ауыз қуысы үстіңгі және астыңғы
жақсүйектерде орналасқан тістерден басталып,
соңғы жағы аранмен (зев) шектеледі. Ауыз
қуысының үстіңгі жағындағы қатты таңдай сүйегі
жұмсақ таңдайға жалғасып, таңдай мен жұмсақ
таңдай ауыз куысын кеңсіріктен (мұрын қуысынан)
бөліп тұрады.
• Ауыз қуысына 3 жүп сілекей бездерінің өзектері
ашылады. Тағам алдымен ауыз қуысында
шайналып ұсақталады әрі сілекеймен араласып,
жұтылады. Тамақты жұту күрделі физиологиялық
үдеріс.
• Нағыз ауыз қуысында тіл орналаскан. Ол
көлденеңжолақты бұлшықет ұлпасынан тұрады.
Тілдегі бұлшықет талшықтарының кейбір тобы ұзына бойы, екінші тобы - көлденең, үшіншісі - тік
бағытта жатады.

7.

Тіс құрылысы
• Тіс ауыз қуысындағы үстіңгі және астыңғы жақ
сүйектердің иектеріндегі тіс ұяларында
орналасады. Тіс эмбрионының дамуы кезінде
7-аптадан бастап ауыз қуысының эпителий
және дәнекер ұлпаларынан пайда болады.
Тістің химиялық құрамы мен физикалық қасиеті
сүйекке жақын. Тістің сүйектен айырмашылығы:
тіс тозған сайын бірнеше рет ауысады (төменгі
сатылы омыртқалы жануарлардахайуанаттарда өте көп, ал адамдарда екі кейде
үш рет алмасады), тіс сүйек тәрізді бұлшықетке
жалғаспайды; тіс ұясына қазықша қадалып,
қимылсыз орналасады. Тістің негізгі қызметі:
тістеп үзіп алу, қырқу, жырту, шайнау, езу , үгу,
кеміру, сондай-ақ сөз сөйлеуге де қатынасады.

8.

Тіс
құрылысы
.

9.

10.

Тістердің
түрлері.
• Тістер пішініне қарай:
күрек тіс, ит тіс, кіші және
үлкен азу тістер болып
ажыратылады, сонымен
қатар тістің ең соңғы
жұбы - ақыл тіс адамға
20-22 жасқа келгенде
шығады. Түбірлердің
құрылысына қарай тіс
бір түбірлі және екі, үш
түбірлі болып келеді. Бір
түбірлі тістерге алдыңғы
күрек тіс және ит тістер
жатса, үстіңгі жақ
сүйектің азу тістері үш
түбірлі, ал астыңғы жақ

11.

Жас ерекшеліктері.
• Жаңа туған балада тіс болмайды. Бала 6-9 айға
жеткенде, алдыңғы тістер шыға бастайды. Олар
сүт тістер деп аталады. Бала 2 жасқа келгенде,
оның аузындағы тістерінің саны 20-ға жетеді.
Бала 6-7 жасқа толғанда, сүт тістері түсіп, оның
орнына тұрақты тістер шығады. Бұл тістердің
өзгеріп алмасуы 12-14 жасқа келгенде
аяқталады. Адам 18-19 жасқа келгенде, ең
соңғы жұп - азу тістер (ақыл тістер) пайда
болады.
Тістің сыртқы көрініп тұратын бөлігі тіс сауыты,
оның жіңішкерген жерін мойны және сүйегіне
бекитін бөлігін тістің түбірі деп атайды. Әрбір
тістің үсті ақ түсті зат кіреукемен (эмальмен)
қапталады, оның астында қатты зат дентин
жатады. Тістің іші қуыс, ол борпылдақ ұлпадан
құралады, оның арасынан қан тамырлары мен
жүйке талшықтары өтеді.

12.

