Қазақстан тарихы

1.

Тақырыбы: Қазақстан соғыстан кейінгі жылдарда (1946-1953жж.).
Қазақстан “Хрущев декадасы” жылдарында (1953-1964 жж.).
Пән: Қазақстан тарихы
Орындаған:Әбілдаева Салтанат

2.

Дәріс жоспары:
1. Экономиканы бейбіт өмірге лайық қайта құру. Саяси
қуғын-сүргі;
2. Тың және тыңайған жерлерді игеру. Өнеркәсіптің дамуы;
3. Қазақстанның қоғамдық – өміріндегі (Хрущевтық
жылымық). Ғылым және мәдениеттің дамуы.

3.

Бейбітшілік кезеңге өту
Халықтық шаруашылықты бейбітшілік қалыпқа қайта
келтіру және оның соғыстан кейінгі дамуы ішкі тәртіптің
қиыншылықтарымен тығыз байланысты болды. Елдің
байлығының үштен бір бөлігі жойылды: 1710 қала, 70 мыңнан
астам ауылдар, көптеген зауыттар, фабрикалар, шахталар,
мыңдаған километрге созылған темір жолдар және т.б. қирады.
Адам шығыны миллиондармен есептелді – ең соңғы
көрсеткіштер бойынша 30 мыңға жуық кеңес азаматтары қаза
тапты. Жұмыс күші, техника, тұрғын үй, азық – түлік тапшы
болды.
Соғыс
салдарынан
зардап
кешкен
халық
шаруашылығын қалпына келтіру кеңес халқының бүкіл күшін
жұмылдыруды талап етті.

4.

Шымкент.
“Фосфор” өндірістік құрамасы

5.

Қазақстан бүкіл мемлекетке ортақ халық шаруашылығын
қалпына келтіру мен әрі қарай оны дамыту мақсатында ерекше
орын алды. Қазақстанда эвакуацияланған зауыттар мен
фабрикалар орналасқандықтан жаңа кәсіпорындар салынып,
ескілері кеңейтілді, Қазақстан өнеркәсібі соғыс жылдарында
соғысқа дейінгі деңгейден асып түсті.

6.

Қостанай
Камволды – шикізат комбинаты

7.

Бірақ соғыс зардабы Қазақстан экономикасына да ауыр
тиді. Көптеген өнеркәсіптік өнімдер түрлерінің өндірісі, әсіресе
кең қолданбалы заттар қысқартылды. Жұмыс ресурснының
мәселесі қатты ушықты. Зауттарда, фабрикалар мен ауыл
шаруашылығында жұмысшылар жеткіліксіз болды. Бұл бір қатар
себептермен түсіндірілді. Соғыс уақытында Қазақстанға
көшірілген мамандар туған жерлеріне қайтып келді.

8. Көптеген қазақсатндықтар майдандарда қаза тауып, соғыстан қайтып оралмады. Жалпы алғанда, зауыттар мен фабоикалар жұмыскерлерінің квалиф

Көптеген қазақсатндықтар майдандарда қаза тауып,
соғыстан қайтып оралмады. Жалпы алғанда, зауыттар мен
фабоикалар
жұмыскерлерінің
квалификациясы
жоғары
деңгейде болған жоқ. Жұмыс күші тапшылығын жою мен
жұмысшы табын кеңейту үшін республиканың әр аймағында
еңбек резервтерінің мектептер мен училищелері салына
бастады. Ауыл шаруашылығының матеиалдық – техникалық
базасы
түпкілікті
жойылған
еді.
Ауылшаруашылық
мәдениеттерінің шығындылығы мен малшаруашылығының
өнімділігі күрт төмендеді.

9. Целиноград. Элеватор

10.

“Еркенчииликский” кеңшарының
орналасқан жері

11.

Бұл қиыншылықтарға қарамастан Қазақстан еңбекшілдері
елдің фашистік тізе бүктірілген аймақтарында зардап кешкен
халық шаруашылығын қалпына келтіру мен дамытуға тынбай
көмек көрсетті. Қазақтаннан ағаш отын, көмір, металл,
машианалар, құрылғылар мен құралдар, дәндер және т.б.
өнеркәсіп пен ауыл шаруашылық өнімдері жүктелген эшелондар
жіберіліп отырды.

