Problem handlu ludźmi w Europie Środkowo – Wschodniej. Uwarunkowania prawne. Statystyka, praktyka i przeciwdziałanie

1.

Problem handlu ludźmi w Europie
Środkowo – Wschodniej.
Uwarunkowania prawne.
Statystyka, praktyka i
przeciwdziałanie.
Przygotowała:
Maryna Mavdryk
Pod opieką naukową:
mgr Grzegorza Nizioła

2. wSTęP

WSTĘP
Handel ludźmi stanowi naruszenie praw człowieka – godności i
integralności istoty ludzkiej oraz przestępstwo przeciwko wolności. Jest
dynamicznym zjawiskiem, które dotyczy całego świata i ma swoje źródła w
globalnych i lokalnych problemach społecznych, gospodarczych oraz
kulturowych.
Handel ludźmi jest międzynarodowym przestępstwem i jednym z głównych
źródeł dochodów zorganizowanych grup przestępczych. Komercyjne
wykorzystywanie seksualne (w prostytucji lub pornografii) jest najczęściej
identyfikowaną formą tego przestępstwa. Ale co warto podkreślić nie jedyną –
ważne ze względu na źle rozumiane społecznie pojęcie handlu ludźmi.
Międzynarodowa Organizacja Pracy szacuje, że około 1,2 miliona dzieci
rocznie na świecie pada ofiarą handlu głównie do celów komercyjnego
wykorzystywania seksualnego lub pracy przymusowej. Międzynarodowe dane
dotyczące zjawiska nie są jednak ujednolicone, przez co nie można porównać
statystyk, które wskazują na skalę problemu w całej jego złożoności.

3. Handel ludźmi

HANDEL LUDŹMI
Termin „handel ludźmi” w obecnej postaci sprecyzowany został
dopiero w protokole o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za
handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi (nazywany
również Protokołem z Palermo) uzupełniającym Konwencję Narodów
Zjednoczonych
przeciwko
międzynarodowej
przestępczości
zorganizowanej – z 15 listopada 2000 r. przyjętą przez Zgromadzenie
OgólneONZ.

4.

Art. 3 Protokołu stanowi:
Handel ludźmi oznacza werbowanie, transport,
przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie
osób z zastosowaniem gróźb lub użyciem siły lub też z
wykorzystaniem innej formy przymusu, uprowadzenia,
oszustwa, wprowadzenia w błąd, nadużycia władzy lub
wykorzystania słabości, wręczenia lub przyjęcia
płatności lub korzyści dla uzyskania zgody osoby
mającej kontrolę nad inną osobą, w celu wykorzystania.
Wykorzystanie obejmuje, jako minimum, wykorzystanie
prostytucji innych osób lub inne formy wykorzystania
seksualnego, pracę lub usługi o charakterze
przymusowym, niewolnictwo lub praktyki podobne do
niewolnictwa, zniewolenie albo usunięcie organów*.
* narządów

5. Ofiary

OFIARY
Ofiarami handlu ludźmi są w przeważającej mierze kobiety. Jako przyczyny
takiego stanu rzeczy upatruje się przede wszystkim feminizację ubóstwa,
bezrobocie, braki w wykształceniu oraz dyskryminację ze względu na płeć w
krajach pochodzenia ofiar. Właśnie na ludzkiej nędzy, braku perspektyw,
pozbawieniu środków do życia i dyskryminowaniu w kraju żerują handlarze,
kierując się chęcią uzyskania zysków i wykorzystując popyt na wspomniane
usługi.
Interpol, ONZ, Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji oraz inne
międzynarodowe agencje potwierdzają, iż handel ludźmi jest o wiele bardziej
dochodowy niż handel bronią i narkotykami, przy czym kary za ten pierwszy są
ogólnie
niższe
od
kar
za
dwa
pozostałe.

6. Przyczyny handlu ludźmi:

PRZYCZYNY HANDLU
LUDŹMI:
1. Przyczyny ekonomiczne:
1) wysoki wskaźnik bezrobocia,
2) wysoki poziom ubóstwa,
3) brak możliwość znalezienia pracy
adekwatnej do wykształcenia,
4) brak perspektyw na zdobycie legalnej pracy
za granicą.
2. Przyczyny socjalne:
1) przemoc w rodzinie,
2) alkoholizm w rodzinie lub uzależnienie od
narkotyków,
3) brak zainteresowania dzieckiem ze
strony rodziców,
4) słabo rozwinięty system opieki
społecznej,
5) chęć uniknięcia kryzysowych sytuacji w
domu.

