Дипломдық жоба

1.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.ЖҰБАНОВ атындағы АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ
Амандаулетова С.Т., Бабаниязова М.С., Дауылбай А.А.,
Жайлауқызы Б., Мендеш А.М.
түзету
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Білім бағдарламасы 6В01201«Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу»

2. Жоба тақырыбы:

Ойын терапиясы арқылы мектеп жасына
дейінгі балалардың қорқыныш сезімдерін
түзету

3.

МАЗМҰНЫ
Кіріспе...............................................................................................................
1. Мектеп жасына дейінгі балалардың қорқыныш сезімдерін ойын терапиясы
арқылы түзетудің теориялық негіздері..............................................................
1.1Қазіргі психологиялық-педагогикалық ғылымдағы қорқыныш
ұғымы................................................................................................................
1.2 Қорқыныштың әртүрлі деңгейі бар мектеп жасына дейінгі балалардың
психологиялық ерекшеліктері..............................................................................
1.3 Мектеп жасына дейінгі балалардың қорқыныш сезімдерін түзету үшін ойын
терапиясын қолдану.................................................................................
2. Мектеп жасына дейінгі балалардың қорқыныш сезімдерін түзету үшін ойын
терапиясын қолданудың тәжірибелік жұмысы........................................
2.1 Ересек мектеп жасына дейінгі балалардың қорқыныш деңгейін анықтауға
арналған әдістемелер.........................................................................................
2.2 Ойын терапиясы арқылы ересек мектеп жасына дейінгі
балалардыңқорқыныш сезімдерін түзету бойынша жүргізілген қалыптастыру
жұмысы..............................................................................................................
2.3 Ересек мектеп жасына дейінгі балалардың қорқыныш деңгейін түзету үшін
ойын терапиясын қолданудың тиімділігі.......................................................
Қорытынды .......................................................................................................
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.......................................................................
Қосымшалар........................................................................................................

4. 1.2 Қорқыныштың әртүрлі деңгейі бар мектеп жасына дейінгі балалардың психологиялық ерекшеліктері

Тұлғалық қорқыныштың қалыптасуы мектеп
жасына дейінгі ересек жаста, мектепке дайындық
кезеңінде болады. Мазасыздық баланың
агрессивті мінез-құлқының ең маңызды көзі
болып табылады. Қ.Жарықпаев, О.Сангилбаев
жантану атауларының түсіндірме сөздігінде
агрессияға мынадай анықтама берді. Агрессиялат шабуыл жасау адамдардың арақатынас
тәртібінің қарама-қайшылықты
себептенгендеструктивтік қылық болып
табылады.

5. Ю.Щербатых барлық қорқыныштарды екі топқа бөліп қарастырды

Адам өміріне қауіп төндіретін табиғи,
мысалы, найзағай, күн тұтылуы, құйрықты
жұлдыздардың пайда болуы, жер сілкінісі,
адам оны ақырзамманың қорқынышымен
байланыстырады.
Әлеуметтік қорқыныштар биологиялық
қорқыныштан туындауы мүмкін, бірақ
олардың әрқашан белгілі бір әлеуметтік
құрамдас бөлігі болады.
1.
2.
Р.В.Оячарова қорқыныштың келесі түрлерін
анықтайды.
2.
1. Жасына байланысты қорқыныш
эмоционалды сезітал балаларда олардың
психикалық және тұлғалық даму
ерекшеліктерінің көрінісі ретінде байқалады.
Невротикалық үрейлер үлкен эмоционалдық
қарқындылық пен шиеленіспен, ұзақ
ағыммен және тұрақтылықпен, мінез бен
тұлғаның қалыптасуына кері әсерімен

6. Ата-аналардың тәжірибесінде бағалаудың осы түрлері айқындалды.

Деструктивті
Шектеулі
Қолдаушы
Сындарлы

7.

Мектеп жасына дейінгі балалар ата-аналар
арасындағы қақтығыстарға еі сезімал. Егер олар
ата-анасының ұрысып жатқанын көрсе,
балалардың қорқыныштарының саны көп болды.
Қыздар ұлдарға қарағанда эмлционалды түрде
осал, олар отбасындағы қарым –қатынасты
қабылдайды.
А.Захаров ұлдарда да қыздарда да қорқынышқа
ең үлкен сезімталдығы
жаста білінеді деп атап көрсетті.

