Zaman boyutu (11)

1. ZAMAN BOYUTU

Zaman kavramı tarihsel sürecin her anında birey ve dolayısıyla toplumların
hayatında tartışmasız bir öneme sahip olmuştur. Zamanın bireyin
hayatındaki önemi, algılanışı, kullanımı ve yansıtılması; bireyin
psikolojisinden içinde yaşadığı kültüre kadar birçok değişkene bağlı olarak
değişir.

2. Zaman Kavramı

• Zaman genel olarak bir işin, bir oluşumun içinde geçtiği, geçeceği veya geçmekte
olduğu süre, vakit olarak tanımlanır.
• Zaman söz konusu olduğunda çoğunlukla yaşanmış an, yaşanan an ve yaşanacak an
olmak üzere üç farklı zaman diliminden söz edilir.
• Herkesin eşit şekilde sahip olduğu zamana ilişkin bir diğer ayrım, objektif zaman ve
subjektif zamandır.
• Objektif zaman, saate ve/veya takvime bağlı olarak ölçülebilen, gözlenebilen, takip edilebilen
zamandır.
• Subjektif zaman, algılanan, hissedilen zamandır. Kişiye göre farklılıklar gösterebilecek olan
subjektif zamanın ölçülmesi daha zordur.

3.

• Zamanı diğer kaynaklardan yani para, insan gücü, ham madde vb. şeylerden ayıran
özellikleri ise şu şekilde sıralamak mümkündür;
• Zaman bir ham madde gibi gerektiğinde kullanılmak üzere depolanamaz, yani zamanın
ileride gereksinim duyulduğunda kullanılmak üzere depolanması olanaksızdır. Zaman ancak
içinde bulunulan an tüketilebilir.
• Zaman gerektiğinde başkaları tarafından kullanılmak üzere devredilemez. Birinin zamanını
başka biri onun adına kullanamaz.
• Zaman sadece kişinin kendisine bağlıdır.
• Zaman ikame edilemez. Zamanın ne diğer bir malzemeyle ne de daha ucuz bir zamanla
ikame edilmesi mümkün değildir.
• Zaman yenilenemez. Bir organizasyon ürettiği mal, hizmet ve düşüncenin bir kısmını, tekrar
kendisi için girdi olarak kullanır ancak kullanılan zamanın ne doğal yolla ne de üretim yoluyla
yerine konulması, yeniden üretilmesi mümkün değildir.
• Zaman para gibi borç alınıp verilemez, ancak bir işi para karşılığında başkasına yaptırmak da
bir bakıma zamanı satın almak demektir.

4. Zaman Kavramına Kuramsal Yaklaşımlar (Dönemler ve Yaklaşımlar)

• Zaman kavramına ilişkin görüş belirten ilk isimler
arasında Platon ve Aristoteles yer almaktadır.
• Platon’a göre zaman, zihin varlıkları bütünlüklü
olarak, anında kavrayamamasının
meydana gelmiştir.
sonucunda
• Aristoteles ise harekete bağlı bir zaman tanımı
yapmıştır. Ona göre zaman, önce ve sonraya göre
devinimin yani hareketin sayısıdır.

5.

• Zaman konusunda görüş bildiren bir diğer
düşünür olan Kant ise, zamanın nesnel
dünyadan kazanılmış bir şey olmadığını
ancak insanın nesnel dünyayı algılamasının
temel şartı olduğunu dile getirir. Kant’a göre
zaman, öznel (psikolojik) ve idealdir.
Zamanın insan zihninde var olduğunu
belirten Kant, insanın bilincinde yer alan
zaman sayesinde, devam eden zamanda eş
anlamlılığı ya da ardı ardına gelmeyi ayırt
edebileceğini belirtmektedir.

6.

• Henri Bergson’a göre ise, zaman bir nokta
üzerinden diğer bir nokta üzerine hareket
eden kesintisiz, dinamik ve döngüsel olmayan
şeydir. İki farklı anlayışı olduğunu savunan
Bergson için, birincisi; bireyin içinde var olan
ve sezgi yoluyla elde edilen süre, ikincisi ise
nesnel dünyanın yansıması olarak araya
“mekan fikri sokulan süre” olduğunu ifade
eder. Zaman anlayışı göreli ve mutlak zaman
olarak da ele alınmaktadır.

7.

• Newton,
mutlak
zaman
görüşünü
savunmaktadır. Bu yaklaşımı çerçevesinde,
mutlak ve evrensel zamanın ölçülebilir,
hesaplanabilir olduğunu ve zamanın
temelde dışsal bir öğeden bağımsız olarak
aktığını belirtir. Albert Einstein ise ileri
sürdüğü izafiyet teorisi çerçevesinde
evrensel bir zamandan bahsetmenin
mümkün olmadığını dile getirmektedir.

