Мұқағали-мәңгілік ғұмыр

1.

«Мұқағали-мәңгілік ғұмыр»

2.

Мақсаты:
Ақиық ақын Мұқағали Мақатаевтың өмірі
мен шығармашылық жолын насихаттау,
өміршең өлеңдерінің мазмұнын ашып,
оларды жан-жақты талдау арқылы ақын
бойындағы ұлттық құндылықтарды
бойына сіңірген рухани бай тұлға
қалыптастыруға жағдай жасау.
«Мұқағали-біздің ұрпақтың ғажайып жыршысы».
Сәкен Дәуітов, ақын, филолгоия ғылымының
докторы, профессор.

3.

Мұқағали Мақатаев
(1931-1976)
Мұқағали Мақатаев есімі бүгінде бар қазаққа мәшһүр. Ақын халқының сүйіспеншілігіне
бөленген перзент. Қазақ халқын талантымен баурап алған Мұқағали Мақатаев 1931 жылы 9
ақпанда Алматы облысының қазіргі Райымбек ауданындағы Қарасаз ауылында дүниеге
келді. Қарасаздың сұлулығы Мұқағалидың ақындық талантының қайнар көзі болды.
Ақынның азан шақырып қойған аты – Мұхамметқали. Бірақ ата-анасы Пайғамбардың
есімімен жүру ауыр тиеді деген ниетпен бала күнінен Мұқағали деп еркелетіп кеткен.
Ақынның әкесі Сүлеймен қарапайым шаруа адамы болған. Мұқағали үйінің тұңғышы.
Ақынның балалық шағы қызықты өткенін Қарасазға арналған «Туған жер» өлеңінде
армансыз өткен балалық шағын еске алып, өткен күнге саяхат жасағанынан аңғарсақ
болады. Мұқағали балалық шағының бүкіл әлемін сүйді және сол күндерді қатты сағынды.
Және оның поэзиясының көптеген суреттерін тудырған дәл сол балалық шақтағы естеліктер
болды. Бірақ соғыс Мұқағалидың өміріндегі барлық нәрсені өзгертті. Әкесі соғысқа
кеткенде, ол 10 жаста еді. Ал өмірдің барлық ауыртпалығы балалық шағымен қоштасқысы
келмеген жасөспірімнің иығына түседі. Жауынгер ұрпақтың барлық ұлдары сияқты, әйел
мен балалар ғана қалған үйде ер адам ретінде қалғанын түсініп, ерте ер жетті.

4.

Ақынның анасының естеліктеріне сүйенсек, Мұқағалидің әдебиетке деген
қызығушылығы 14 жасынан басталған. Ал өлең жазуға жары Лашынға деген
махаббаты себеп болды. Ол сыртқы әлемнен және кітаптардан шабыттанды.
Мұқағали Абай, Әуезов, Сейфуллин, Мүсіреповты оқыды. Орыс тілін өз еркімен өте
жақсы меңгерген ол орыс әдебиетін, әсіресе Пушкин, Есенин, Блоктың поэзиясын
оқыды. Шетелдік әдебиеттерден Гейн, Гёте, Дюма, Гюго, Байрон, Драйзер, Стендаль
шығармаларына қызығушылық танытты. Бірақ бәрінен де Бальзак, Лондон және
Шекспирді жақсы көрді. Мұқағали жазған естеліктерінің бірінде: «Иә, мен әдебиетті
жақсы көремін. Мен үшін одан биік ештеңе жоқ» деп әдебиетті сүйетінін мойындаған
болатын.

5.

Мақатаев ерте отбасын құрды. Ол 1949 жылдың көктемінде 17 жасында Лашынға
үйленді. Ол кезде Лашын 21 жаста еді. Ақын болашақ әйелі Лашын Әлімжановамен
Шибұт ауылында жұмыс істеп жүрген кезде танысты. Ерте отбасылы болған ерлізайыптылардың Ләззат, Майгүл, Жұлдыз, Айбар, Алмагүл, Шолпан есімді балалары
дүниеге келді. Ауылда тұрып Мұқағали кеңес хатшысы болып жұмыс істеді, содан
кейін мектепте орыс тілінен сабақ берді, аудандық газетте тілші болды.

6.

Сыртқы жағдайлардың өзгеруіне қарамастан, Мақатаев ең бастысы поэзияға
деген махаббатына тұрақты болды. Ол әрқашан өлеңдер жазып, жиі журналдар
мен газет беттерінде жариялады. 1962 жылдан бастап, алғашқы кітап шыққан
кезден 1976 жылға дейін ақынның сегіз өлеңдер жинағы жарық көрді. Олардың
ішінде: «Аққулар ұйықтағанда», «Шуағым менің», «Өмір-дастан», «Жырлайды
жүрек
және
басқалар
бар.
Әдебиет саласында жиырма бес жылдай уақыт жұмыс істеген Мақатаев
мыңнан аса өлең жазды. Ол «Ильич», «Райымбек! Райымбек!», «Қашқын»,
«Мавр», сондай-ақ әңгімелер мен повестердің, «Қош бол, махаббат» пьесасы
мен заманауи қазақ поэзиясының мәселелері жарық көрген мақалалардың
авторы. Поэзияның символы болған Мұқағали Дантенің «Құдіретті комедия»
дастанының «Тамұқ» деген бірінші бөлімін аударды. Ол Шекспир, Уитман және
шығыс ақындары мен орыстың заманауи жазушыларының шығармаларын қазақ
тіліне аударумен айналысты. Өзінің шығармашылық дарынын көптеген
жолдармен көрсетті.

