Тамақтандыру түрлері мен құрамы

1.

С.Ж.АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА
УНИВЕРСИТЕТІ
КАЗАХСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ
МЕДИЦИНСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ ИМЕНИ
С.Д.АСФЕНДИЯРОВА
КАФЕДРА: БАЛАЛАР АУРУЛАРЫНЫҢ ПРОПЕДЕВТИКАСЫ.
Тақырыбы: Тамақтандыру
түрлері мен құрамы.

2. Жоспары:

Табиғи тамақтандыру
Аралас тамақтандыру
Сүт қоспаларының тарихы
Жасанды тамақтандыру
Гипотрофия
Теміртапшылықты анемия
Пайдаланылған әдебиеттер

3.

Табиғи тамақтандыру

4.

5. Табиғи тамақтандыру

ТАБИҒИ ТАМАҚТАНДЫРУ
ДДҰ
бойынша
жаңа
туылған сәбиге 6 айға
дейін ана сүтін емізу
керек. Емізу тәулігіне
баланың
қажеттілігіне
қарай 8-12 ретке дейін,ал
емізу уақыты 20-30 мин
аспау керек.

6.

Әйел босанғаннан кейін алғашқы күндері түзілген
сүт- уыз деп аталады.
4-5 күннен бастап өткінші сүт;
2-3 аптасында жетілген сүт түзіледі.
Сүт түрі
Ақуыз
Майлар
Көмірсу
Ккал
Уыз
5-7
2,0
4-5
150
Өткінші сүт 2,5
3,2
5,5-6,6
60-80
Жетілген
сүт
3,5-4,5
7
65-70
1,1-1,5

7.

Витамины
Уызда
Витамин С
Биотин
Витамин РР
Витамин А
Витамин В2
Тиамин
Токоферол
Витамин В12
7,2
0,1
75,0
161,0
30,2
2,0
1,48
0,0045
Жетілген
ана сүті
5,2
0,2
183,0
61,0
37,3
14,0
0,24

8. Ана сүтінің пайдасы

АНА СҮТІНІҢ ПАЙДАСЫ
Пассивті иммунитеттің негізін қалайды.
Жақ-тіс жүйесінің дұрыс қалыптасуына
ықпал етеді.
Жүрек-қантамыр ауруларының қаупін
төмендетеді
Аллергия, астма ауруларының алдын алады.
Ана сүті лейкемияға қарсы
Ақыл-ой элексирі болып табылады.

9. Емізуде кездесетін қиындықтар:

ЕМІЗУДЕ КЕЗДЕСЕТІН ҚИЫНДЫҚТАР:
Гипогалактия
Мастит
Галакторея
Сүттің тоқырауы

10. Емізуге болмайтын жағдайлар:

ЕМІЗУГЕ БОЛМАЙТЫН ЖАҒДАЙЛАР:
Сифилис
Қара шешек
Жүйке ауруларының ауыр түрлері
Залалды ісіктер
Анемияның ауыр түрлері
Туберкулездің активті түрі және т.б

11. Лактациялық криз

ЛАКТАЦИЯЛЫҚ КРИЗ
Бала емізудің 2-айында көптеген
аналарда сүттің аз түзілуі
байқалады. Бұл –
лактациялық криз деп
аталады.
Бұл жағдай ана ағзасындағы
гормондық өзгерістерге
байланысты.
1. Баланы жиірек емізу
2. Балаға емізік бермеу
3. Ананың физикалық және
психикалық тыныштықта
болуы.

12.

Сәбиге қосымша тамақ енгізген күннен бастап
аралас тамақтандыру деп аталатын жаңа
кезең басталады. Бұндай тамақтандырудың
өзіне тән ерекшелігі бар: анасы оны білуге тиіс!
Егер бала салмағын мөлшерінен аз қосса, емізу
аралығында мазасыз болса, бақылау өлшеуін
өткізген кезде емшектен сорып алған сүті оның
жасына қажетті мөлшерден аз болса баланы
аралас тамақтандыруға аударып үстеме тамақ
ретінде сүт қоспалары беріледі.

