«Статистика» пəні бойынша оқуəдістемелік кешен

1.

М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік
университеті
Тарих, экономика жəне құқық факультеті
Есеп жəне қаржы кафедрасы
Мемлекеттік жəне жергілікті басқару, менеджмент, экономика
мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын
студенттерге арналған
«СТАТИСТИКА» ПƏНІ БОЙЫНША ОҚУƏДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
Курс – 2
Семестр – 3
Кредит саны - 2
Дəріс – 15 сағат
Практикалық сабақ (лаб., сем. жəне т.б.) – 15 сағат
Оқытушының жетекшілігімен
студенттің өзіндік жұмысы (ОЖСӨЖ) – 15 сағат
СӨЖ – 45 сағат
Емтихан – 3-ші семестрде
Барлығы – 90 сағат
Орал 2015 ж.

2.

Пəннің оқу əдістемелік кешені
мемлекеттік жəне жергілікті басқару,
менеджмент, экономика мамандығының МББС жəне БҚМУ-ң ОƏК-ң
шешімімен бекітілген жəне енгізілген «Статистика» пəнінің оқу-жұмыс
бағдарламасы негізінде құрастырылған. Оқу-жұмыс бағдарламасын Есеп
жəне қаржы кафедрасынан алуға болады.
Құрастырушы: _аға оқытушы Алтыбаева Ш.М.__
Есеп жəне қаржы_ кафедрасының отырысында қарастырылды.
“27” тамыз _2015 ж. № _1__хаттама.
Тарих, экономика жəне құқық факультетінің оқу-əдістемелік кеңесінің
отырысында қарастырылды.
“15” қыркүйек 2015 ж. № 1_ хаттама.

3.

1.Пəннің оқу əдістемелік кешені
Пəннің оқу əдістемелік кешені
Мемлекеттік жəне жергілікті басқару,
менеджмент, экономика мамандығының МББС жəне 04.07.2012ж. БҚМУ-ң
ОƏК-ң шешімімен бекітілген жəне енгізілген «Статистика» пəнінің оқужұмыс бағдарламасы негізінде құрастырылған. Оқу-жұмыс бағдарламасын
Есеп жəне қаржы кафедрасынан алуға болады.
2. КУРС БАҒДАРЛАМАСЫ (SILLABUS).
2.1 Оқытушы (оқытушылар) туралы мəлімет
Оқытушы: Алтыбаева Ш. М.
Офис: Есеп жəне қаржы кафедрасы
2.2 Пəн туралы мəлімет
«Статистика» пəні
Семестр 15 оқу аптадан жəне 2 апта сессиядан тұрады.
Бір аптада 2 кредит сағат, əр кредит-сағат бір байланыс сағаттан (дəріс
немесе практика) жəне екі сағат оқытушының жетекшілігімен студенттің
өзіндік жұмысынан (ОЖСӨЖ), студенттің өзіндік жұмысынан (СӨЖ)
тұрады.
Кредиттің аптаға бөліну кестесі:
Сабақтар
Байланыс сағаты 1
(1 дəріс)
Байланыс сағаты 2
(1 практика)
Өткізу
уақыты
50 мин.
Сабақтар
ОЖСӨЖ, СӨЖ
Өткізу
уақыты
50+50 мин.
50 мин.
ОЖСӨЖ, СӨЖ
50+50 мин.
Кредит саны – 2
Өту орны: № 3 оқу ғимараты, сабақ кестесі бойынша
Оқу жоспарынан көшірме:
Курс Семестр Кредит Дəрістер Семинарлар ОЖСӨЖ СӨЖ Барлығы Бақы
саны
тү
2
3
2
15
15
15
45
90
емти

4.

2. 3. Кіріспе
Пəн бойынша мағлұмат
Басқарудың
экономикалық əдістерінің мəнінің артуы, нарық
инфрақұрылымын дамытудың нарық коньюктурасын танып-білудің
маңызының артуына орай тəуелсіз мемлекетіміздің қоғамдықэкономикалық өміріндегі өзгерістер туралы деректердің шынайылығы мен
дұрыстығын, нақтылығы мен сапасын жоғарылатуда статистиканың
алатын орны ерекше басым жəне ол жүйелі түрде басшылық жасаудың аса
маңызды құралдарының бірі болып саналады. Қазіргі егемен
республикамыздағы статистиканың дамуы еліміздің статистика тарихының
жаңа кезеңінің басы болып саналады.
«Статистика» термині əртүрлі мағынада қолданылады. Қандай да бір
құбылыс пен процесс туралы дерекетердің жиынтығын жүйелі түрде
есепке алу, жинақтау, өңдеу жəне талдауды үйретеді. Статистика қоғамдық
ғылымның бір саласы жəне оның өзіне тəн жеке пəні мен зерттеу əдістері
бар ғылым.
Қоғамдық құбылыстардың сандық қарым-қатынастары мен
заңдылықтарын сапалық тұрғыда байланыстыра отырып, нақты орны мен
уақытын анықтап, өзіне тəн əдіс-тəсілдер мен сандық сипаттама бере
отырып зерттейтін қоғамдық ғылым. Статистика ғылым ретінде ғылыми
пəндердің күрделі де тармақталған жүйесін бейнелеп көрсетеді. Оның
негізгі бөлімдері болып статистиканың жалпы теориясы, онда
статистикалық ғылымның жалпы категориялары, принциптері мен əдістері
қарастырылады; əлеуметтік-экономикалық статистика, яғни əлеуметтік
статистика халық, білім, денсаулық, мəдениет, заң жəне т. б. салалардағы
құбылыстарды зерттесе, экономикалық статистика, яғни өнеркəсіп, ауыл
шаруашылығы, құрылыс, сауда, қаржы жəне т. б. салалардағы құбылыстар
мен процестерді зерттейді.
Əлеуметтік-экономикалық статистика – қоғамдық ғылым жəне
практикалық статистиканың саласы болып табылады. Ол қоғамдағы болып
жатқан əлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестердің сандық
сипаттамасын көрсеткіштер жүйесі негізінде, сондай-ақ дамудың негізгі
пропорцияларын, тенденциялары мен заңдылықтарын анықтауды
қамтамасыз етеді.
Əлеуметтік-экономикалық статистика, бір жағынан, қоғамның
əлеуметтік-экономикалық дамуының фактілерін жинақтап тіркеумен
айналысса, екінші жағынан, - мемлекеттік басқару органдарының
барлығына
экономиканы,
əлеуметтік
жағдайларды
реттеумен,
экономикалық саясат пен əлеуметтік бағдарламаларды жасаумен
байланысты шешімдер қабылдау үшін қажет фактілерді жүйелеп, ғылыми
түрде қорытындылап, талдау жасайды.Материалдық игіліктер мен
қызметтерді ұдайы өндіру процесін, оның халықтың өмір сүру деңгейіне
əсерін, сондай-ақ қоғамның əлеуметтік сферасының дамуын да
қарастырады. Көптеген əлеуметтік-экономикалық құбылыстарды зерттей
отырып, сандық өлшемдердің қарапайым көрсеткіштерінің (өндіріс

