Жер сілкінісі

1.

2.

3.

Жер сілкінісі - бұл жер бетінің жер астында
өтетін
дүмпулері
және
тербелулері
негізіндегі себептермен туындайтын табиғи
құбылыс. Жер қойнауларында үнемі тұрақты
күрделі процестер болып жатады, терең
тектоникалық күштердің әсерінен кернеу
пайда болып, жер қыртысы кабаттары
деформацияға ұшырайды, бүрмелер сығыла
бастайды да, сын шамадан артық жүк
тиеулердің шабылуымен жылжытылады,
жыртылады
және
жер
қабатының
сынуларына алып келеді.

4.

Жер сілкінісінің төрт түрі бар.
Тектоникалық жер сілкінісі - жер қабаты мен
литосфера тақтасының қозғалуынан болады.
• Жанартаулық жер сілкінісі - жанартаулардың атқылауы
басталу кезінде, оларға жақын жерде, жанартау каналымен
магманың қозғалуынан болады.
Опырылма жер сілкінісі - жердің опырлуынан,
қопарылуынан болады.
• Техногендік жер сілкінісі - адамдардың су қоймаларын
жасауынан, мұнайды, газды, жер асты суларын шығаруынан,
күшті жарылыстардан болады.

5.

6.

7.

Қазақстан Республикасында
сейсмикалық қауіпті аймақта мына
облыстар орналасқан:
Шығыс-Қазақстан облысы
Алматы облысы
Жамбыл облысы
Оңтүстік Қазақстан облысы
Қызылорда облысы
Маңғыстау облысы.

8.

Қазақстан Республикасында болған күшті жер сілкіністеріне мыналар
жатады:
1887 жылы 9 маусымда болған Верненск жер сілкінісі. Жер
сілкінісінің кіндігі - Верный қаласының оңтүстігінен 15 шақырымда болды.
Магнитудасы - 7,3 (9-10 балл). Қала түгелімен қираған болатын. 329 адам
қаза тапты. Шығын - 2,6 млн сом (сол кездегі бағамен).
1889 жылы 12 шілдеде - Шелекте жер сілкінісі болды. Магнитудасы 8,3 (жер сілкінісінің кіндігінде -10 балл). 24 адам қаза тапты. 3 мыңға
жуық құрылыс қирап қалды.
1911 жылы 4 қаңтардағы Қазақстан мен Орта Азиядағы күшті жер
сілкінісінің бірі - Кемин жер сілкінісі. Магнитудасы - 8,2 (11-12 балл).
Верный қаласы мен Ыстық көлдің солтүстік жағалауы күшті зақымданды.
540 адам қаза тапты. Шығын -1,4 млн сом (сол кездегі бағамен).
Мамандардың санауынша жер қойнауынан шыққан энергия Днепрогэстің
326 жыл тоқтаусыз жұмыс жасағанда шығаратын энергиясына тең болды.
1990 жылы 14 маусымда 12 сағат 47 минутга Зайсан жер сілкінісі
болды. Магнитудасы - 7,0 (8 балл). 8874 үй қирап қалды. 36 000 адам
баспанасыз қалды. 1 адам қаза тапты. Шығын - 300 млн сом (сол кездегі
бағамен).

9.

Жыл бойында планетадағы жер сілкінісіиің баллдық топталуы
Жер сілкінісі
Баллдығы
Жылдық орташа
саны
Әлсіз жергілікті
5-6
5000-7000
Орташа
6-7
700-1000
7-8
100-150
Күшті аймақтық
9-10
15-20
Глобальді
11-12
1-2
Күшті жергілікті
(локальді)

10.

-
Жер сілкінісінің болжамы
мынадай болады:
Болжамның кез келген түрінің тура
практикалық бағыты бар:
ұзақ уақытты (бірнеше жыл);
ұзақ уақытты - сейсмикалык
ауданда жерді қолдану мен құрылыс
жасауды жоспарлауға мүмкіндік береді;
-
орташа уақытты (айлар);
орташа уақытты - авариялық қызметгі
дайындыққа келтіріп, материалдық заттарды
қорландыруға мүмкіндік береді;
-
қысқа уақытты (күндер мен сагаттар).
қысқы уақытты - аса қауіпті өндірістердің
тоқтап қалуынан бастап, халықты көшіруге
дейінгі жағдайларда төтенше шараларды
қабылдау үшін қолданылуы мүмкін.

11.