• Күрек тістер (dentes incisivi; лат. dens
— тіс, incisivum — кескіш) — азықты
тістеп үзіп алуға маман- данған өткір
тістер. Олар тұмсық және төменгі жақ
сүйектерінің тіс ұяшықтарында
орналасады. Алдыңғы екі күрек тіс —
ұстағыш күрек тістер, одан кейінгі
тістер — ортаңғы күрек тістер, ал екі
шетіндегі тістер — шеткі күрек тістер
деп аталады. Күйіс қайтаратын
жануарлардың тұмсық сүйектегі
жоғарғы күрек тістері болмайды, ал
төменгі жақ сүйектерінде төрт-төрттен
сегіз күрек тіс болады.

13.

Тістің құрлысы.
Тістердің әрқайсысы (тіс-dens) тіс сауытынан (
corona dentis), тіс мойнынан және тіс түбірінен
құралады астыңғы түбір тістің 3 түбірі болады,
қалғандарында бір ғана түбір бар. Тістердің
барлығының ішінде қуыс болады. Тіс қуысы кеуекті
дәнекер ұлпаға толып тұрады. Ол ұлпада
тарамдалған қан тамыры мен жүйкелер
орналасады. Олар тіс түбірінің ұшында болатын
қуыс тесік арқылы келіп жетеді.

14.

Тіл.
• Ол көлденеңжолақты бұлшықет
ұлпасынан тұрады. Тілдегі бұлшықет
талшықтарының кейбір тобы - ұзына
бойы, екінші тобы - көлденең, үшіншісі
- тік бағытта жатады. Осыған
байланысты тіл - өте қозғалмалы
мүше. Тілдің түбі, денесі және ұшы
болады. Тіл шырышты қабықшамен
қапталған. Тілдің сілемейлі
қабықшасының үстіңгі бетінде түрлі
пішінді көптеген дәм сезу емізікшелері
бар. Тілдің ұшы - төттіні, екі бүйірі қышқыл мен тұзды, ал түбі - ащыны
сезеді. Сондықтан тіл дәм сезу
мүшесіне де жатады. Сонымен бірге
тіл сөйлеуге және тамақты жұтуға да
қатысады.

15.

16.

• Тіл - бұлшық етті мүше,
сырты сілекейлі
қабықшамен қапталған.
Тілде көптеген
қабылдағыштар
орналасқан, солардың
арқасында астың дәмін,
механикалық
қасиеттерін және
температурасын сезеді.

17.

Жұтқыншақ

18.

• Жұтқыншақ - түтік пішінді қуыс,
бұлшықетті мүше, көлденеңжолақты
бұлшықет ұлпасынан тұрады.
Жұтқыншақ мойын омырт-қалардың
алдыңғы жағында орналасқан. Ересек
адамда оның ұзындығы, шамамен 11—
13 см. Жұткыншақтың төменгі бөлігі өрі
өңешпен, әрі көмекеймен байланысады.
Жұтылған тамақ жұтқыншақ арқылы
өңешке түседі. Тыныс алғанда ауа
жұтқыншақ арқылы көмекейге өтеді.
Жұтқыншақ аркылы тамақ та, ауа да
өтеді. Сондықтан ол әрі асқорыту, өрі
тынысалу мүшелер жүйесіне жатады.

19.

• Жұтқыншак екі бүйіріндегі
тесіктер арқылы ортаңғы
құлақ қуысымен
байланысқан. Жұтқыншақтың
ауыз қуысына жалғасқан
жерінде бозғылт-қызыл түсті
6 бадамшабездер
(миндалина) орналасқан.
Олар ірі лимфа түйіндерінен
түзіліп, қорғаныштық қызмет
атқарады. Бадамшалардың
іші лейкоциттерге толы
болады. Олар тағам немесе
ауамен түскен микробтарды
жояды. Егер бадамшалар
қабынса, қызметі дереу
бұзылады. Бадамшалар
лимфа жүйесіне жатады.

20.

