Ғылыми зерттеудің нәтижелерді іске асыру

1.

Әл –Фараби атындағы Қазақ
Ұлттық Университеті
Scientific Writing
№7 Семинар.
Қарауыл Иса;
Жонатова Арайлым;
Күзен Назира;
Құрбанова Гулдария.

2.

Ғылыми зерттеудің нәтижелерді іске асыру
механизміне сипаттама беріңіз.
Теориялық және эмпирикалық зерттеуді жүргізу
жолдары.
Зерттеудің қандай фазалары бар?
Ғылым зерттеудің «жоспарлау, ұйымдастыру және
жүзеге асыру» фазаларының мәнін және мазмұнын
ашып көрсетіңіз.

3.

ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУДІҢ
НӘТИЖЕЛЕРДІ ІСКЕ АСЫРУ
МЕХАНИЗМІНЕ СИПАТТАМА БЕРІҢІЗ

4.

Зерттеу процесі барысында төмендегідей
интерғылыми әдістер қолданылады:
• экстрополяция – ойдың дамуы немесе белгілі бір тарихи кезеңдегі
тенденциялардың ашылуы, яғни жасалған заңдар мен тұжырымдардың
бақылау аймағынан басқа аймаққа ауысуы;
• интерполяция - құбылыстардың динамикалық қатарында көрінбейтін,
бірақ осы қатар мүшелерінің арақатынасын ашу негізінде параметрлерді,
функцияларды, көрсеткіштерді табу;
• модельдеу – шынайы түрде бар процестер мен құбылыстардың
логикалық, информациялық және графикалық құрылымын жасау, яғни
объектілерді жеңілдетілген түрінде бейнелеу; модельдеу – түпнұсқаның
зерттеушіні қызықтыратын қажетті жақтарының дәлме – дәл
көшірмесін түсіру арқылы зерттеу;
• ретроспекция- объектінің жүйелі түрдегі сипаттамасын алу үшін
зерттеу объектісінің тарихи дамуын зерттеу, яғни оның әртүрлі уақыт
кезеңдеріндегі дамуының динамикалық қатарын зерттеу;
• эксперттік бағалау - эксперттің немесе эксперттердің тұжырымдары
мен ойлары;

5.

Кү
р
д
о
е
б
Күрделі құрылымды
ъе лобъектілерге
і
құ
жа үшін
кттөмендегі
анализ жасау
р
і
с
әдістерді
ау лер ылы
әдіқолданады:
ст –үшүлкенге ажалпы
мд бір
декомпозиция
ы
ерд топтарға
ін бөлу;
н
мақсатты бірнеше
і қ тө ализ
ол ме
декомпозиция – үлкен жалпы бір
да ндкелетін
селекция
–
зерттелуге
мақсатты бірнеше топтарға
бөлу;
н
е
а
варианттарды іріктеп алып, маңызы
ды гіжоқ
:
фактілерді алып тастау;
агрегирование
–
жалпы
селекция
– сипаттамаларды
зерттелуге
келетін
варианттарды іріктеп
алып, маңызы жоқ
біріктіру.
фактілерді алып тастау;
агрегирование
сипаттамаларды
біріктіру.
жекелеген
сипаттамаға
–
жалпы
жекелеген
сипаттамаға

6.

Теориялық және
эмпирикалық
зерттеуді жүргізу
жолдары
Теори
ял ық
және
эмпир
икалы
зертте
қ
уді жү
р
г
ізу
жолда
ры

7.

Ғылыми
таным
Теориялық
зерттеу
Эмпириялы
қ зерттеу
Эмпириялық және теориялық – ғылыми
танымның негізгі формаларын, сондай-ақ ғылыми
білімнің құрылымдық компоненттері мен деңгейлерін
сипаттайтын категориялар.

8.

Эмпириялық зерттеу
• тікелей объектіге бағытталып, бақылау мен
тәжірибе деректеріне сүйенеді.
Теориялық зерттеу
• ғылымының түсінік аппаратын жетілдірумен және
дамытумен байланысты және объективті ақиқаттың
нақты байланыстары мен заңдылықтары
тұрғысынан алғанда оны жан-жақты танып-білуге
бағытталған.

9.