5.

көлемінің өсіңкілігі мен құрылымы, халық саны, тауарлар мен қызметтер
бағасы жəне т. б.) сондай-ақ күрделі əлеуметтік-экономикалық процестер
мен құбылыстарды талдау, олардың қандай да болмасын бір жиынтықтың
жекелеген элементтері арасындағы байланыстарын қарастырады.
Курс мақсаты:
Бұл пəнді оқытудың негізгі мақсаты - студенттерді, ғылыми
ұйымдастырылған жүйе бойынша статистикалық түсініктер мен
статистикалық əдістемені қолдану арқылы, қоғамдағы өзгерістердің
сандық жағын сапалық тұрғыда байланыстыра отырып зерттеуді үйрету.
Курс міндеті:
1) Статистикалық ғылымның жалпы негіздерін, категориялары мен
түсініктерін меңгеру.
2) Əлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестердің
өзгерістерін статистикалық бақылау мен өңдеу жəне жалпылама
көрсеткіштер (нақты жəне қатысты, орташа шамалар, индекстер,
өзгермендік, өсіңкілік, өзара байланыс көрсеткіштері) көмегімен оларды
талдау əдістерін қолдану.
3) Қоғамдағы өзгерістерді статистикалық кестелер мен графиктер
түрінде бейнелеуге машықтандыру.
Пререквизиттер:
Бұл пəнді оқығанға дейін студент математика, тарих, экономикалық
теория, кəсіпкерлік негіздерін, информатиканы терең білуі қажет.
Постреквизиттер:
«Статистика» курсын оқи отырып, студент білімнің түрлі
облыстарындағы эрудициясы мен ой-өрісі кең болуы үшін, əрі
экономикалық қызмет, халық, оның өмір сүру жағдайы мен басқару осы
пəннің негізгі зерзаты болғандықтан экономист, қаржыгер, менеджер,
коммерсант, бухгалтер т. б. мамандықта өз ісінің шебері, жоғары
квалификациялы маман болу үшін бухгалтерлік есеп, менеджмент,
кəсіпорын экономикасы, салалық экономика, ықтималдылықтар теориясын,
математикалық статистика жəне т. б. пəндерді жете меңгеруі қажет.
Бұл профильдегі маман үшін құзыреттерге мынадай талаптар қойылады::
А) қалыптастырушы – білім берудің өзіндік траекториясын таңдау; оқу
жəне өз бетінше білім алу мəселелерін шешу; қоғамның эволюциясы,
мəдениеттердің, цивилизациялардың, əлеуметтік тəжірибе түрлерінің сан
алуандығы туралы білу;
- дүниежүзілік тарихи үдерістегі Қазақстанның орнын айқын түсіну;
- жалпы білім беру пəндерін, елдің тарихы мен экономикасы жөніндегі
білімдерді игеру;
Б) құрылымдық – қаржы-банк заңнамасы саласында;
- мемлекеттің ақша-несие жəне фискалдық саясаты мəселелерінде;

6.