7.

3. Przyczyny polityczno-społeczne:
1) rosnąca globalizacja
2) współzależność i wzajemne związki pomiędzy poszczególnymi
państwami i całymi regionami
3) transformacje systemu politycznego w danym kraju,
4) konflikty zbrojne.
4. Przyczyny prawne:
1) niespójny system prawny,
2) nieprzestrzeganie praw człowieka,
3) brak odpowiednich mechanizmów prawnych chroniących
ofiarę handlu ludźmi.

8. Akty prawne regulujące zwalczanie handlu ludźmi w Europie *

AKTY PRAWNE REGULUJĄCE ZWALCZANIE
HANDLU LUDŹMI W EUROPIE *
1. Konwencja w sprawie zwalczania handlu
ludźmi i eksploatacji prostytucji.
2. Konwencja Rady Europy w sprawie działań
przeciwko handlowi ludźmi.
3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady
2011/36/UE z 5 kwietnia 2011 r. w sprawie
zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego
procederu oraz ochrony ofiar, zastępująca
decyzję ramową Rady 2002/629/WSiSW .
* Spośród wielu aktów prawnych wybrałam 3,
którzy według mnie są najskuteczniejsze.

9.

Skala zjawiska handlu ludźmi jest niezwykle trudna
do oszacowania. Trudności owe wynikają:
- z różnych podejść badawczych, w tym niedostrzegania konieczności
stosowania odmiennych narzędzi badawczych w stosunku do
poszczególnych grup ofiar handlu ludźmi,
- rozmaitych definicji handlu ludźmi stosowanych w prawodawstwach
wewnętrznych poszczególnych państw,
- kwalifikowania różnych form wykorzystywania do zjawiska handlu
ludźmi, a tym samym często nieuwzględniania w statystykach
wszystkich form handlu ludźmi,
- z braku w niektórych państwach danych statystycznych w związku z
brakiem rejestrów tego typu przestępstw,
- niedostrzegania lub bagatelizowania zjawiska przez rządy
poszczególnych państw.

10.

Statystyka
Mimo tych trudności organizacje międzynarodowe podejmują
próby oszacowania skali zjawiska handlu ludźmi. Opublikowane
przez Międzynarodową Organizację do spraw Migracji (IOM) dane
wskazują, że w ciągu ostatniej dekady, a więc od momentu
przyjęcia przez ONZ Protokołu z Palermo, zanotowano spadek
przypadków handlu ludźmi. Organizacja szacuje, że liczba osób,
które padły ofiarą handlu ludźmi, wliczając ofiary pełnoletnie i
dzieci (przy uwzględnieniu takich form handlu ludźmi, jak: praca
przymusowa, praca niewolnicza dla odpracowania długu,
wymuszona prostytucja), utrzymuje się na wysokim poziomie ok.
12,3 mln osób. Oznacza to, że prawie 2 osoby na 1000 padają
ofiarą handlu ludźmi.

11.

Zgodnie z danymi przedstawionymi przez Fundację Pomocy Kobietom
„EuroHelp” obecnie na świecie 27 mln osób jest niewolnikami, a dziennie 2000
kobiet i dzieci w wieku powyżej 4 lat jest sprzedawanych, by świadczyć
usługi seksualne. Handel dziećmi i kobietami zmuszanymi do świadczenia usług
seksualnych oraz pracy niewolniczej jest lukratywnym przemysłem,
przynoszącym zyski w wysokości 12 mld dolarów rocznie, co plasuje go na
drugim miejscu wśród największych zorganizowanych przestępczych procederów.
Zgodnie z danymi tej organizacji co roku 2 mln osób staje się ofiarami handlu
ludźmi. Ofiary te są bite, wykorzystywane seksualnie, przetrzymywane w
niewoli, uzależniane od narkotyków, zastraszane. Rzecz jasna, takie
doświadczenia wywierają istotny (negatywny) wpływ na ich funkcjonowanie, a
powrót do normalnego życia, jeśli w ogóle ma miejsce, jest poprzedzony terapiami
i długotrwałą pomocą psychologiczną.

