Uluslararası Örgütlerin Tarihsel Gelişimi

1.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Uluslararası Örgütlerin
Tarihsel Gelişimi
Dersin Adı: KİD 620 – Uluslararası Örgütler
Dersin Hocası: Dr. Öğretim Üyesi Gülşen Aydın

2.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Uluslararası Örgütlerin Kurulabilmesi için hangi koşulların Sağlanması
Gerekti?
• Bağımsız siyasi birim olarak varlığını sürdüren devletler
• Bu devletler arası güçlü, sağlam, hatırı sayılır derecede ilişkiler
• Devletler bir arada bulunuşundan doğan problemlerin bilincinde
olma
• Bu problemleri çözebilmek için bazı araçlar ve sistematik yöntemler
oluşturma gerekliliğinin farkında olma

3.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Bağımsız Siyasi Birim Olarak Devletler
• 1648 yılında Avrupa’da 30 Yıl Savaşları’nı sona erdiren
Westphalia Anlaşması, hem dünyanın en kanlı
savaşlarından birini sona erdirdi, hem de uluslararası
sistemi kökünden değiştirecek bir egemenlik anlayışını
yerleştirdi.

4.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Bağımsız Siyasi Birim Olarak Devletler
• 1618-1648 yılları arasında Protestan-Katolik karşıtlığı
esasında yaşanan 30 Yıl Savaşları sonrasında Kutsal RomaCermen İmparatorluğu’na bağlı prenslikler bağımsız siyasi
birimler haline gelmiştir.
• Ortaçağın üstte Papalık ve Kutsal Roma Cermen
İmparatorluğu’nun bulunduğu yönetim hiyerarşisi sona
erme yoluna girmiştir.

5.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Bağımsız Siyasi Birim Olarak Devletler
• Evrensel imparatorluklara karşı ülkesel “ulus-devletin”
zaferini simgeleyen bu barış antlaşması, uluslararası alanda
devletlerin egemenliğini ve eşitliğini ilkesel bir temel kural
hâline getirmiştir. Bu anlayışın bir doğal yansıması olarak
dünya sistemi egemen ve eşit devletlerden kurulmuş bir
yapıya doğru evrilmeye başlamıştır.

6.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Bağımsız Siyasi Birim Olarak Devletler
• Bu yolculukta çok uluslu imparatorluklar birer birer
çökerken yerlerini çok sayıda ulus-devlet almıştır. Egemen
eşitliği ilkesi etrafında yeniden oluşan yeni düzene Fransız
İhtilali’nin yükselttiği milliyetçilik hareketi yeni bir kimlik
kazandırmış ve dünya sistemi “uluslar sistemi” ya da
“uluslararası sistem” olarak adlandırılmaya başlanmıştır.

7.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Bağımsız Siyasi Birim Olarak Devletler
• Egemen ve eşit olduğu varsayılan devletlerden/ birimlerden
oluştuğu kabul edilen yeni bir uluslararası sistem ortaya
çıkmıştır.
• Bu sistem merkezî bir otoritenin olmadığı, devletlerin genel
olarak güvenlik kaygılarıyla hareket ettikleri anarşik bir özellik
göstermeye başlamış ve uluslararası ilişkilerin ana konusunu
güvenlik sorunları oluşturmaya başlamıştır.
• Bu anlamda, anarşi kavramı Uluslararası İlişkiler disiplini
kargaşayı değil, merkezi otoritenin bulunmadığı belirli bir tür
düzene işaret etmektedir. Güvenliğin esas mesele olduğu bir
uluslararası sitemde ise işbirliği ve bütünleşme alanında
gelişmeler oldukça sınırlı kalmıştır.

8.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Bağımsız Siyasi Birim Olarak Devletler
• Avrupa bir daha eskisi gibi olamayacaktı
dedik. Westphalia ve 1713’teki Utrecht
Anlaşması Avrupa’da egemen devlet sistemi düzenini
oluşturmuştu ki, bu daha sonra dünyanın geri kalanına da
yayılacaktı.

