Bognaýaklylar. Boýunaýaklylar toparyndan

1.

Bognaýaklylar
Boýunaýaklylar
toparyndan

2. Boýunaýaklylar

Hereket etmek üçin goşundy
goşulan goşudyly haýwanlara
boýnaýaklylar diýilýär.

3. Boýnaýaklylaryň häsiýetleri

1-Olaryň kitin we belokdan
durýan gaty daşky skeleti bar.
Gaty skelet

4.

5.

2-Olaryň
bedebleri üç
bölekden
durýar:kelle,
kükrek we
garyn.
Boýnaýaklylaryň
beden bölekleri

6. Boýnaýaklylaryň häsiýetleri

Ganat
3-Käbir boýnaýaklylar uçup
bilýärler .Olaryň kükrekden
çykýan jüwüt ganatlary bar.

7. Boýnaýaklylaryňhäsiýetleri

Boýnaýaklylaryň
häsiýetleri
Antena
4-Käbir boýnaýaklylarda sesi,ysy we
tagamy duýmak üçin antenalar bolýar.

8. Boýnaýaklylaryň häsiýetleri

5-Boýnaýaklylar haýwanat
dünýäsiniň iň uly toparydyr.

9. Dem alyş

• Suwasty boýnaýaklylar žabralar
arkaly dem alýarlar.(krap, lobster)
• Gury ýerde ýaşaýan boýnaýaklylar,
(mör-mörjekler) kanallaryň ulgamy
bolan trahea arkaly dem alýarlar.

10.

11. Gan aýlanyş

• Boýnaýaklylarda açyk gan
aýlanyş bolýar.

12. Köpelşi

Boýnaýaklylar jynsy ýol arkaly
köpelýärler. Köplenç tohumlanma
içki görnüşde bolup geçýär.

13. Boýnaýaklylaryň klaslary

• Leňňçşekilliler (Leňňeçşekilliler
klasy)
• Möýşekilliler (Möýşekilliler klasy)
• Mör-möjekler (Mör-möjekler klasy)
• Kyrkaýaklar (Bir jübüt aýaklylar
klasy)
• Kyrkaýalar (Iki jübüt aýaklylar klasy)

14.

Leňňeçşekilliler (Leňňeçşekilliler klasy)

15. Leňňeçşekilliler (Leňňeçşekilliler klasy)

• Olar okeanlarda ýa-da başga suwlarda
ýaşaýarlar.
• Leňňeçşekillileriň bedenini goramak üçin
daşky skeleti (gaty
örtügi) bar.
• Olarda kelle,
kükrek we
garyny
garyny bar.

16. Leňňeçşekilliler

•They respire by gills.
•Dafniýa we Siklop
mikroskopik leňňeçşekillilerdir

17.

Leňňeçşekillileriň gurluşy

18.

Krab

19. Krap

20. Omar

21. Krewetka

22. Dafniýa

23. Köpelişi

• Köp leňňeçşekilliler gaty örtügini
çalyşýarlar. Bu işe deri çalyşma
diýip at berilýär.
• Jüwütleşme diňe urkaçy deri
çalyşanda we täze örtügi doly
gatamadyk wagty bolýar.

24.

Deri çalyşma

25. Kyrkaýaklar Bir jübüt aýaklylar klasy

26. Kyrkaýaklar

• Olaryň kellelerinde bir jübüt
antena we zäherli mäzleri bar.
Antena

27. Kyrkaýaklar

• Bu görnüş kyrkaýaklaryň her
bogunynda bir jübüt aýaklary bar.
• Olaryň köp görnüşinde 30-35 jübüt
aýaklary bar,
Aýaklar
Bogun

28. Kyrkaýaklar

• Olar gury ýerde köplenç garaňkywe çyg
ýerlerde ýaşaýarlar.
• Olar esasan mör-möjekler arkaly
iýmitlenýärler.

29. Uly kyrkaýaklar

30. Kyrkaýaklar Iki jübüt aýaklylar klasy

31. Kyrkaýaklar

• Bulara başgaça
köpaýaklylar
hem diýilýär.
• Olarda hitinden
ýasalan örtügi
bar.

