Bölüm anlam çözümleme tablolari

1. 8.Bölüm ANLAM ÇÖZÜMLEME TABLOLARI

8.BÖLÜM
ANLAM ÇÖZÜMLEME TABLOLARI
Doç. Dr. Gül TUNCEL
Marmara Üniversitesi

2.

Okuma, karşılaşılan yeni bilginin kazanılmış ön bilgilerle
ilişkilendirilmesini gerekli kılan bir faaliyettir. Zira okuma, bireyin
zihninde var olan bilgiyi etkinleştiren, anlamlandıran ve yeni
bilgilerle genişletilen bir süreçtir. Bu durumda bireyin ön bilgileri
okuma faaliyetindeki anlama işlevinin esas bileşenidir. Ön
bilgilerin okuma sürecindeki önemli ve elzem durumu “şema
teorisi” ile açıklanmaktadır Çakıcı, 2011).

3.

Şema teorisi, okuyucuların metinleri anlamak ve metinden
öğrenmek için önceki bilgileri nasıl kullandıklarının bir
açıklamasıdır. Şema terimi ilk kez Barlett (1932) tarafından
“geçmiş reaksiyonların ve deneyimlerin etkin bir organizasyonu
olarak kullanılmıştır.

4.

Rumelhart (1980) şemayı, “bellekte depolanan genetik
kavramları temsil etmek için bir veri yapısı” olarak tanımlarken,
Medin ve Russ (1992) şemayı “anlamak için kullanılan genel bir
bilgi yapısı” olarak tanımlamışlardır. Şema teorisinin temel ilkesi,
yazılı metnin kendi başına bir anlam taşımadığını
varsaymaktadır. Daha ziyade bir metin, okuyucular için daha
önce edinmiş oldukları bilgilerden nasıl anlam kazanmaları
gerektiği konusunda talimat vermektedir.

5.

Bu bilgi, okuyucuların arka plan bilgisi ya da ön bilgi olarak
adlandırılır, önceden edinilen bu bilgi yapılarına da şema denir.
Bir okuyucunun şeması en genelden en spesifik olana doğru
hiyerarşik bir şekilde düzenlenmektedir. Şema teorisine göre bir
metni anlamak, okuyucunun arka plan bilgisi ve metin arasındaki
etkileşimli bir süreçtir. Etkili anlama, metinsel materyali kendi
bilgisiyle ilişkilendirme yeteneğini gerektirmektedir

6.

Bu bağlamda anlam çözümleme tablolarının şema teorisine
dayalı olarak çalıştığı söylenebilir. Diğer yandan kelime ve
kavram hazinesinin bir öğrencinin anlama süreçleri için çok
önemli olduğu kabul edilmektedir.

7. ANLAM ÇÖZÜMLEME TABLOLARI

Anlam çözümleme, bir öğrencinin karşılaştığı kelime ya da
kavramlar ile ilgili ön bilgisine, kavramlar arası ilişkilere ve
kavram kategorilerine vurgu yapmaktadır. Bu stratejiyle
öğrenciler
farklılaştığını
kelimelerin/kavramların
veya
benzediğini
anlamlarının
araştırmaktadır.
nasıl
Böylece
öğrenciler kelime/kavramlar arasındaki ilişkileri gözlemleyerek
anlam inşa ettikleri durumları organize ederek anlamlı
öğrenmeyi gerçekleştirmektedir.

8.

Anlam çözümleme, kelime hazinesini bir içerik alanı metninin
ana fikirlerine bağlayan bir süreçtir. Anlam çözümleme
sürecinde öğrenciler önceki bilgilerini aktive eder ve
somutlaştırır, üst ve alt kavramları hiyerarşik olarak ilişkilendirir
ve tahmin etme, doğrulama ve bütünleştirme süreçlerini
kullanırlar (Fisher ve Frey, 2004).

9.