9.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Utrecht Anlaşması
• İspanya'daki taht mücadelesi çerçevesinde, Habsburg ve
Bourbon Hanedanları arasındaki çatışmayı sona erdiren
antlaşmadır. 11 nisan 1713 tarihli bu antlaşma ile
Avrupa'daki Westphalia Anlaşması sonrası egemen
devletler sistemi pekiştirilmiş ve klasik güç dengesi
sisteminin tipik yapısı ortaya çıkmıştır. Antlaşma sonrası
Fransa, Kuzey Amerika'daki sömürgelerini tamamen tasfiye
ederken İngiltere'nin kesin deniz üstünlüğü dönemi
başlamıştır.

10.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Utrecht Anlaşması
Utrecht Barışı’nın önemi şuradadır: Bir kere, daha önce de
adı çok az duyulan iki küçük devlet, Savua ve Brandenburg,
Avrupa’nın siyasal ufkunda yükselmeğe başladı. İki ülkenin
yöneticisi, galip tarafa katılmış oldukları için, kral kabul
edildiler. Bundan sonra birincisine Sardunya ya da
Piyemonte, ikincisine Prusya denecektir.
• İkinci olarak,Westphalia ile kurulan sistem yeniden
doğrulanmıştır.

11.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Utrecht Anlaşması
• Bu sistem devletlerin belli bir coğrafyada egemenlik
haklarına sahip olmasına imkan
veriyor, müdahale edilmezlik
kavramını getiriyor, egemenlerin ilişkilerinde eşitlik
anlayışını getiriyordu. Artık, egemenlik, eşitlik ve
müdahale edilmezlik kavramlarıyla birlikte uluslararası
hukuk da yerleşmeye başladı.

12.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Utrecht Antlaşması
• Artık tepeden inme kararlara kralların boyun eğmesi söz
konusu olmayacaktı; bunun yerine uluslararası hukuk
prensipleri çerçevesinde devletler artık devletler
antlaşmalara gönüllü olarak girecekti.
• Westphalia düzeninde devletler artık uluslararası hukukta
düzenin temel kaynağıydı, uluslararası ilişkiler ise egemen
devletlerin merkezi olmayan kontrole sahip olduğu alandı.

13.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Amerikan ve Fransız Devrimleri
• 1776’daki Amerikan Devrimi ile bağımsız Amerika ortaya
çıktı; 1789 Fransız Devrimi ile yeni güçler uluslararası
ilişkilere girdi, milliyetçilik imparatorlukları sarsmaya
başladı.
• Daha öncesinde Avrupa’da monarklar, krallar vardı,
devletin çıkarı ile kralın çıkarı ayrılmıyordu. Amerika
ve Fransa’daki devrimler devleti halklaştırdı.

14.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Amerikan ve Fransız Devrimleri
• Devlet artık kralın malı ya da kendi tasarrufundaki alan
olmayacaktı. Devlet artık halk iradesinin aracı olacaktı.
• Amerikan Bağımsızlık bildirgesi bu konu hakkında şöyle
diyordu: hükümetler insanlar arasında kurulmuştur,
güçlerini yönetilenlerin rızasından alır, hükümet ne zaman
yönetilenleri yok edici haline gelirse, halk da hükümeti
ortadan kaldırma hakkı kazanır.

15.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Amerikan ve Fransız Devrimleri
• Bu iki devrimin etkileri uluslararası ilişkilerde hemen
hissedilmeye başlandı, Amerikan Devrimi’nin etkisi
Britanya’yı zayıflattı, devrimci Fransa çok geçmeden
Avrupa’nın geri kalanı ile savaşa girişti.
• Napolyon’un orduları İber Yarımadası’ndan Rusya’ya,
Akdeniz’den Baltık’a çok yerde savaşmaya başladı.
Avusturya, Britanya, Prusya ve Rusya Napolyon’u yenip,
Fransa’yı devrim öncesi sınırlarına döndürmek için çok
uğraşacaktı.

16.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Uluslararası Örgütlerin Yaygınlaşması
• Buna karşılık uluslararası örgütlerin yaygınlaşması için 19.
yüzyılın başını beklemek gerekmiştir.
• Bunun temel nedeni ülkesel, ulus-devletlerin yaygınlık
kazanması ve bu devletler arası ilişkilerin barışçıl bir
dönemde artış göstermesidir. 19. yüzyıl bu açıdan
Avrupa’da uluslararası örgütlerin yaygınlık kazandığı bir
büyük başlangıç dönemi olmuştur.