8. Görüntü Hareket ve Zaman

• Fotoğraf makinesi ışıkla resmetmekte, nesneden yansıyan ışık makinenin optiğinden
geçerek yüzey üzerinde görüntü oluşturmaktadır. Bu süreçte fotoğrafı çekilen
nesnenin an’ı ile makinenin içinde resmedildiği an neredeyse aynıdır. Yani fotoğrafı
çekilen nesnenin şimdiki zamanı ile makinenin içinde ortaya çıkan görüntünün
şimdiki zamanı aynıdır. Bu nedenle fotoğraf makinesi şimdiyi resmeden bir aygıt
olarak değerlendirilebilir.
• Mekan ve hareketle ilişkili olarak fotoğraf makinesi nesneyi şimdiki zamanında
dinamik bir şey olarak değil statik bir şey olarak resmeder. Yani an’ı dondurur.
Hareketli görüntüde zaman boyutunun oluşturmasında öne çıkan teknik, estetik
aygıtlar bulunmaktadır. Bunlar; mercekler, çekim ölçekleri, kamera açıları, kamera
hareketlerinin kullanımı, görsel efektler, kurgu, ses vb. öğelerdir.

9.

• Görüntü hareket ve zaman söz konusu olduğunda
Gilles Deleuze’nin Hareket-İmge ve Zaman-İmge
kavramlarına değinmek gerekir. Deleuze’e göre
hareket-imge temelde iki yolla oluşur; bunlardan ilki
kamera hareketi diğeri ise montajdır. Montaj,
uyumla, kesmelerle ve uyumsuzlukla bütünün
belirlenmesidir. Filmde ise hareket-imge montaj
yoluyla değil, kamera hareketleri ile yaratılmıştır.
Buna ek olarak yönetmen, açı, perspektif ve kadraj
gibi unsurlardan yararlanmaktadır.

10.

• Sinemada zamanı ele aldığımızda “Reel Zaman”, “Kurgusal Zaman” ve “Hayali Zaman” olmak
üzere üçe ayırmak mümkündür. Reel zaman, filmde geçen sürenin gerçek zamanla uyum halinde
olduğu zaman türüdür.
• Kurgusal zaman; filmde geçen bir zaman diliminin, öznel çekimlerle ya da kurgu yoluyla gerçek zamana göre
kısaltılması veya uzatılmasıdır.
• Hayali zaman daha çok bilim kurgu filmlerde görülen, nasıl ve ne zaman olduğu belli olmayan zaman türüdür.
• Bunun yanı sıra filmdeki kahramanlardan birinin düşünceleri ya da istekleri görselleştirildiğinde bu
da hayali zaman olarak nitelendirilir. Buna ek olarak sinemanın kendine özgü özellikleri dikkate
alındığında zamana ilişkin farklı bir kategorisi olduğu görülmektedir. Zamanı bu çerçevede dört
başlık altında incelemek mümkün olmaktadır.
• Bunlardan ilki süjesel zamandır ki bu filmsel olayın sujede ele alınış biçimiyle ilişkili zamandır. Filmdeki
olayların bir gün içerisinde gerçekleşmesi halinde filmin süjesel zamanı bir gün olmaktadır.
• İkinci zaman türü ise, kameranın pelikül (boş film şeridi) üzerinde kaydettiği zamandır. Film üzerine kaydedilen
zaman ile gösterim anındaki zaman birbirinden farklı olabilir. Kaydetme hızı 8 kare hız olan görüntü 24 kare
hızla gösterilebilir ki bu görüntünün daha hızlı olmasına neden olacağından zaman algısını da etkiler.
Kameranın normal hızının üzerinde çalıştırılmasıyla ise yavaşlatılmış bir hareket elde edilebilir.
• Sinemada zamana ilişkin üçüncü kategori ise izleyici tarafından algılanan zamandır. Bir film deneyiminde,
görüntülerin şimdiki zamanının yanında izleyicinin zamanı algılamasının da etken oluşu nedeniyle karmaşık bir
zamansallık söz konusudur.
• Sinemaya ilişkin dördüncü zaman ise izleyicinin film izleme sürecinde tükettiği reel zamandır.

11. ÖZET

• Zaman söz konusu olduğunda çoğunlukla yaşanmış an, yaşanan an ve yaşanacak an olmak üzere
üç farklı zaman diliminden söz edilir.
• Herkesin eşit şekilde sahip olduğu zamana ilişkin bir diğer ayrım, objektif zaman ve subjektif
zamandır.
• Mekan ve hareketle ilişkili olarak fotoğraf makinesi nesneyi şimdiki zamanında dinamik bir şey
olarak değil statik bir şey olarak resmeder.
• Hareketli görüntüde zaman boyutunun oluşturmasında öne çıkan teknik, estetik aygıtlar
bulunmaktadır. Bunlar; mercekler, çekim ölçekleri, kamera açıları, kamera hareketlerinin kullanımı,
görsel efektler, kurgu, ses vb. öğelerdir.
• Sinemada zamanı ele aldığımızda “Reel Zaman”, “Kurgusal Zaman” ve “Hayali Zaman” olmak
üzere üçe ayırmak mümkündür.