8. Мектепке дейінгі ұйымда жұмыс жасайтын психологтар мазасыз балаларды шартты түрде төрт түрге бөледі.

“Невротиктер”- соматикалық көріністері бар
балалар.
Тежелмегендер”- қорқыныштары терең
жасырынған өте белсенді, эмционалды қозғыш
балалар
Ұялшақ”- әдетте тыныш сүйкімді балалар .
Тақтада жауап беруге қорқады, қол көтермейді
“Тұйық”- мұңды , көңілсіз балалар. Олар сынды
ешбір жағдайда қабылдамайды, үлкен адаммен
араласпауға тырысады

9. 1.3 Мектеп жасына дейінгі балалардың қорқыныш сезімдерін түзету үшін ойын терапиясын қолдану

Ойын- мектеп жасына дейінгі баланың
психикасы мен тұлғасында негізгі прогрессивті
өзгерістер болатын әрекеттің әмбебеп формасы.
С.Фрэнк “Балаларға арналған ойын-бұл оларға
ешкім үйрете алмайтын нәрсені үйрену
тәсілі,нақты әлемде,кеңестікте және уақытты
бағдарлау,обьектілер мен адамдарды зерттеу
әдісі деп” ұсынды.

10. Терапиялық қарым-қатынастың негізін құрайтын және баланың ішкі өсу көздерін жүзеге асыруды жеңілдететін ойын терапевтің негізгі

-табиғилық;
-сөзсіз қабылдау;
-сезімтал түсіну;

11.

Ойын терапиясында қолданылатын ойыншықтармен ойын
материалдары олардың ойын терапиясының логикалық негіздеріне
сәйкестігіне қарай мұқият таңдалуы керек.
Оларды 3 санатқа топтастыруға болады:
-Шынайы өмірдегі ойыншықтар (қуыршақтар,көліктер,үйлер,тақта т.б)
-Агрессияға жауап беруге көмектесетін ойыншықтар(ойыншық
сарбаздар,мылтық,резеңке пышақ,жабайы жануарлар бейнеленген
ойыншықтар)
-Шығармашылық өзін-өзі көрсетуге эмоцияларды әлсіретуге арналған ойын
материалы(құм,су,саз,пластилин,текшелер,бояулар және т.б)

12.

Қорытынды
Қорқыныш баланың дамуында жиі кездесетін құбылыс. Әрбір қорқыныш
немесе қорқыныш түрлері белгілі бір жаста ғана пайда болады. Яғни әр
жаста қалыпты даму жағдайында жойылатын өз қорқыныштары болады.
Қорқыныш проблемасы бойынша бар әдебиеттерді зерттей отырып, біз
мектепке дейінгі жастағы қорқыныштың тән белгілеріне тоқталып өттік.
Мектепке дейігі жаста қорқыныш динамизммен, сондай-ақ мектепке
дейігі жастың әрбір кезеңінде белгілі бір қорқыныштың екіншісінен
басым болуымен сипатталады.

13. 2. Мектеп жасына дейінгі балалардың қорқыныш сезімдерін түзету үшін ойын терапиясын қолданудың тәжірибелік жұмысы  

Мектеп жасына дейінгі балалардағы қорқынышты түзетуге ойын әрекетінің әсері
мәселесі бойынша әдебиеттерді теориялық талдау барысында мектепке дейінгі
жас кезеңі өзін көрсететін эмоционалдық жағдайдың тұрақсыз кезеңіне
жататыны анықталды.
Балалардағы қорқыныш себептері:
1.Орталық жүйке
жүйесінің бұзылуы.
2.Әлеуметтік
алғышарттар:туыстарының,
мұғалімдерінің және
құрдастарының қатынасы
болып табылады.

14.