12.

Қазақстандықтар Лининиград, Сталинград, Брянск,
Курск, Орловск облыстары, Подмосковье, Солтүстік Кавказ және
көптеген басқа да қалалар мен аумақтардың халық
шаруашылығын қалпына келтіру жұмыстарына қатысты.
Қазақстан елдің 12 қаласы мен 45 аумағына басшылық етті. Азат
етілген Украина, Белорусь және басқа республикаларға 20 мың
темір
жол
жұмыскерлері,
көптеген
шахтерлер,
машинақұрастырушылар, металлургтер жіберілді.

13.

Қостанай облысы. Сарбай кенішінің
карьері

14.

Целиноград облысындағы нан жинау

15.

Қазақыстанның колхоздары мен
кеңшарлары

16.

Халық шаруашылығын бейбітшілік кезеңге өткеру кезінде
соғыс қажеттілігі үшін жұмыс істеген жүздеген кәсіпорындар
бейбіт өнімдерін шығаруға қайта бейімделді. Металлургия мен
машинақұрастыру, сонымен қатар химиялық және жеңіл
өнеркәсіпшіліктің қарқанды дамуында артықшылықтар басым
болды. Жұмысшыларды дайындау және қайта дайындау және
жұмыс күшін қайта бөлу өткізіліп жатты. Соғыс жылдарында
азаматтарды
кәсіпорындарда
жұмысқа
бейімдеу
үшін
қолданылған еңбектік мобилизация ұйымдастырылған теріммен
алмастырылды.

17.

1945 жылы КСРО Қарулы Күштерінің ауқымды
бөлімдерінің демобилизациялануының арқасында Қазақстанға
104 мың қорға шығарылған офицерлер мен солдаттар және 1947
жылдың 1 қаңтарына қарай 188,2 мың адам келіп түсті.
Кәсіпорындарда 8 – сағаттық жұмыс күні қалпына келтірілді,
көпшілік шұғыл жұмыстар және демалыс күнде жұмыс істеу
алынып тасталды. Жұмысшылар мен қызметкерлерге төленетін
еңбектік демалыстар беріліп жатты.

18.

Өндіріс технологиясы

19.

Әскери төтенше жағдай күшін жойды, Мемлекеттік
Қорғаныс Комитеті қайта жіктелді және барлық халық
шаруашылығын меңгеру функциялары жаңадан КСРО-ның
Халық Комиссарлар Кеңесіне көңіл аударды. 1946 жылы КСРОның ХКК КСРО-ның Министрлер Кеңесіне, ҚазКСР-ның ХКК –
ҚазКСР-ның Министрлер Кеңесіне, ал халық комиссариаттары –
тиісінше министрліктерге ауыстырылды. Қазақстан еңбекшілдері
барлық қиыншылықтардан өтіп, 1946 жылы негізінде халық
шаруашылын бейбітшілік кезеңге өтуін аяқтады.

20.

Целиноград. “Қазақсельмаш” заводы.

21.

Шымкент облысы. Пахтаарал
аумағының “Пахтаарал” кеңшары

22.

Қостанай облысы. Қостанай элеваторы

23.

Машина паркі: ДТ-54 және ГАЗ-51

24.

Бидайды жинау

25.

Еңбек үздіктері

26.

Елдің соғыстан кейінгі даму бағдарламасы 1946 жылы
наурызда КСРО Жоғарғы Кеңесінде бекітілген “1946-1950 жж-ға
КСРО халық шаруашылығын қалпына келтіру және дамыту
бесжылдық жоспары туралы заңымен” анықталды. Кеңес
халқының алдында “... елдің зардап шеккен аймақтарын және
өнеркәсіптер мен ауыл шаруашылығының соғысқа дейінгі
деңгейін қалпына келтіру, және одан кейін сол деңгейден асып
түсу”.

27.

