Экономиалық өсу және нарық экономикасының циклділігі. Дәріс 10

1. Дәріс 10

Экономиалық өсу және нарық
экономикасының циклділігі

2.

Макроэкономика – бұл ұлттық экономиканың жалпы бағытын
және даму заңдылықтарын зерттейтіңэкономикалық
теорияның бөлімі.
Макроэкономика деңгейінде зерттелетін негізгі проблемалар:
• ұлттық табыстың және ұлттық өнімнің құрылымы мен көлемін
анықтау
• ұлттық экономика шеңберінде жұмысбастылықты реттейтін
факторларды анықтау
• инфляцияны зерттеу
• экономикалық өсудің факторлары мен механизмін зерттеу
• экономикада конъюнктуралық өзгерістер мен циклдық
тербелістердің себептерін қарастыру
• ұлттық экономиканың сыртқы экономикалық байланыстарын
зерттеу
• мемлекеттің макроэкономикалық саясатын жүзеге асыру
формаларын, мазмұнын және мақсаттарын теория жағынан
дәлелдеу .

3.

Макроэкономикалық талдаудың мақсаты –
ұдайы өндіріс процесін объективті бейнелейтін
көрсеткіштерді пайдалану арқылы елдің
әлеуметтік–экономикалық дамуындағы
қалыптасқан жағдайларды анықтау болып
табылады .
• Ресурстар, жұмысбастылық, өндіріс дамуының
динамикасын және оның экономикалық тиімділігі,
халықтың табыстары туралы нақты жағдайды
білу шаруашылық субъектілердің экономикалық
бағытын анықтауға көмектеседі. Мемлекет
деңгейіндегі экономиканың нәтижесі елдің әр
азаматына қатысты. Елдегі әлеуметтік–
экономикалық жағдайлар туралы әр азамат,
жұмыс істейтін де, жұмыс істемейтін де хабарлар
болуы қажет.

4.

Макроэкономикалық талдаудың мақсатына жету үшін
келесі талаптар орындалуы қажет:
• 1) макроэкономикалық процестердің негізгі
динамикасын объективті көрсететін статистикалық
мәліметтер қажет;
• 2) елдің халық шаруашылығына тарихи тұрғыдан
талдау жасау қажет;
• 3) экономикалық жүйенің потенциалын объективті
бағалаусыз, мемлекеттің экономикаға араласу қауіпі
екендігін мойындау қажет;
• 4) макроэкономикалық теория нақты бір елдің
экономикасын объективті зерттеу негізінде құрылады
және бұл зерттеудің нәтижесін басқа елдер абайлап
қолданулары қажет;

5.

Макроэкономиканың басты міндеті ұлттық экономиканы зерттеу.
• Макроэкономикалық модельді таңдау ұлттық экономиканың сол
кезеңдегі жағдайына байланысты болды. Қазіргі кезде кез-келген
мемлекеттердің ұлттық экономикасы бір–біріне байланысты
күрделі шаруашылық жүйе болып табылады. Бұл жүйеде
адамның орны ерекше, ол экономикада бір жағынан қызметтер
мен өнімдерді өндіруші болса, екінші жағынан, игіліктерді
тұтынушы болады.
• Ұлттық экономиканың екінші бөлімін табиғи байлықтар яғни,
сол елдің территориясындағы барлық табиғи ресурстар (жер, су
ресурстары және т.б.) құрайды .
Ұлттық экономиканың үшінші бөлімін капитал құрайды.
Капитал бір жағынан өндіріс факторлары ретінде (еңбек заттары,
еңбек құралдары, тұтыну заттары және т.б.) екінші жағынан,
ақша құралы ретінде (экономиканы инвестициялауға арналған
ақша сомасы

6.

Макроэкономикалық саясаттың негізгі міндеті-нарық
экономикасының тиімділігін арттыру және
әлеуметтік бағытта жұмыс істеуді қамтамасыз ету.
Мемлекеттің макроэкономикалық саясаты осы
міндеттерді шешу барысында келесі негізгі
мақсаттарды көздейді :
• экономикалық өсудің тұрақтылығын және
тиімділігін;
• толық жұмысбастылықты;
• бағаның жалпы деңгейінің тұрақты болуын;
• әлеуметтік әділеттілікті;
• елдің сауда және төлем балансының тұрақтылығын
қамтамасыз етуді.
Экономикалық саясаттың түпкі мақсаты адам басына
шаққандағы қоғамдық өнімнің өсу қарқынын
көбейту болып табылады.