В) зерттеушілік- шаруашылық практикада экономикалық талдаудың
əдістерін қолдануда;
- шетелдік оң тəжірибені жинақтауға жəне оны отандық жағдайларға
бейімдеуге;
Пəндік құзіреттіліктер:
А) коммуникативті- жазбаша жəне ауызша сөйлесуді меңгеру; көпшілік
алдында сөйлей білу; графиктер, диаграммалар, деректер кестелерін оқи
білу; үш тілде түсіну жəне сөйлеу, оқу жəне жазу;
Б) технологиялық- кəсіби қызметі үшін пайдаланылатын ақпаратты жинау,
сақтау жəне өңдеудің компьютерлік əдістеріне;
В) бақылау- қаржы жəне несие, құқықтану, бухгалтерлік есеп жəне
бақылау, шаруашылық қызметті талдау, статистика, кəсіпкерлік пен
коммерцияның құқықтық негіздері, аудит, бағалы қағаздар нарығы,
маркетинг жəне менеджмент, экономикалық-математикалық моделдеу,
арнаулы қаржы-несие жəне құқық саласындағы кəсіби білімдерге;
- тұрақты өзгеріп отыратын экономикалық конъюктура жағдайында
қаржы- бюджет сферасында, банк жəне сақтандыру ісінде, салық салуда,
валюта жəне қор нарықтарында бұл сфералардың заң қызметіндегі
тəжірибелік жұмысқа.
Арнайы құзіреттіліктер:
А) бағдарламалық- экономикалық жүйенің барлық секторларында болып
жатқан үрдістер мен құбылыстар туралы білу, экономиканың құқықтық
қамтамасыз етілуінің негіздерін білу, танымның ғылыми əдістерінің
мүмкіндіктерін түсіну, осы əдістерді меңгеру жəне ҚР нарықтық
экономиканың қалыптасуы мен дамуы барысында кездесетін нақты
міндеттерді шешу үшін қолдану;
Б) пəнаралық- білімнің жекелеген бөлімдерін біртұтас байланыстыру жəне
қолдану; білім беру тəжірибесінен пайда алу.
В) əлеуметтік- біздің қоғамымыздың дамуының қандай да болмасын
кезеңін сыни тұрғыдан қарастыру; қазіргі жəне өткен оқиғалар арасындағы
байланысты көре білу; білім беру жəне кəсіби оқиғалардың саяси жəне
экономикалық мазмұнының маңыздылығын түсіну;
Г) дамытушы- əр түрлі аудиторияларда материалдардың сан алуан түрін
көрсету жəне талқылау; өз бетінше ұйымдастырылған қызметте
құжаттарды пайдалану жəне оларды жүйелеу;
Д) креативті– пікірталасқа қатысу жəне өз пікірін білдіру; белгісіздікпен
жəне қиыншылықпен күресу;
Е) ұйымдастырушылық-əдістемелік- өз жұмысын ұйымдастыра білу;
жауапкершілікті қабылдау; модельдеу құралын меңгеру; ғылыми
жобаларға қатысу.
Жеке басын жетілдіру құзіреттілігі
- жаңа ақпарат пен коммуникативтік технологияларды пайдалану;
- жаңа шешімдер ойлап табу;
- өзгерістермен бетпе-бет келгенде икемділік таныта білу;
- қиындықтарға қарсы тұра білу;

7.

- өздігінен білім алуға жəне өзін-өзі ұйымдастыруға дайын болу.
2. 4. Сабақ мазмұны мен кестесі
1 апта Статистика пəні, даму процестері жəне оның зерттеу əдістері
1 Дəріс
Дəріс мазмұны:
Статистика туралы жалпы түсінік жəне оның даму процестері.
Статистика пəні қоғамдық ғылым саласы. Статистикалық əдістер жəне
оның зерттеу кезеңдері. Статистиканың теориялық негіздері жəне оның
басқа ғылымдармен байланыстылығы.
Тәжірибелік сабақ
Біртұтас есеп жүйесі жəне статистика. Статистика органының
Қазақстандағы ұйымдастырылуы.
1-3 ОЖСӨЖ
ОЖСӨЖ мазмұны
Халықаралық статистика ұйымы.
1-3 СӨЖ
СӨЖ мазмұны:
Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік статистика» туралы заңы.
Əдебиеттер: 2,22,23,31
2 апта
2-тақырып. Статистикалық бақылау
№ 2 Дəріс
Дəріс мазмұны:
Статистикалық бақылау - статистикалық зерттеудің алғашқы сатысы.
Бақылаудың ұйымдастырудың негізгі жолдары (формалары).
Статистикалық есеп беру-статистикалық бақылаудың негізгі формасы.
Статистикалық бақылаудың түрлері мен тəсілдері.
Тәжірибелік сабақ
Статистикалық бақылаудың бағдарламасы-əдістемелік жəне
ұйымдастыру мəселелері.
1-3 ОЖСӨЖ
ОЖСӨЖ мазмұны:
Мəліметтердің дұрыстығьн тексеру-статистикалық бақылаудың
заңдылығы. Бақылау кезінде жіберілетін қателер жəне түзету əдістері.
1-3 СӨЖ
СӨЖ мазмұны: «БҚО-ның статистика басқармасы» тақырыбына
баяндама
Əдебиеттер: 2,22,19, 23,31

8.