17.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Viyana Kongresi
• Zafer kazanan güçler 1814’de Viyana’da toplandıklarında bir
barış antlaşması imzalayacaklardı, ama onları meşgul eden daha
geniş kapsamlı sorunlar da vardı.
• Napolyonu yenmek
ve Avrupa’nın Fransız imparatorluğu’na dönüşmesini engellemek
için bir araya gelmek zorunda kalmışlardı, bu geçici birliktelik
onlara düşmanlarını yenmek ve Westphalia orijinli egemen devlet
sistemi bazlı uluslararası sistemi muhafaza etme şansını vermişti.

18.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Viyana Kongresi
• Viyana Kongresinde temsil edilen devletler diplomatik faaliyetleri
sistematik şekilde kurallara dökmek ve uluslararası sistemde var olan
kölelik gibi sorunları tartışma fırsatını buldular.
• Ancak temek katkıları uluslar arası sistemi hedef alan tehditlere karşı
birleşme sözü vermeleri oldu. Şamont (Chaumont) Antlaşmasının 6.
maddesi şöyle diyordu:
• Egemenler yani krallar ya da ilgili bakanları belli aralıklarla toplantının
yapıldığı zamanın gereksinimlerine göre gereken politikaları tartışmak
için toplanmak konusunda anlaşmışlardır.

19.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Viyana Kongresi
• Daha önce devletler savaşlardan sonra barış anlaşması imzalamak için
toplanıyorlardı ama Viyana kongresinden sonra barış zamanında da
çeşitli sorunları tartışmak için bir araya gelme yönünde önemli bir
karar aldılar.
• 1814’den sonra Avrupa devletleri Yunan bağımsızlık hareketini ve
İtalyan Yarımadasındaki devrimci hareketi tartışmak için biraya
geldiler.
• Devletlerin belli aralıklarla toplanmaya karar vermesi de başka önemli
bir yenilik olarak karşımıza çıkmaktadır. Konferans diplomasisi
doğuyordu.

20.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Viyana Kongresi
• Öncelikle 1814-15 Viyana Kongresi diplomasi kurallarını
formüle etti, böylece devletler arası barışçıl ilişkileri
yürütmenin kabul edilen yolları belirlendi.
• Böylece diplomasi küçümsenen bir faaliyetten daha
önemli bir faaliyet haline geldi.

21.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
İlk Uluslararası Örgüt
• 1815: Ren Nehri Seyrüsefer Merkezi Komisyonu
• Daha sonra Elbe ve Tuna nehirleri için de benzeri bir
örgütlenme olacaktır.
• 1818 Alman devletleri Zollverein: 1835’deki Alman
Gümrük Birliği’nin temeli olacaktır.

22.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
19 yüzyıl Konferans Diplomasisi
• 19. yüzyılın ikinci yarısında devletler yine savaşlardan sonra
barış anlaşmalarını oluşturmak için bir araya geliyorlardı,
ortak problemleri tartışmak için değil.
• Örneğin 1856’daki Paris Barış Konferansı
Kırım Savaşı’nı bitirdi, 1871 Frankfurt Konferansı da
Fransız-Prusya Savaşı’nı bitirdi.
• Ancak yine de kimi zaman Avrupa’nın büyük devletlerinin
çatışmanın önüne geçmek için bir araya gelip çeşitli
düzenlemeler yaptıklarını da görüyoruz.

23.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
19 yüzyıl Konferans Diplomasisi
• Örneğin, 1878 Berlin Kongresi, ki bu da Osmanlı Rus
Savaşı’ndan sonra düzenlenmiştir, Balkan sorununa çözüm
bulmak için kafa yormuştur; yine 1884-85 Berlin
Kongresi Afrika’nın bölüşülmesi konusunda bir çerçeve
getirmeye çalışmış, üzerinde tartışılan konularda tam olarak bir
anlaşma sağlanıp yol haritası çıkartılıp
uygulanamasa da, çıkarları birbiriyle çatışan devletler kısa
süreli de olsa biraz rahatlamışlardır.
• Ancak yine de sömürgeci devletler genişlemek ve daha fazla
güç toplamak için çalışıyordu, uzlaşma geri planda kalıyordu.