Дипломдық жұмыс тақырыбы бойынша
зерттеудің эксперименттік бөлімі Ақтөбе
қаласындағы «Нұр Ай бөбек» мектепке дейінгі
білім беру мекемесінің ересек дайындық
тобының балаларымен жүргізілді. Зерттеулер
2022 жылдың қаңтар айынан мамыр айына
дейін жүргізілді.
Зерттеуде бірқатар психодиагностикалық әдістер
қолданылды, атап айтқанда А.И.Захаров пен
М.А.Панфилованың "Үйдегі қорқыныш" балалар
қорқынышын анықтау әдістемесі, А.И.Захаровтың "Менің
қорқынышым" проективтік әдістемесі, сондай-ақ
Г.П.Лаврентьева мен Т.М.Титаренко мен П.Бейкер
сауалнамасы. М.Альворд, В.К.Лосева мен
Г.Т.Хоментаускастың "Отбасылық сурет" отбасындағы
эмоционалды мәселелер мен қарым-қатынас
қиындықтарын зерттеудің проективтік әдістемесі,
Л.Лебедеваның "Адам бейнесі" эмоционалды жағдайын
диагностикалау әдісі.

15.

Экспериментті дұрыс құру және алынған
мәліметтерді адекватты түсіндіру үшін зерттеу 2
кезеңге бөлінді:
:
1-кезең: Балаларды проекциялық қорқыныш
тесті әдістемесі бойынша тестілеу Мақсаты –
баланың қорқыныш деңгейін анықтау.
2 кезең: Баланың эмоционалды қобалжуының
себептерін анықтау. Ата-аналарға сұрақ қою,
олармен әңгімелесу. Мақсаты – баланың
психикалық сферасының дисфункционалды
жағдайын анықтайтын ең маңызды фактор
ретінде отбасындағы эмоционалдықпсихологиялық климатты анықтау.

16.

Әдістемелер.
А.И.Захаровтың "Баланың
қорқынышқа
бейімділігі"сауалнамасы.
Мақсаты. Орта мектепке дейінгі жастағы
қорқыныштарды анықтау.
Сіз қорқасыз немесе
қорықпайсыз:
1) үйде жалғыз қалудан;
2) шабуылдан;
3) ауырып қалудан;
4) өлуден;
5) жақындарының қайтыс
болуынан;
Әңгіме баяу және мұқият өткізіледі.
Экспериментатор
қорқыныштарды
тізімдейді және балалардан "иә" –
"жоқ"
немесе
"қорқамын"
–
"қорықпаймын"деген жауап күтеді.
Бала қорқады немесе қорықпайды ма
деген сұрақ кейде қорқыныштың,
олардың еріксіз ұсынысының алдын алу
үшін қайталанады.
Бала көрсеткен қорқыныштардың саны есептеледі:
0-12 – қорқынышқа сезімталдықтың төмен деңгейі;
13-15 – қорқынышқа сезімталдықтың орташа деңгейі;
16-29 - қорқынышқа сезімталдықтың жоғары деңгейі.
Осылайша, қорқынышқа сезімталдықтың жоғары деңгейі баланың өзін-өзі
бағалауы, мазасыздық, шиеленіс, ұялшақтық, төмен қарым-қатынас, күдік және
басқаларға сенімсіздік сияқты ерекшеліктерінің болуын болжайды.

17.

М.А.Панфилованың "Үйдегі қорқыныш"
тесті.
Әдістеменің мақсаты:
Қорқыныштың болуын диагностикалау
Ынталандыру материалы. A4 форматындағы парақ,
үйлердің суреттері, қарындаштар.
Нұсқаулық. Психолог балаға жүгінеді: "қорқынышты
қорқыныш қара үйде, ал қорқыныш қызыл үйде
тұрады. Маған қорқыныштарды тізімнен шығаруға
көмектесіңіз".
Балалардағы барлық қорқыныш келесі топтарға бөлінеді:
•"медициналық" қорқыныш (ауырсыну, инъекция,
дәрігерлер, ауру);
•физикалық зиян келтіруден қорқу (күтпеген дыбыстар,
көлік, от, өрт, элемент, соғыс);
•өлім қорқынышы (өз);
•жануарлар мен ертегі кейіпкерлерінен қорқу;
•түнгі армандар мен қараңғылық қорқынышы;
•әлеуметтік тұрғыдан қорқыныш (адамдар, балалар,
жазалар, кешігулер, жалғыздық);
•кеңістіктік қорқыныш (биіктік, су, жабық кеңістік).
Деңгейлік мәндер. Барлық
нәтижелер ұпаймен
бағаланады.
қорқыныштың төмен деңгейі
- 0-ден 7 баллға дейін;
қорқыныштың орташа
деңгейі – 8 – ден 15 баллға
дейін;
қорқыныштың жоғары
деңгейі-16 және одан жоғары.