12. Handel ludźmi w Europie to przede wszystkim zjawisko wewnątrzeuropejskie.

HANDEL LUDŹMI W EUROPIE TO PRZEDE
WSZYSTKIM ZJAWISKO
WEWNĄTRZEUROPEJSKIE.
- 70% zidentyfikowanych w UE ofiar i
podejrzanych
to
obywatele
Państw
Członkowskich UE.
- Ofiary i podejrzanych na ogół łączy
narodowość, pochodzenie etniczne, czasem
również więzy rodzinne.
- Mobilność i rotacja ofiar są kluczowymi
aspektami handlu ludźmi. Austria jest bardzo
istotnym krajem tranzytowym, szczególnie
dla ofiar pochodzących z Europy ŚrodkowoWschodniej. Włochy, Hiszpania i Wielka
Brytania to najważniejsze punkty przez które
przekazywane są ofiary spoza UE.

13. Wykorzystanie seksualne jest najczęściej zgłaszaną formą handlu ludźmi w UE.

WYKORZYSTANIE SEKSUALNE JEST
NAJCZĘŚCIEJ ZGŁASZANĄ FORMĄ HANDLU
LUDŹMI W UE.
- Większość zgłoszonych ofiar to kobiety, obywatelki UE z Europy
Środkowo-Wschodniej.
- Ofiary spoza UE pochodzą przede wszystkim z Albanii, Brazylii, Chin,
Nigerii, Wietnamu, Ukrainy, Moldawi, Białorusi, Azji Centralnej, państw
Afrykańskich, ewentualnie Indii i Rosji.
- Ofiary z UE posługują się na ogół prawdziwymi dokumentami, natomiast
ofiary spoza UE dokumentami sfałszowanymi lub należącymi do osób o
podobnym wyglądzie.
- Oszustwo jest powszechnym środkiem wykorzystywanym w celu
werbowania ofiar, w tym również metoda nazywana potocznie "lover boy

14. Polska

POLSKA
Obecnie Polska jest krajem:
pochodzenia ofiar, wywożonych głównie do krajów
Europy Zachodniej,
tranzytowym, przez który odbywa się transfer ofiar z
Europy Wschodniej do Zachodniej,
docelowym, do którego przywożone są przede wszystkim
ofiary z Ukrainy, Białorusi, Bułgarii, Mołdawii oraz Rumunii.
„Handel wewnętrzny” może odbywać się na terenie
jednego miasta, powiatu czy województwa, a ofiary
uprowadzone z zagranicy mogą być wielokrotnie
sprzedawane również wyłącznie na terytorium Polski.

15.

Źródło: Prokuratura Generalna

16.

17.

Historie wykorzystania ludżi*
16 – letnia Julia była uczennicą szkoły specjalnej.
Po rozwodzie rodziców mieszkała tylko z matką,
ich sytuacja materialna była trudna. Julia zaczęła
uciekać z domu, wagarować i prostytuować się. Z
powodu problemów wychowawczych, matka
złożyła wniosek o umieszczenie córki w
Młodzieżowym Ośrodku Socjoterapii. Dziewczyna
często uciekała z ośrodka i kilkakrotnie została
odnaleziona na dworcu kolejowym. Podczas jednej
z ucieczek poznała mężczyzn, którzy wywieźli ją do
Niemiec, gdzie była zmuszana do pracy w agencji
towarzyskiej. Julii udało się uciec, trafiła do
placówki interwencyjnej w Niemczech, po czym
została odesłana do Polski.
* Wszystkie historie opisane w prezentacji pochodzą z badań
aktowych przeprowadzonych przez Fundację Dzieci Niczyje, a
dane umożliwiające identyfikację osób zostały zmienione

18.

15 – letnia Lilia przyjechała do Polski, ponieważ
krewny zaproponował jej rodzicom, że zatrudni ją na
bazarze w Polsce jako sprzedawczynię. Po
przyjeździe dziewczynki odebrał ją z dworca i zawiózł
do swojego mieszkania. Następnego dnia rano żona
krewnego oznajmiła jej, że będzie musiała świadczyć
usługi seksualne za pieniądze. Kiedy Lilia sprzeciwiła
się, została pobita i pocięta nożem. Straszono ją, że
porwą jej młodszą siostrę i spalą dom rodziców.
Zabrano jej dokumenty, a w zamian dano fałszywy
bułgarski dowód, z którego wynikało, że ma 20 lat.
Nie pozwolono jej samodzielnie kontaktować się z
rodziną. Tylko kilka razy, w obecności krewnego,
zadzwoniła do rodziców, ale była zmuszona mówić,
że wszystko u niej w porządku i pracuje na bazarze.
Była codziennie zawożona na trasę, gdzie musiała
stać ok. 10 godzin. Wszystkie zarobione pieniądze
oddawała krewnemu, który oznajmił, że zainwestował
w jej przyjazd do Polski i teraz ona musi spłacić dług.

