12.08M
Category: literatureliterature

Тувинские добровольцы в годы Великой Отечественной войны

1.

О Тувинских добровольцах
Баян-Кольская сельская библиотека-2021

2.

3.

4.

Тыва эки турачылар
• Ада-чурттуң дайынынче аъткарган 220 тыва эки
турачының 206-зы аъттыг шериг, 11 танкист, 3
ужудукчу болуп турар. Оларның чүгле 141-и дайындан
төрээн Тывазынче ээп чанып келгеннер. 67 эки турачы
чонунуң амыр-дыжы, келир үези дээш дайын шөлүнге
амы-тынындан чарлып, украин черге мөңгеде бажын
салган.
Ынчангаш Сентябрь 1 – Тыва чазактын доктаалы-биле
«Тыва эки турачыларныҢ сактыышкын хҮнҮ» деп
чарлаттынган

5.

6.

Баян-Колдун эки-турачылары
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Кыргыс Сенчен-оол Сумбааевич
Нурсат Тюлюш Самбууевич
Биче-Кыс Павел Алдынаевич
Тюлюш Базыр Лопсанович
Ховалыг Бичен Терек-ооловна
Оюн Алдын-оол Толепович
Бир эвес дайын уезинде өлген, хораан 20 мл. кижи
бурузунге качыгдал минутазын чарлаар болза…
чурт 32 чыл дургузунда… ыытавайн баар!!!

7.

Кыргыс Сенчен-оол Сумбаа оглу
(1922-1944)
• Кыргыс Сенчен-оол Сумбаа
оглу 1922 чылда Пии-Хем
кожууннун Баян-Кол
сумузунун «Кызыл-Чыраа» деп
черге торуттунген. 1943 чылда
дайынче аъттанган. 1944
чылдын февраль айда аарберге, дайзын-биле сегиржин
алыышкын уезинде ол амытынындан чарылган Эресдидим дайынчыны Украинанын
Ровно хоорайда
орнукшуткан.Баян-Кол суурда
оон адын монгежидип бир
кудумчунуну эрес-дидим
дайынчынын ады-биле адаан.

8.

Нурсат Тюлюш Самбууевич
(1917-1989)
Нурсат Тюлюш Самбуу оглу 1917
чылда Овюр кожууннун
Торгалыг суурга торуттунген.
Биче лейтенант, танк
салбырынын командири. АдаЧурттун дайынынын ордени,
«Шылгарангай эрес-дидим
чорук» деп медаль-биле
шаннаткан. Дайын соонда БаянКол суурга ажылдап чораан.
Сумунун бир кол кудумчузу
эрес-дидим дайынчынын адын
эдилээн.

9.

Биче-Кыс Павел Алдынаевич
(1923-2002)
• Биче-Кыс Павел
Алдынаевич Улуг-Хем
кожууннун Эйлиг-Хем
сумузунга торуттунген. 1943
чылдын сентябрь 1-де
дайынче аъттанган.АдаЧурттун дайынынын ордени,
«Шылгарангай эрес-дидим
чорук» деп медаль-биле
шаннаткан. Хову-шол
бригадазынын бригадиринге,
Баян-Кол суурнун Кодээ
Совединин даргазынга
ажылдаан.

10.

Тюлюш Базыр Лопсанович
1914-1955
Тюлюш Базыр Лопсанович 1914
чылда Улуг-Хем кожууннун
Эъжим деп черге
торуттунген.Ада-Чурттун
дайынынын ордени,
«Шылгарангай эрес-дидим чорук»
деп медаль-биле шаннаткан.
Баян-Кол суурнун «X улуг Хурал
колхозка ажылдап чораан. 1955
чылда мочээн, Баян-Кол суурнун
бир кудумчузун дайынчынын
ады-биле адаан.

11.

Ховалыг Бичен Терек-ооловна
(1921-1980)
Ховалыг Бичен Терек-ооловна 1921 чылда
Улуг-Хем кожууннун Эйлиг-Хем суурга
торуттунген. 1940-1943 чылдарда
херээженнер шимчээшкининге
инструкторлап ажылдаан. 1944 чылдын
сентябрь 1-де эки-тура –биле дайынче
аъттанган. Ада-Чурттун дайынынын
ордени, «Шылгарангай эрес-дидим чорук»
деп медаль биле шаннаткан. «X Улуг-Хурал
совхозтун сут-бараан фермазынын
эргелекчизинге ажылдаан. 1980 чылда
мочээн. Баян-Кол суурнун кудумчузузун
дайынчынын адын монгежидип адаан.

12.

Оюн Алдын-оол Толепович
(1923-1966)
1923 чылда Пии-Хем
кожууннун Суглуг-Хемге
торуттунген. АдаЧурттун дайынынын
ордени
«Шылгарангайэресдидим чорук» деп орден
биле шаннаткан.1962
чылда МВД-нин
министринге ажылдаан.
1966 чылда мочээн.

13.

14.

Тыва Арат Республика
1941-1945 чылдарда…

15.

16.

17.

18.