1946 жылы 24 шілдеде ҚазКСР Жоғарғы Кеңесінің ІХ
сессиясында КСРО бесжылдық жоспар туралы Заңына сәйкес
1946-1950 жж. аралығына бағытталған Қазақстан халық
шаруашылығын соғыстан кейінгі кезеңде дамыту бесжылдық
жоспары қабылданды. Республика халық шаруашылығының
бесжылдығына 8,8 млрд. рубль көлемінді капитал бөліну
жоспарланды. Төртінші бесжылдықтың соңына қарай Қазақстан
өнеркәсіп өнімін өндіру бойынша 1940 жылға қарағанда 2,2 есе
өсуі тиіс еді. Заңда 1946 жылдың соңына қарай халық
шаруашылығын соғыстан кейінгі кезеңге өту үрдісін аяқтау
қажет деп көрсетілді.

28.

4-ші бесжылдықтың негізгі мақсаты
1. Республиканың ауыр өнеркәсіптің дамуы;
2. Жаңа теміржолдарының салынуы;
3.
Ауылшаруашылық
мәдениетінің
егін
шығымдылығының көтерілуі;
4. Тұрғындардың материалдық жағдайының мәдени
деңгейінің көтерілуі.

29.

1946-1950 жж. Қазақстан онеркәсіптік
дамуының табыстары
Бесжылдық
жоспардың
орындалу
нәтижесінде
республикада болат прокаты, цемент, жасанды волокно,
суперфосфат, қара мен түсті металлургия кәсіпорындарына
арналған құрылығылар, тау-кен мен көмір өнеркәсіптер, ұсталық
пен баспалық және станок құрылғылар, ауылшаруашылық
машиналар өндірісі орнады.
Қара металлургия үлкен дамуға ие болды – Теміртаудың
металлургия зауытында үш прокаттық стан мен екі мартен пеші
іске қосылды, Ақтөбе ферросплав зауыты – үшінші кезектегі
кәсіпорын.

30.

Түсті металлургияның дамуына да үлкен көңіл бөлінді.
1947 ж. Өскемен қорғасын-мырыш комбинаты өзінің алғашқы
мырышын берді. Екібастұз бассейнің көмір тілмесінің құрылысы
жүргізілді. Балқаш мыс балқыту зауытының қуатын ұлғайту
жұмыстары жалғастырылды.
Жезқазғандағы ең ірі мыс балқыту комбинатының
объектілер комплексі құрылды, Текелі қорғасын-мырыш
комбинатының екінші кезегі бастауға әзірленді. Шымкент,
Лениногорск қорғасын зауыттары реконструкцияланды және
кеңейтілді. Жаңа мұнай өнеркәсіптері қатарға енгізілді.
Мұнайлы, Ембі бассейні және т.б. өнеркәсіптерінің өндіріске
қосылуы 1950 жылы мұнай өндірісінің соғысқа дейінгі кезеңмен
салыстырғанда 52% ұлғаюына алып келді.

31.

1950 жылы электроэнергия өндірісі 1945 жылға қарағанда
2,3
есе
өсті.
Бірінші
кезектегі
Өскемен
ЖЭО,
гидроэлектростанция Алматы каскадының №6,№7,№8 ҚЭЖ,
Тишинск ҚЭЖ, Құлсары ЭЖО және т.б. іске кірісті.
Республикадағы ең ірі Өскемен ҚЭЖ, Жезқазған ЖЭО
құрылысы жалғастырылды. Электроөткізгіштің жоғарғы вольтты
сызықтары құрылды. Жүздеген ауыл электростанциялар өзінің
тоғын берді.

32.

Қарағандыдағы автожөндеу зауыты мен Ақмоланың
бүгінгі күнге дейін қолданыста болған<<Қазақселмаш>>
зауытының құрылысы аяқталды. Бесжылдықтың соңына қарай
Қазақстанда машина құрылсысының жалпы өнімінің көлемі
бесжылдықтың басына қарағанда 2 есе өсті. Бірінші кезекте
Жамбыл суперфосфат зауыты мен “Қаратау” тау-химиялық
комбинаты қолданысқа берілді. Жасанды волокно шығаратын
Қостанай зауыты өзінің өнімнің бірінші жемістерін берді.
Синтетикалық каучук өндіретін Қарағанды зауытының құрамына
екі цех қатарға енгізілді, Ақтөбе химиялық зауыты терең
кеңейтілді.

