Қазақстан статистикасын реформалау

1. Дәріс тақырыбы: Қазақстан статистикасын реформалау

2.

1991 жылғы 16 желтоқсанда Қазақстанның
мемлекеттік тәуелсіздігі жарияланғаннан кейін
Халық шаруашылығына байланысты (ХШБ)
әдістемені негізделген статистикалық ақпарат
жүйесінің елде қалыптасып келе жатқан
қоғамдық-саяси және әлеуметтік әлеуметтікэкономикалық қатынастарды дұрыс сипаттауға
қабілетсіз екені белгелі болды.
Экономикалық
және
қоғамдық-саяси
құрылыстың трансформациялануына, әлемдегі
және мемлекет ішіндегі жағдайдың өзгеруіне
байланысты қазақстандық статистиканы түбегейлі
реформалау (шын мәнінде қайта құру) қажет
болды, атап айтқанда:

3.

Қазақстанның егемендік алуына байланысты
тәуелсіз мемлекеттің мәртебесіне лайық ұлттық
статистикалық жүйе құрып, қалыптастырудың
қажет екенін көрсетті;
Қазақстанның әлемдік қауымдастыққа кіруі және
тәуелсіз сыртқы экономикалық қызметті жүзеге
асыруы техникалық-экономикалық және әлеуметтік
ақпаратты әлемдік практика стандарттарына сәйкес
жіктеу мен кодтау жүйесін енгізу талабын қойды;
экономиканың нарықтық қатынастарға бет бұруы,
мемлекеттік емес сектордың дамуы, жаңа мекемелік
бірліктердің көптеп пайда болуы статистикалық
бақылау әдістерін реформалауға, қазіргі заманғы
статистикалық тіркелімдер құруға, экономикалық
көрсеткіштерді қайта қарауға себеп болды.

4.

Сөйтіп,
статистиканың
реформалау
басынан бастап келесі үш негізгі мақсатты
ұсынды:
1) тәуелсіз мемлекттің мәртебесіне лайық
ұлттық статистикалық жүйе құру және оны
қалыптастыру;
2)
халықаралық
деңгейде
қабылданған
статистикалық жіктемелер мен стандарттарды
енгізу;
3) қазіргі заманғы статистикалық бақылау
құралдары мен әдістерін енгізу.
XX ғасырдың соңғы он жылында
Қазақстан мемлекеттік деңгейде статистиканы
жетілдірудің үш бағдарламасын қабылдады.

5.

Бірінші –Статистиканы, батапқы және бугалтерлік есепті қаа құру
жөніндегі мемлекеттік бағдарламада (Қазақстан Республикасы Министрлер
Кабинетінің 1992 жылғы 29 желтоқсандағы №1098 қаулысымен бекітілген) өзекті
проблемаларды шешуге ерекше назар аударылып, ресурстар бөлінді.
Экономиканың нақты секторында, қаржы және банк саласында
халықаралық деңгеймен бірдей ұлттық статистиканы қалыптастыру жөнінде шаралар
қолданылды. Ұлттық шот жүйесіне көшу, республикада статистиканың сыртқы
экономикалық қызмет, төлем балансы, баға және т.б. жаңа тауарларына көшудің
негізін қалайтын іс-шаралар кешені жүзеге асырылды. Статистиканың басқа
салалары да халықаралық талаптарға сәйкес реформалана бастады.
Қолданылған шаралар жалпы ішкі өнімді (ЖІӨ) және басқа да
макроэкономикалық көрсеткіштерді есептеуді бастауға, сонымен бірге елдің төлем
балансын жасауға, баға статистикасын дамыту үшін бағалар мен тарифтерді тіркеу
жөніндегі желі құруға мүмкіндік береді. Осы кезеңде нарықтық экономика
статистиканың құралы ретінде шаруашылық жүргізуші субъектіердің мемлекеттік
тіркелімі қалыптастырылды. Үлкен ЭЕМ-нан дербес компьютерлерге көшу жүзеге
асырылды.
Статистиканы реформалаудың бірінші бағдарламасын іске асыру
нәтижесінде тәуелсіз мелекеттің мәртебесіне лайық ұлттық статистикалық жүйе
құрылды. Республиканың мемелекеттік статистиканың тарихын зерттеуші К.Д.
Байжанованың пікірінше Қазақстан осы миссияны 1991-1994 жылдар аралығында
орындады. 1995 жылдан бастап алғашқы Бағдарламаны іске асырылып жатқан
уақыттың өзінде- ақ республика халық шаруашылығы балансының көрсеткіштерін
есептеуді алып тастап статистиканы реформалаудың екінші кезеңіне қадам басты.

6.