3 апта
№ 3 Дəріс
3 тақырып. Статистикалық мəліметтерді жинақтау жəне топтау
Дəріс мазмұны:
Мəліметтерді жинақтауды ұйымдастыру жəне оның тəсілдері.
Статистикалық мəліметтерді белгілеріне қарай топтау. Топтау қағидалары
жəне оның деңгей аралығын анықтау. Топтаудың түрлері жəне негізгі
міндеттері.
Тәжірибелік сабақ
Статистикалық топтау тақырыбына есептер шығару.
1-3 ОЖСӨЖ
ОЖСӨЖ мазмұны: Қайта топтау жəне оның тəсілдері. Статистикалық
таратпалы қатарлары, оның түрлері жəне негізгі бөлшектері (əлементтері).
1-3 СӨЖ
СӨЖ мазмұны: Глоссарий
Əдебиеттер: 2,10,17,22,23,31
4 апта
№ 4 Дəріс
4 тақырып. Нақты жане қатысты шамалар. Статистикадағы
графиктік əдіс жəне кесте құру.
Дəріс мазмұны:
Нақты шама, оның мəні мен маңызы, түрлері жəне өлшем бірліктері.
Қатысты шама, оның мəні мен маңызы, түрлері жəне өлшем бірліктері.
Нақты жəне қатысты шамалардың қағидалары (принциптері), қарымқатынасы, кешенді пайдаланудың мүдделілігі.
Тәжірибелік сабақ
Динамиканың,жоспарлық тапсырманың, жоспарды орындаудың жəне
қүрылымның қатысты шама көрсеткіштерін анықтау.
1-3 ОЖСӨЖ
ОЖСӨЖ мазмұны:
Статистикалық кесте туралы жалпы түсінік, қүрастыру қағидалары
(принциптері) мен негізгі бөлшектері (əлементтері). Статистикалық
кестенің түрлері.
1-3 СӨЖ
СӨЖ мазмұны: График мəні, маңызы жəне негізгі бөлшектері
(əлементтері). Статистикалық графиктің түрлері жəне құру жолдары.
Диаграмма, оның түрлері жəне қолдану тəсілдері. Картограмма жəне
картодиаграмма, қолдану тəсілдері.
Əдебиеттер: 2,22,23,31
5 апта

9.

№ 5 Дəріс
5 - тақырып. Орташа шамалар жəне өзгерменің көрсеткіштері.
Дəріс мазмұны:
Орташа шаманың мəні мен маңызы жəне оның негізгі қасиеттері. Орташа
шаманың математикалық қасиеттері жəне статистикада қолданылуы.
Орташа шаманы «ықшамдалған» тəсілмен есептеу.
Тәжірибелік сабақ
Жай жəне салмақталған арифметикалық орташа шама, есептеу тəсілдері
жəне қолданылуы. Жай жəне салмақталған үйлесімділік (гармоникалық)
орташа шама, есептеу тəсілдері жəне қолданылуы.
1-3 ОЖСӨЖ
ОЖСӨЖ мазмұны:
Мода жəне медиана. Үлгіні (мода) бүтін деңгей аралықта сан қатарынан
есептеу тəсілі.
1-3 СӨЖ
СӨЖ мазмұны: Өзгерменің көрсеткіштері туралы түсінік жəне оны
есептеу тəсілдері.
Əдебиеттер: 2,22,23,31
6 апта
6 Дəріс
6-тақырып. Ішінара бақылау
Дəріс мазмұны:
Ішінара бақылау əдіс туралы түсінік жəне оның теориялық негіздері,
жаппай бақылаумен салыстырғандағы ерекшелігі. Ішінара бақылау
кезіндегі жіберілетін қателер туралы түсінік жəне оларды жіктеу.
Тәжірибелік сабақ
Ішінара бақылау кезіндегі қолданылатын іріктеудің түрлері жəне
жіберілген қателерді есептеу тəсілдері.
1-3 ОЖСӨЖ
ОЖСӨЖ мазмұны
Ішінара бақылауды ұйымдастыру жəне бақылауға алынатын бірліктің
санын анықтау.
1-3 СӨЖ
СӨЖ мазмұны: «Шағын жəне мезгілдік іріктеу, олардың статистикада
қолданылуы.» тақырыбына баяндама.
Əдебиеттер: 2,22,23,31
7 апта
7Дəріс
7-тақырып. Өсіңкілік (динамикалық) қатарлар.
Дəріс мазмұны:

10.

Өсіңкілік қатарлар туралы түсінік, оның түрлері жəне мəні мен маңызы.
Өсіңкілік қатардың негізгі көрсеткіштері, есептеу тəсілдері жəне
статистикада қолданылуы, өсіңкілік қатардың орташа көрсеткіштері,
есептеу тəсілдері жəне статистикада колданылуы.
Тәжірибелік сабақ
Өсіңкілік қатардың негізгі көрсеткіштерін жəне орташа көрсеткіштерін
есептеу.
1-3 ОЖСӨЖ
ОЖСӨЖ мазмұны:
Өсіңкілік қатарларды талдау тəсілдері: қатарлар дəрежесін салыстыру,
бір негізге келтіру, үздіксіздендіру жəне т.б. Маусымдық ауытқу туралы
түсінік, оның мəні мен маңызы, статистикада қолданылуы.
1-3 СӨЖ
СӨЖ мазмұны: . Өсіңкілік қатардағы интерполяция мен экстрополяция
тəсілі жəне оның статистикада қолданылуы.
Əдебиеттер: 2,3,22,23,31
8 апта
8 Дəріс
8-тақырып. Индекстер.
Дəріс мазмұны:
Индекс туралы жалпы түсінік, оның түрлері жəне мəні мен маңызы.
Дара жəне жалпы индекстер есептелуі жəне статистикада
қолданылуы.Орташа индекстер, есептелуі жəне статистикада қолданылуы.
Тəжірибелік сабақ
Өндірілген өнім көлемінің, өзіндік құнның, бағаның дара жəне жалпы
индекстері, есептелуі жəне статистикада қолданылуы.
1-3 ОЖСӨЖ
ОЖСӨЖ мазмұны:
Тұрақты жəне өзгермелі құрамды индекстер.
1-3 СӨЖ
СӨЖ мазмұны: Индекстердің өзара байланыстылығы жəне статистикада
қолданылуы. Нарықтық экономикада индекстік əдісті қолдану арқылы
талдау жасау.
Əдебиеттер: 2,3,22,23,31
9 апта
9 Дəріс
9 - тақырып: Қоғамдық құбылыстардың өзара байланыстылығын
статистикалық зерттеу.
Дəріс мазмұны:

11.

