Kilka uwag o habilitacji: od niesamodzielności do samodzielności w nauce

1.

Kilka uwag o habilitacji: od
niesamodzielności do
samodzielności w nauce
Marek Ratajczak
Katedra Teorii i Historii Ekonomii
www.kthe.ue.poznan.pl
[email protected]
www.marekratajczak.pl

2.

Na początek
1.
O sobie, czyli „Świat realny nie jest idealny”
2.
O życzliwości i szczęściu w nauce oraz roli krytyki naukowej i naszej, choć nie tylko,
polskiej tradycji
„Amicus Plato, sed magis amica (est) veritas” Arystoteles
Marek Ratajczak
2

3.

Habilitacja: wymogi prawne
USTAWA z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym
oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki
Art. 16. Do przewodu habilitacyjnego może być dopuszczona osoba, która posiada stopień
doktora i uzyskała znaczny dorobek naukowy lub artystyczny, a ponadto przedstawiła
rozprawę habilitacyjną.
Art. 17. 1. Rozprawa habilitacyjna powinna stanowić znaczny wkład autora w rozwój
określonej dyscypliny naukowej lub artystycznej.
2. Rozprawę habilitacyjną może stanowić powstałe po uzyskaniu stopnia doktora dzieło,
opublikowane w całości lub zasadniczej części, albo jednotematyczny cykl publikacji.
3. Rozprawę habilitacyjną może stanowić zrealizowane oryginalne osiągnięcie projektowe,
konstrukcyjne, technologiczne lub artystyczne, jeżeli spełnia wymaganie określone w ust. 1.
4. Rozprawę habilitacyjną może stanowić część pracy zbiorowej, jeżeli opracowanie
wydzielonego zagadnienia jest indywidualnym wkładem osoby ubiegającej się o nadanie
stopnia doktora habilitowanego, odpowiadającym wymaganiu określonemu w ust. 1.
Marek Ratajczak
3

4.

Projekt zmian w Ustawie z września 2010
Art. 16. 1. Do postępowania habilitacyjnego może zostać dopuszczona osoba, która posiada
stopień doktora oraz osiągnięcia naukowe lub artystyczne, uzyskane po otrzymaniu stopnia
doktora, stanowiące znaczny wkład autora w rozwój określonej dyscypliny naukowej lub
artystycznej oraz wykazuje się istotną aktywnością naukową lub artystyczną.
2. Osiągnięcie, o którym mowa w ust. 1, może stanowić:
1) dzieło opublikowane w całości lub w zasadniczej części, albo jednotematyczny cykl
publikacji;
2) zrealizowane oryginalne osiągnięcie projektowe, konstrukcyjne, technologiczne lub
artystyczne;
3) część pracy zbiorowej, jeżeli opracowanie wydzielonego zagadnienia jest indywidualnym
wkładem osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego.
3. Obowiązek publikacji nie dotyczy osiągnięć, których przedmiot jest objęty tajemnicą
państwową.
4. Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego określi, w drodze rozporządzenia,
kryteria oceny osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego,
biorąc pod uwagę osiągnięcia naukowo-badawcze w dziedzinach nauki i sztuki lub obszarach
wiedzy, współpracę międzynarodową, dorobek dydaktyczny i popularyzatorski oraz uzyskane
nagrody.”;
Marek Ratajczak
4

5.

Habilitacja: czym jest i czym nie jest
1. Habilitacja to nie doktorat tylko grubszy i wydany drukiem.
2. Habilitacja nie jest po prostu książką, jest w kategoriach formalnych bardziej
wymagającym przedsięwzięciem niż występujące w obrębie niektórych dziedzin i
dyscyplin naukowych pojęcie tak zwanej książki profesorskiej. Habilitacja ma mieć w
sobie to coś, czyli być świadectwem wkładu do rozwoju nauki. Trzeba przy tym
pogodzić się z tym, że pojęcie wkładu jest bardzo różnie rozumiane w obrębie
poszczególnych dziedzin nauki, a nawet składających się na nie dyscyplin. Dotyczy to
chociażby wagi przywiązywanej do tego, co można określić warstwą teoretyczną.
Widoczne to jest także w obrębie nauk ekonomicznych.
3. Habilitacja ma być świadectwem umiejętności pracy twórczej o charakterze
naukowym, a nie nawet najdoskonalszej pracy odtwórczej, czy typowo eksperckiej.
Celem badań naukowych w naukach ekonomicznych jest lepsze zrozumienie reguł,
praw odnoszących się do funkcjonowania gospodarki zarówno w jej wymiarze i
mikroekonomicznym, jak i makroekonomicznym a nie po prostu opis nawet najbardziej
fascynujących przypadków.
4. Habilitacja ma świadczyć o dojrzałości naukowej autora pozwalającej na powierzenie
mu odpowiedzialności za rozwój naukowy innych osób.
5. Habilitacja i cały dorobek naukowy mają świadczyć o zdolności do kierowania pracami
naukowymi o charakterze zespołowym lub przynajmniej uczestnictwa w tego typu
pracach i zdolności do kreowania nowych idei i podejmowania nowych obszarów
badawczych.
Marek Ratajczak
5

6.