18.

А. И. Захаровтың "Менің қорқынышым"
проективтік әдістемесі:
Мақсаты. Балалардағы қорқынышты анықтау.
Балаларға түрлі-түсті қарындаштармен сурет салу
ұсынылады. Алғашқы екі дайындық сабағында балаларға
сурет салу үшін тақырыптарды таңдау ұсынылады.
Дайындық сабақтарынан кейін тақырыптық сызбаны
бастауға болады. Мұндай сабақтар аптасына екі рет
өткізіледі және бір немесе екі тақырыпты қамтиды .
Қорқыныштың ауырлық деңгейін бағалау келесі көрсеткіштер бойынша
жүзеге асырылады:
бала нені бояды
суреттерде қандай түстер басым болады (қара, қызыл, көк немесе қызғылт,
сары, көк)
сызбалардың жарықтығы
контурлардың анықтығы немесе бұлыңғырлығы
қарындаштың қысымы.
Қорқыныштың жоғары деңгейі өз-өзіне күмәндануды, шешілмеуді, өзін-өзі
төмен бағалауды, басқаларға сенімсіздікті, агрессия мен күдіктің болуын
қамтиды.
Қорқыныштың орташа деңгейі-сыпайылық, өзін-өзі бағалау, өзіне деген
сенімділік.
Қорқыныштың төмен деңгейі-өзіне деген сенімділік, сыпайылық, көтеріңкі
көңіл-күйдің басым болуы.

19.

Кесте 1. Баланың қорқынышқа бейімділігі көрсеткіші
Г.Т.Хоментаускас пен
В.К.Лосеваның "Отбасы суреті"
әдістемесі.
Г.
Т.
Хометаускас
өзінің
"отбасылық
қатынастарды
зерттеу үшін балалар суретін
қолдану" атты еңбегінде: "отбасы
мүшелерінің
графикалық
презентацияларының ерекшеліктері
баланың оларға деген сезімдерін,
баланың
оларды
қалай
қабылдайтынын,
отбасы
мүшелерінің
қандай
сипаттамалары ол үшін маңызды,
қайсысы
алаңдаушылық
тудырады"дейді.
Деңгейлер
Бақылау тобы
Бала саны Пайыздық
көрсеткіш
қорқыныштың төмен 4
27 %
деңгейі
қорқыныштың
7
46 %
орташа деңгейі
қорқыныштың
4
27 %
жоғары деңгейі
Бақылау тобы
қорқыныштың төмен
деңгейі
қорқыныштың орташа
деңгейі
қорқыныштың жоғары
деңгейі

20.

Кесте 2. Баланың қорқынышқа бейімділігі көрсеткіші
Осылайша, балалардың бақылау
тобында жүргізілген "үйлердегі
қорқыныш" әдісінің нәтижелері:
мектеп жасына дейінгі балаларда
7,9 коэффициентімен
қорқыныштың белгілі бір
түрлерінің болуын көрсетеді, бұл
осы жас санаты үшін норма
болып табылады.
Эксперименттік топ
Деңгейлер
қорқыныштың
деңгейі
қорқыныштың
деңгейі
қорқыныштың
деңгейі
қорқыныштың
төмен деңгейі
қорқыныштың
орташа деңгейі
қорқыныштың
жоғары деңгейі
Эксперименттік топ
Бала саны Пайыздық
көрсеткіш
төмен 3
20 %
орташа 6
40 %
жоғары 6
40 %

21.