Байланыстылықтың формалары мен түрлері жəне зерттеу əдістері.
Қоғамдық құбылыстардың байланыстылығын корреляция-регрессиялық
əдістермен зерттеу жəне оның мəні мен маңызы.
Тәжірибелік сабақ
Корреляция-регрессиялық талдаудың кезеңдері: байланыстылық үшін
факторларды іріктеу; регрессиялық тендеуді құру жəне оны шешу;
байланыс тығыздылығын бағалау.
1-3 ОЖСӨЖ
ОЖСӨЖ мазмұны:
Сызықтық корреляция коэффициентін, корреляция қатынасын есептеу
жəне оның талдауда қолданылуы.
1-3 СӨЖ
СӨЖ мазмұны: Əлеуметтік-экономикалық құбылыстарды талдаудың мəні
мен маңызы. Статистикалық мəліметтерді талдаудың ролі.
Əдебиеттер: 2,22,23,31
10 апта
10 Дəріс
10-тақырып. Əлеуметтік-экономикалық статистиканың ғылыми
негіздері.
Дəріс мазмұны:
Əлеуметтік-экономикалық статистика пəні, əдістері. БҰҰ-ның
ұлттық есеп жүйесіне көшу жағдайындағы əлеуметтік-экономикалық
статистиканың
міндеттері.
Əлеуметтік-экономикалық
статистикада
қолданылатын негізгі жіктеулер мен топтастырулар. Халықаралық
стандартты салалық жіктеу. Экономикалық іс-əрекеттерді негізгі, көмекші,
қосалқы іс-əрекетке жатқызу критерийі. Кəсіпорын түрлерінің, меншік
нысандарының жіктеулері.
Тәжірибелік сабақ
ҰЕЖ-нің негізгі ұғымдары. Экономикалық операцияларды топтастыру.
1-3 ОЖСӨЖ
ОЖСӨЖ мазмұны:
ҰЕЖ-ң даму тарихы жəне оны Қазақстан Республикасының
статистикалық практикасында қолдану. ҰЕЖ-ң макростатистикалық үлгі
ретіндегі артықшылығы.
1-3 СӨЖ
СӨЖ мазмұны: Глоссарий.
Əдебиеттер: 2,22,23,31
11 апта
11 Дəріс
11-тақырып. Халық жəне еңбек ресурстары статистикасы.
Дəріс мазмұны:

12.

Халық, еңбекке жарамды халық, еңбек потенциалы, еңбек
ресурстары ұғымдары. Халық саны мен құрамы, халықтың табиғи жəне
механикалық қозғалысының көрсеткіштері. Халықтың орташа санын
есептеу əдістері. Еңбек ресурстары статистикасының міндеттері,
көрсеткіштер жүйесі.
Тәжірибелік сабақ
Халықтың табиғи жəне механикалық қозғалысының көрсеткіштерін жəне
халықтың орташа санын есептеуге есептер шығару.
1-3 ОЖСӨЖ
ОЖСӨЖ мазмұны:
Халықтың жұмыспен қамтылу дəрежесін жəне жұмыссыздық дəрежесін
есептеу. Жұмыс күшінің құрамы, пайдалану көрсеткіштері. Жұмыс уақыты
қорын зерттеу.
1-3 СӨЖ
СӨЖ мазмұны: Халық санына болжам жасаудың статистикалық əдістері.
Халық туралы ақпарат көздері.
Əдебиеттер: 2,22,23,31
12 апта
12Дəріс
12-тақырып. Ұлттық байлық статистикасы
Дəріс мазмұны:
Ұлттық байлықтың қүрамы жəне оны зерттеудің міндеттері. Ұлттық
байлықтың көрсеткіштер жүйесі. Ұлттық байлық қүрамындағы активтерді
ҰЕЖ-ның əдістемесі бойынша жіктеу. Негізгі капиталды ҰЕЖ əдістемесі
бойынша жіктеу. Негізгі капиталды бағалау түрлері. Негізгі капиталды
қайта бағалау. Негізгі капитал амортизациясын есептеу əдістері. Негізгі
капиталдың қозғалыс, жағдай, пайдалану көрсеткіштері.
Тәжірибелік сабақ
Негізгі капитал амортизациясын жəне негізгі капиталдың қозғалыс,
жағдай, пайдалану көрсеткіштерін есептеуге есептер шығару.
1-3 ОЖСӨЖ
ОЖСӨЖ мазмұны:
Материалдық айналым капиталы, оның құрамы, зерттеу міндеттері.
Айналым капиталының көрсеткіштері..
1-3 СӨЖ
СӨЖ мазмұны: Инвестиция статистикасы. Табиғи ресурстарды зерттеу
міндеттері. Қоршаған ортаны қорғау мəселелері.
Əдебиеттер: 2,22,23,31
13 апта
13 Дəріс

13.