33.

Көлік пен байланыстың дамуы
1946-1950жж. республикада көлік торабы кеңейтілді.
1950ж. 438 км созылған Мойынты-Шу теміржолдың салынуы
аяқталды.
Петропавл-Кокшетау-Ақмола-Қарағанды
ТрансҚазақстан магистралінің телімі солтүстіктен оңтүстікке қарай
және Ақмола-Павлодар темір жолы салынып жатты. ЖамбылШұлақтау теміржолында жаңа қозғалыстар басталды. 1940ж.
темір жолдары 6581 км созылып жатса, 1950ж. сол темір
жолыдар 8407 км қашықтықты алып жатты. 1950 ж. темір
жолдың бойымен жүктерді тасымалдау 1945 жылмен
салыстырғанда 2 есе артты. Тиімдірек жылу тасушы күшке өту
басталды.

34. Темір жолдар

35.

36.

Саясаткерлер

37.

И.В. Сталин

38.

Сталин, Калинин

39.

Н. Хрущев

40.

Кеннеди және Хрущев

41.

1949 жылы 29 тамызда Семей полигонында бірінші рет
ядролық заряд сынақтары өткізілді. 1964 жылға дейін олар
атмосферада сынақтан өткізлген еді, жалпы 113 жарылыстар
болды. 1964 жылдан бастап олар жер астында жүргізілді. 40 ж –
50 жылдың басында “космополит” айыбы тағылған бір қатар
ғалымдар тобы – қоғамтанушылар, биологтер, медиктер және
геологтер мемлекеттік жоғарғы оқу орындары мен ғылыми
мекемелерден қуылды.

42.

Білім

43.

Соғыс жылдарында ҚазКСР-де, бүкіл елдегідей,
қалалық пен ауыдық мекендерде он және жеті жылдық
жаппай білім беруді жүзеге асыру уақытша тоқтатылды.
Ауыр материалдық қиыншылықтарға қарамастан мемлекет
орта білімге ауқымды қаржы бөліп отырды. 1946 ж. бұл
мақсаттарға 85,6 млн. рубль бөлінсе, 1950 ж. 146,5 млн.
рубльге көтерілді. Одан қалды, бүкіл елдегідей, Қазақстанда
да мектепке көмек көрсету, ортақ білім, сонымен қатар
жетімдерге көмек көрсету фондын құру жөнінде
жексенбілікер өтіп отырды. Сирек коныстанған аймақтарда
интернат мекемелер торабы құрылды және онда 1953 жылға
қарай 40 мың бала оқыды.

44.

1950ж. тоғысында үкімет жаппай білім беру
бойынша бірнеше шаралар қабылдады, ал облыстық пен ірі
онеркәсіп
орталықтарында он жылдық білім беруді
қалыптастыру көзделді. Жалпы алғанда, 1950 жылға қарай
республикада 1 млн. 439 мың оқушылар құрамымен 3088
жалпы
білім
беретін
мектептер
жұмыс
істеді.
Жасөспірімдерді өндіріспен қатар ұздіксіз оқыту үшін ауыл
мен жұмыс істейтін жастарға арналған кешкі және сыртқы
мектептер құрылды. 5 жылдың ішінде 2500 адам орта білім
алды.

45.

Бесжылдықтың соңына қарай республикада 35 мың
жасөспірімдер оқыған 363 мектеп болды. Бірақ олар да оқуға
барлығын ынталандыра алмады, сонымен қатар, арнайы
мектептерге арналған оқулықтар, бөлмелер, бағдарламалар
және оқытушылар жетіспеді. Жалпы республикада мектеп
қызметі үлкен қадам алға жасады: оқытушылар кадрларының
шеберлік деңгейі көтерілді, мұғалімдер саны бірнеше есе
артты, мектеп оқу материалдар базасы нығая түсті. 1949
жылы оқытушылар жалақысы және қызмет атқарған
жылдарына берілетін зейнетақы түбегейлі көтерілді. 1947
жылы педагогикалық оқу баспасы калыптасты. Соғыстың
бітісімен Қазақстаннан бірқатар ЖОО мен техникумдар
Мәскеу, Ленинград және т.б. Қалаларға көшірілді.