13. Сүт қоспаларының тарихы

Ең алғаш өнімдерді консервілеу мен зарарсыздандыру
негізінде 1855 жылы ағылшын ғалымы құрғақ сүтті
жасап шығарды.
1867 жылы Веве атты швейцария қаласында кішігірім
дәріхана йесі Генрих Нестле,французша Анри, ең алғаш
қоспаны сиырдың құрғақ сүтінен, бидай ұнынан және
қанттан жасап, оны «Анри Нестленің сүттік ұны» деп
атады. Бұл қоспаны жасауына бірден бір себеп өзінің
алғашқы ұлының туылуы болды.

14.

1870 жылдың ортасына таман Нестле
компаниясы нарыққа тағы жаңа өнім – қою
сүтті шығарады.
1896 жылы голландиялық Мартинус ван дер
Хаген өзінің сүтті құрғату тәсілін жасап
шығарды.Оның сүттік қоспасы ұн мен
қанттың аз көлемінен тұрды және
халықаралық Nutricia компаниясының негізін
қалады.

15.

Тағы қоспа ойлап тапқан
консервілеуші фабрикант
Дэниел Гербер болды.
Оның да жасау себебі
кішкентай қызы Салли
болды. Ауру қызының
денсаулығына қарай оған
және әйелі Доротиға
ерекше тағам керек
болды. Содан жемісжидекпен және басқа
тағамдардан ботқа жасап
үйренген Дэниелге әйелі
жаппай өндіруді айтады.
Осы ұсынытың
нәтижесінде 1928 жылы
"Гербер Продакст"
балалар тағамдар
компаниясы өндіріске
шығады.

16.

Сүт қоспалары
Бейімделген
Бұл қоспалардың
құрамы «ана сүтіне
ұқсас».
«Малютка», «Малыш», «Детолакт»,
«Витолакт» т.б
Бейімделмеген
Қарапайым
қоспалар
сиырдың сүті,
«Крепыш»,
«Здоровье»
Қышқыл
қоспалар
айран, биолакт,
«Балдырған», т.б

17. Үстеме тамақты беру ережелері

ҮСТЕМЕ ТАМАҚТЫ БЕРУ
ЕРЕЖЕЛЕРІ
1. Бала емшек еміп болғаннан кейін беріледі,
оның мөлшері баланың емшектен еміп
алған сүтінің көлеміне байланысты.
2. Үстеме тамақты 37-380С-қа дейін жылыту
керек.
3. Қасықпен берген жөн, ал шөлмекпен
берілсе, емізіктің тесігі кішкене болуы
керек.

18.

Баланы осылай тамақтандырғанда тағамның
мөлшері мен тамақтандыру уақытының
жиілігін ғана ескеріп қойма, сонымен бірге
тағамның баланың жасына сай келуін,
витаминдердің болуын ескерген жөн.
Тамақтандырып болғаннан кейін тамағы
сіңгенше 2—3 минут ұстап отырады. 5—6
айлық баланы тамақты қасықпен жеуге, ал
7—8 айлығында кесенің ернеуінен ішуге
үйрету керек.

19. Жасанды тамақтандыру

Жасанды тамақтандыру емшек сүті тіптен болмайтын
немесе оның мөлшері тәуліктік
тамақтың 1/5 бөлігінен аз
болатын жағдай.
• Алғашқы айдан бастап сәбиді жасанды
тамақтандыру ,сәби үшін экологиялық зардап
болып есептеледі.(гипотрофия,семіру).