13-тақырып. Өндіріс нəтижесі мен шығын статистикасы.
Дəріс мазмұны:
Өндірілген өнімнің құндық жəне заттай көрсеткіштері. Даяр болу
дəрежесіне қарай анықталған өнім түрлері. Жалпы шығарылған тауар,
көрсетілген қызмет көрсеткіші, оның құрамдас бөліктері. Өнім өндіруге
жұмсалған шығынның құрамы. ҰЕЖ-дегі аралық тұтыну ұғымы. Аралық
тұтыну шығындарының құрамы.
Тәжірибелік сабақ
Өнеркəсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс, орман шаруашылығы,
балық шаруашылығы, сауда, материалдық-техникалық жабдықтау,
көлік, т.б. салалардың өнімдерін есептеу əдістемесі.
1-3 ОЖСӨЖ
ОЖСӨЖ мазмұны:
Өнімнің өзіндік құны, оның түрлері.
1-3 СӨЖ
СӨЖ мазмұны: Өндіріс шығындары деңгейінің өзгеруіне əсер ететін
факторлар.
Əдебиеттер: 2,22,23,31
14 апта
14 Дəріс
14-тақырып. Ұлттық есеп жүйесі
Дəріс мазмұны:
Ұлттық шоттарды құру принциптері. Ұлттық есеп жүйесінің негізгі
шоттары: тауар жəне кызмет шоты, өндіріс шоты, табыстардың пайда болу
шоты, алғашқы табыстарды бөлу шоты, табыстарды қайта бөлу шоты,
табыстарды пайдалану шоты, капитал операциялары шоты, қаржы шоты,
сыртқы экономикалық байланыстар шоты.
Тәжірибелік сабақ
Ұлттық шоттардың жалпы сипаттамасы, үлгісі, мазмұны. Шоттың
ресурстық жəне ресустарды пайдалану бөліктерінің көрсеткіштері, оларды
есептеу.
1-3 ОЖСӨЖ
ОЖСӨЖ мазмұны:
ҰЕЖ- дегі салааралық баланстың үлгісі.
көрсеткіштерінің экономикалық мағынасы.
1-3 СӨЖ
СӨЖ мазмұны: Глоссарий.
Əдебиеттер: 2,22,23,31
Салааралық
15 апта
15 Дəріс
15-тақырып. Халықтың тұрмыс деңгейінін статистикасы.
баланс

14.

Дəріс мазмұны:
Халықтың тұрмыс деңгейі жəне оны статистикалық зерттеудің
міндеттері. Халықтың тұрмыс деңгейінің көрсеткіштер жүйесі. Адам
дамуының индексі.
Тәжірибелік сабақ
Ақшалай табысты индексациялау. Күнкөріс деңгейінің ең төменгі шегі.
1-3 ОЖСӨЖ
ОЖСӨЖ мазмұны:
Ішінара бақылауға алынатын үй шаруашылығын анықтау. Үй
шаруашылығының ақшалай табысы, оның құрамы мен құрылымы.
Халықтың ақшалай шығындары, құрамы.
1-3 СӨЖ
СӨЖ мазмұны: Халықтың жеке топтарының уақыт бюджетін
статистикалық зерттеу.
Əдебиеттер: 2,22,23,31
2.5. Əдебиеттер тізімі
Негізгі əдебиеттер:
1. Ы. Əміреұлы. Статистиканың жалпы теориясы, А., Экономика, 1998
2. Теория статистики/под ред. Р.А.Шмойловой, М.,Финансы и
статистика,2001
3. Гусаров В.М. Теория статистики, М.,Аудит,1998
4. Елисеева И.И., Юзбашев М.М.,Общая теория статистики, М.,Финансы и
статистика,2004
5. Статистика. Курс лекции/под ред. В.Г.Ионина, М.,Инфра-М,2001
6. Общая теория статистики/под ред. А.А.Спирина, М.,Финансы и
статистика,1999
7. Практикум по общей теории статистики,М.Р.Ефимова, О.И.Ганченко,
Е.В.Петрова, М.,Финансы и статистика,2001
8. Соцально-экономическая статистика, Уч. Пособие, А., Экономика,1999
9. Соцально-экономическая статистика/под ред. С.Р.Нестерович, Минск,
БГЭУ,2000
10. А.И.Гинзбург, Статистика, С-Петербург,Питер,2005
11. Курс соцально-экономической статистики/под ред. М.Г.Назарова,
М.,Финансы и статистика,2000
12. Соцальная статистика/под ред. И.И.Елисеевой, М.,Финансы и
статистика,1999
13. Л.А.Голуб, Соцально-экономическая статистика,М.,Владос,2001
14. Н.В.Бендина, Общая теория статистики, М., Приор,1999
15. М.Р.Ефимова,Е.В.Петрова,В.Н.Румянцев, Общая теория статистики, М.,
Инфра-М,2002
16. И.Г.Переяслова,В.Б.Колбачев, Основы статистики, Ростов на Дону,
Феникс,1999

15.