Эмпириялық зерттеу бақылау мен тәжірибенің жаңа деректерін
анықтай отырып, теориялық зерттеудің дамуына жәрдемдеседі, оның
алдына жаңа міндеттер қояды. Екінші жағынан, теориялық зерттеу
ғылымның мазмұнын байытып, оған нақты сипат бере отырып, фактілерді
түсіндіру мен көріп-білудің жаңа перспективаларын ашады, эмпир. зерттеуді
бағдарлап, оған жөн сілтеп отырады. Ғылым жаңа эмпирикалық зерттеу
деректерімен толыға отырып дамиды. Өмірде ғана көрінетін қозғалысты
шын мәніндегі ішкі қозғалысқа айналдыруды көздеген ғылым міндетін
эмпирикалық таныммен тығыз байланысты теориялық ойлау жүйесі
шешеді.

10.

Эмпириялық және теориялық мәселесінің
диалект.-материалистік
шешімі
гносеологияның,
методологияның
және
ғылыми логиканың болжамдарды тексерудің
ғылым заңдарын білдіретін білімнің және
бақылау
мен
тәжірибе
деректерін
қалыптастыратын білімнің арақатынасын,
идеализацияның, типологияның, түсіндірудің
табиғаты,
т.б.
маңызды
мәселелерді
пысықтау негізі болып табылады.
Әдіс – бұл белгілі бір
қорытындыға жетуге
көмектесетін әрекеттердің
жиынтығы.

11.

Эмпирикалық
ғылымның
салушылардың бірі танымның
әдісін
салыстырған.
Әрбір адамның ойлау қабілетінің
деңгейі әртүрлі, сол себепті барлық
адамдардың жетістікке жетуге деген
мүмкіндіктерін теңестіру үшін белгілі
бір құрал керек. Ғылыми әдіс осындай
құрал болып табылады. Сондай – ақ,
әдіс
адамдардың
мүмкіндіктерін
теңестіріп қана қоймай, олардың іс әрекетін біркелкі жасап, ғылыми
зерттеулердің ұқсас нәтижесін алуға
ықпал етеді.
негізін
Ф.Бэкон
циркульмен

12.

Зерттелетін заттардың әртүрлілігінен пайда болатын жаратылыстану ғылымы
мен
гуманитарлық
танымның
методологиялары
арасында
бірқатар
айырмашылықтар бар.
Жаратылыстану ғылымы методологиясында заттың жеке ерекшіліктері
ескерілмейді, себебі ол баяғыда қалыптасып зерттеушінің назарынан тыс қалған.
Мысалы, тарих ғылымында заттың пайда болуын, оның жеке ерекшіліктерінің
толығымен қарастырады. Әлеуметтік танымның методологиясы жаратылыстану
методологиясынан пәннің өзіндегі айырмашылықтары бойынша ажыратылады:
1) әлеуметтік таным өзін - өзі жоюшы нәтижеге алып келеді (“биржаның заңдарын
білу осы заңдардың өзін жоюға әкеліп соғады”-деп жазды кибернетиканың
негізін салушы Н.Винер);
2) егер жаратылыстану ғылымдары танымында жекелеген фактілер бірдей болса,
әлеуметтік танымда ондай емес.
Сондықтан,
әлеуметтік
таным
методологиясы фактілерді жалпылап қана
қоймай, сонымен бірге ол аса үлкен маңызға ие
индивидуалды фактілермен жұмыс істейді. Осы
фактілерден объективті үрдіс пайда болып,
солармен де түсіндіріледі. Гуманитарлық таным
методологиясының өзіне тән ерекшелігі осында.
1
1

13.

Зерттеудің қандай
фазалары бар?
1
2

14.

