Микробиология пәні, зерттеу мақсаты, міндеттерi. Даму тарихы. Микроорганизмдер

1. МИКРОБИОЛОГИЯ ПӘНІ, ЗЕРТТЕУ МАҚСАТЫ, МІНДЕТТЕРI. ДАМУ ТАРИХЫ. МИКРООРГАНИЗМДЕР

????????????? ????, ??????? ???????, ?????????I. 
???? ??????.
????????????????
ҚОШҚАРБЕК Ш.
ШІРІНБЕКОВА А.

2. ЖОСПАР:

І КІРІСПЕ
1.Микробиология пәні жене мiндеттерi
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.1 Медициналық микробиология
1.2 Микроорганизмдер морфологиясы
1.3 Бактериялардың ферменттерi 
 Қорытынды
Пайдаланылған әдебиет
 

3.

4.

Микробтар, немесе микроорганизмдер 
(бактериялар, саңырауқұлақтар, 
карапайымдар, вирустар), өзара 
ұқсатығымен, ерекшелiктерiмен және 
қарым­қатынастарымен 
жүйелендірілген. Бұнымен арнайы 
ғылым ­ микроорганизмдердi жүйелеу 
айналысады.
 Жүйелеу үш белiмнен тұpaды: жiктелуi, 
таксономиясы және идентификациялау. 

5.

Микроорганизмдер жасушаға дейiнгi 
(вирустар ­ Vira патшалығы) және 
жасушалық (бактериялар, 
архибактериялар, санырауқұлақтар 
мен қарапайымдылар) пiшiндермен 
берiлген. Жаңаша жоғарғы деңгей 
бойынша жасушалык тiршiлiк 
иелерцпн жiктелуiнде 3 ??????i (немесе 
«империялар») ажыратады: 
«Bacteria», «Archaea» және «Eucarya»: 
1). «Bacteria» доменi ­ прокариоттар, 
нағыз бактериялар (эубактериялар); 
2). «Archaea» доменi ­ прокариоттар, 
археабактериялар; 
3). «Eucarya» доменi ­ эукариотгар, 
олардың жасушаларында ядро, 
ядрошық және ядро қабықшасы, ал 
цитоплазмасында күрделi құрылымды 
органеллалар ­ митохондриялар, 
Гольджи аппараты болады. 

6.

Домендер патшалықтан, типтен, кластан, реті, 
туыстастық, тұқымдастьқ, түрден тұрады. 
Негiзгi таксономиялык категориялардың бiрi түр (species) 
болып табылады. Түр ­ жақын қасиеттер.мен 
бiрiктiрiлген, бірақ  тұқымдастықтың басқа өкiлдерiнен 
айырмашылығы бар жекеленген даралар жиынтығы. 
Морфологиялық, тинкториалдық (боялғыштығына 
байланысты), дақылдық, биохимиялық және  антигендiк 
касиеттеріне байланысты ұқсастығы бар, қоректік ортада 
бөлiнiп алынған, бiртектi микроорганизмдер жиынтығы 
таза дакыл деп аталады. 
Белгiлi бiр кезден белiнiп алынған, түрдiң. басқа 
өкiлдерiнен айырмашылығы бар микроорганизмдердің 
таза дақылы штамм деп аталады.
 КлОН жалғыз микроб жасушасынан өсiрiлген, ұрпақтар 
жиынтыгы.

7.

?????????????? ??? ?????? ???? ?????????????? ???????????
??????????: Грамша бояу, морфологиялық және дақылдык қасиеттерге, 
биохимиялық реакциялар, көмірсу кездерiн пайдалану, 
антибиотикограммасы, бактериоцинотиптеу, фаготиптеу, антигендiк 
касиеттері, жасуша кабырғасының химиялық құрaмы (пептидогликан, 
микол қышқылы), сонымен қатар жасушаның ақуыздары мен майлары. 
??????????: G + С қарым­қатынасы, ДНҚ гибридизациясы, молекулярлыкқ 
барлау (зондирование), 
плазмидтiк талдау, ДНҚ рестрикциясынын белшектерін полиморфизмі, 
риботиптеу. 
???????????????: pPHҚ­iздiлiктi талдау, РНҚ­РНҚ­гибридтеу, праймерлер 
туындыларын 
пайдаланып полиморфты ДНҚ­ын амплификациялау, 16S жоне 23S pPНҚ­
ын секвестрлеу. 

8.