46.

Республикада ЖОО мен техникумдарының мамандар мен
мұғалімдер құрамымен қоса жағдайы өте ауыр болды. 1947
жылы БКП ОК-і және Кеңес мемлекеті <<ҚазКСР –дегі жоғары
және орта білімнің алдағы дамуында қолданылатын шаралар>>
туралы заң қабылдады. Республикаға мектептер және басқа оқу
орындарының құрылуына қосымша қаржы бөлінді; Қазақстанға
ЖОО-ның жоғары тәжірибелі мамандары бағытталды,
оқытушыларға
арналған
орталық
институттар
мен
университеттердің аспирантурасында оқу орынның саны
көбейді. Мәскеу, Ленинград және басқа елдердің қалаларының
ЖОО мен техникумдарында білім жағынан жастар үлкен
мүмкіндіктер көрсетті. Қазақ, ұйғыр, дүнгендердің орта және
жоғары білім алып, тәжірибелі мамандар болып шығуына үлкен
көңіл бөлінді. Осының барлығы Қазақстанда төртінші
бесжылдықта 60 мың мамандарды дайындауға мүмкіндік берді.

47.

Ғылым

48.

1946 ж. маусым айының АК КСРО Қазақ филиалының
негізінде қаланған ҚазКСР ғылым академиясының мекемесі
респуликаның мәдени өмірінде ірі оқиғаларының бірі болып
саналады. Республиканың қазіргі ғылымның калыптасуында
үлкен септігін тигізген Мәскеу мен Ленинградтың көрнекті
ғалымдары – С.И. Вавилов, И.П. Бардин, А.М. Панкратова, М.В.
Нечкина және т.б. академиктер.
1950
жылдың
соңына
қарай
ҚазКСР
ғылым
Академиясының жүйесінде 50 ғылыми зерттеу мекемелері,
соның ішінде 19 институт, 13 секторлар, 2 мұражай,
обсерватория, 3 ботаникалық бақша және 8 ғылыми базалар
жұмыс істей бастады. ҚазКСР ғылым Академиясында 500-ге
жуық аспиранттар оқыды.

49.

Ғылым академиясы

50.

Қаныш Имантайұлы Сәтбаев
ҚазКСР-дің бірінші президенті болып сайланған Қаныш
Имантайүлы Сәтбаев – көрнекті ғалым мен қабілетті
ұйымдастырушы.

51.

Жұбанов Ахмет

52.

Қазақстан ғалымдарының жетістіктері Кеңес үкіметімен
жоғары бағалана білді. 1946 жылы <<казахская тонкорунная>>
атты қойдың жаңа жынысын тапқан үшін ҚазКСР ғылым
академиясының
мүше-корреспонденті
В.А.
Бальмонт,
Қазақстанда ванадий жаңа кен орындарын ашып, зерттеген үшін
техникалық ғылымның кандидаты Е.В. Снопова, 1948 жылы
жазған <<Қазақстан шикізаты>> еңбегі үшін ҚазКСР ғылым
академиясының академигі Н.В. Павлов, Қарағанды бассейнің
көмір байлықтарын жария етуге катысқаны үшін геологоминералогиялық ғылымның кандидаттары Г.Ц. Медоев пен Г.Л.
Кушев КСРО Мемлекеттік премияларымен марапатталды.

53.

Жұмабек Ахметұлы Ташенев

54.

Тәжібаев Төлеген

55.

Академик Иван Бардин және ҚазКСР
ғылым академиясының президенті
Қаныш Сәтбаев

56.

Әдебиет

57.

Көрсетілген кезеңнің даму барысында әдебиет те ерекше
орын алып, үлкен жетістіктерге қол жеткізді. 1947 жылы М.
Әуезов <<Абай>> атты роман-эпопеясының екінші кітабын
жазып бітірді, ал 1949 жылы ол КСРО Мемлекеттік
премиясымен марапатталды. Сол кезеңде С. Мұқановтың
<<Сырдарья >>, Ғ. Мұстафиннің << Миллионер >> әсіресе Т.
Жароков пен И. Шуховтың романдары және т.б. жазушылардың
қазақ әдебиетіндегі туындылары жарық көрді.