• Жұтқыншақ (pharynx) – бір жағынан мұрын мен
ауыз қуысы, екінші жағынан өңеш пен көмейдің
арасындағы байланыстырушы мүше. Адамда
Жұтқыншақ ас қорыту және тыныс алу процесіне
қатысады. Жұту кезінде ас жентегі ауыз қуысынан
аңқа арқылы Жұтқыншаққа, одан өңешке өтеді.
Ал ауа мұрын немесе ауыз қуыстарынан
Жұтқыншаққа, одан көмейге кетеді. Адамда
Жұтқыншақ омыртқа бағанасының мойындық
бөлігінің алдында – бассүйектің астыңғы жағынан,
6 – 7 мойын омыртқалары аралығында
орналасып, одан төмен өңешке жалғасады. Оның
ұзындығы 12 – 14 сантиметр, ені 5 сантиметрдей.
Қабырғасы шырышты, ал шырыш асты негізгі,
бұлшықетті, дәнекер тінді қабықтардан түзілген.
Жұтқыншақтың мұрындық, ауыздық және
көмейлік бөліктері болады. Жұту кезінде
Жұтқыншақтың мұрындық бөлігі жұмсақ таңдай
арқылы ауыздық бөліктен бөлінеді, көмей
қақпашығы көмейді жабады да, ас жентегі мұрын
мен көмейге өтпей өңешке бағытталады.

21.

Өңеш.
• Өңеш (лат. esopagus — өңеш) (esophagus)
– адамның ас қорыту жүйесінің ауыз қуысы
мен жұтқыншақты асқазанмен
жалғастыратын бөлімі. Өңеш адамда түтік
тәрізді, ұзындығы 25 см-дей, диаметрі 16 –
22 мм (созылғанда), қалыңдығы 3,5 – 5,6 мм.
Өңеш мойын, көкірек, құрсақ бөлімдерінен
тұрады. Оның қабырғасын ішкі – кілегейлі,
ортаңғы – етті, сыртқы – көкірек және құрсақ
бөліктерін сірлі қабық, мойын бөлігін
адвентиция (қан тамырының сыртқы дәнекер
қабығы) құрайды. Кілегейлі қабығында
кілегей бөлетін альвеолалы түтікше бездер
орналасады. Өңештің кілегейлі қабығын көп
қабатты эпителий астарлайды. Тағам Өңеш
бойымен ет қабатының жиырылуынан және
тағамның өз салмағынан төмен қарай
жылжиды.

22.

23.

Өңеш құрылысы.
Өңеш шырышты қабықшадан, шырыш асты негізден, бұлшық
етті және адвентициальды қабықшадан тұрады. Шырышты
қабықша мен шырыш асты негіз өңеште оның саңылауына
орналасқан 7-10 бойлай қатпарларды түзейді.
Өңештің шырышты қабықшасы эпителиден, меншікті және
бұлшық етті табақшадан құралған. Шырышты қабықшаның
эпителиі көп қабатты жазық мүйізденбейтін, бірақ егде
адамдарда оның үстіңгі жасушаларының мүйізденуге
ұшырауы мүмкін. Эпителий қыртысының құрамында 20-25
жасушалық қабат бар. Адам өңешіндегі эпителийдің үстіңгі
қабатының жазық жасушаларында кератогиалиннің аздаған
мөлшері болады.
Шырышты қабықшаның меншікті табақшасы эпителийге еніп
тұратын дәнекер ұлпалық бүртіктерді түзейді. Онда шырышты
без өзектерінің айналасында лимфоциттердің үлкен шоғыры
орналасып, тіпті жекелеген лимфа түйіндерін де құрайды.
Меншікті табақшада өңештің кардиальды бездері орналасқан.
Олар екі топ түрінде көрінеді.
Өңештің шырышты қабықшасының бұлшық етті табақшасы
эластикалық талшықтардың торымен қоршалған жазық
бұлшық ет жасушаларынан тұрады. Өңештің шырыш асты
негізі шырышты қабықшаның бұлшық ет қабықшасына
қатысты алғандағы қозғалғыштығын қамтамасыз етеді.
Шырышты қабықшамен бірге ол тамақты жұту кезінде
жазылатын көптеген бойлық қатпарларды құрайды. Шырыш
асты негізінде өңештің меншікті бездері орналасады.

24.