20. Жасанды тамақтандыру көрсеткіштері

Анасы жағынан байқалатын жағдайлар
1. Абсолютті жағдайлар
2. Шартты жағдайлар
Сәби жағынан байқалатын қиындықтар
1. Абсолютті жағдайлар
2. Шартты жағдайлар

21. Анасы жағынан абсолютті жағдайлар

Бүйрек жетіспеушілігі байқалатын жедел және
созылмалы гломерулонефриттердің ауыр
түрлері.
Жүрек шамасыздығы байқалатын
декомпенсацияланған туа біткен және жүре
пайда болған жүрек ақаулары,
эндокардиттер,миокардиттер.
Анемияның ауыр түрлері,лейкоз.
Тиреотоксикоздың ауыр түрлері.
Залалды ісіктер
Жүйке аурулары(психоз,эпилепсия,шизофрения)

22. Шартты жағдайлар

Гриппте,баспада,өкпе қабынуларында
маска киіп емізуге болады.
Сифилис. Сифилис жүктіліктің 6-7
айынан кейін жұққан болса,бала
туылғанда белгілері байқалмайтын
болса,баланы емізуге болады.
Гипогалактия – сүт бездерінің
секреторлы мүмкіндігінің төмендеуі.

23. Сәби жағынан байқалатын қиындықтар

Жоғарғы ерін мен қатты таңдайдың
бітпеуі.
Прогнатизм.
Ауыздың уылуы-ауыз қуысының
саңырауқұлақтық ауруы.Белсенді
емдеуді талап етеді.
Афтозды(жаралы) стоматит.
Әлжуаз, жалқау еметіндер

24.

- жоғарғы және төменгі жақ сүйектерімикрогнатия, ретрогнатия, микрогения,
прогнатизм.

25. Емізуге болмайтын жағдайлар:

Бас сауытына қан құйылу қауіпі бар ми
қан айналысының ауыр бұзылыстары.
Шала туылған балаларда сору
бейнелісінің болмауы.
Тыныстық бұзылу синдромдарының
ауыр түрлері.
Ана сүтіне сәби ағзасының
сезімталдығының шектен тыс артуы
(Идиосинкразия).

26. Тыныстық бұзылу синдромы(СДР немесе РДС)

Бұл потология мерзімінде туылғандардың 1%
және туылғанда салмағы 2500г жетпейтін
сәбилердің 14% кездеседі.
АҚШ елінде неонатальді өлімнің 30-50%
құрайды.
Өкпедегі сурфактант көлемін бетаметазон
немесе дексаметазон беру арқылы көбейтеді.

27.

Әлеуметтік-тұрмыстық жағдайлар –
анасының жұмысқа,оқуға шығуы.
Баланың аз салмақ қосуы(анасының ойынша)
Гипогалактия
Бұл себептер баланы жасанды тамақтандыруға
өтуге көрсеткіш болып табылмайды, анасы
қаласа емшекпен емізуді сақтап қала алады.

28. Жасанды тамақтандырудың Оң жақтары:

Сәбиді
басқа туысқандардың тамақтандыруы;
Сәбиді бөтелкемен тамақтандырғанда анасы
сәбидің бір ішкенде қанша ішетінін және
сәбидің көңіл күйінің жоқтығын бөтелкеде
қалған тағамнан біледі;
Аллергияның пайда болуы әрқашан қоспамен
байланысты. Емшек еметін сәбиде аллергия
пайда болған жағдайда, анасына өзінің
рационын толық қарастыруға қайта келеді.
Қоспа ұзақ уақыт сіңеді, сондықтан тамақтану
жиілігі қысқарады.

29. Теріс жақтары:

Жасанды тамақтандырылғандар
гриппен,аллергиямен жиі ауырады.
Бұл факт тек ана сүтімен ғана берілетін
ферменттердің жоқ болуымен түсіндіріледі.
Бөтелкелер қолдану әрқашанда
стерильділікті талап етеді. Тазалық
сақталмаса,сәбиде диспепсиялық
бұзылыстар болады;
Сапасыз емізгі – ауаның көп жұтылуына
себеп болады;
Жақсы қоспа арзан тұруы мүмкін емес,
шығын болып табылады.

