Без тарихта эзлебез

1.

ТАТАРСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
МӘГАРИФ ҺӘМ ФӘН МИНИСТРЛЫГЫ
БЕЗ ТАРИХТА
ЭЗЛЕБЕЗ
РУЗАЛИЯ РӘХМӘТУЛЛА кызы
НИГЪМӘТУЛЛИНА
E-mail: [email protected]

2.

БЕЗ ТАРИХТА ЭЗЛЕБЕЗ
“Без тарихта эзлебез” уку əсбабы
Татарстан Республикасының мəгариф һəм фəн
министрлыгы заказы буенча күпмəдəниятле
белем бирү проекты кысаларында куллану
ѳчен язылды һəм республика мəктəплəрендə
сынау үтте. Уку əсбабына тарих, география,
химия, биология, əдəбият, сəнгать буенча
бѳтендѳнья, Россия, Татарстан тарихында
бертѳрле урын алган материаллар кертелде.
УКУ ӘСБАБЫНЫҢ ҮЗЕНЧӘЛЕКЛӘРЕ
поликультуралы (күпмәдәниятле) юнəлеш,
ягъги эчтəлекне “культуралар диалогы”
принцибында төзү;
предмет монокультурасы кысаларыннан
чыгу, максатлар төрлелеге булу;
икенче телдə өйрəнелүче материалның уку
һəм укыту программасы белəн үзара
бəйлəнештə булуы.
Рузалия Нигъмəтуллина. 09.11.2021
2

3.

БЕЗ ТАРИХТА ЭЗЛЕБЕЗ
КАДЕРЛЕ ДУСЛАР!
Безне планетабыз искиткеч
зур, матур. Шул планетаның
җыйнак кына бер ѳлешен
тəшкил иткəн Татарстанның
башка беркайда да булмаган,
кабатланмас үз матурлыгы,
үз яме бар.
Гомумкешелек тарихы
белəн тыгыз бəйле Татарстанның да, һəр илнеке, һəр халыкныкы шикелле үк, үзенең бай
тарихы, үткəне, бүгенгесе һəм
килəчəге бар.
Бу китап сезне Татарстан
республикасының кайбер
тѳбəклəренə алып барыр,
аның тарихындагы кайбер
сəхифəлəр белəн
таныштырыр.
Авторлар
Рузалия Нигъмəтуллина. 09.11.2021
УКУ ӘСБАБЫНЫҢ
БҮЛЕКЛӘРЕ
1. Татарстан Республикасы
символикасы
2. Халык шагыйрьлəре
3. Данлыклы патшабикəлəр
4. Җир йөзеннəн юкка
чыккан шəһəрлəр
5. Изге урыннар
6. Меңъеллык шəһəрлəр
7. Халык фетнəлəре
8. Тарихи һəйкəллəр
9. Табигый һəйкəллəр
10. Табигый дəва
чыганаклары
11. Халык иҗаты
3

4.

I
ТАТАРСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ СИМВОЛИКАСЫ
Рузалия Нигъмəтуллина. 09.11.2021
ТР дəүлəтчелеге белəн бəйле төп вакыйгалар
ТР Дəүлəт флагы. Дəүлəт флагының авторы
ТР Дəүлəт гербы, авторы. Гербтагы сурəтлəр, аларга аңлатма.
ТР Дəүлəт гимны. Дəүлəт гимнының авторы
ТР беренче Президенты – М.Ш.Шəймиев.
4

5.

II
ХАЛЫК ШАГЫЙРЬЛӘРЕ
Поэзия – халыкның тарихы, уй-кичерешлəре чагылышы
Борынгы грек шагыйре Гомерның “Одиссея” һəм “Илиада”
поэмалары
Рус əдəбиятында “Игорь полкы турында җыр” поэмасы
Болгар шагыйре Кол Галинең “Кыйссаи Йосыф” поэмасы
Рузалия Нигъмəтуллина. 09.11.2021
5

6.

III ИДАРӘЧЕ ХАТЫН-КЫЗЛАР
Исемнəре кешелек тарихына кереп калган, дəүлəт белəн идарə иткəн
хатын-кызлар: Мисыр патшабикəсе Клеопатра,
Россия патшабикəсе Екатерина II, Казан ханбикəсе Сѳембикə
Рузалия Нигъмəтуллина. 09.11.2021
6

7.

IV ҖИР ЙӨЗЕННӘН ЮККА ЧЫККАН ШӘҺӘРЛӘР
Борынгы Римдагы Геркуланум һəм Помпеи шəһəрлəре.
Аларның юкка чыгу тарихы.
Рузалия Нигъмəтуллина. 09.11.2021
7

8.

IV
ҖИР ЙӨЗЕННӘН ЮККА ЧЫККАН ШӘҺӘРЛӘР
Татарстан территориясендəге Билəр (Алексеевский районы) һəм Шəһри
Болгар (Спас районы) шəһəрлəре
Рузалия Нигъмəтуллина. 09.11.2021
8

9.

V
ИЗГЕ УРЫННАР
ТАРИХ ҺӘМ ДИНИ ЙОЛАЛАР БЕЛӘН БӘЙЛЕ ИЗГЕ УРЫННАР
Израильдəге Изге чишмə, Мисырның Синай ярымутравында Изге Екатерина
монастыре, Тибеттагы Юмбуланг монастыре.
Россиядə изге урыннарның берсе - Псков өлкəсендəге Псков-Печера Успение монастыре.
9
Рузалия Нигъмəтуллина. 09.11.2021

10.