24.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Avrupa Devletler Sistemi’nin Uluslararası Boyut
Kazanması
• 1783’de ABD uluslararası alanda tanındı. 1823’de İngiltere
Latin Amerika’daki devletleri tanıdı, 1856’daki Paris
Anlaşması ile Osmanlı Avrupa devlet sistemine, Avrupa
Uyumu’na dahil edildi.

25.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Avrupa Devletler Sisteminin Uluslararası Boyut
Kazanması
1853’te Amerikan Amirali Perry’nin Japonya’yı Amerika ile
ticaret yapmaya razı etmesi ve Japon limanlarını dünyaya
böylece açması,
19.yüzyılın ortasında 1860 Britanya’nın Çin’i haksız ticaret
antlaşmaları (Nanking A., 1842) yoluyla da olsa uluslararası
sisteme dahil etmesi ile Avrupa devlet sistemine, Avrupa dışı
devletler de dahil oluyor, daha önce konuştuğumuz devletler
arası sağlam ilişkilerin kurulması yolunda adım atılıyordu.

26.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Avrupa Devletler Sistemi’nin Uluslararası Boyut
Kazanması
• Bu genişleme ile birlikte Avrupa’daki yöneticiler bir ikilemle
baş başa kaldılar.
• Avrupadaki olayları kontrol edebilmek için, Avrupa güçleri
kendi aralarında toplanıp konuşmaya devam edebilirlerdi,
görüşme masasına dışarıdaki güçler ancak ihtiyaç
doğduğunda çağrılabilirdi.
• Ancak dışarıdan çağrılan bu güçlerin sayısı arttıkça devam
etmek zorlaşacaktı.

27.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Avrupa Devletler Sistemi’nin Uluslararası Boyut
Kazanması
• Ancak yine de devletler arası ilişkilerde uygulanacak temel
kuralların yerleşip işlerlik kazanabilmesi için dış güçler ya
Çin örneğinde olduğu gibi zorla büyük güçlerin isteğine
uyarak dış dünyaya açılmaya (1842 Nanking Anlaşması,
Afyonun Çin’e girişi serbest oldu), ya da 1856 Kırım
Savaşı’ndan sonra olduğu gibi bazı kuralları kendi
istekleriyle kabul etmelerine imkân tanınmalıydı.

28.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
1. Dünya Savaşından önce Konferans
diplomasisinin geldiği son nokta
• 1899 I. Lahey Barış Konferansı: Rus Çarı II. Nicholas
önderliğinde toplandı.
• Bu anlaşma ile savaşlarda bazı modern teknolojilerin kullanım
kısıtlanıyordu. Havadan bombardıman, kimyasal saldırı gibi
yöntemler yasaklanıyordu.

29.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
1. Dünya Savaşından önce konferans
diplomasisinin geldiği son nokta
• 1907’deki II. Lahey Barış Konferansı ise daha
geniş katılımla gerçekleşmiştir. Avrupa devletleri dışında Çin, Japonya,
Meksika, Tayland da katılmıştı.
• Lahey konferansları Birinci Dünya Savaşı’nın kopmasını engelleyemese
de, uluslararası ilşkilerin örgütler vasıtasıyla kurumsal yolla
yürütülmesi açısından bazı başarılara imza atmıştır.
• Bu konferansta uluslararası anlaşmazlıkların barışçıl çözümüne
ilişkin bir konvansiyon bir antlaşma kabul edilmiştir.

30.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
1. Dünya Savaşından önce konferans diplomasisi
• Bu konferanslara katılan devletler çoğunluk oyuyla karar
alma gibi mekanizmalarla tanışmışlardır.
• Bu çabalar daha sonra Uluslararası Adalet Divanı gibi
uluslararası
kurumların kurulmasına katkıda bulunmuşlardır.

31.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
1. Dünya Savaşından önce uluslararası örgütler
• Sonuç olarak diyebiliriz ki değindiğimiz bu gelişmeler neticesinde Avrupa
devlet sistemi dünyanın diğer bölgelerini de kapsayacak şekilde genişledi.
• Avrupa diplomasisi, hukuku, Avrupa kurumları da aynı şekilde etki alanını
genişletti. Ancak yine de Birinci Dünya Savaşı’na giden süreçte Lahey
Konferansı gibi gelişmeler aslında büyük güçler arasındaki çekişmeyi
maskeliyordu.
• Lahey bir anlamda 19. Yüzyıl için uluslararası örgütlenmenin ne derece ileri
gidebileceğini gösteriyordu. Kendi çıkarlarının peşinde kıyasıya koşan ulus
devletlerin olduğu bir dünyada herşeye rağmen barış ve güvenlik alanında
faaliyet gösterecek uluslararası örgütlerden bahsetmek için çok erkendi.