17. Шмойлова Р.А., Практикум по теории статистики, М.,Финансы и
статистика,2000
18. А.В.Сиденко,В.М.Матвеева, Практикум по социально-экономической
статистике, М., 1998
19. В.Н.Самин, М.Шпаковская, Соцально-экономическая статистика, М.,
2000
20. Соцальная статистика. И.И.Елисеева, Н.К.Бельгибаева, А., 1999
21. Экономическая статистика, Иванова Ю.Н., М., 1998
22. Авров А.П., Нурлыбаева А.А., Финансово-банковская статистика., Уч.
пособие, А., 1997
23. Бельгибаева К.К., Финансово-банковская статистика., Уч. пособие, А.,
2000
24. Бельгибаева К.К.,Сборник задач по финансово-банковской статистике,
А., 2000
25. Бельгибаева К.К.,Мухамбетова С.М., Қаржы жəне банк статистикасы
бойынша есептер жинағы, А., 1999
26. Международная статистика/под ред. И.И.Елисеевой, Минск, 1995
27. В.Д.Мельников, К.К.Ильясов, Финансы, А., 1997
28. Национальные счета в переходный период, Методология СНС ООН,
1994
29. М.М.Новиков,И.Е.Тесмак, Макроэкономическая статистика, Минск,
1997
30. Статистика финансов/под ред. В.Н.Самина, М., 2000
31. Статистика, Уч. пособие , Н.В.Толстин, Н.М.Матегорина, Ростов,2000
32. Г.М.Молдакулова, Международная экономическая статистика, Уч.
пособие, А., 2004
33. Қазақстан жəне оның өңірлерінің өнеркəсібі 2000-2008 ж.ж.,
Статистикалық жинақ, А., 2008
34. БҚО-ның əлеуметтік-экономикалық дамуы, БҚО статистика
басқармасы, Орал, 2008
35. Практикум по статистике промышленности, В.Н.Сивцов, Г.Я.Киперман,
М., Финансы и статистика, 1985
Қосымша əдебиеттер:
36. Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік статистика» туралы заңы,
Егеменді Қазақстан, мамыр, 1997
3. ПƏН БОЙЫНША ТАПСЫРМАЛАРДЫ ОРЫНДАУ ЖƏНЕ ТАПСЫРУ
КЕСТЕСІ
№
Жұмыс түрі
Тапсырманың
мақсаты мен Ұсынылатын
мазмұны
əдебиеттер
Орындау
мерзімі
жəне
тапсыру
Балл

16.

1 Реферат
Тақырып
бойынша
негізгі
баяндама
2 ОЖСӨЖ
Талдау жəне
тапсырмаларын танымдық
орындау
қабілеттерін
(барлығы 12
арттыру
тапсырма)
Семинар
тақырыбына
байланысты
3 Жазба жұмыс
түрінде аралық
бақылау
Ойлау
қабілетін
тексеру
Бірінші
жұмыс 1 – 4
тақырыптарға
байланысты
Екінші
жұмыс 5 – 11
тақырыптарға
байланысты
4 Емтихан
Білімді
кешенді
тексер
Семинар
тақырыбына
байланысты
уақыты
(аптасы)
3 апта
5% (үй
тапсырмасы
түрінде
беріледі)
ОЖСӨЖ
Тақырып
кестесі
бойынша
бойынша
1 – 4% дейін
берілген
(аралық
уақыт
бақылау түрі
шеңберінде ретінде)
№4
семинар
№10
семинар
Əдебиет атауы
Тест
Барлығы
Ес
Студентте
Кітап Каф
Элеккер
рдің
ханад едра
тронд
ту
қамтылу
а
да
ы түрі
пайызы
(%)
3
4
5
6
7
ред. 2
2,1
1
2
1 Статистика.
Курс
лекции/под
В.Г.Ионина, М.,Инфра-М,2001
2 Общая теория статистики/под ред. О. Э.
Башиной, А. А. Спирина. М., Финансы и
статистика, 2002
3 Ы. Əміреұлы. Статистиканың жалпы
теориясы, А., Экономика, 1998
4 Теория статистики/под ред. Г. Л. Громыко.
М.,Инфра-М,2000
5 Елисеева И.И., Юзбашев М.М.,Общая
6
6,5
3
3,2
3
3,2
5
5,4
Т
о
с
ж
қ
Тапсырмалар Ж
саны
т
бойынша
əрбір жұмыс
8%
бағаланады
4. ПƏННІҢ ОҚУ-ƏДІСТЕМЕЛІК ҚАМТЫЛУ КАРТАСЫ
№
Р
б

17.

теория
статистики,
М.,Финансы
и
статистика,2001
6 Статистика. Н. В. Толстик, Н. М.
Матегорина, Ростов на Дону, Феникс,2001
7 Теория статистики/ под ред. Шмойловой
Р.А. М., Финансы и статистика., 2001.
8 Практикум по статистике/под ред. А. П.
Зинченко, М., КолосС, 2003.
9 Соцальная
статистика/под
ред.
И.И.Елисеевой,
М.,Финансы
и
статистика,1999
10 Практикум по общей теории статистики,
М.Р.Ефимова, О.И.Ганченко, Е.В.Петрова,
М.,Финансы и статистика,2001
11 Л.А.Голуб,
Соцально-экономическая
статистика,М.,Владос,2001
12 Соцально-экономическая статистика/под
ред. С.Р.Нестерович, Минск, БГЭУ,2000
13 Практикум по статистике транспорта, М.,
Финансы и статистика, 2002.
14 Бельгибаева К.К., Финансово-банковская
статистика., Уч. пособие, А., 2000
15 Авров А.П., Нурлыбаева А.А., Финансовобанковская статистика., Уч. пособие, А.,
1997
16 В.Н.Самин, М.Шпаковская, Соцальноэкономическая статистика, М., Финансы и
статистика, 2003.
kz.government.kz Қазақстан Республикасының
Үкіметінің сайты
www.minfin.kz. Қазақстан Республикасының
Қаржы министрлігінің сайты
www.minplan.kz. Қазақстан Республикасының
Экономикалық даму жəне сауда министрлігі
сайты
www.esep.kz Қазақстан Республикасының
Республикалық бюджеттің атқарылуын
бақылау жөніндегі есеп комитетінің сайты
www.stat.kz/
www.statbase.kz/
ru.government.kz/structure/org/stat www.linkstars.ru/site/
http://www.uchebniki-online.com/
www.altstu.ru/
М.Г. Назарова. - М.: Кнорус, 2010. - 178 с. Умо.
12. Салин, В.Н. Статистика [ Электронный
ресурс] : электронный учебник / В.Н. Салин, Э.Ю.
5
5,4
5
5,4
4
4,3
5
5,4
8
8,6
5
5,4
5
5,4
1
1,1
2
2,1
3
3,2
1
1,1

18.