Эвакуациялық шараларын ұйымдастыру
Эвакуация- адамдардың өмірін сақтау
және
өндірістің жұмыс істеуіне жағдай жасау мақсатында халық
пен материалдық құндылықтарды төтенше жағдайлар
аймақтарынан және осы заманғы зақымдау құралдары
қолданылуы мүмкін аудандардан ұйымдасқан түрде әкету
шығару.
Эвакуацияланған барлық халық қауіпсіз аймаққа
орналыстырылған пункттерде тіршілік қызметіне қажеттілер
мен аз шамада қамтамасыз етілуге тиіс.
Төтенше жағдай тәртібін енгізе отырып, соғыс кезінде,
сондай-ақ табиғи және техногендік сипаттағы төтенше
жағдайларда эвакуациялауды Қазақстан Республикасы
Үкіметінің шешімі бойынша жергілікті атқарушы органдар,
ұйымдар жүргізеді.

12.

ҚҰТҚАРУ ӘЛІППЕСІ ЭКСТРЕМАЛДЫҚ ЖАҒДАЙЛАР
КЕЗІНДЕГІ ІС-ҚИМЫЛДЫҢ ҚЫСҚАША НҰСҚАУЫ
Жер сілкінуіне дейін:
Жағдайды көз алдыңызға елестетіңіз: қатты жер сілкінісі
болған кезде егер сіз жұмыста, үйде, ал балаларыңыз сол кезде
мектепте немесе балалар бақшасында болса? Өзіңіз бен отбасы
мүшелерінің осындай жағдай бола қалған кезде жете зерттеңіз:
тығылу үшін ең қауіпсіз жер қайда, жер сілкінісі біткеннен кейін қай
жерде кездескен дұрыс т.б. Сіздің алдын-ала құрған «сценариіңіз»
апат болған жағдайда көмекке келеді.
Алдын-ала дайын болыңыз:
Рюкзак немесе сөмкеңізді құжаттар;
Үш күнге жететін тамақ пен су;
Алғашқы медициналық дәріханасы мен медикаменттер;
Жылжымалы электр фонары мен сіріңке;
Жылы киім мен аяқ киім.

13.

14.

Алғашқы жер сілкінісі кезінде :
• Есте сақтаңыз: жер сілкінісі басталған кезде
үрейленбеңіз және басқалардың да үрейленуіне жол
бармеңіз;
• Газ, су және жарықты сөндіріңіз;
• Жер сілкіну төменгі баллмен жай болса, онда
қорықпаңыз, сол жерде тұрыңыз, яғни күтіңіз.
Егер күшті жер сілкінісі болған кезде сіз үйдің ішінде
болсаңыз (дүмпу күші бес және одан жоғары болса):
• Екінші және одан да жоғары қабатта болсаңыз ол
жерден ешқайда кетпеңіз;
• Ішкі қабырғаның қауіпсіз жеріне, бұрышқа, есіктің
жақтауына, ваннаға жатыңыз;
• Кереуеттің, столдың астына кіріңіз, себебі бұлар сізді
құлайтын заттар мен сынықтардан қорғайды. Өзіңізді ауыр
жиһаздар мен терезелерден аулақ ұстаңыз;
• Лифтіні пайдаланбаңыз.

15.

16.

Жер сілкінісен кейін:
•Қажет адамдарға алғашқы жәрдем көмегін көрсетіңіз;
•Зардап шеккендерді үйіндіден шығаруға көмектесіңіз;
•Радиоқабылдағышты қосыңыз;
•Суды, газды, жарықты мүмкіндік болса өшіріңіз;
•Ашық отты пайдаланбаңыз;
•Өте сақ болыңыз, ғимаратты тез арада босатыңыз, яғни
басқа жаққа барыңыз.

17.

18.

Жер сілкінісі мүмкін болатын
аймақтарда ірі қалалар мен елді
мекендер, гидротехникалық
құрылыстар мен зиянды өнімдермен
жұмыс істейтін өндіріс орындары, улы
және жарылғыштық қаупі бар
материалдар қоймалары орналасқан.
Қатынас және инженерлік желілердің
жер сілкінісі кезіндегі бұзылуы да біраз
қауіп төндіреді.

19.

Пайдаланылғын әдебиеттер
Қазақ ұлттық энциклопедиясы
Қ.Т. Жантасов, Е.Н. Кочеров, А.С. Наукенова,
М.Қ. Жантасов «Еңбекті корғау және тіршілік
қауіпсіздігі», Алматы 2012ж.
Уикипедия ашық энциклопедиясы
Интернет беттері