• Бұлшық етті қабықша борпылдық талшықты
дәнекер ұлпаның қабатшасымен бөлінген ішкі
айналмалы және сыртқы бойлай қабаттардан
тұрады. Өңештің жоғарғы үштен бір бөлігінде
бұл қабаттар жұтқыншақтың бұлшық етті
ұлпасының жалғасы болып табылатын
көлденең жолақты бұлшық етті ұлпа түрінде
болады. Өңештің ортаңғы үштен бір бөлігінің
бұлшық ет қабықшасында көлденең-жолақты
да, жазық бұлшық етті ұлпа да болады.
Төменгі үштен бірінде екі қабатты да тек қана
тегіс бұлшық етті ұлпа түзейді.
• Адвентициальдық қабықша бір жағынан
бұлшық етті қабықшада орналасқан дәнекер
ұлпаның қабатшаларымен, екінші жағынан өңешті қоршап жатқан кеуде көкірекшесінің
дәнекер ұлпасымен байланысқан.
Адвентициальдық қабықшасында бойлай
орналасқан тамырлар мен нервтер көп.
Өңештің құрсақтық бөлігі – мезотелиден және
оның астында орналасқан дәнекер ұлпадан
құралған – сірі қабықшамен жабылған.

25.

• Өңеш — ұзындығы 25
сантиметрдей іші қуыс
бұлшықетті мүше. Оның
жоғарғы бөлімі жұтқыншақпен,
төменгі бөлімі қарынмен
жалғасады. Өңешті астарлап
жатқан сілемейлі қабықшасы
көп қабатты эпителиймен
қапталған. Эпителийлердің
ұзын қатпарлары тамақ өткен
кезде өңешті кеңейтеді.
Өңештің ортаңғы бұлшықетті
қабық -шасының көп бөлігі
бірыңғайсалалы бұлшықет
ұлпасынан тұрады. Осы
бұлшықеттердің толқын төрізді
оқтын-оқтын жиырылуы
нөтижесінде тағам қарынға
түседі. Өңеш көкеттің
ортасындағы тесіктен өтіп,
құрсақ қуысындағы қарынмен
жалғасады.

26.

Өңеш орналасуы.

27.

Өңеш анатомиясы.

28.

Нәрестеде өңештің ұзындығы 11-16 см, 1 жаста 18
см,
3 жаста 21 см, үлкендерде - 25 см.
Практикада тістің альвелярлық доғасынан асқазанға
дейінгі ұзындығын білгеннің маңызы зор; нәрестеде
16-20 см, ерте балалық шақта - 22-25 см, бірінші
балалық шақта - 26-29 см, екінші балалық шақта - 2734 см, үлкендерде - 40-42 см. Зонд енгізгенде осы
ұзындыққа 3,5 см қосылады.
Нәрестеде өңеш III және IV мойын омыртқа
деңгейінен басталады. 2 жаста IV- V омыртқа
деңгейіне келеді, ал 12 жаста үлкендердікіне тең
келеді: VI – VII мойын омыртқа деңгейінде.Төменгі
шекарасы X - XI кеуде омыртқа деңгейіне сәйкес
келеді.
Нәрестеде өңеш пішіні оранка тәрізді, мойын
аймағында едәуір тарылу бар. Балаларда көк еттік
тарылу болмауы мүмкін. Өңештің тарылуы нәрестеде
4-9 мм, ерте балалық шақта - 12-15 мм, екінші
балалық шақта 13-18 мм.
Клиникада өңештің әртүрлі ақаулары кездеседі:
Өңештің агенезиясы – өңештің мүлдем болмауы, өте
сирек және басқа ауыр зақымдалулармен бірге
кездеседі.
Өңештің атрезиясы – туа болған өңеш пен тыныс алу
жолы арасында жыланкөз пайда болады.

29.

Асқазан (ventriculus, gaster)
Бала туылған кезде асқазанның пішіні
қап тәрізді болады, сосын қабырғалары
жиырыла келе цилиндр тәрізді пішінге
келеді.
Жоғарғы(кіре берісі-ostium cardiacum),
төменгі(шыға берісі привратник, ostium
pyloricum) бөліктері бар. Алдыңғы paries anterior(шығыңқы),артқы paries
posterior беттері бар. Үлкен және кіші
иіні(жиектері) бар.
Шыға берісі — привратникке дөңгелек
бұлшық ет — m. sphincter pylori сәйкес
келеді. Бұл бөлік сол жақ үңгірге —
antrum pyloricum, оң жақ — өзекке canalis
pyloricus бөлінеді.
Кардиалді және пилорикалық
бөліктер арасында асқазан денесі
орналасқан. Кардиалді бөліктен кейін
асқазан түбі fundus (fornix) ventriculi
орналасқан.