30. Сүттік қоспалар

Бейімделген
Бейімделмеген

31. Бейімделмеген қоспалар

ДДҰ сарапшыларының мәліметі бойынша
(Женева, 1996) арнайы өңдеуден өткен сиыр
сүтінің белогі мен ана сүтінің тағамдық
құндылығы бірдей деп қарауға болады.
Бейімделмеген қоспалар
Сиыр сүтін сұйылтып дайындалады,сапасы
бойыншы ана сүтінен айырмашылығы бар.
Бейімделген қоспалар жақпаса немесе алуға
мүмкіндік болмаса осы топтың қоспалары
пайдаланылады

32. Бейімделген қоспалар

Сиыр сүтіндегі белокты өңдеуден
өткізіп,оның құрамына жартылай
қаныққан май
қышқылдарын,витаминдер,минералды
тұздар(темір және т.б.),өсімдік майларын
қосып дайындалады.
Біріншілік: бірінші күннен бастап 4-6 ай
«Нутрилон 1», «Малютка 1»
Екіншілік: екінші жартыжылдыққа
арналған 5-12 ай.

33. Тағам мөлшерін есептеу

Балаға 2ай, туылғандағы салмағы
3600г.,6 реттік тамақтандыру
(6:00,9:30,13:00,16:30,20:00,23:30)
Бала «Нутрилон» қоспасын
қабылдайды.
Баланың салмағы:
3600+600+800=5000г
Тәуліктік тағам мөлшері=1/6 дене
салмағы=5000/6 =833,3мл
Бір тамақтандыру көлемі 840/6 =140мл

34. Сәбидің ингриденттерге тәуліктік қажеттілігі:

белок- 2,3 г *5,0 кг=11,5 г
майлар-6,5 *5,0=30 г
көмірсулар-13*5=65 г
энергия 120*5,0=600 ккал
Количество ингредиентов в 840 мл смеси
«Нутрилон»:
белок 8,4 *1,4=11,7 г
майлар 8,4*3,6=30,2 г
көмірсулар 8,4*7,2=60,4 г
энергия 8,4*66=554,4 ккал
Айырмашылығы 50 ккалдан аспауы керек.

35. Сүт қоспасын қалай таңдау керек?

Жарамдылық мерзімі;
Қаптамасы ашылмаған,ұрылған іздердің
болмауы;
Сәби жасына сәйкес болуы керек;
Гипоаллергиялық қоспалардан бастау керек;
Сәбидің денсаулығында ақаулар болса, қоспа
жоюға арналған заттармен байытылғанын
таңдау керек(анемия).
Сәбиге қоспаны алғаш рет беру
кезінде, терісіне, қимылына,нәжісінің
консистенциясына мән беруі керек.

36. Қоспаны қалай дайындау керек?

Араластыруға арнайы бөтелкедегі суларды
пайдалану керек;
Дозировканы қатаң түрде сақтау керек;
Қоспаны 50градустан жоғары емес су
құйылған бөтелкеде дайындайды;
Қоспаны араластырғаннан соң, түйіндердің
болмауы үшін сілку керек;
Емізіктің тесігі үлкен болмауы керек, шыныны
төмен қаратып ұстағанда қоспа тамшылап ағу
қажет.
Қоспаны температурасы берерден бұрын
37градустан аспауы керек.

37. Бөтелкемен емізіктің стеризациялау жиілігі:

Бірінші айында әр тамақтандырғаннан
кейін толықтай стеризациялау керек.
Алдымен қоспа толықтай тазартылады,
сосын ыстық суда 10 минут
қайнатылуы қажет.
Бірінші айдан кейін емізікпен бөтелкені
жуып,ыстық сумен шаю қажет.

38. Дайын қоспаны сақтауға болама?

Дайындалған қоспаны бөлме
температурасында 2 сағаттан артық
емес, ал тоңазытқышта 12 сағатқа
дейін сақтауға болады.
Қалдық қоспаны төгіп тастау қажет.
1 сағаттан кейін қолдану улануға
алып келуі мүмкін.

39. Гипотрофия

Баланың дене және психикалық дамуындағы
кедергілері,салмақ азаюын не нашар өсуін,зат
алмасу бұзылыстарын сипаттайтын
потологиялық күй.
Этиологиясы:
Сәби өмірінің бірінші жылында,әсіресе бірінші
жарты жылдығында алиментарлы фактордың
маңызы жоғары.
Сәбидің тәуліктік ішкен тамағы,оның
қажеттіліктерін толтырмайды.
Көп тамақ қабылдауда гипотрофияға соқтырады.