32.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Milletler Cemiyeti: Barış ve Güvenlik alanındaki ilk
uluslararası örgüt
• Devletlerin birarada bulunmasından doğan sorunları bir
uluslararası örgüt aracılığıyla çözme fikri ancak Birinci
Dünya Savaşı’nın yarattığı yıkım görüldükten sonra ortaya
çıktı.
• Savaştan sonra düzenlenen Paris Barış Konferansı’nda
Wilson ilkeleri uyarınca Milletler Cemiyeti kuruldu (1919).

33.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Ekonomik ve Sosyal Alandaki Gelişmeler
• Endüstri ve ticaret devrimlerinin ürünü olan barış isteyen
girişimciler ve orta sınıf, çıkacak bir savaşın elde edilen her
şeyi yok edeceğini biliyor ve barış yönünde ağır baskıda
bulunuyordu.
• Dış politika tek elden gizlilik içinde yürütülse bile,
yöneticilerin dayandıkları bu güçlerin seslerine kulak
vermesi kaçınılmazdı. Zenginliğin temel kaynağı olan
uluslararası ticaret engellenmemeliydi.

34.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Ekonomik ve Sosyal Alandaki Gelişmeler
• Sosyal ve ekonomik alandaki uluslararası
işbirliği konusunda da 19. Yüzyıl bir ilerleme yüzyılıydı.
Daha once de tartıştığımız gibi iki devrimle birlikte devlet
halklaştı; hakın isteklerini dikkate alır hale geldi. Devletler
de uluslararası ekonomiye vatandaşlarının ihtiyacını
karşılamak için daha çok müdahale etmek zorunda
kaldı.

35.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Ekonomik ve Sosyal Alandaki Gelişmeler
• 19. yüzyılda yeni işbirliği platformları kuran devletler artık
davranışlarını koordine etmek ihtiyacı duyuyorlardı.
• Neyse ki ilerlemeler imdatlarına yetişti. Teknolojideki
gelişmeler sonucu iletişim kolaylaşmıştı. Buhar gemisi,
telgraf, iletişimi ve ulaşımı kolaylaştırarak devletlerarası
koordinasyonu kolaylaştırmıştı.
• Daha hızlı iletişim ve haberleşme sonucu devlet temsilcileri
hem koordinasyonu daha kolaylıkla gerçekleştiriyor, hem
de toplantı yapmak için daha kolay biraraya
gelebiliyorlardı.

36.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Ekonomik ve Sosyal Alandaki Gelişmeler
• Ticaret gittikçe daha uluslararası hale geliyordu. Devletler
bu nedenle seyahat, iletişim, ticaret, refah gibi konuları
yönetmek için biraraya gelmeye başladılar.
• Viyana Kongresi uluslararası nehirlerde ilke olarak ticaret ve
ulaşım serbestisi tanınıyordu. Paris antlaşması
(1856)Tuna Komisyonu’nu kuruyordu, Tuna Nehri’nde
ulusal otoriterden bağımsız olarak serbest seyrüsefer hakkı
getiriyordu.

37.

KURUMSAL İLETİŞİM DİREKTÖRLÜĞÜ
Directorate of Corporate Communication
Ekonomik ve Sosyal Alandaki Gelişmeler
• Uluslararası Ticaretin artmasıyla dünyanın
devletlere bölünmüş olması sorun yaratmaya
başladı. Bu bağlamda, 1865’te Uluslararası Telgraf Birliği ve
1874’te Uluslararası Posta Birliği kuruldu.
• İşbirliğinin diğer bir alanı da ölçme ve tartma işlemleri ile ilgiliydi.
Örneğin ölçülerdeki karışıklığın önüne geçmek için
1875 yılında uluslararası ölçü ve ağırlıklar bürosu kuruldu.
• Sağlık alanındaki sivil bir uluslararası örgütlenme de 1859’da
kurulan Kızılhaç Örgütü idi.