Менің қорқынышым" әдістемесі бойынша
(эксперименттік топ)
Келесі Г.Т.Хоментаускас пен В.К.Лосеваның "Отбасы
суреті"проективті сурет салу әдістері эмоционалды
дисфункциясы бар, мазасыздықты, қорқынышты,
шиеленісті сезінетін балаларды анықтауға, баланың
отбасындағы қарым-қатынастың эмоционалды
проблемалары мен қиындықтарын бақылауға, оның
отбасындағы орны мен басқа отбасы мүшелерімен қарымқатынасына субъективті баға беруге мүмкіндік береді.
Эксперименттік топта:
•Жалғыздықтан қорқу - 87%
•Құбыжықтардан, зұлым ертегі кейіпкерлерінен қорқу-73%
•Медициналық қорқыныш - 96,6%
•Қатты дыбыстан қорқу - 87%
Бақылау топта:
•Жалғыздықтан қорқу - 60%
•Құбыжықтардан, зұлым ертегі кейіпкерлерінен қорқу-93%
•Медициналық қорқыныш - 96,6%
•Қатты дыбыстан қорқу - 57%

22.

Г.Т.Хоментаускас пен В.К.Лосеваның "Отбасы суреті" әдістемесінің салыстырмалы нәтижесі:
Қорқыныш түрлері
Эксперименттік
Бақылау тобы
топ
Жалғыздықтан қорқу
Құбыжықтардан,
зұлым
87%
60%
ертегі 73%
93%
кейіпкерлерінен қорқу
Медициналық қорқыныш
96,6%
96,6%
Қатты дыбыстан қорқу
87%
57%

23.

Г.Т.Хоментаускас пен В.К.Лосеваның "Отбасы суреті" әдістемесінің салыстырмалы
нәтижесі.
Зерттеу жұмысымыздың анықта бөлімінде жүргізілген әдістемелердің нәтижелерін
талдай отырып, мектепке дейінгі балалардың қорқынышы сезімін төмендету мақсатында
жұмыс жасау керектігін байқадық.
Бақылау тобы
Эксперименттік топ

24.

2.2 Ойын терапиясы арқылы ересек мектеп жасына дейінгі
балалардың қорқыныш сезімдерін түзету бойынша жүргізілген
қалыптастыру жұмысы
Мектеп жасына дейінгі балалар өз кезеңінде әр түрлі ойындарға
қатысады: рөлдік, дидактикалық, қимылды және т.б. Мектепке
дейінгі білім беру мекемесінің тәрбие жұмысының мақсаты – әр
баланың ойын тәжірибесін байыту, сол арқылы баланың дамуына
ойынның әсерін арттыру.
Қозғалыс ойындарында тәрбиеші келесі міндеттерді
орындауы керек:
•балалардың саналы, белсенді, дұрыс бұлшықет кернеуімен,
қозғалыстардың барлық түрлерін орындауға қол жеткізу;
•балаларды өз қимылдарын және жолдастарының
қимылдарын талдауға (бақылауға және бағалауға) үйрету;
•балаларда құрдастарымен және ересектермен қозғалыс
ойындарын өз бетінше ұйымдастыруға және өткізуге
ұмтылуын тәрбиелеу;

25.

Ересек мектеп жасына дейінгі балалардың ойын әрекетінде балалардың
әлеуметтік-адамгершілік бағдарлары мен сезімдері кеңейеді:
•мектеп жасына дейінгі балалардың адамдар, олардың қарым-қатынасы,
эмоционалдық және физикалық күйлері туралы түсініктері байыды;
•мектеп жасына дейінгі балалар мимика мен ым-ишарадағы
эмоцияларды, сөйлеу интонациясын оқуды және соған сәйкес жауап
беруді үйренеді.
• Педагог балаларды эмоционалды жауап беруді белсенді түрде
көрсетуге шақырады: ренжігенді аяу, жұбату, емдеу, бастан кешірген
сезімдерімен бөлісу;
•отбасы, туыстық қатынас туралы түсініктерін тереңдетіледі. Балалар
жақындарына деген жақсы қарым-қатынасты іс-әрекеттері мен
сөздерінде белсенді түрде көрсетуге үйренеді.
•Балалардың сөйлем құрастыруында сыпайы сөздермен байытылады.
Балалар амандасу, қоштасу, ризашылық білдіру, өтініш білдірудің
әртүрлі түрлерін меңгереді;
•элементарлық өзін-өзі бақылау және өз әрекеттерін, басқалармен
қарым-қатынасын өзін-өзі реттеу дағдыларын дамытады;
ересек мектеп жасына дейінгі баланың өзі туралы, өз денесі туралы,
жеке қасиеттері, мүмкіндіктері, жетістіктері туралы идеялары тереңдей
түседі .