58. Негізгі сұрақтар:

1. Егістік алқаптарында күш малын пайдалану орын алды?
2. 1946-1950 жж арналған IV бесжылдықтың негізгі
экономикалық міндеті?
3. М.Ауезовке Лениндік сыйлық берілді?
4. 1950 жылы Маңғыстауда мұнай өндіру үлесі?
5. 8 жылдық білім беруге көшу басталды?
6. Карточка жүйесі қашан жойылды?
7. 50-жылдары жұмысшылар мен қызметкерлердің жалақысы?
8. Тұңғыш ұйғыр операсы?
9. Өскемен қорғасын-мырыш комбинаты салынған жыл?
10. Арзандату саясатының ауыл есебінен жүргізілгендігінің
көрінісі?

59.

11. «Ауыл шаруашылығында орын алған ауыр жағдайда
жою туралы» қаулы қабылданған жыл?
12. 1947 жылы республикада баға неше рет арзандатылды?
13. «Қазақстан тарихы мәселелерін маркстік-лениндік
тұрғыда баяндайық» мақаласы қай газетте жарияланды?
14. Тарих ғылымдарының докторы Е.Бекмахановтың
Ғылым Академиясындағы қызметінен кеткен жыл?
15. Е.Бекмахановты қолдағаны үшін қызметінен
босатылған басшы?
16. 1950 ж. соңында Ғылым Академиясында қанша
ғылыми-зерттеу институты болды?
17. М.Әуезовтың «Абай »романының екі кітабы аяқталды?

60.

18. Алматта салынған автоматты станция қанша қаламен
байланыстырылды?
19. Соғыстан кейінгі дәуірде жазылған С.Мұқановтың
шығармасы?
20. «Біржан – Сара» операсы қойылған жыл?
21. Ресейге жасалған ұлттық көтерілістер дәріптелген
айыбы тағылған тарихи еңбек?
22. 50-жылдары қанша мектеп болған?
23. 1949 жылы мемлекеттік ұйымдарды заңсыз алған
қанша жері ұжымшарларға қайтарылды?
24. Төртінші бесжылдық жоспар қашан қабылданды?

61.

25. 40-50 жылдары биология, медицина, геология
саласындағы ғалымдарға қандай айып тағылды?
26. Сталинизм идеологиясының шырқау шегіне жеткен
кезі?
27. Төртінші бесжылдық жылдары республикадағы
астықтың орташа шығымдылығы қай жылғы көрсеткішке тең
болды?
28. Республикадағы жұмыс қолдырының жетіспеуін жою
қалай жүзеге асты?
29. 50-жылдар басында республикада қанша кәсіпорын
болды?
30. Соғыстан кейінгі жылдары мемлекет қаражаты
негізінен қайда жұмсалды?

62. Негізгі әдебиеттер:

1.Қазақстан тарихы. Очерк.341-378-бб;
2. Рысбайұлы К. Қазақстан Республикасының тарихы,
14-15-бөлімдер;
3.М.Козыбаев Қазақстан –арсенал фронта. А., 1970.;
4.Аманжолов К. Жауынгерлік туы астында. А.,1991;
5.Қозыбаев М.К. Ақтаңдақтар ақиқаты. А. 1992;
6.Кунаев Д.А. От Сталина до Горбачева. А. 1994;
7.Омарбеков Т. ХХ ғасырдағы Қазақстан тарихының
өзекті мәселелері. А., 2001.

63. Қосымша әдебиеттер:

1. Реабилитация. Политические процессы 30-50-х
годов. М., 1991;
2. Байтілен С.А. Қазақстан ауыл шаруашылығындағы
тоқырау (1965-1990 жж.). Тараз.1999;
3. Экономика нефтяной промышленности Казахстана.
А. 1974;
4. Утебаев С. 50 лет нефтяной промышленности
Казахстана. А. 1967.