30.

Өңештің асқазанға ауысар жеріндегі
бұлшық ет шырышты бұлшық ет
қатпарымен бірігіп қақпақтық бекіткіш
түзеді (m. sphincter esophagocardiacus) ,
ол асқазан жиырылғанда кардиалді
тесікті жабады.
Өңеш-кардиалді сфинктер көк еттің
өңештік тесігі деңгейінен кардиалді
тесікке дейін созылып жатыр. Ол
өңештің циркулярлы бұлшық етінен
түзілген, Асқазанның он екі елі ішекке
ауысар жерінде(привратник) — дөңгелек
бұлшық еттен түзілген бұлшық етті
сақина(қалыңдығы 1 см) және шырышты
қабық қатпары екі қаттарлы жапқышты
түзеді. Ол асты асқазаннан шығарғыш
аппарат болып табылады

31.

Асқазан топографиясы
• Асқазан құрсақтың жоғарғы
қабатында асқазан арнасында
орналасқан, артында шажырқайлық
сумка,омыртқа және қабырғалық көк
ет, алдында асақазан алды сумка,
бауырдың сол бөлігі және құрсақтың
алдыңғы қабырғасы, жоғарыда
бауырдың сол бөлігінің төменгі беті,
төменде сол жақ бүйрекпен, көк
бауыр, көлденең ішек және оның
шажырқайы жанасып жатады.

32.

• Асқазан құрсақтың алдыңғы
қабырғасының эпигатралді және
жартылай кіндік аймақтарында
кескінделеді. Асқазанның үлкен
бөлігі(3/4) сол жақта, кіші бөлігі
(1/4) оң жақта орналасқан. Асқазан
жоғарыдан, солға және арттан
төменге, оңнан алға қарай
орналасқан. Соған байланысты
асқазан ұзынша, қиғаш және
көлденең бағыттарда орналасады.

33.

Асқазанды қанмен қамтамасыз
етеді құрсақ бағана және оның
тармақтарымен:
Кіші иінінде екі арерия:сол
жақтан—сол жақ асқазан (құрсақ
бағанасынан), оң жақта — оң жақ
асқазан ( a. hepatica propria). Екі
артерия анастомоз жасайды және
алдыңғы, артқы беттеріне
тармақтар береді. Үлкен иініде
оң жақ асқазан-шажарқай артерия
(a. Gastroduodenalis- дан), сол
асқазан-шажырқай (a. Lienalisтен) және қысқа асқазан
артериялары( a. Lienalis- тен).
Олар анастоз жасайды да
артериялық сақина түзеді,
олардан алдыңғы және артқы
беттеріне тармақтар тарайды.

34.

Асқазан веналары
мүше ішілік торлардан
түзіледі (сол және оң жақ
асқазан веналары — кіші
иінде, сол және оң жақ
асқазан-шажырқай және
қысқа асқазан веналары —
үлкен иінде).Олар қақпа
венасы тармақтарына
құйылады.

35.

Он екі елі ішек (он екі елі ішек) - бұл ішек
жүйесінің басталуы және аш ішектің бірінші
бөлімі. Ол асқазанның шығыс бөлігінен
(пилорус), шамамен 25-30 сантиметрге
созылған және С түрінде болады, оның
айналасында ұйқы безі (ұйқы безі) басы
жатыр.
Он екі елі ішектің бастапқы ауданы ұзындығы шамамен бес сантиметр және
көлденеңінен созылған аяқ (pars superior).
Оның ұзартылған басы және ішкі беті тегіс.

36.