40. Гипотрофия потогенезіндегі потофизиологиялық кезеңдер:

Бірінші кезең: энергетикалық қажеттілік
көміртегі жұмсаудан алады.
Екінші кезең: энергетикалық май
шығындауға ауысу. Негізгі зат алмасу
төмендейді.
Соңғы фаза: дистрофиялық кезең.Эндогенді
белоктар жұмсалады.
Митохондрийдің структуралы өзгерістері
пайда болады,мүшелер мен жүйелердің
функциясы бұзылады. ОЖЖ алмасу
процестерінің бұзылуы тереңдейді.

41. Сапалы ашығу

Бала тағамында жекелеген тағам
ингриденттерінің жетіспеуі.
Белок тапшылығы – ОЖЖ жағынан
морфологиялық өзгерістерге,дене
салмағы,балалардың сөйлеуі кешігеді.
Гипотрофия клиникасы:
Қатты жүдеу.
Айқындалуына қарай 3 дәрежесіне бөледі:
I. дәреже – қарындағы тері қыртысының
қалыңдығы жұқарады.Салмақ тапшылығы
10-20%.

42. Гипотрофия клиникасы:

II дәреже – жүдеуі өте айқын. Тері өзінің
серпімділігін және созылмалылығын
жоғалтады. Тін тургоры төмендейді,бұлшықет
тонусы азаяды. Бала мазасыз:аштығын
көрсетіп,қомағайланып еміп,аузына
жұдырығын,емізік салады. Салмақ тапшылығы
20-30%. Терісі боз,қыртыс-қыртыс,тәбеті
төмендеген.Бала алдында үйренген қимылдары
мен әдеттерін жоғалтып,сөйлеуі кешігеді,оргнің инфекцияға және қоршаған ортаның
қолайсыз факторларына қарсылыға
төмендейді.

43. Гипотрофия клиникасы

III дәреже – бұл арып арықтау. Май тіпті беттен
де кетеді.Жүдеген бетте әжімдер пайда
болады.Аузы ашық түсті – «торғай» ауыз.
Шашы құрғақ,сынғыш.Тері құрғақ,
созылғыштығы мүлдем жойылған,жұқа, жазыла
қоймайтын қыртыстар пайда болады. Сусыздану
симптомдары пайда болады: үлкен дәрет пен
несеп азаяды,үлкен еңбек төмен түсіп,ауыздың
шырышты қабықтары кебеді.Қаңқа сүйектері
шығып тұрады.
Салмақ тапшылығы 30%-тан астам. Ішкі
эндокринді бездер күрт кішірейген.

44. Гипотрофияны емдеу, I дәрежелі.

I дәрежені емханада емдеуге болады,
II және III дәрежелі гипотрофияны ауруханада
емдейді.
Емнің негізі диетотерапия.
1. Тағам балаға оның жасына сай тағайындалады;
2. Тамақтандыру саны да жасына сай не 1 ретке
артық;
3. Тәбет ашатын ферменттер 2-3 аптаға
тағайындалады;
4. Витаминдер жасына сай дозада.
Белокты түзеуге сүзбе,белок энпиттері пайдаланылады.
Көмірсутегін көбейту үшін қант сиропын,бал(егер
аллергия болмаса)қосып береді.
Майлар тез қорытылмайды. Диетотерапияның алғашқы
7-10 күнінде майсыз немесе майы аз қоспалар(майсыз
айран).Біртіндеп майлы қоспаларға ауыстырады.

45. Гипотрофия емінің кезеңдері. II-III дәрежелерінде.