?????????????? ?i?????i. 
Халықаралык кодекспен шешiмi бойынша бактерияларға келесi 
таксономиялық категориялар ­ұсынылған: класы, белiмi, реті, 
туыстастығы, тұқымдастығы, түрі. Түрдің 
аталуы бинарлық номенклатурфға сойкес, дәлрек айтса екі сезден 
тұрады. ??????, мерез қоздырғышы 
Treponema раZZidиm деп жазылады. Бiрiншi сез ­ тұқымдастығын 
аталуы, бас әріппен жазылады, екiншi 
сез түрінің аты кiшi әріппен жазылады. Түрдi кайталап айткан кезде 
тұқымдастығының атынан бас әріпі
ғана қалдырылады.
??????: Т. раllidиm. 

9.

10.

Бактериялар прокариоттарга жатады, дәлрек айтқанда ядроға 
дейінгi организмдерге, өйткенi оларда қабықшасыз, ядрошықсыз, 
гистонсыз арнайы ядросы болады, ал цитоплазмасында курделi 
құрылымдар органеллалар (митохондриялар, Гольджи аппараты, 
лизосомдар және т.б) болмайды. 
Берджидің ескі науқастар ауларында бактериология жуйелiгi 
бойынша бактерияларды жасуша кабырғасының ерекшелiктерiне 
карай 4 ???i??? ажыраткан: Grасiliсиtеs ­ жасуша кабырғасы жұқа, грам 
теріс бактериялар; 
Firmiсиtеs ­ жасуша кабырғасы қалын, грам оң бактериялар;
 Теnеriсиtis ­ жасуша қабырғасы жок бактериялар; 
Меndоsiсиtis ­ жасуша кабырғасында ақауы бар археобактериялар. 
Әр белiм Грам бойынша боялуына, жасуша пiшiнiне, оттегін кажет 
етуіне, қозғалгыштығына, зат 
алмасуы мен қореқтенуінің ерекшелiктерiне карай секцияларға 
немесе топтарга белiнген едi. 

11.

«Вастепа» доменi 
«Агспаеа» доменi (архебактериялар) 
(эубактериялар) 
Архебактерияларының жасуша 
«Васгепа» доменiнде келесi 
қабырғасында пептидогликан 
болмайды. Оларда ерекше рибосомалар 
бактерияларды атап кетуге  мен 
болады: 
ррррривосомалқривосомалықрибосомалы
кРНК, 
жасуша қабырғасы жұқа,  (pPНIQ болады, «архебактерия» терминi 
грамтеріс 
1977 жылы пайда 
болды. Б~ «архе» қосымшасында 
бактериялар
көрсетілмегендей ежелгi 
жасуша қабырғасы калын,  тiрішiлiк пiшiндерiнiн бiрi. Бұлардың 
грам оң 
арасында инфекция 
бактериялар 
қоздырғыштары жоқ. 
жасуша қабырғасы жоқ 
 
бактериялар (Mollicutes 
класы ­ 
 
м икоплазмалар) 
 

12.

*?????? ????????? ????, ????????? ??????????????? ?i?i?i ??????? ?????????: 
­ сфера пiшiндi, немесе коктар (гонококтар, менингококтар, 
вейлонеллалар); 
­ ирекше пiшiндi ­ спирохеталар мен спириллалар; 
­ таякша пiшiндi, риккетсиялар да жатады. 
** ?????? ????????? ?????, ???? ?? ????????????? ??????: 
­ сфера пiшiндi, немесе кокктар (стафилококтар, стрептококгар, пневмо­
коктар); 
­ таяқша пiшiндi, сонымен катар актиномицеттер (бұтақталған жiпше 
тәріздес бактериялар), 
коринебактериялар (шоқпар тәріздес бактериялар ), микобактериялар 
мен бифидобактериялар

13.

14.

15.

16.

