Рентгендік флуоросценция және рентгенофазалық талдау

1.

Орындаған: Жақсылықова Б.Е.
Қабылдаған: Үкібаев Ж.Қ.
Курс: 2
Факультет: ФӨТ
Топ: 18-015-01

2.

Жоспар:
1.Рентегендіу флуоросценция;
2.РФ анализ;
3.РФА жұмыс істеу принципі;
4.РФА қолданылуы;
5.Рентгендік фазалық талдау;
6.РФТ түрлері;
7.Қорытынды;
8.Пайдаланылған әдебиеттер.

3.

Рентгендіу флуоросценция(РФ) – бомбардировка кезінде
жоғары энергиялы рентгендік сәулемен немесе гамма
сәулесімен қоздырылған характеристикалық «екіншілік»
(немесе флуоросценттік) рентгендік сәуленің сәулелену
құбылысы.
Бұл құбылыс элементарлы және химиялық анализ үшін, әсіресе
металдар, әйнек, керамика және құрылыс материалдарыүшін
кеңінен қолданылады. Сонымен қатар, геохимия,
криминалистика, археология және карина мен фреска сияқты
өнер құралдарына да қолданылады.

4.

Рентгендік флуоросценциялық анализ(РФА) – затттың
элементарлы құрамын зерттеу үшін, яғни
элементарлы анализін алу үшін қолданылатын жаңа
спектроскопиялық әдістердің бірі.
Бұл анадиздің кқмегімен берилийдан бастап
уранғадейінгі әртүрлі металдарды анықтауға болады.
Бұл анализ түрі 1928 жылы Глюкер мен Шрайбермен
ойлап шығарылды. Тек 1948 жылы ғана аппарат
Фридман мен Беркс жасап шығарды.

5.

РФА әдісі рентгендік сәулелену арқылы зерттелетін затты
сәулелендіру кезінде пайда болатын спектрдің анализінде
қолданлады. Электрондардың төменгі орбитальдардан одан да
жоғары атомдық ионизацияға дейінгі энергетикалық деңгейге
ауысуы кезінде заттың атомдарының жоғары энергиялық
фотондарымен әсер еткенде қозған күйге өтеді. Атом қозған
күйде өте аз уақыт ішінде, яғни бір микросекундада ғана
болады, содан кейн қайтадан тыныштық күйге оралады.

6.

Осы кезде сыртқы қабаттағы
электрондар бос орындарды
толтырады, ал артық
энергиялар фотон түрінде
шығарылады немесе энергия
сыртқы қабаттан басқа
электронға беріледі. Сонымен
қатар, әрбір атом қатаң түрде
энергиясы бар фотон
шығарады, мысалы темір
рентгендік сәулелермен
сәулелендіру кезінде фотондар
шығарады. Бүдан кейін,
сәйкесінше, энергия мен
кванттардың шамасына қарай
зат құрамы туралы пікір
айтады.

7.

Сәулелену көзі ретінде
рентгендік трубкалар және
кез-келген бір элементтің
изотопы қолданылуы
мүмкін. Әрбір ел рентгендік
флуоросценциялық
аппарттарды шығарған
кезде сәулелендіруші
изотоптарды әкелуге немесе
шығаруға өзіндің талаптары
бар. Ол үшін рентгендік
трубкаларды қолдануды
таңдацды. Трубкалар
родий, мыс, молибден, күміс
сияқты анодтардан тұруы
мүмкін.

8.

Трубкаларға қолданылатын
кернеулер шамасы
10 кв
Жеңіл
элементтерге
40-50 кв
20-30 кв
Орташа
Ауыр
элементтерге

9.