Кез
келген
нақты
қолданбалы
әлеуметтанулық
Зерттелетін заттардың әртүрлілігінен пайда болатын,
зерттеуғылымы
мынадай
бес негізгі
кезеңдерден
жаратылыстану
мен гуманитарлы
қ танымны
ң
методологиялары арасында бірқатар айырмашылықтар бар.
тұрады:
Жаратылыстану ғылымы методологиясында заттың жеке
ерекшіліктері
ескерілмейді, себебі ол баяғыда қалыптасып
1) зерттелетін
құбылыстарды
зерттеушінің назарынан тыс қалған. Мысалы, тарих ғылымында
анықтап,
бастапқы
заттың пайда
болуын,ғылыми
оның жеке ерекшіліктерінің толығымен
қарастырады. Әлеуметтік танымның методологиясы
жорамалдарды
жаратылыстану методологиясынан пәннің өзіндегі
(гипотезаларды)
айырмашылықтары бойынша ажыратылады: 1) әлеуметтік
тұжырымдау;
таным өзін - өзі жоюшы нәтижеге алып келеді (“биржаның
заңдарын
білу осы за
ңдардың өзін жоюға әкеліп соғады”-деп
2) зерттеу
жоспарын
жасау;
жазды кибернетиканы
3) мәліметтер
жинау; ң негізін салушы Н.Винер); 2) егер
жаратылыстану ғылымдары танымында жекелеген фактілер
4) жиналған
мәліметтерді
бірдей болса,
әлеуметтік танымда ондай емес. Сондықтан,
әлеуметтік
таным методологиясы фактілерді жалпылап қана
тәртіпке
келтіру;
қоймай,түсіндірме,
сонымен бірге ол аса үлкен маңызға ие индивидуалды
5) ғылыми
фактілермен жұмыс істейді. Осы фактілерден объективті үрдіс
қорытындылар
жасап,деоны
пайда болып, солармен
түсіндіріледі. Гуманитарлық таным
методологиясының өзіне тән ерекшелігі осында.
тексеру.
13

15. Ғылыми зерттеудің міндеті — қоғамдық құбылыстар арасындағы байланыстардың формасы мен беріктігін анықтау. Бұл тәжірибеде тексеруге бола

ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУДІҢ МІНДЕТІ —
ҚОҒАМДЫҚ ҚҰБЫЛЫСТАР АРАСЫНДАҒЫ
БАЙЛАНЫСТАРДЫҢ ФОРМАСЫ МЕН
БЕРІКТІГІН АНЫҚТАУ .
БҰЛ ТӘЖІРИБЕДЕ ТЕКСЕРУГЕ
БОЛАТЫНДАЙ БОЛУЫ ТИІС . ГИПОТЕЗАНЫҢ
МАЗМҰНЫН (ҰҒЫМЫН ) ТӘЖІРИБЕ
ЖОЛЫМЕН ДЕ ТЕКСЕРУГЕ БОЛАДЫ. ЕГЕР
ОНДАЙ ТЕКСЕРУ Қ АЖЕТ БОЛСА, ОНДА ОНЫ
ФАКТІЛЕРМЕН САЛЫСТЫРАМЫЗ , АЛ
ТЕОРИЯ ЛЫҚ ТҰРҒЫДАН ТЕКСЕРГЕНДЕ
АҚ ИҚ АТТЫҒЫ БҰРЫН НЕГІЗДЕЛГЕН
ҚАҒИДАЛАРДЫҢ , ТЕОРИЯЛАРДЫҢ
КӨМЕГІМЕН ДЕДУКЦИЯ ЛЫҚ ЖОЛ АРҚЫЛЫ
Д Ә ЛЕЛДЕНЕДІ.
1
4

16.

Болжам әрдайым ақиқат бола
мүмкіндігінше ақиқатқа талпыну керек.
бермейді,
бірақ
олардың
Ғылымда қолданылатын болжамдар
төмендегідей талаптарға
сәйкес келуі тиіс:
болжам құрылатын ұғымдар
анық, айқын болуы тиіс;
олар тәжірибе жүзінде тексеруге
болатын объектілерге қатысты
болуы қажет;
тиісті зерттеу техникасы мен
теорияларға қайшы келмеуі
керек.
15

17.

Ғылыми зерттеудің маңызды
кезеңінің бірі - зерттеу
жоспарын жасау.
Жоспарда мәліметтер жинаудың қандай әдістері пайдаланылатыны
көрсетіліп, зерттелетін құбылыстардың ерекшеліктері
және
мәліметтер жинауда кездесуі мүмкін қиындықтар ескерілуі тиіс.
Мәліметтер жинаудың әдістерінде зерттелетін құбылыстардың
ерекшеліктері және олардың басқа жеке қоғамдық кұбылыстармен
және тұтас қоғаммен байланыс тәсілдері де есте болғаны жөн. Егер
зерттеу жоспарында анкета тарату және сұхбат жүргізу белгіленсе,
онда анкетаға енгізілетін сұрақтар мен әңгімелесуде қойылатын
сұрақтарды мұқият даярлау қажет. Бұл кезеңде сондай-ақ анкеталар
таратылатын адамдардың тобы да дәл анықталады.
Қоғамдық
құбылыстарды зерттеу көп адам қатынасатын, көптеген мамандық
иелері жүргізетін күрделі ұжымдық іс. Сондықтан зерттеушілер
тобының мүшелерін іріктеп алуға баса назар аударылуы тиіс.
16

18.