Бактерия жасушасының құрылымы. 
Бактерия құрылымы электронды микроскоппен бүтiн жасушаларды және 
олардың ультра жұқа кесiндiлерiн көру арқылы жақсы зерттелген. Бактерия 
жасушасың қабырғадан және цитоплазматикалық мембранадан тұратын 
қабықша қоршап жатады. Қабықша астында нуклеоид деп аталатын ядродан 
және қосындылардан тұратын протоплазма жатады. Бұдан басқа қосымша 
құрылымдар болады: капсула, микрокапсула, шырыш, талшықтар, 
жiпшелер. Кейбiр бактериялар қолайсыз жағдайларда спора түзуге қабілетті. 
Жасуша қабығгасы ­ берiк, серпiлмелi жасушаға белгiлi бiр пiшiн берiп, 
жанындағы цитоплаз­ 
матикалық мембранамен бiрлесе отырып бактерия жасушасының iшiндегi 
жоғары осмостық кысымды 
«ұстап» тұратын құрылым.
Цитоплазмалық мембрана ­ ультражұқа кесiндiлердi электронды 
микроскоппен  екiндiгiн керемiз (аралары ашық түсті қабатпен белiнген, 2,5 нм 
қалындықтан тұратын 2 күңгірт қабаты болады). құрамы бойынша 
жануарлар плазмалеммасына ұқcac, ек! липидтi қабаттан және мембрана 
құрылымын тесiп өтiп жататын интегральды акуыздар мен беткейiне 
енгiзiлген фосфо­ 
липидтерден тұрады. Бұлардың кейбіреулері заттарды тасымалдауға 
қатысатын пермеазалар болып табылады. 

17.

Капсула, микрокапсула, шырыш. Каnсула­ қалындығы 2,0 мкм­ден 
асатын, бактерия жасушасының қабырғасымен тығыз байланысқан, 
сыртқы шекаралары анық байқалатын шырышты құрылым.
Кептеген бактериялар ???????????? түзедi, ол ­ қалындығы 0,2 ???­??? жұқа, тек кана 
электронды микроскоппен байқауга болатын шырышты түзiлiм. Капсуладан 
анық сыртқы шекаралары байқалмайтын, мукоидты экзополисахаридтер ­ 
шырыш ретiнде ажыратуға болады. Шырыш суда ерiгiш болады. 
Талшықтар ­ бактерия жасушасына қозғалғыштық қабілетін бередi. 
Талшықтар өз бастауын цитоплазмалық мембранадан алатын, жасушадан 
ұзындау болып келетiн, жіңішке жiпшелер болып келедi. Талшық 
қалындығы 12­20нм, ұзындығы 3­15 мкм болады. Олар үш белшектен 
тұрады: спираль тәріздес жiпше, iлмек жоне арнайы дискiлерден құралған 
(грам­оң бактерияларда 1 жұп, грам­терiс бактерияларда 2 жұп дискiлер) 
езегi бар базальдық денешiк. Талшықтар дискiлерiмен цитоплазмалық 
мембрана мен жасуша қабырғасына бекiтiледi. 
Талшықтар антиген болып табылатын, Н антиген ақуыз ­ флагеллиннен 
(flagellum ­ талшық) тұрады. Флагеллин суббiрлiктерi спираль тәріздес 
ширатылған. Бактериялардың талшықтар саны тырысқақ 
вибрионындағыдай бiреуден (моноmрих), iшек таяқшасы мен протейдiкiндей 
бактерияның жан­жағында орналасқан ондаған, жүздеген (nериmрихmар) 
болуы мумкін. 
Лофотрихтар – жасушаның бiр шетiнде орналасқан талшықтар будасы. 
Амфитрихтар ­ жасушаның екі шетiнде бiр ғана талшықтан болады. 

18.

Қылшықтар, немесе пилилер (??????????) ­ талшықтарға қарағанда 
жіңішкеәрi қысқа, жiпше тәріздес құрылымдар . Пилилер жасуша 
беткейiнен басталып, пилин ақуызынан тұрады. Оларда антигендiк 
белсендiлiк болады. Пилидің адгезияға, яғни бактерияның зақымданушы 
жасушаға жабысуына, қоректенугне, су­тұз алмасуына жауап беретiн және 
жыныстық (F ­ пили), немесе конъюгациялық түрлерiн ажыратады. 
Споралар ­ жасуша қабырғасының 
құрылымы грам­оғ бактериялар 
сияқты, тыныштық жағдайдағы 
бактериялардың өзгеше формасы. 
Споралар бактерияның тiршiлiк 
етуіне қолайсыз жағдайлар (кұрғату, 
қоректік заттар жетiспеушiлiгi және 
т.б.) туған кезде түзiледi. Бактерия 
жасушасының iшiнде бiр спора 
(эндоспора) түзiледi. Спораның түзiлуi 
санырауқұлақтардағыдай кебею тәсілі 
емес, бұл ­ түрдiң сақталуына ғана 
кемектеседi. 

19.

20.

21.

22.

23.

Пайдаланылған әдебиет:
1. Рамазанова Б.А., Котова А.Л., Құдайбергенұлы Қ.Қ., Амзеева Г.Р. ­ 
Микроб­тарга қарсы колданатын препараттар. ­ Оқу құралы. 
Алматы, 2007. ­ 48 бет.