V
ИЗГЕ УРЫННАР
ТАРИХ ҺӘМ ДИНИ ЙОЛАЛАР БЕЛӘН БӘЙЛЕ ИЗГЕ УРЫННАР
Татарстан территориясендə Алексеевск районы Билəр авылы янындагы чишмə
Яшел үзəн районындагы Раифа монастыре, Түбəн Кама шəһəре янындагы Кызыл
чишмə изге санала.
Рузалия Нигъмəтуллина. 09.11.2021
10

11.

VI
МЕҢЪЕЛЛЫК ШӘҺӘРЛӘР
Польшадагы Краков, Италиядəге Рим, Россиядəге Ладога
ШӘҺӘРЛӘРЕ
.
Рузалия Нигъмəтуллина. 09.11.2021
11

12.

VI
МЕҢЪЕЛЛЫК ШӘҺӘРЛӘР
Казан, Алабуга, Яр Чаллы – республиканың иң борынгы, иң бай тарихлы
шəһəрлəре.
Рузалия Нигъмəтуллина. 09.11.2021
12

13.

VII
ХАЛЫК ФЕТНӘЛӘРЕ
КЕШЕЛЕК ТАРИХЫНДА АЗАТЛЫК ӨЧЕН КӨРӘШ
Италиядəге, Франциядəге, Англиядəге, Германиядəге крестьяннар чыгышлары.
XVI гасырда Россиядə Степан Разин, Пугачёв җитəкчелегендəге фетнəлəр.
Минзəлə крепосте. Минзəлəдə Пугачёв отрядлары тѳзелү.
Зəй крепосте. Пугачев отрядларының Зəйгə керүе. Сəнəкчелəр фетнəсе.
Рузалия Нигъмəтуллина. 09.11.2021
13

14.

VII ТАРИХИ ҺӘЙКӘЛЛӘР
Чехиянең Прага кремле, Мəскəү Кремле,
Казан Кремле - ЮНЕСКОның бөтендөнья мирасы һəйкəллəре исемлегендə.
Рузалия Нигъмəтуллина. 09.11.2021
14

15.

VII ТАРИХИ ҺӘЙКӘЛЛӘР
Алабугадагы “Шайтан каласы” – Ак мəчет, аның тарихы.
Рузалия Нигъмəтуллина. 09.11.2021
15

16.

IX
ТАБИГЫЙ ҺӘЙКӘЛЛӘР
Испаниядəге Альтамира мəгарəсе.
Россиядə Пермь ѳлкəсендəге Көнгер Боз мəгарəсе.
Татарстанның Кама Тамагындагы мəгарəлəр, аларның үзенчəлеклəре.
Рузалия Нигъмəтуллина. 09.11.2021
16

17.

X
ТАБИГЫЙ ДӘВА ЧЫГАНАКЛАРЫ
Сəламəтлекне ныгытучы һəм авыруларны дəваучы табигый чыганаклар
Чехословакиянең Падебрады курорты. Төркиянең Ялово-Термаль курорты.
Татарстанда “Бəкер” (Лениногорск районы), “Шифалы су” (Менделеевск районы) санаторийлары.
Аларда төп дәвалау чыганаклары: күкертле-водородлы ләм һәм берничә төрле минераль су.
Рузалия Нигъмəтуллина. 09.11.2021
17

18.

XI
ХАЛЫК ИҖАТЫ
АЯГЫҢДАГЫ ЧИТЕГЕҢ – БОЛГАР ИКӘН ОЛТАНЫ...
Италиядə, борынгы Римда тегелгəн аяк киемнəре.
Россиядə беренче киез итек басу үзəклəре – Ярославль, Түбəн Новгород өлкəлəре.
Бөек Болгар дəүлəтендə күн эшкəртү тарихы. Беренче күн итеклəр.
Арча милли аяк киемнəре җитештерү берлəшмəсе.
Кукмара киез итек фабрикасы. Татар күн аяк киеменең үзенчəлеге.
Рузалия Нигъмəтуллина. 09.11.2021
18

19.

БЕЗ ТАРИХТА ЭЗЛЕБЕЗ
Дѳньякүлəм тарихи вакыйгалар, исемнəре тарихка кереп калган
күренекле шəхеслəр, əһəмиятле фəнни ачышлар һəм археологик табышлар,
дѳнья əдəбиятында урын алган əсəрлəр, табигый байлыклар – боларның
барысы да Татарстанның тарихында, яшəешендə дə урын алган.
Димəк, Татарстаныбыз -Россиянең генə түгел, ə бѳтен җир шарының
гасырлар буенча яшəп килгəн тулы хокуклы энҗе бѳртеге.
Рузалия Нигъмəтуллина. 09.11.2021
19

20.

БЕЗ ТАРИХТА ЭЗЛЕБЕЗ...
Үз халкыңның килəчəген,
Үткəнен, бүгенгесен;
Кайгысының, шатлыгының
Зурлыгын белер өчен
Еракка китеп кара син,
Еракка китеп кара!
Мөдәррис Әгъләмов.
Рузалия Нигъмəтуллина. 09.11.2021
20