Bu bakımdan anlam çözümleme tabloları, yapılandırmacı öğrenme
kuramının ilkeleri arasında olan öğrencinin bilgiyi yapılandırması ve yeni
bilgiyi ön bilgilerin üzerine inşa etmesi ile uyumlu bir karakter içermektedir.
Sosyal Bilgiler öğretim programının temel öğrenme kuramının da
yapılandırmacı
öğrenme
anlayışı
olduğu
düşünüldüğünde
anlam
çözümleme tablolarının, yapılandırmacı uygulama ve değerlendirmeleri
kapsayan bir niteliğe sahip olduğu söylenebilir.

10.

Anlamsal özellik analizi, beynin bilgiyi düzenleme biçimini taklit eden
güçlü bir strateji olarak kabul edilmektedir. Öğrencilere terimlerin nasıl
benzer ya da farklı olduğu konusunda bir matris aracılığıyla görsel bir
materyal sunan anlam çözümleme tablosu, verilen kavramlar arasındaki
ilişkilerin analiz edilmesini sağlamaktadır (Buehl, 2001; Fisher ve Frey,
2004). Öğrencilerin yeni kelimeler öğrendikleri bağlam son derece
önemlidir ve öğretimde dikkate alınmalıdır. Öğrencilerin anlam
oluşturmaya
aktif
olarak
dahil
olmaları
elzem
olduğundan,
öğretmenlerin öğrenciler için kelime/kavramları organize etmeleri ve
kelimelerin ilişkilerini sunmaları çok daha az etkiye sahiptir.

11.

Stratejiyi modelleme aşamasında bu kabul edilebilir olsa da kendi özellikler
listesini oluşturmaya başlayabilen öğrenciler, bağlantı kurmaya ve bilgileri daha
etkili bir şekilde içselleştirmeye başlayacaklardır (Santa vd, 2004; Anders ve
Bos, 1986). Anlamsal özellik analizi öğrencilerin tek tek kelimelerin
benzersizliğini kavramalarına, kişisel ve akademik kelime dağarcıklarını
artırarak okuma gelişimlerine katkıda bulunmaktadır.

12. ANLAM ÇÖZÜMLEME TABLOLARININ YARARLARI

Anlam çözümleme tabloları hem öğretim materyali hem
değerlendirme materyali olarak kullanılabilen bir öğretim
stratejisi olarak olumlu katkılara sahip bulunmaktadır. Bu
katkılar şöyle özetlenebilir:

13.

Öğrencilerin ön bilgilerini ortaya çıkarmakta dolayısıyla yeni
bilgilerin inşa edilme sürecinin sağlıklı gelişmesine yararlı
olmakta, yeni ve eski bilgiyi bütünleştirmektedir.
Anlam çözümleme tabloları hem kelime/kavram bilgisini hem
de okuduğunu anlama becerisini geliştirmektedir ki Sosyal
Bilgiler dersinin öğretimi için her iki beceri alanı da önem arz
etmektedir.

14.

Anlam çözümleme süreci öğrencilerin kelime/kavramlar arası
ilişkileri
veya
kelime/kavramların
hiyerarşik
yapısını
anlamalarına, bilgiyi hiyerarşik olarak organize etmelerine
yardımcı olmaktadır.
Anlam çözümleme tabloları, öğretmenlerin sınıfta tartışma
başlatma ve yönlendirmelerine katkı sağlayabilir.
Sosyal Bilgiler dersinde anlam çözümleme tabloları, metinle
ilgili bir kelime/kavram stratejisi olarak uyarlanarak öğrencilerin
kelime/kavram dağarcığını geliştirmektedir.

15.

Anlam çözümleme tabloları, öğrencilerin kelime/kavramların
ayırt edici özellik ve niteliklerine odaklanmalarına yardımcı
olmaktadır.
Anlam çözümleme tabloları, öğretmen ve öğrencilere hem ders
öncesinde hem ders sırasında hem de ders sonrasında alternatif
ölçme ve değerlendirme imkanları sunmaktadır.