32. Her beden bognunda iki jübüt aýak ýerleşýär.

33. Kyrkaýaklar

• Olarda kelte
antennalar bar.
• Bu hili kyrkaýaklaryň köpüsi
otçuldyr.
• Kyrkaýaklar
zähersizdir.

34. Iki jübüt aýakly kyrkaýaklaryň bir jübüt aýakly kyrkaýaklardan tapawudy.

Iki jübüt aýakly
kyrkaýaklar.
• Her bogunda iki
jübüt aýak bar
• Zähersiz
• Köpüsi otçuldur
Bir jübüt aýakly
kyrkaýaklar.
• Her bogunda bir
jübüt aýak bar
• Zäherli
• Etçildir

35.

Iki jübüt aýakly
kyrkaýaklar
Bir jübüt aýakly
kyrkaýaklar

36.

Möýşekilliler (Möýşekilliler klasy)

37. Möýşekilliler Möýşekilliler klasy

•Olarda sekiz sany
birleşen aýaklary
bar.
• Möýşekillileriň
köpisi gury ýerde
ýaşaýarlar.

38. Möýşekilliler

Olaryň bedenleri
guýma kellekükrekden we garyndan
ybaratdyr.
•Olaryň dem alyş
organy kitap şekilli
bagyrdyr.

39. Möýşekilliler

•Olarda antenna ýok.
•Olarda zäherli mäzler bolup,
köpüsi
zäherlidir.

40. Möýşekilliler

Möýşekillileriň toparlary şulardyr:
•Möý
•Içýan
•Gurt
•Sakyrtga

41. Möý

• Möýleriň köpüsi
etçildir.
• Olar öz
iýmitlerini içine
zäher goýberip
öldürýärler.

42. Möý

•Olar arkavyn hereket
etmek üçin giňiş kerep
ýasanýarlar.
•Möýüň kerebi mayşgak
bolup,oňa hiç hili zeper
ýetmeýär.
•Möýler dürli hereketler
üçin dürli görnüşli
ýüpekler ulanýarlar.

43. Möý

•Käbiri arassa
suwda bezeg howa
haltajyklary
arkaly ýaşaýarlar.
•Käbir uly möýleriň dişlemegi zäherli
bolup biler,olaryň zäherli jynsy seýrek
duş gelýär.

44.

Spider
Tarantula

45. Içýanlar

•Içýanlada tekiz çäkli
bedeni,iki
gysgyjy,sekiz aýagy
we bogunlak guýrugy
bar.
•Olar ýyly we gury
ýerde ýaşaýarlar.

46.

Içýanlar
• Olaryň zäherli
iňňeleri bar.
• Olar möýlerden we mörmöjkelerden
iýmitlenýärler.

47.

Içýan

48.

49. Gurt

•Gurtlarda bogunlaşmadyk beden
bolup,ol kelleden,kükrekden we
guýrukdan durýar.
•Olar traheýa arkaly
dem alýarlar.
•Gurtlaryň köpüsi
parazitdir.

50.

Gurt
• Möý şekilli gurtlar
ýapragyň aşagynda
kerep ýasap,köp
ösümlükleri
zaýalaýarlar.

51. Sakyrtgalar.

• Sakyrtgalar süýdemdirijilerde,guşlarda,süýrenjilerde parazit görnüşinde
ýaşaýarlar.
• Hemme sakyrtgalar
gan sorujy parazitlerdir.
• Ýetişen sakyrtgalarda dört jübüt gysgyç
aýaklary bar.

52.

Sakyrtgalar
• Käbir keseller adamlara we haýwanlara sakyrtgalar arkaly geçýär.Olaryň
käbiri lyme keseli, gyzamyk we tularemiýa keselleridir.
• Keýik sakyrtgasy
lyme keselini
döretýän bakteriýa
bar.

53.

54. Mör-möjekler Mör-möjekler klasy

• Mör-möjekler klasy bonaýaklylaryň
iň uly toparydyr.
• Köp mör-möjekler gury ýerde
ýaşaýan organizmlardyr.
• Olar dünýäniň hemme ýerinde
ýaşaýarlar.

55.