Он екі елі ішектің қызметі.
Он екі елі ішек функциясы аузында және
асқазанында фермент арқылы басталған ас
қорыту процесін жалғастырудан тұрады: олар
ұйқы безі мен он екі елі ішек бездерінен пайда
болады.
Екі бездің секрециясында ас қорыту
ферменттері, сондай-ақ бикарбонат бар: ол
химиканың рН-ын жоғарылатады, ол асқазан
ішектен он екі елі ішекке енгенде - өте
қышқыл. Ферменттердің белсенді болуы үшін
қышқылдықты бикарбонатпен азайту керек.
Он екі елі ішекке енгізілген өт ас қорыту үшін
де маңызды: құрамында өт қышқылдары
майдың қорытылуы үшін қажет.

37.

Бауыр
• Бауыр(hepar)
• адам организміндегі көлемі жағынан
ең үлкен безді мүше.
• Салмағы-1,5-2 кг
• Оң қабырға астында орналасқан
• Бауырдың көкеттік беті және
висцералды беті , төменгі жиегі және
артқы жиегі бар.
• Бауырдың көкеттік беті орақ-тәрізді
байлам арқылы екі бөлікке
бөлінеді:Үлкен оң үлеске,Кіші сол
үлеске
• Висцералды бетінде бауыр қақпасы,
оң бойлық сала, сол бойлық сала
болып бөлінеді.
• Бауыр қақпасы арқылы бауырға:
меншікті бауыр артериясы, нерв,
қақпа венасы кіреді, кері бағытта
лимфа тамырлары мен өт шығады.

38.

Бауыр топографиясы
• Скелетопиясы: Жоғарғы
шекарасы: Оң жақта 10
қабырғааралықтан басталып,
жоғары ортаңғы қолтық сызығымен
4 қабырғааралыққа жетіп, сол жаққа
көлденеңінен өтіп, 5
қабырғаларалыққа сол емшек
сызығымен тіреледі.Төменгі
шекарасы оң жақ ортаңғы қолтық
сызығынан басталып, солға қиғаш
бағытта 9,8,7
қабырғаларалықтармен сол 5
қабырға тұсында аяқталады.
• Синтопиясы: жоғарғы артқы беті
көктен, төменгі висцералды беті
өңеш, асқазан, 12 елі ішекпен,
бүйрекпен шектелген.

39.

Қызметі
Өт шығару
Зат алмасуға қатысу
Белок алмасуы
Қан ұюға қатысатын белок
синтезі
Май алмасуы
Холестерин түзу
Тұз, су, витамин синтезі
Қан қоймасы
Қорғаныш
Залалсыздандырғыш
Жылу реттеу
иммунитет

40.

Өтқуық және өт жолдары
Өтқуық vesica fellea сыртқы пішіні
алмұрт тәрізді, бауырдың өтқуығы
шұңқырында орналасқан өттің
қоймасы.
Өтқуықтың Түбі fundus,Денесі
corpus Мойыны collum,Түтігі ductus
бар.
Өтқуықтың түтігі шұғыл иіліп, төмен
қарай бағытталып, жалпы бауыр
түтігімен ductus hepaticus communis
бірігіп, жалпы өт түтігін ductus
choledochus құрайды. Ол бауыр12елі ішек байламымен қосылып,
ұйқыбез түтігімен қосылады, 12елі
ішектің үлкен бүртігіне ашылады
papilla duodeni major.
Өтқуықтың көлемі 40-60 см,
ұзындығы 8-12см, ені 30-50 мм.
Өтқуықты меншікті бауыр
артериясы тармағы өтқуық артериясы
a.cystica қанмен қамтамасыз етеді.
Веналар аттас вена арқылы қақпа
венасына ағады.

41.

Ұйқы безінің анатомия және физиологиясы.
Ұйқы безі — грек тілінен аударылғанда –«барлығы
еттен» деген мағына береді. Ұйқы безі ұзынша келген ағза,
асқазанның артында орналасқан. I-II бел омыртқасының
алдында, ал құйрығы X-XI қабырға маңайына барып бітеді.
Ұзындығы 10-23см, ені 3-9см, қалыңдығы 2-3см, салмағы 7080гр. Ұйқы безі бас, дене және құйрық бөлімдерден тұрады.
Басы ұлтабармен жанасады.Ұйқы безі паренхиматозды мүше
болып табылады.