7.

Нарықтық экономиканың циклді дамуы.
• Циклдік, ұдайы өндіріс процесінің бір қалыпты
жұмыс істемеу көрінісі. Ғалымдардың пікірінше
циклділік, қоғам мен табиғаттың қозғалысының
жалпылама формасы болып табылады. Егер
табиғаттың циклділігі бір қалыпты және заңды
түрде болса, қоғамдағы циклділік көрінісі көп
жағдайда қайшылық сипатта болады.
• ‘‘Экономикалық цикл’’ термині бірнеше
жылдар бойы экономикалық белсенділіктің
бірінен біріне ауысып отыратын тоқырау,
жандану, өрлеу және дағдарыс деңгейлерін
көрсетеді.

8.

• Дүние жүзі ғылымда циклділік идеясы дүниенің
бастапқы негізгі ретінде сонау көне Қытай және
Грекия уақыттарынан бастау алады. Бірақ,
экономистер бұл мәселеге ХІХ ғасырдың басында
көңіл аудара бастады. Дәл сол уақытта Сисмонди,
Робертус , Мальтустің еңбектерінде экономикадағы
дағдарыс және циклділік құбылыстарды зерттеулер
көрініс тапты.
• Осы зерттеулердің пайда болуына нарық
жүйесіндегі 1825 жылғы бірінші экономикалық
дағдарыс себеп болды. Сондай -ақ , экономикалық
теория 1929–1933 ж.ж. дүние жүзілік экономикалық
дағдарыспен байланысты макроэкономикалық
процестерді зерттеуге және экономиканы
мемлекеттік реттеудің қажеттілігі туралы түбегейлі
бет бұрыс жасады.

9.

• Үнемі қайталанып отырылатын экономикалық
дағдарыстардың табиғатын және себептерін ең
бірінші болып К.Маркс ашып берді. Ол
дағдарыстардың тек табиғатын ғана емес, олардың
сөзсіз болатындығын дәлелдеп берді.
• К.Маркс іліміне қарама–қарсы марксистік емес
мектептердің өкілдері басында экономикалық
циклдердің заңдылықтарын мойындамады. Кейін
ХХ ғасырда дүние жүзілік экономиканың дамуына
байланысты олар ұдайы өндіріс процесінің
циклділігі туралы көқарастарын өзгертті.
• Батыс экономистері циклдікті мойындаумен қатар
циклдердің формаларын, құрылымын және
себептерін терең зерттеуге тырысты. Циклділік
туралы марксимзді жақтаушылардың көзқарастары
да өзгеріске ұшырады. Енді экономикалық теория
экономикалық циклдердің табиғатын және сипатын
терең зерттеуге бағыт алды.

10.

Экономикалық цикл және оның құрылымы
Өнеркәсіптік немесе экономикалық циклдер
теориясын зерттеуде К.Маркс едәір үлес қосты.
Оның әлсін-әлсін болып, қайталанып тұратын
дағдарыстар туралы ілімі экономикалық циклділікті
зерттеудің негізін құрайды. К.Маркс циклдің
фазаларына анықтама берді және әр фазасына
ғылыми талдау жасады. Бүгін сол анықтамаларды
барлық экономикалық мектептердің өкілдері
өздерінің зерттеулерінде кеңінен қолдануда.
• Бір дағдарыстан екінші дағдарысқа дейінгі кезеңді
К.Маркс өнеркәсіп циклі деп атады. Ол төрт
фазадан тұрады: дағдарыс (I), тоқырау (II), жандану
(III), өрлеу (IY).

11.

Нақты
ЖҰӨ
Өсу тенденциясы

12.

Дағдарыстың негізгі белгілері:
1. сұранысқа қарағанда тауарларға деген
ұсыныстың өсуі салдарынан бағалардың күрт
төмендеуі;
2. инвестицияның, өндіріс көлемінің төмендеуі;
3. шағын және орташа кәсіпорындарының
жаппай банкрот болуы;
4. жалақының төмендеуі және жұмыссыздар
санының өсуі;
5. қор биржасында акциялардың бағасының
жаппай төмендеуі;
6. несие жүйесі дағдарысқа ұшырайды.