7.

Мұқағали Мақатаевтың шығармаларында өмірдің барлық саласы қамтылған. Бүгінде
оның туындыларын сүйіп оқымайтын, жақсы көрмейтін адам кемде-кем. Мақатаев
махаббат пен достық, поэзия және табиғат туралы жырлады. Бірақ оның
шығармалығында ерекше орынды Отан тақырыбы алады. Мақатаев туған жер
тақырыбына жазылған өлеңдерінің бірінде «Қарасаздың алтын бесігі» деп аталатын
кішкентай
әлем
арқылы
үлкен
әлемге
есік
ашқанын
айтады.
Мақатаев туған жерінің сұлулығына тамсанудан жалықпады. Ол өз күнделіктерінде
туған жердің табиғаты оның жанына қалай әсер еткені туралы жиі жазатын.
Достық пен туыстық даналығы қазаққа ұлы ата-бабаларымыздан қалғаны сөзсіз.
Мақатаевтың «Отан» туралы қырық жыл бұрын жазған өлеңі тарихи дамудың жаңа
кезеңінде
өте
заманауи
естіледі.
Ақын – әр адам Отан алдында борыштар және оған жүрегінің отын беруге міндетті деп
санады. Сондай-ақ ол поэзиясының отын Отанға арнады. Жоғары патриотизм оның
өлеңдерінің органикалық қасиеті болды. Мақатаев өлеңдері арқылы өзінің жан дүниесін
тәрбиелеген, шабыттануының қайнар көзі болған Отанды қалай қорғап, қамқорлық
көрсету керектігін үйретеді.

8.

Оң жақта отырған жас жіігіт
Мұқағали Мақатаев
Мұқағали Мақатаев
бала-шағасымен
Мұқағали жолдастарының
арасында

9.

Абай Құнанбаев пен Мұқағали Мақатаев
Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін,
Жоқ-барды, ертегіні термек үшін.
Көкірегі сөзімді, тіл орамды
Жаздым үлгі жастарға бермек үшін.
(Абай)
Мен-дағы өлең жазбаймын ермек үшін,
Ермек үшін немесе өлмеу үшін.
«Жаздым үлгі жастарға бермек үшін»
Абай жаққан бір сәуле сөнбеу үшін.
(Мұқағали)

10.

Қалқам, мен Лермонтов, Пушкин де емен,
Есенинмін демедім ешкімге мен,
Қазақтың қара өлеңі-құдіретім,
Онда бір сұмдық сыр бар естілмеген...
Мұқағали

11.

Жазылар естеліктер мен туралы.
Атырауға барсаң да, Алтай мен
Арқаға барсаң да алдыңнан Мұқағали
шығады. Мұнайшы да Мұқағали әнін
салады, жұмысшы мен балықшы да
Мұқағали жырларымен айта алмай
жүрген ойларын жұртқа естіртеді.
«Әу» деп ән салатындардың бәрі
Мұқағали сөзіне әуен шығарады.
Баянауыл мен Қазығұртта жүрсе де
қазақ атуаулы желісіне үйірілген
құлындай Мұқағали жырымен
табысып шұрқырасып жатқаны. Нағыз
өнер құдіреті деген-осы. Мұндай
ақыны болған халық-бақытты халық.
Фариза Оңғарсынова

12.

Жазылар естеліктер мен туралы.
Ол өзі де сондай тау тұлғалы адам еді. Мінезі
кесек болатын. Ол өз сияқты «Ертең не
болады?», «Қарным ашып қалды-ау» дегенді
ойламайтын. Халықтың мұнын мұндап, жоғын
жоқтап, елдің ертеңіне алаңдайтын. Ал
ақындығына келетін болсақ, Мұқағали қазақтың
ауыз әдебиетін, музыкасын, өзіне дейінгі бүкіл
ақындарды, Абайды бойына сіңірген. Оның
әрбір өлеңінен өзің бұрын байқамаған бір
жаңалық табасың. Соған қарағанда Мұқағалибіздің ұрпақтың ғажайып жыршысы. Және оның
шығармалары ескірмейтін сияқты. Мысалы,
көктем келген сайын бүкіл табиғат оянып,
тіршілік қайта түлейді ғой. Сол сияқты Мұқағали
да көктеммен, ғасырлармен бірге жаңарып,
келер ұрпақпен жасай беретіндей болып
көрінеді.
Сәрсенбай Дәуітов, ақын,
филология ғылымының докторы,
профессор.

13.

Мен ғасырдың құрдасымын. Бәлкім
одан әрідегі ұрпақтардың туысымын
да,-деп жазған екен ақын өз
күнделігінде.
Жыр жинақтары

14.

Назарларыңызға рахмет!