16.

Anlam çözümleme tabloları, öğrencilerin araştırmalarında elde
ettikleri bilgileri analiz etmelerine ve derlemelerine yardım
etmektedir. Öğrencilerin veriler ile ilgili soyutlama ve
sentezlemeleri için sorular sorarak üst düzey eleştirel
düşünmelerini beslemektedir.

17. ANLAM ÇÖZÜMLEME TABLOLARININ HAZIRLANMA SÜRECİ

Anlam çözümleme tabloları ders öncesinde, ders sürecinde ve ders
sonrasında olmak üzere farklı zamanlarda kullanılabilir. Ders öncesinde
ön bilgileri ortaya çıkarmak, ders sürecinde anlamlı öğrenmeyi
sağlamak, ders sonrasında ise değerlendirme amacıyla uygulama
yapmak mümkündür. Anlam çözümleme tabloları (+) ve (-) gibi
işaretlemelerle ilişkilerin saptandığı bir matris gibi hazırlanabildiği gibi
kavram ya da olguların benzer ve farklı noktalarının sözel olarak
açıklandığı bir biçimde de hazırlanabilir. Anlam çözümleme tablolarını
hazırlarken aşağıdaki adımlar izlenebilir.

18.

Bir kategori veya konu seçimi: Öğretmenin ilk adımı
öğretim materyali olarak kullanacağı metinleri iyice okumak ve
gözden geçirmektir. Öğretmen okurken, öğrencilerin metni
okuma ve keşfetme sırasında etkileşimde bulunacakları temel
kavram ve fikirleri dikkate alması gerekmektedir.

19.

Kelime/kavram ve özelliklerin belirlenmesi: Metinde temsil
edilen veya metnin temel kavramları ile ilgili tek tek kelimeleri veya
kelime öbekleri listelenir. Daha sonra her bir kelime üzerinde
düşünülür ve her birinin ana fikirleri veya özellikleri temsil edip
etmediği, birincil kavramla ilgili daha fazla detay olup olmadığı
belirlenir. Stratejinin ilk öğretimi sırasında öğrencilere özellikler
verilirken, öğrenciler süreç içinde deneyim kazandığında kendi
özelliklerini oluşturmalarının daha fazla fayda sağlayacağı göz
önünde bulundurulmalıdır.

20.

Matris oluşturma: Matrisin içine bir özellik olarak kabul
edilen sözcükler eklenir veya fikir en üste yerleştirilir ve soldaki
sütuna önemli kelimeler veya kavramlar eklenir.

21.

Matrisi kodlama: Matrisi oluşturduktan sonra öğrenciler için
kopyalar oluşturulur veya projektör aracılığıyla yansıtılarak tüm sınıf
olarak tamamlanır. Matrisin kodlaması farklı şekillerde gerçekleştirilebilir.
Verilen bir kelimenin/kavramın bir özelliğe sahip olması ya da olmaması
durumunda olumlu ya da olumsuz bir yanıtı ifade etmek için (+) veya (-)
işaretleri kullanılabilir. İlişkisiz durum, olumlu ya da olumsuz ilişki gibi
durumları ifade etmek için ise (0), (+) ve (-) işaretleri kullanılabilir. Verilen
durum ilişki kurmak için yeterli değilse ya da daha fazla bilgiye
gereksinim varsa bunu ifade etmek için de (?) işareti ilave edilebilir. Çoğu
öğretmen (+) ve (-) kodlamalarını yeterli bulsa da sembollerin yerine
sayıların kullanıldığı bir Likert ölçek de söz konusu olabilir. Bu kodlamalar
dışında kavramlar arası ilişkileri belirtmek, kavramları kategorize etmek
ve daha karmaşık öğrenmeleri çözümlemek için sözlü ifadelerin yazılması
da mümkündür ve hatta anlamlı öğrenme için oldukça etkili bir
yaklaşımdır.