19.

Grupa przestępcza ze Wschodu werbowała kobiety do
pracy w Polsce. Namawiano je do zabrania ze sobą dzieci,
tłumacząc, że w ten sposób będzie im łatwiej przyjechać do
Polski. Po przyjeździe zabrano im dokumenty i zmuszono do
żebrania. Niektórym odebrano dzieci i kazano żebrać z
dziećmi innych zwerbowanych kobiet. Codziennie musiały
wyżebrać ustaloną minimalną kwotę, którą następnie
oddawały. Grożono, że w przypadku nieposłuszeństwa
zostaną pobite lub ktoś z ich rodzin zostanie skrzywdzony.
Jedna z żebrzących została zatrzymana. Sąd Rejonowy
ukarał ją grzywną. Nikt nie dopatrzył się w tym
procederu handlu ludźmi. Sprawa wyszła na jaw,
gdy dziecko jednej z pokrzywdzonych opowiedziało
o sytuacji właścicielce hotelu, w którym kobiety
zostały umieszczone.

20. Profilaktyka

PROFILAKTYKA
Osoby, które zdecydowały się wyjechać za granicę w celach
zarobkowych, powinny obowiązkowo znać metody werbunku
stosowane przez handlarzy ludźmi. Dlatego też, niezwykle
ważnym jest znać kilka podstawowych zasad, którymi należy
się kierować podczas zagranicznego wyjazdu:
1. Jeśli zamierzasz pracować lub uczyć się za granicą, powinnaś
podpisać umowę o prace. Dokument ten powinien być sporządzony w
zrozumiałym języku, a także zawierać informacje dotyczące warunków
zatrudnienia (określenie wysokości pensji, dni wolnych i świątecznych,
ubezpieczenia zdrowotnego), adresu i okresu zatrudnienia lub nauki.
Nie zgadzaj się od razu na byle jakie warunki. Przeczytaj dokument w
całości. Jeśli zawiera on niezrozumiałe sformułowania, okaż go
prawnikowi, organizacji pozarządowej lub komukolwiek komu ufasz.

21. Profilaktyka

PROFILAKTYKA
2. Zwróć uwagę, by w przedłożonym dokumencie nie było warunku, że
pracodawca przetrzymuje pieniądze do upłynięcia terminu umowy lub z kwoty tej
odlicza koszty na Twoje utrzymanie. Unikaj w umowie sformułowań: „wszelkie
prace na polecenia pracodawcy” lub „i inne rodzaje prac”.
3. Podpisanie umowy o pracę jest warunkiem koniecznym legalnego
zatrudnienia. Zgadzaj się na pomoc w znalezieniu pracy wyłącznie pod
warunkiem wyrobienia wizy pracowniczej. Pamiętaj, że wiza turystyczna,
służbowa lub wydana na podstawie zaproszenia, nie uprawnia do legalnej
pracy za granicą.
4. Dobrze jest zadzwonić do ambasady danego kraju, do którego planujesz
pojechać i zainteresować się jego wymogami wobec cudzoziemców, którzy
zamierzają w nim pracować lub mieszkać. Trzeba ustalić czy można wyrobić
wizę pracowniczą, jakie zawody są poszukiwane i czy można otrzymać
zezwolenie na pracę i zamieszkanie w tym państwie oraz ile to kosztuje.

22. Profilaktyka

PROFILAKTYKA
5. Poinformuj swą rodzinę i przyjaciół, że jedziesz za granicę pracować
lub uczyć się. Zostaw w domu dokładny adres i informacje dotyczące
pobytu za granicą i Twojego przyszłego pracodawcy. Skopiuj paszport,
wizę i umowę, a także własne zdjęcie wykorzystane do wyrobienia tych
dokumentów i wszystko to zostaw bliskim.
6. Dokument tożsamości powinieneś mieć stale przy sobie. Jeśli to
konieczne można przekazać niektóre dane z Twojego paszportu, nie
oddając samego dokumentu. Nawet w celu legalnego zatrudnienia,
Twój paszport pracodawcy nie jest potrzebny!
7. Jeśli skradziono Ci paszport, natychmiast zgłoś to policji, w
ambasadzie lub w konsulacie. Ich numery telefonów weź ze sobą w
podróż. Jeśli w państwie, do którego jedziesz, nie ma ambasady,
dzwoń do ambasady w państwie sąsiednim.