• Mör-möjeklerde dürli beden görnüşi we
häsiýetleri bar.

56. Mör-möjekler

•Mör-möjekden käbir mysallar:
• Çekirtge
• Ary
• Garynja
• Sary
garynja
• Ýasmyklar
• Kebelekler

57.

•Mör-möjekleriň bedeni 3 bölekden durýar.Olar
kelle,kükrek we guýruk.
•Olaryň kellesinde bir jübüt antenna bar.
•Olarda üç jübüt aýak we iki jübüt ganat bar.

58.

59. Mör-möjekler

•Olar traheýa arkaly dem alýarlar.
•Olarda gaty örtük bar.

60. Mör-möjekler

•Käbir Mörmöjeklerde
ýagny garynjalarda,arylarda
we sary garynjalarda meňzeşlik bar.
Sary garynja

61. Mör-möjekleriň köpelişi

• Hemme mör-möjekler
jynsy ýol arkaly
köpelýärler.
• Mör-möjekleriň köpelşi
şu aşakdaky görnüşlerde
bolup geçýär: ýumurtga,
liçinka,gurjajyk we
ýetginjeklik. Bu aýlanşyga
metamorfoz(öwrülşük)
diýilýär.
L
I
Ç
I
N
K
A

62. Metamorfoz

Metamorfoz döwründe gabyk birnäçe
gezek çalşylyp,şol wagtda-da
ulalýar.Mör-möjekleriň köp görnüşinde
ýumurtgadan ýetgiijeklige geçýänçä
käbir üýtgeşmeler bolup geçýär.
Bu üýtgeşmä doly
metamorfoz
diýilýär.

63.

Metamorfoz
• Metamorfozda yumurtga basyrylyp
ýatyrylanyndan soň liçinka meňzeş bogunly
gurçuk emele gelýär.Bu liçinka gurçuk diýip
atlandyrylýar. Şu tapgyryň dowamynda liçinka
iýýär we ulalýar
Ýumurtgalar
Liçinka

64. Üýtgeşik liçinkalar

65.

Metamorfoz
• Birnäçe gabyk
çalşygyndan soň
indiki gurjajyk
atly tapgyryna
geçýär.Gurjajygyň daşy pile
bilen örtülendir.

66.

Metamorfoz
•Gurjajyk tapgyrynyň
döwründe, liçinka
ýetginjege öwrülýär.
Haçanda üýtgeşmeler
gutaranda,pile
ýarylýar we ýetginjek
ýüze çykýar.

67.

68.

Metamorfozanyň tapgyrlary
Ýumurtga
Ýetginjek
Liçinka
Gurjajyk

69.

70.

71.

72. Mör-möjekleriň klaslandyrylmasy

Ýumşakganatlylar: Muňa garynjalar, arylar we sary garynjalar girýär.

73.

74.

75. Sary garynjalar

76. Sary garynjalaryň uly binasy.

77.

78.

Garynjalar

79.

80.

Tekizganatlylar: Muňa çekirtgeler,
çyrlaklar we ýaşyl çekirtgeler girýär.

81. Çekirtge

82.

Teňňeganatlylar: Muňa güýeler we
kebelekler girýär.

83.

Kebelekler

84.

85. Kebelekler

86. Gatyganatlylar: Muňa ýagtylydyjy tomzaklar,kekene w.ş-ler girýär.Bu klasyň agzalarynda 2 ganat bar.

87.

Gatyganatlylar

88.

Ýarymganatlylar: Muňa ýasmyklar degişlidir.
Olarda bolsa iki jübüt ýa-da hiç hili ganat ýok.

89.

90.

91.

92.

Iki ganatlylar:
Muňa siňekler,
çybyn-çirkeýler we
at siňekleri girýär.
Olarda bir jübüt
ganat bar.Olaryň
käbiri haýwan
kesellerini döredip
bilýärler.

93.

94.

95.

96.

97. Beýleki täsin mör-möjekler:

Çöd şekilli mör-möjek

98.

Çöp şekilli mör-möjek

99.

Çöp şekilli mör-möjek

100.

101.

102.

103.

104.

Žyrafa şekilli mör-möjek