Nauki ekonomiczne i ich specyfika wpływająca na specyfikę
habilitacji
Nauki ekonomiczne: Ekonomia, Nauki o zarządzaniu (zaliczane też do nauk
humanistycznych), Towaroznawstwo (zaliczane też do nauk przyrodniczych - rolniczych),
Finanse.
Nauki ekonomiczne: zaliczane są na ogół do nauk społecznych stanowiących obok nauk
przyrodniczych jedną z głównych składowych nauk empirycznych (indukcyjnych,
aposteriorycznych) a nie nauk formalnych (apriorycznych, dedukcyjnych). Niektóre ogniwa
nauk ekonomicznych bardziej, a niektóre mniej odpowiadają tej najczęściej spotykanej
klasyfikacji. Ma to także wpływ na swoisty standard oczekiwań związanych z pracami
awansowymi takimi, jak habilitacja.
Specyfika nauk ekonomicznych powoduje, że w kategoriach metodologicznych w
naukach tych trudno jest stosować falsyfikację (raczej jest to w praktyce konfirmacjonizm),
sporą rolę odgrywa instrumentalizm, a zdaniem części badaczy po prostu retoryka.
Poszczególne dyscypliny, a nawet sub-dyscypliny są dość wyraźnie zróżnicowane z punktu
widzenia szczegółowych metod i narzędzi badawczych, stopnia formalizacji wywodów,
stosowania i interpretacji modelowania, języka, dążenia do formułowania praw o charakterze
uniwersalnym, znaczenia elementów myślenia perspektywicznego wybiegającego poza „tu i
teraz”. Problem interdyscyplinarności.
Marek Ratajczak
6

7.

Procedura habilitacyjna: jak jest i jak ma być?
Art. 18. 1. Przewód habilitacyjny przeprowadza i stopień doktora habilitowanego nadaje:
1) w szkole wyższej - rada wydziału lub rada innej jej jednostki organizacyjnej;
2) w innej placówce naukowej - rada naukowa.
2. Czynności przewodu habilitacyjnego kończą się uchwałami rady jednostki
organizacyjnej w przedmiocie:
1) wszczęcia przewodu habilitacyjnego;
2) wyznaczenia recenzentów;
3) dopuszczenia do kolokwium habilitacyjnego;
4) przyjęcia kolokwium habilitacyjnego;
5) nadania stopnia doktora habilitowanego.
3. W przypadku podjęcia przez radę jednostki organizacyjnej uchwały o niedopuszczeniu
do kolokwium habilitacyjnego rozprawa habilitacyjna nie może stanowić podstawy do
wszczęcia przewodu habilitacyjnego w innej jednostce organizacyjnej.
4. Przed podjęciem przez radę jednostki organizacyjnej uchwały o nadaniu stopnia
doktora habilitowanego osoba ubiegająca się o nadanie tego stopnia wygłasza na
posiedzeniu tej rady wykład habilitacyjny.
Marek Ratajczak
7

8.

Procedura: jak jest i jak ma być?
Art. 18. 1. Stopień doktora habilitowanego nadaje:
1) w szkole wyższej – rada wydziału lub rada innej jednostki organizacyjnej szkoły wyŜszej;
2) w innej jednostce organizacyjnej – rada naukowa.”;
15) po art. 18 dodaje się art. 18a w brzmieniu:
„Art. 18a. 1. Postępowanie habilitacyjne wszczyna się na wniosek osoby ubiegającej się o
nadanie stopnia doktora habilitowanego, skierowany wraz z autoreferatem do Centralnej
Komisji.
2. Osoba ubiegająca się o nadanie stopnia doktora habilitowanego wskazuje we wniosku
jednostkę organizacyjną posiadającą uprawnienie do nadawania stopnia doktora habilitowanego,
wybraną do przeprowadzenia postępowania habilitacyjnego. Datą wszczęcia postępowania jest
dzień doręczenia wniosku Centralnej Komisji.
3. W przypadku, gdy rada jednostki organizacyjnej wskazanej przez wnioskodawcę w trybie ust.
1 i 2 nie wyrazi zgody na przeprowadzenie postępowania habilitacyjnego, postępowanie
prowadzi jednostka organizacyjna posiadająca uprawnienia do nadawania stopnia doktora
habilitowanego wyznaczona przez Centralną Komisję.
4. Centralna Komisja w terminie 7 dni dokonuje oceny formalnej wniosku. W przypadku
uznania wniosku za niekompletny lub nieodpowiadający wymogom ustawy Centralna Komisja
wzywa do jego uzupełnienia, wskazując sposób i wyznaczając termin uzupełnienia wniosku.
Marek Ratajczak
8

9.