23. Profilaktyka

PROFILAKTYKA
8. Przebywając za granicą nie przyjmuj jakichkolwiek podejrzanych prezentów i
nie zadłużaj się. Handel ludźmi jest działalnością zorganizowaną, gdzie nic
nie dzieje się przypadkowo. Za granicą, na ulicy lub dworcu nie podejdą do
Ciebie przypadkowi „dobrzy” ludzie, którzy nagle zdecydowali się pomóc właśnie
Tobie. Nieprzypadkowo będziesz zadłużona na kolosalną sumę, nieprzypadkowo
będziesz pracować w nieludzkich warunkach.
9. Telefonuj do bliskich w ustalonych terminach i natychmiast powiadamiaj ich o
wszelkich zmianach dotyczących Twojego pobytu. Ważnym jest stworzyć ustalone
hasło z rodziną. Nie bój się! Jeśli znalazłaś się w trudnej sytuacji lub ktoś Ci
zagraża, zawsze zwracaj się do przedstawicieli swego państwa, czy też policji.
10. Termin pobytu na terytorium innego państwa znajduje się na wizie. Złamanie
przepisów wizowych uniemożliwia ci kolejny wyjazd za granicę. Przestrzegaj
przepisów wizowych! Pamętaj, fikcyjny ślub z cudzoziemcem jest przestępstwem i
może spowodować uwięzienie lub deportację (wydalenie z państwa).

24. Wnioski

WNIOSKI
W związku z dynamicznym charakterem procederu handlu ludźmi
konieczne jest ciągłe monitorowanie zjawiska oraz planowanie i
podejmowanie działań, które będą nie tylko rozpoznawać i rozwiązywać
problem, ale także mu zapobiegać. Działania te muszą być dostosowane
do zmieniającego się profilu potencjalnych grup ryzyka, form
wykorzystywania ofiar oraz skali i zasięgu zjawiska.
Z uwagi na fakt powiązania handlu
ludźmi z innymi przestępstwami, takimi
jak nielegalne przekraczanie granicy,
komercyjne
wykorzystywanie
seksualne czy żebractwo, oraz różną
kwalifikacją prawną czynu, obraz
rzeczywistej skali problemu handlu
ludźmi może znacznie odbiegać od
dostępnych statystyk.

25. Polskie Strony internetowe o przeciwdziałaniu i pomocy ofiarom handlu ludźmi:

POLSKIE STRONY INTERNETOWE
O PRZECIWDZIAŁANIU I POMOCY
OFIAROM HANDLU LUDŹMI:
1.La Strada fundacja przeciwko handlu ludźmi i niewolnictwu http://www.strada.org.pl/
2.Portal o przeciwdziałaniu handlu ludźmi: http://www.handelludzmi.eu/
3.Fundacja Pomocy Kobietom "EuroHelp", kampania "Nie
niewolnictwu": http://eurohelp.com.pl/nie-niewolnictwu/

26. Literatura

LITERATURA
1.Rocznik Lubuski Tom 32, cz. 2, 2006r.
J. Dec,Zjawisko handlu ludżmi – profil ofiar z Polski i z Zagranicy
2. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji - Przeciwdziałanie
handlowi ludźmi. Strona internetowa: https://mswia.gov.pl/
3. A. Florczak, Handel ludźmi, Wydawnictwo Uniwersytet Wrocławski, Wrocław
2013r.
4. Charko D., Proceder handlu ludźmi, „Prokurator” 2011, nr 3–4.
5. Jurewicz J., Handel ludźmi w polskim prawie karnym i prawie
ponadnarodowym, Łódź 2011.
6. Kabacińska K., Handel ludźmi, [w:] K. Liedel (red.), Transsektorowe obszary
bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 2011.
7. Karsznicki K., Ściganie przestępstwa handlu ludźmi w Polsce, Warszawa
2010.
8. Lasocik Z. (red.), Handel ludźmi. Zapobieganie i ściganie, Warszawa 2006.
9. M. Pawłowski, Międzynarodowe standardy ścigania handlu ludźmi i ochrony
jego ofiar, Wydawnictwo Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa
2014.
10. Fundację Dzieci Niczyje.

27. Dziękuje za uwagę

DZIĘKUJE ZA UWAGĘ