42.

Гестациялық қант диабеті дегеніміз не?
Гестациялық қант диабеті — жүктілік кезінде пайда болған немесе
бірінші рет анықталып отырған қант диабеті (ҚД) қатарына жататын
гипергликемия немесе глюкозаға толеранттылықтың бұзылуы,
сонымен қатар көмірсу алмасуының бұзылысы. Жүктілік кезінде
кездесетін көмірсу алмасуы екі үлкен топқа бөлінеді: гестация алды
қант диабеті және гестациялық қант диабеті. Этиологиялық
классификацияға сай қант диабетінің бірінші тобына қант диабеті 1
және 2 типі, сонымен қатар жүктілік белгілі болғанға дейін
анықталған қант диабетінің басқа түрлері жатады, ал гестациялық
қант диабетіне тек жүктілік кезінде пайда болған диабет жатады.
Гестациялық қант диабетіне тән белгілер:
-Артық салмақ;
-Зәр мөлшерінің көбеюі;
-Қатты шөлдеу сезімі;
-Дене белсенділігінің төмендеуі;
-Тәбеттің төмендеуі.
Жүктілік кезіндегі қандағы қант деңгейінің қалыпты деңгейі
ашқарынға 4-5,2 ммоль/л,тамақтан 2 сағаттан кейін 6,7 ммоль/л-ден
аспауы

43.

44.

Аш ішек анатомиясы
• Аш ішек пен мықын ішек, intestinum tenue mesenteriale,
деп аталынады. Жіңішке ішектің бұл бөліктері, он екі
елі ішек –аш ішек иілімі, flexura duodenojejunalis, мен
мықын- соқыр ішектік бұрышына, angulus ileocaecale,
дейінгі аралықта орналасқан. Ішастармен
интраперитонеалді жабылған. Шажырқайлар,
mesenterium, арқылы іш қуысының артқы қабырғасына
барып бекітілген. Жіңішке ішектің аш бөлігі,jejunum,
деп аталуы, тамақ көпке дейін тұрақталмай мықын
бөлігіне, ileum, өтіп, қалыпты жағдайда бос
орналасуына байланысты.

45.

• Ащы ішек құрсақ қуысының сол жағында
орналасқан.Контрасты заттың жүруі бұл жерде
баяу,сондықтан ішек толып көрінеді.1,5-3 сағаттың ішінде
контрасты зат мықын ішек пен соқыр ішекке жете
бастайды.Мықын ішек құрсақ қуысының төменгі
жағында,ортасында,оң жағында орналасқан.Ащы ішек пен
мықын ішектің шекарасы дұрыс байқалмайды.Ащы және
мықын ішекті рентгенологиялық зерттеу үшін контрасты
затты зерттелуші ішуі керек немесе ащы ішекке зонд енгізіп
контрасты затты құю керек.
• Зондты энтерография ащы ішектің толуының үш фазасын
(толық,қатарлас,рельеф)көруге мүмкіндік
береді.Рентгенограммаларды 15-20 минуттан кейін және 2,54 сағатта жасау керек,яғни контрасты зат илеоцекальды
бөлімге жеткенге дейін.Мықын ішектің рельфін көру үшін
компрессия жасау керек,себебі ішектің бұл бөлімі контрасты
затқа толған болады.Мықын ішек контарсты заттан 8-9
сағатта түгелей босайды.

46.

47.