Procedura: jak jest i jak ma być?
5. Centralna Komisja w terminie miesiąca od dnia otrzymania wniosku spełniającego
wymagania formalne powołuje komisję habilitacyjną w celu przeprowadzenia postępowania
habilitacyjnego. Komisja składa się z:
1) czterech członków, w tym przewodniczącego i dwóch recenzentów o renomie
międzynarodowej, wyznaczonych przez Centralną Komisję spoza jednostki, o której mowa w
ust.2 lub 3;
2) trzech członków o uznanej renomie międzynarodowej, w tym sekretarza i recenzenta,
wyznaczonych przez jednostkę, o której mowa w ust. 2 lub 3.
6. Centralna Komisja w dniu powołania komisji habilitacyjnej przekazuje jej dokumenty, o
których mowa w ust. 1.
7. W terminie nie dłuższym niż sześć tygodni od dnia powołania komisji habilitacyjnej
recenzenci, o których mowa w ust. 5, oceniają, czy osiągnięcia naukowe wnioskodawcy
spełniają kryteria określone w art. 16 i przygotowują recenzje.
8. Po przedstawieniu recenzji i zapoznaniu się z autoreferatem członkowie komisji
habilitacyjnej w głosowaniu jawnym podejmują uchwałę zawierającą opinię w sprawie nadania
lub odmowy nadania stopnia doktora habilitowanego.
Marek Ratajczak
9

10.

Procedura: jak jest i jak ma być?
9.W szczególnych przypadkach, uzasadnionych wątpliwościami komisji habilitacyjnej
dotyczącymi dokumentacji osiągnięć naukowych, komisja może przeprowadzić z
wnioskodawcą rozmowę o jego osiągnięciach i planach naukowych.
10. Komisja habilitacyjna w terminie 21 dni od dnia otrzymania recenzji przedkłada radzie
jednostki organizacyjnej uchwałę w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego, o
której mowa w ust. 9, wraz z uzasadnieniem. Na podstawie tej opinii rada jednostki
organizacyjnej, w terminie miesiąca, podejmuje uchwałę o nadaniu lub odmowie nadania
stopnia doktora habilitowanego.
11. Rada jednostki organizacyjnej zamieszcza na stronie internetowej wniosek osoby
ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego wraz z autoreferatem, informację o
składzie komisji habilitacyjnej, harmonogram przebiegu postępowania oraz uchwałę
o nadaniu lub odmowie nadania stopnia doktora habilitowanego, wraz z uzasadnieniem.
12. W przypadku rozbieżności między opinią komisji habilitacyjnej a uchwałami rady
jednostki organizacyjnej, Centralna Komisja, po przeprowadzeniu postępowania
wyjaśniającego, może cofnąć jednostce organizacyjnej uprawnienie do nadawania stopnia
naukowego doktora habilitowanego, jeżeli stwierdzi, że rozbieżność jest nieuzasadniona.”
Marek Ratajczak
10

11.

Główne błędy warsztatowe
1. Habilitacja jako osamotnione dzieło lub jako powtórka z…
2. Utożsamianie problemu praktycznego - empirycznego z problemem naukowym.
3. Utożsamianie krytyki dotychczasowego rozwoju nauki z prostym przeglądem
literatury.
4. Brak lub błędy w formułowaniu hipotez: banalność czy też oczywistość,
nieweryfikowalność oraz utożsamianie weryfikacji hipotez ze znalezieniem
przykładów potwierdzających ich słuszność.
5. Nadużywanie zasady pars pro toto.
6. Błędy w formułowaniu wypowiedzi: wieloznaczność, niedopowiedzenia,
nieostrość, ogólnikowość, banalność.
7. Błędy i niejasności w sferze pojęciowej.
8. Niepełność metodologiczna (opis bez próby sformułowania uogólnienia i
wyciagnięcia wniosków dotyczących przyszłości).
9. Stosowanie metod badawczych jako celu samego w sobie lub brak wykorzystania
niezbędnych metod zwłaszcza o wymiarze bardziej formalnym oraz błędy w
wykorzystaniu poszczególnych metod badawczych.
10. Niedostatki strony redakcyjnej.
11. Wtórność naukowa.
Marek Ratajczak
11

12.

A gdy już będziecie Państwo całkiem samodzielni
i z dumą będziecie podkreślać, że jesteście profesorami
1. Nie zapomnijcie, że kiedyś byliście na zupełnie innym etapie i w zupełnie innej roli.
2. Cieszcie się, gdy ci co pójdą za wami okażą się być w czymś lepsi od was, bo tak
powinno być, bo na tym polega rozwój w nauce.
3. Pamiętajcie, że choć trochę pokory, zwłaszcza wobec wielkości niepoznanego,
jeszcze nikomu, a zwłaszcza badaczowi nie zaszkodziło.
4. Nie musicie być perfekcyjni, wystarczy jeśli będziecie starali się być uczciwi wobec
innych i nauki.
5. Starajcie się oddzielać stosunek do osoby od stosunku do problemu.
6. Nie utożsamiajcie życzliwości z pobłażliwością zwłaszcza wobec tych, którzy będą
w was widzieć swoich mistrzów, przewodników, guru itp., bo czynić im będziecie
krzywdę.
7. I pamiętajcie, że „noblesse oblige” – szlachectwo zobowiązuje!!!
Marek Ratajczak
12

13.

Dziękuję za uwagę
i zapraszam do dyskusji tu i teraz, albo później i gdzie indziej
Marek Ratajczak
13