22.

Dersten önce: Dersten önce kullanıldığında öğrencilerle
yaklaşan metin konusu tartışılır ve listelenen kelimeler ve
özellikler gösterilir. Her kelimeye odaklanan bir konuşma
oluşturulur ve kelimeler hakkında fikir verilir. Öğrenciler,
dağarcıklarındaki kelimeler ve özellikleri hakkında kendi
bilgilerini ifade etmeye teşvik edilir. Matrisi kodlarken
öğrencilere seçimlerinin gerekçelerini nasıl açıklayacakları
konusunda rehberlik edilir.

23.

Ders sırasında: Öğrenciler anlam çözümleme tabloları
hakkında bilgiliyse bunun bir ders süreci etkinliği olarak
kullanılması düşünülebilir. Tablo oluşturulduktan sonra
öğrencilere kullanacakları kopyalar sağlanır. Metin öğrenciler
tarafından okunmadan önce kelime ve özellikleri tartışılır, matris
okunurken ve kodlanırken eleştirel düşünmeleri gerektiği
hatırlatılır.

24.

Ders sonrasında: Ders öncesinde ya da ders sırasında matrisi
tamamladılarsa dersten sonra seçimlerini gözden geçirmek ve
değişiklikler yapmak için izin verilebilir. Öğrenciler dersten sonra anlam
çözümleme tablosunu tamamlayabilirler ve bunu bir çalışma kılavuzu
gibi kullanabilirler. Diğer yandan öğretmenler, anlam çözümleme
tablolarından ders sonrasında dersin verimliliğini ya da öğrencinin
öğrenmesini kontrol etmek için bir geri dönüt aracı olarak
faydalanabilirler ki bu da bir anlamda öğrenmenin değerlendirme
boyutunu ölçmek anlamına gelmektedir.

25.

Tartışma: Matrisin gözden geçirilmesi sırasında öğrenciler
yaptıkları seçimlerin mantığını açıklamaya davet edilmelidir.
Öğretmenlerin, öğrencilerin seçimlerinin nedenleri, kelime ve kavramlar
arasındaki bağlantılar hakkında ne anladıkları ile ilgili eleştirel
düşünmelerine yardımcı olmaları mühimdir. Bu anlam çözümleme
tablosunun başarısı için hayati bir önem taşımaktadır. Öğretmenler
tartışmayı yoğunlaştırmak amacıyla; “Bu kelime ve özellik
kombinasyonu için neden (+) veya (-) seçtiniz?”, “Bu
kelimeler/kavramlar arasında ne gibi benzerlikler veya farklılıklar
görüyorsunuz?”, “Bunlar, konumuzla nasıl bir ilişki içerisindedir?”,
“Konuyla ilgisi olmayan kavram veya özellik var mı? Neden?” gibi sorular
ile işe başlayabilir.

26.

Özet yazma: Bir matrisin tamamlanmasının ardından ve
tartışma sonrasında öğrenciler için yararlı olabilecek bir aşama
da özet yazmaktır. Anlam çözümleme tabloları, okuduklarını
özetleme ile ilgili sorun yaşayan öğrencilere yardımcı olabilecek
bilgi ve ayrıntıların organize bir görüntüsünü sunmaktadır.

27.

Değerlendirme: Daha önce “ders sonrası” kısmında da
bahsedildiği gibi anlam çözümleme tabloları değerlendirme için
de etkili bir materyal olabilir. Öğrencilerine anlam çözümleme
tablosu uygulayan öğretmenler, her bir öğrencinin belirli bir
konudaki kavramlar ve konular hakkındaki düşünce ve anlayışları
ile ilgili çok şey öğrenebilirler. Diğer yandan anlam çözümleme
tablosuna bir puan sistemi uygulayarak öğrencilere geri dönüt
verebilirler.

28.

Dinlediğiniz için
teşekkürler…