1
7
Мәліметтер
жинау
әлеуметтік
зерттеудің
жинау әлеуметтік
бастыМәліметтер
кезеңі
болып
зерттеудің басты кезеңі болып
саналады, өйткені болашақтағыөйткені
саналады,
ғылыми қорытынды осының
негізінде жасалады. Сондықтанғылыми
болашақтағы
жұмыстың әдіс-тәсілдеріне
айрықша көңіл бөлінуі тиіс. Бұл осының
қорытынды
кезеңде бір қатар қиындықтар
кездесуі мүмкін.
негізінде
жасалады.
Сондықтан жұмыстың әдістәсілдеріне айрықша көңіл
бөлінуі тиіс. Бұл кезеңде

19.

18
Ғылым зерттеудің «жоспарлау,
ұйымдастыру және жүзеге асыру»
фазаларының мәнін және
мазмұнын ашып көрсетіңіз.
Ғылым зерттеудің «жоспарлау,
ұйымдастыру және жүзеге асыру»
фазаларының мәнін және мазмұнын ашып
көрсетіңіз.

20.

Ғылыми–зерттеу жұмыстарын жоспарлау
және ұйымдастыру кезеңдері.
19
Ғылыми-зерттеу
жұмыстарын жоспарлау
мен ұйымдастырудың
негізгі кезеңдері.
Ғылыми
есепті
дайында
у.
Зерттеу
нәтижел
ерін
ресімде
у.
Зерттеу
мақсаты мен
міндеттерін
анықтау.
Қорытын
дылар
мен
ұсыныст
ардың
ғылыми
негізделу
і.
Ғылыми
проблеманың
теориясы мен
зерттеу
әдістемесімен
танысу.
Алынған
мәліметтерді
әртүрлі
әдістер
көмегімен,
соның ішінде
статистикалық
математикалы
қ, өндеу және
талдама жасау.
Зерттеу
нысанын
ажырату.
Зерттеу нәтижесінде
алынған
мәліметтердің
шынайлығын,
біртектілігін,
салыстыруға
болатындығын және
толыққандылығын
бағалау.

21.

20
Бірінші кезең:
зерттеудің
нысанын
анықтау;
зерттеудің пәнін анықтау;
зерттеудің
тақырыбын
таңдау
мен
мазмұнын
құру(примерная); ғылыми
әдебиеттермен
және
тәжірибемен танысу;
зерттеудің
проблемасын
айқындау
және
құру;
зерттеудің
тақырыбын
нақтылау;
зерттеудің болжамын құру;
зерттеудің
тақырыбын
негіздеу(зерттеудің
өзектілігін жазу); зерттеудің
әдістерін таңдау;
зерттеудің
тиімділігін
анықтау критериясын бөлу.
Педагогикалық зерттеудің
қисынды құрылымы
Екінші кезең:
ғылым
салалары
бойынша
еңбектерді нақты талдау. Зерттеудің
теориялық базасын дайындау;
зерттеудің теориялық негізін жазу;
әдістемелік
әдебиеттер
мен
педагогикалық тәжірибені оқып
үйрену мен талдау; зерттеудің негізгі
ой-түйінін
бөлу;
зерттеудің
болжамын нақтылау;
педагогикалық
тәжірибенің
әдістемесін немесе бағдарламасын
құру;
педагогикалық тәжірибені жүргізу;
анықтаушы тәжірибенің нәтижесін
талдау және мәтінін жазу;
қалыптастырушы
эксперимент
жүргізу;
қалыптастырушы
тәжірибенің нәтижесін талдау және
Үшінші кезең:
тараулар
бойынша
жұмыстың
мәтінін
құрастыру;
тараулар
бойынша
қорытынды жазу;
жұмыстың
жалпы
қорытындысын
шығару;
кіріспені
жазу;
әдебиеттер
тізімін
құру; сурет, кесте,
диаграмма және т.б.
графиканы рәсімдеу;
қосымшаларды
рәсімдеу;
еңбектің
мазмұнын
құрау;
мұқаба бетті рәсімдеу.

22.

21
THANK YOU FOR ATTENTION)