26.

Ойын арқылы ересек мектеп жасына дейінгі балалардың
эмоционалды қорқынышын түзету:
Заттарды өзгерту
Балалар 2-3 командаға бөлінеді.
Әрқайсысының алдында 8-10 м қашықтықта
шағын шеңберде қандай да бір зат (текше,
дорба, т.б.) жатыр. Бірінші нөмірлердің
қолында кегль бар. Мұғалімнің белгісі
бойынша бірінші ойыншылар шеңберлерге
жүгіріп, түйреуішті сол жерге қояды, текшені
алып, қайта оралып, келесі ойыншыға береді,
т.б. Тапсырманы тезірек орындаған топ жеңеді.
Объектіні ауыстыру кезінде түйреуіш құлап
қалса, оны орналастырған ойыншы көтеруі
керек.
Дәлдікпен ату
Гимнастикалық атқа, ешкіге
немесе үстелге теннис добын немесе басқа
кішкентай заттарды қойыңыз. Көзі
байланған қатысушы жылқыдан (ешкіден)
1,5-2 метр қашықтықта тұрады.
Аттағаннан кейін ол гимнастикалық
таяқтың шаншуымен нысанды құлатуы
керек. Бұрын оқушы оның орналасқан жерін
есте сақтап алады. Дұрыс атқан, дәл
тигізген ойыншы жеңеді.

27.

Аттар:
Ойыншылар алаңның әр
жеріне шашылып, «Аттар»
мұғалімінің белгісі бойынша
тізелерін жоғары көтеріп
жүгіре
бастайды.
«Жаттықтырушы» белгісі
бойынша – кәдімгі жүру
(немесе қарапайым жүгіру).
Ойын барысында жүру мен
жүгіру кезектесіп отырады.
Мұғалім қайта қайта бір
сигналды қайталай алады.
Ойын зейінді дамытады.
Пингвиндер
Балалар 2-3 бағанға тұрады.
Бірінші тұрған баларда доп бар.
Олар оны тізелерінің арасына
қояды. Ойынды ойнау үшін сіз
аздап желі шыққан волейбол
добын немесе құм салынған
қапты пайдалана аласыз.
Мұғалімнің белгісі бойынша
бірінші тұрған балалар екі
аяқпен 7-8 м қашықтықта
орналасқан
жалаушаға
(стеллажға) секіреді. Содан
кейін олар қолдарына допты
(қапшықты) алып, жалауды
айналып өтіп, өз бағаналарына
оралып, допты келесі ойыншыға
береді. Тапсырманы тезірек
орындаған топ жеңеді. Ойын 2-3
рет қайталанады.
Әліпбидің әріпі
Ойынның мақсаты: зейінді
дамыту
Әр балаға әліпбидің белгілі бір
әрпі беріледі. Жүргізуші бір
әріптіайтқанда, әріп берілген
бала бір шапалақтайды.

28.

Сыйлықтар
Ойынның мақсаты: қимылдардың мәнерлілігін, қиялын,
байланыстырып сөйлеу дағдыларын дамыту
Балалар шеңберге тұрады, ал жүргізуші барлығынан оң
жақта тұрған көршісіне сыйлық жасауды сұрайды (бұл
әртүрлі заттар, гүлдер және т.б. болуы мүмкін). Ойын
толығымен тыныштықта ойналады. Жүргізуші бірінші
болып заттың атын атамай-ақ мәнерлі қимылдар
(пантомимика, мимика) арқылы оң жақтағы көршісіне
сыйлығын береді. Бала оның не екенін болжап,
сыйлықты қабылдауы керек, содан кейін сыйлықты
көршісіне көрсетіп, беруі керек, т.б.
Ескерту. Балалардың қиялын және мәнерлілігін
ынталандыру маңызды .

29.

Балалардың эмоционалдық жағдайын жақсарту және қатты
қорыққан балалардың қорқыныш деңгейін төмендету
мақсатында топта әртүрлі қимылды ойындар, көңілді ойындар,
эмоционалды дамитын сипаттағы ойындар өткізілді.