Тоқ ішек анатомиясы
• Тоқ ішек, intestinum crissum, ас қорыту жүйесінің соңғы
бөлігі. Мұнда ас қорыту процесі аяқталып, нәжіске
айналдырылып, тік ішектің аналді тесігіне қарай
бағытталады. Тоқ ішек іш қуысы мен жамбас астау
қуысының аралығында орналасқан, ұзындығы 1 м-ден 1.65
м-дей. Тоқ ішектің өту жолының көлденең ені 5-8 см, тік
ішекте 4 см-дей.
• Тоқ ішектің ерекшеліктері:
• Көлемі жіңішке ішектің көлеміне қарағанда жуандау;
• Сыртқы бетінде бұлшықеттік қабығының жинақталып
орналасу нәтижесінде түзілген үш таспасы, tenia coli,
орналасқан.Олар: шажырқайлық таспа, tenia mesocolica, ол
тоқ ішектің көлденең жиек ішегі мен сигматәрізді жиек
ішектің шажырқайларынының, mesocolon, бекитін жерлеріне
сәйкес орналасқан. Шарбылық таспа, tenia omentalis, таспа
үлкен шарбының, omentum majus, бекитін жері болып
саналғандықтан, шарбылық таспа деп аталады.

48.

Тоқ ішек анатомиясы
• Ол тоқ ішектің жоғарылаған, төмендеген және
көлденең жиек ішектерінің алдыңғы бетінде
орналасқан.
• Бос таспа, tenia libera, ол тоқ ішектің соқыр ішек пен
жоғарылаған жиек ішектің алдыңғы бетінен өтеді
және тоқ ішектің көлденең жиек ішектің өз білігі
айналасында бұрылуына байланысты артқы бетке
өтеді.
• Қампаймаларының, haustrae coli, болуы, олардың
болуы біріншіден тоқ ішектің бойлық қабатының
біркелкі орналаспай жинақталынып, топталып
орналасуына байланысты болса, екіншіден
таспалардың ұзындығына тоқ ішек бөліктерінің
сәйкес келмеуіне байланысты.

49.

Тоқ ішек анатомиясы
• Шарбылық өсінділер, тоқ ішектің
шарбылық таспасы, мен бос таспаның,
аралығында кездеседі.
• Топографиялық орналасуына және
атқаратын қызметіне қарай тоқ ішек:
соқыр ішекке және оның құрт тәрізді
өсіндісіне, жоғарылаған, көлденең,
төмендеген, сигматәрізді жиек ішектерге
және тік ішекке бөлінеді.

50.

51.

Балалардағы аш ішек пен тоқ ішек
аурулары
Стеноз – ішек түтікшесінің тарылуы
Пилоростеноз –пилородуоденалді аймақтың стенозы
Меккель дивертикулы – омфоломезентериалді өзектің
сақталуы
Гиршпрунг ауруы – тоқ ішектің бұлшық ет асты нерв
ганглилерінің болмауы (мегаколон)
Ледда синдромы – ішектің толық айналмауы
Аноректалді атрезиялары мен стеноздары,
жыланкөздердің түзілуі

52.

53.

тоқ ішектің бірнеше бөлімдерге бөлінеді:
•соқыр;
•қос нүкте;
•тікелей.

54.

сигма тәрізді ішектің аденокарциномы - безді жасуша
қалыптастыратын қатерлі ісік ішек қатерлі ісігінің. сигма
тәрізді орындық тәрізді. Ол ішектің перистальтикасын
ынталандырады ықпал ететін күн сайын тағамдарды
пайдалану, сондықтан маңызды болып
табылады. адам ішім бар болса, дәрет қан айналымы
мәселелеріне әкеледі сигма тәрізді тоқ ішектің,
қабырғаға қысым қойылады. Сонымен қатар, мүмкін,
өйткені эпителиоциттердің үзіліс канцерогенді
заттардың нәжісте қамтылған. Ол бұл заттар рак
клеткаларының тегі маңызды рөл ойнайды болып
табылады

55.

56.

Жалпы тік ішектің ұзындығы 15-17 см., жоғары шеті сегізкөздің 3-омыртқасының
тұсында орналасқан. Ішекте үш бөлім бар: төменгісі тік ішек каналы (2-3 см),
үстіңгісі тікішексигма (ректосигмоид) бөлігі (2-3 см) және ортаңғысы жамбас
қуысының кең жері (ампуласы) - 10-13 см-дей. Тік ішектің ампуласы да үшке
бөлінеді: жоғарғысы 2-3 см, ортаңғысы - 4-5 см және төменгі -4-5 см. бөліктері
болып. Ректосигмоид және анальды (көтен) жағы тар боп келеді