I кезең 7-12 күнге созылады,дайындық кезеңі.
Алдымен тәулікті тамақ көлемінің 2/3,
7-10 күннен бастап толық көлемін тағайындау.
- Гипотрофияның III дәрежесінде тамақтандыру
тәулігіне 10 ретке дейін көбейтіледі.Тамақ
рационын көбейту-пародоксальды кері реакция
тудырады.
II кезең
a) белок алмасуын тұрақтандыру: минимум
максимум мөлшері.
b) Тамақтандыру санын азайтады,мөлшерін көбейтеді.
III кезең – зат алмасудың бар түрін нығайту,
алдымен көмурсутекті, сосын май алмасуын
реттеу,толық тамақтануға көшу.
-

46. Дәрі-дәрмекпен емдеу.

1.
2.
3.
4.
5.
ОЖЖ функциясының бұзылыстарын жою.
Құсып тастаса –пипольфен 2,5%-2мл + 0,25%
новокайн 100,0 тамақтануға 15-20 минут
қалғанда 1 шәй қасықтан 3 рет беріледі.
Ферментті терапия пепсин 1%.
Ішек флорасын қалпына келтіру үшін бифидум
бактерин(нәрестелерге),
лактобактерин,колибактерин (2жарты жылда)
2-5 дозадан 3-4 рет қолданады.
Зат алмасуды жақсартып және ынталандыру
үшін:апилак,нерабол,коамид қолданады.
Ішек-қарын жиырылуын жақсартуға арналған.

47. Гипотрофия диспансеризациясы:

Айына бір рет антропометрия,қан мен
несептің клиникалық анализін бала
гипотрофия күйінен шыққанша
жүргізіледі.
Салмақ-бой өсу көрсеткіштері және
гемоглобин қалпына келген соң
есептелінеді.
II-III дәрежелерінде
вакцинапрофилактиканы уақытша
жасамаған дұрыс.

48. Ерте жастаға балаларда теміртапшылық анемиясы

Теміртапшылық анемия 6 айлықтан екі жасқа
дейінгі балаларда жиі кездеседі.
Өмірінің алғашқы жылы ТТА қатерлі
факторлар:
Шала туу; алмастырылып қан құю;
Нәрестенің гемолитикалық ауруы, т.б.
Шамалы есейген соң:
Қолдан жасанды тамақтандыру;
Темір сіңіру процесін бұзатын ішек-қарын
аурулары;
Созылмалы қан кету, т.б.

49. Анемия – қандағы эритроциттер саны азайып, Hb төмендеуі.

Нәрестелерде 150г/л-ден, 1-3 айлықтарда 120г/лден, 3айдан-5жасқа дейін 110г/л-ден төмен
болуы.
Темір қорының жеткіліксіздігі
Дені сау жетіліп туған сәбидің жатырда жинаған
темір қоры(300мг) 4-5 айға дейін жетеді.
Шала туғандардың қоры алғашқы 2 айда
таусылады.
3 айға дейін тәуліктік темір қажеттілігі 1мг/кг
5-6 айлықтан 7-8мг/кг
1 литр емшек сүтінде 1,5мг, ал сиыр сүтінде 0,5мг
темір бар.

50. Пайдаланылған әдебиеттер:

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Неонатология: учеб. пособие: в 2т./ Н.П.Шабалов. – 5-е
издание., испр. И доп.: МЕДпресс-информ,2009. 276-377
стр.
Б.Түсіпқалиев «Балалар ауруларының пропедевтикасы» Ақтөбе, 2002 -518б. 446-520беттер
Дадамбаев Е.Т., Кулмаханов Т.К. «Емханалық педиатрия»
- Алматы РГЖИ «Дәуір» 1998 – 320бет.196-216 беттер
Балалар аурулары: Медицина колледждерінің мамандығы
бойынша «Емдеу ісі» бөлімінің оқушыларына арналған
дәрістер жинағы. – Алматы, 2003. -224б. 16-40 беттер.
http://neonatus.info/isk-vskarm.php
http://razvitie-krohi.ru/iskusstvennoe-vskarmlivanie/vse-obiskusstvennom-vskarmlivanii-iv-novorozhdennyih-detey.html
http://www.9months.ru/pitanie_malysh/3062/pitanienovorozhdennogo