Бугу совет чон-биле домей Тыва
Арат Республиканыӊ чону, Чазаа
немец-фашист эжелекчилерге
дайынны чарлаан.
1941-1945 чылдарда ССРЭ-ге 50 муӊ
дайынчы аттарны база чоннуӊ
чыгган акша-төгериинден, чурттуӊ
алдын шыгжамырындан чыгган
акшаларга 10 хыдыкчы ужархемелерни, 2 танк бригадазын
тургускан..

19.

Немец фашистерни. черге болгаш
агаарга-даа кам-хайыра чокка чылча
шапсын дээш, Тыва чоннуӊ акшахөренгизи-биле тудуп будурген 10
хыдыкчы самолеттарны Ужар
чуулдун хыдыкчызы 133-ку
полугунун 3-ку эскадрильязынга
быжыглаан.

20.

5 эшелон (389 вагон) белектерни: 52 муӊ
лыжаларны, 10 мун негей тоннарны, 19 мун
дуктуг хол-хаптпрны, 16 мун кидис
идиктерни, 400 мун кг. эътти, 67 тонн дукту
дээш оон-даа оске белектерни фронтуже
чоруткан.
Акы-дунма Украин чон фашист
эжелекчилерден эн-не хоозураан чурт
болуп турар.
Ынчангаш Украин чонга
30 мун инектерни белекке берген.

21.

»

22.

23.

Кызыл шеригнин
дайынчыларынга
кышкы тоннарны
даарап турары,
1942 чыл

24.

1943 чылдын майда 11 танкист тыва эки турачыларны
Ада-чурттун улуг дайынынче удеп турары

25.

• Тыва танкистер ӏI-ги Украина фронтузунунӊ 25-ки
танкы полугунун дериминге Украинаны, Молдавияны,
Румынияны, Венгрияны, Чехословакияны немецфашистиг эжелекчилерден хостаарынга дидим,
шиитпирлиг болгаш маадырлыг тулушкан.
• Чүргүй-оол Намгай оглу Хомушку (май 10, 1918 чыл
- июль 10, 1978 чыл) — совет-тыва офицер, танкист,
Ада-чурттуң Улуг дайынының киржикчизи.
• 1945 чылдың март 24-те ССРЭ-ниң Дээди Совединиң
Президиумунуң айтыышкыны ёзугаар Хомушку
Намгай-оглу Чүргүй-оолга Совет Эвилелиниң
Маадыры атты тывыскан. Ленин ордени база «Алдын
Сылдыс» медалы-биле шаңнаткан

26.

• 1943 чылдын
сентябрь 1-де
206 аъттыг
кавалериянын
эки
турачылары
Ада-чурттун
улуг
дайынынче
аъттаныпкан.

27.

•10 санитар тыва кыс

28.


Кызыл тукту дээрге чедир көдуруӊер,
Хылыш бистиг чепсээӊерни кезениӊер!
Ыдыктыг дайынче кирээлиӊер, эштер!
Ынак төрээн чуртувус дээш, бурунгаар!

29.

Тыва эки турачы гвардейжи аъттыг эскадрон

30.

«Кара өлум»
Тыва эки турачылар дайзынга дужуп бербес,
өлумунге чедир тулчур боорга база кежиниӊ
өӊүнүӊ аайы-биле немец эжелекчилер «Кара
өлүм» (Der Schwarze tod – Черная смерть) деп
адай берген.
Бир дугаар тыва эки турачылар боттарыныӊ
тыва тоннарын кедипкеш, чыкпак, селбегер
тыва аъттарлыг шаап халдаашкынче шургуп
кириптерге, немец офицер Г. Ремкениӊ сөзубиле «немец солдаттар аймаарап, дайылдажыр шинчизин оскунуптар» деп чугаалап
турган.

31.

Кызыл хоорайда «Гастелло» аттыг
национал парк чанында
мемориалдыг тураскаалдарны
Ада-чурттун улуг дайынынын
киржикчилеринге тураскаадып
кылган.

32.

33.

Национал парк
аксында Тиилелге
шөлунде
Мемориалдыг
комплексте
тураскаалдыг даш
самбыраларда 3018
Тывадан чоруткан
совет дайынчылар
болгаш тыва эки
турачыларнын
аттарын мөӊгежидип
ойган.

34.

«Совет Эвилелинин маадыры»
деп аттын эдилекчилери
Тулуш Кечил-оол
Михаил Бухтуев
Хомушку Чургуй-оол
Николай Макаренко

35.

36.

БИС ТѲѲГУВУСТУ ХУНДУЛЕП,
КАДАГАЛАП, КЕЗЭЭ МѲӉГЕДЕ
ѲГБЕЛЕРИВИСТИН МААДЫРЛЫГ
ЧОРУУН УТПАЙН САКТЫП, ОЛАРГА
ЧОРГААРЛАНЫП, БИСТИН ТАЙБЫНЧААГАЙ ЧУРТТАЛГАВЫС ДЭЭШ
МААДЫРЛЫГ ЧОРУУНГА ТѲЛЕПТИГ
БОЛУР УЖУРЛУГ БИС.
English     Русский Rules