Рентгендік флуоросценция өндірісте, ғылыми зертхаларды
кеңінен қолданылады:
Экология мен қоршаған ортаны қорғау(топырақтағы,
тұнбадағы, судағы ауыр металдарды анықтау);
Геология мен минерология(минералдардың, топырақтың, тау
қыртысының сапалық және сандық анализі);
Металлургия мен химиялық өндіріс(шикізат сапасын
бақылау);
Зерделік бұйымдар өндірісі(бағалы металдардың
концентрациясын анықтау үшін);
Мұнай өндірісі(мұнай ластануын анықтау);
Азық-түлік өндірісі(азық-түліктегі улы, зиянды металдарды
анықтау);
Ауыл шаруашылығы(элементті анализ);
Археология(элементті анализ, археологиялық қазбаларды
мерзімдеу);
Бейнелеу(картинаны зерттеу, анализ бен экспертиза үшін).

10.

Рентгендік фазалық талдау, өзімен сандық немесе сапалық сан
анықтау және әртүрлі қиындықты жүйелерде кристалдық фаза
қатынастарын анықтауды ұсынады. Кристалдық фаза түсінігі
бір элементтің кеңістікті біртекті, тепе-теңдік күйін
анықтайды. Әдіс әрбір кристалдық фазаның дифракциондық
сақиналар мен олардың интенсивтілігінің орналасуының
индивидуал, қайталанбас суретін беруге негізделген.

11.

Сандық талдау қоспадағы өзге
фазалардың санын анықтауға
негізделген, оның ішінде: үлгі
кристалдарының орташа өлшемін
сызық профилінің анализі бойынша
өлшемінің үлесу функциясын
анықтау; дифракциондық сызық пен
осы сызықтардың орнынан қозғалу
профилінің анализін жүргізіп ішкі
кернеуді зерттеу; кристалдар
орналасуының құрылымын зерттеу.
Сандық рентгендік талдау зерттелініп
жатқан объектідегі сәйкес келуші фаза
құрылымынан тәуелді дифракционды
шағылу интенсивтілігіне негізделген.

12.

Кристалдық формаларды (фазаларды)
идентификациялау үшін эталонды
кристалдық үлгілерден
дифрактограммаларды алып немесе саны
өте көп кристалдық заттардың
рентгенограммалық сызығының
салыстырмалы интенсивтілігі мен кеңістік
аралық қашықтық жөнінде ақпаратқа ие
арнайы кестелерді (ASTM
картотекасымен, Финк бағыттауышын)
қолдану қажет. Рентгендік фазалық
талдауда әдетте дифракционды сурет
ұнтақ әдісі шарттарындағы рентгендік
кванттар есептеуіштері көмегімен
дифрактометрлі тіркеледі

13.

Араластырып отыру әдісі (ішкі стандарттың) рентгенограммадағы сызықтардың интенсивтіліктері мен
анықталатын фазаға тиісті саны қоспада алдын-ала берілген
эталонды зат үшін сызықтар интенсивтіліктерін салыстыруға
негізделген.
Экспресс-талдау үшін арнайы гомологиялық жұп әдісі ойлап
табылған, ол қоспалар мен қорытпалардағы рентген
серияларын алу және интенсивтіліктері бірдей әр түрлі фазалар
сызықтарын анықтауға негізделген.
Салу әдісі зерттелетін үлгі рентгенограммасы мен таза түрде
болатын жеке құраушылардың рентгенограммаларын визуалды
түрде салыстыруға негізделген.

14.

Қорытынды
Рентгендік флуоросценциялық
анализ(РФА) – затттың элементарлы
құрамын зерттеу үшін, яғни элементарлы
анализін алу үшін қолданылатын жаңа
спектроскопиялық әдістердің бірі.
Рентгендік фазалық талдау, өзімен сандық
немесе сапалық сан анықтау және әртүрлі
қиындықты жүйелерде кристалдық фаза
қатынастарын анықтауды ұсынады

15.

Пайдаланыдған әжебиеттер:
https://ru.wikipedia.org/wiki/Рентген
офлуоресцентный_анализ
https://ru.qwertyu.wiki/wiki/XRay_fluorescence
http://engime.org/zertteudi-fizikaliedisteri.html?page=16