Екінші бағдарламада - Қазақстан Республикасында мемлекеттік
статистиканы жетілдірудің 1996- 1998 жылдарға арналған бағдарламасында
(Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 8 қазандағы № 1244 қаулысымен
бекітілген ) ақпарат жинаудың салалық қағидасынан кәсіпорын статистикасына біртебірте көшу; халықаралық жіктемелермен үйлестірілген жаңа экономикалық жіктемелер
мен техникалық-экономикалық ақпаратты кодтау жүйесін енгізу ; қоғамның
статистикалық ақпаратқа қажеттілігін бұдан да толық қанағаттандыру үшін жағдай жасау
үшін статистикалық байцқау әдістерін реформалау сияқты басты бағыттар белгіленеді.
Екінші бағдарламаны іске асыру:
Ұлттық шотты құруды жалғастыруға және салалық статистикаларды БҰҰ-ның 1993
жылғы ҰШС-тың әдістемелік негізінде реформалауды бастауға;
Жаңа бугалтерлік есеп жүйесінің енгізілуіне байланысты қаржы және ақша-кредит
статистикасының нысандарын қайта қарауға;
Статистикалық тіркелімді қалыптастыру және статистикалық ақпарат әзірленген
экономикалық қызметтің түрлерін халықаралық жіктеуді және өнім мен қызметтерді
жіктеулерді пайдалануға;
Ауыл шаруашылығы статистикасының мысалында статистикалық ішінара бақылау
әдістеріне көшуді бастауға сондай-ақ шағын кәсіпорындардың мысалында кәсіпорын
статистиканы көшуді бастауға;
Статистика оргындарын қазіргі заманғы есептеу техникасы және телекомуникация
құралдарымен қайта жарақтандырудың келесі кезеңіне көшуге, сондай-ақ
республиканың статистикалық органдарының ақпараттық ресурстарын
қалыптастыруды автоматтандыру жніндегі жұмысты бастауға мүмкіндік берді.

7.

Реформалаудың
үшінші
кезеңі
Қазақстан
Республикасында
мемлекеттік
статистиканы
реформалаудың
1999-2005
жылдарға
арналған
бағдарламасына (Үкіметтің 1998 жылғы 19 қарашадағы
№1180 қаулысымен бекітілген) сәйкес жүзеге асырылды.
Осы бағдарлама еліміздің басқару органдарының,
іскерлік орта мен қоғамды елдің, өңірлердің,
экономикалық салалары мен секторларының әлеуметтікэкономикалық дамуы жөніндегі басқа елдердің
ақпаратымен халықаралық деңгейде салыстыруға
болатын дұрыс статистикалық ақпаратқа қажеттілігін
толық қанағаттандыру мақсатында әзірленді.
Бағдарламада
Қазақстан
Республикасының
мемлекеттік статистикасын жетілдірудің 1999-2005
жылдарға арналған мына басымды бағыттары көзделді:

8.

Халықаралық деңгейде қабылданған жіктемелермен үйлесетін ұлттық
статистикалық жүктемелер жүйесін енгізу;
Тіркелімдерді статистикалық қызметті ұйымдастырудың негізгі құралы
ретінде дамыту;
Статистикалық бақылау әдістерін жетілдіру және кәсіпорындардың
статистикасына көшу;
Нақты, сыртқы, мемлекеттік, қаржы және әлеуметтік секторларда
көрсеткіштер жүйесін, сондай-ақ макроэкономикалық және салалық
статистика әдіснамаларын жетілдіру;
Қазақстанның және оның өңірлерінің әлеуметтік-экономикалық дамуын
кешенді талдауды жетілдіру;
Жаңа ақпараттық технологияларды енгізу және автоматтандырылған
жіктеу банкі, тіркелімдер, кіріктірілген бөлінген дерек қорлар кіретін
бірыңғай ақпараттық статистикалық ресурстарды қалыптастыру;
Статистикалық дерекерді жариялау және тарату жүйесін жетілдіру;
Статистика және ақпараттық технологиялар саласындағы мамандарға
үздіксіз кәсіби білім беру жүйесін жетілдіру;
Статистика
саласында
халықаралық
ынтымақтастық
жасасу
қарастырылды.

9.

Қазақстан Республикасының Үкіметінің “ҚР Үкіметінің 2003-2006 жылдарға
арналған бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары туралы” 2003 жылғы
5 қыркүйектегі №903 қаулысына сәйкес 2005 жылдың соңында агенттік үкіметтің
қарауына Мемлекеттік статистиканы жетілдірудің 2006-2008 жылдарға арналған
кезекті (төртінші) бағдарламасын бекітуге енгізді.
Бағдарламаның мақсаты республикадағы статистикалық қызметтің
практикасына Еуропалық одақта қабылданған халықаралық стандарттарды енгізу
арқылы статистикалық ақпараттың сапасын арттыру болып табылады.
Қойылған мақсатқа келесі міндеттерді шешу арқылы қол жеткізу көзделді:
1)статистикалық қызметтің барлық аспектілері бойынша сапаны басқары
жүйесін кезең-кезеңмен енгізу және осыған барабар ұйымдастыру және құқықтық негіз
құру негізінде статистикалық жүйені үйлестірудің қазіргі заманғы жүйесіне көшу;
2)халықаралық ұсыныстар мен стандартты ұлттық деңгейге бейімдеу
мақсатында статистикалық әдіснамалар мен әдістемелер әзірлеу және оларды енгізу;
3) мемлекеттік және сапалық бағдарламаларды әзірлеп енгізуді ақпараттық
қамтамасыз етуді жақсарту үшін статистикалық ақпаратты талдауды ұйымдастыру мен
жүргізуге жүйелік көзқарасты енгізу;
4) деректерді жинау, өңдеу, сақтау мен тарату жөніндегі халықаралық
стандарттардың талаптарына жауап беретін “Мемлекеттік статистика” деп аталатын
бірыңғай статистикалық жүйе құру;
5) техникалық көмек алудан БҰҰ Ресми статистикасының негіз қалаушы
қағидаларына сәйкес белсенді халықаралық ынтымақтастық жасауға көшу.
Бағдарлама ойдағыдай іске асырылған жағдайда статистикалық деректерді
барлық негіз қалаушы халықаралық стандарттар мен ұсыныстарға сәйкес шығаруды