Чурилова,
evolution.allbest.ru/economy/00248568_
www. nif.kz Қазақстан Республикасының Ұлттық
инновациялық қоры сайты
www.
ifk.kz Қазақстан Республикасының
Инвестициялық қоры сайты
5. ПƏН БОЙЫНША ДƏРІСТЕРДІҢ КОНСПЕКТІСІ
Тақырып 1. Статистика пəні, даму процестері жəне оның зерттеу
əдістері.
1.1. Статистика пəні, оның əдістері
1.2.Статистиканың ғылым ретіндегі негізгі категориялары
Қазіргі кезде «статистика» термині төмендегідей мағынада қолданылып
жүр:
- статистика – қоғамдық ғылымның бір саласы жəне оның өзіне тəн
жеке пəні мен зерттеу əдістері бар ғылым;
- статистика – қандай да бір құбылыстар туралы деректерді жинақтау,
өңдеу жəне талдаумен айналысатын адамдардың қызмет ету
формаларының бірі;
- статистика – мемлекет өмірінің сан алуан жақтарын сипаттайтын
статистикалық жинақтарда, анықтамаларда, мерзімді баспасөздерде
жарияланатын сандық мəліметтер.
Статистика ғылымы өз бастауын ХVІІ ғ. аяқ кезінде Англияда
қалыптастырды. Оның негізінің қалануына көптеген ғалымдар өз
еңбектерімен атсалысты. Атап айтқанда, Г. Ахенваль(1719-1772),
А.Кетле(1796-1874),
К.Пирсон(1857-1936),П.Чебышев(1821-1894),
А.Чупров(1842-1919) жəне т.б.
Статистика пəні- қоғамдық құбылыстардың сандық жағын сапалық
тұрғыда біртұтас байланыстыра отырып жəне нақты уақыты мен орнын
зерттейтін қоғамдық ғылым.
Статистиканың зерттеу зерзаты болып статистикалық жиынтық
табылады. Статистикалық жиынтық дегеніміз – біртектес, белгілі бір
тұтастығы жəне өзара байланысы бар , сондай-ақ өзгермелілігі бар
жекелеген элементтердің кəптігі. Мыс., статистикалық жиынтық ретінде:
ауыл шаруашылығы кəсіпорындары, жанұялар, некелер, студенттер, бір
елдің азаматтары т.б. айтуға болады. Мұндай көптіктің əрбір жекелеген
элементі статистикалық жиынтық бірлігі деп аталады. Статистикалық
жиынтық бірліктерінің ортақ қасиеттері статистика тілінде белгі деп
аталады.Белгілер сандық жəне сапалық болып бөлінеді. Сандық
белгілердің жеке мəндері сан мөлшерінде беріледі. Мыс., жалақы,
жұмысшылардың саны, елдегі мұнай өндіру көлемі т.т. Ал сапалық
белгілердің немесе атрибутивті белгілердің жеке мəндері сипаттау немесе
ұғым түрінде беріледі. Мыс., мамандық, өнім түрлері,сорттары т.т.
Жиынтықтың бір бірлігінен екіншісіне өткен кезде белгі мəнінің сандық
өзгерістері өзгермелілік деп аталады, яғни белгілер жиынтықтың əр

19.

бөліктерінде əр түрлі мəнге ие болады. Мыс., əр жұмысшының алатын
жалақысы əртүрлі немесе əр жұмысшының еңбек өнімділігі деңгейі оның
жасымен, квалификациясымен т.б. анықталады.
Сандық анықталу-статистиканы пəн ретінде танып –білудің обьективті
қасиеті. Сандық сипатталу жиынтықтың барлық бірліктеріне бірдей жəне
тұрақты өзгермейтіндей болмайды. Қоғамдық өмірдің əр мезетінде
құбылыстың белгілі бір деңгейлері болады. Кеңістік пен уақыт мерзімінде
құбылыстар жиынтықтың бір бірлігінен екіншісіне ауысып отырады, яғни
құбылыстардың өзгермелілігінен статистиканың қажеттілігі туындайды.
Статистика сандық сипаттамаларды статистикалық көрсеткіштер деп
аталатын белгілі бір сандар арқылы көрсетеді. Статистикалық көрсеткіш
жалпы жиынтықтың жəне жиынтық бірлігінің өлшем нəтижесін
бейнелейді.
Статистиканың пəн ретіндегі міндеттері:
- əлеуметтік-экономикалық құбылыстардың деңгейі мен құрылымын
зерттеу;
əлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестердің өзара
байланысын зерттеу;
- əлеуметтік-экономикалық құбылыстардың өсіңкілігін зерттеу;
Статистикалық зерттеу мақсаты - құбылыстар мен процестердің, оларға
тəн заңдылықтардың мəн-мағынасын ашу. Статистикалық заңдылықтарды
зерттеу негізінде үлкен сандар заңы (закон больших чисел) жатады.
Заңдылық деп құбылыстардағы қайталанушылық, бір ізділік жəне өзгеру
ретін айтамыз.
Басқа ғылымдар сияқты, статистиканың да өз пəнінің ерекшеліктеріне
байланысты арнайы зерттеу əдістері бар. Бұл əдіс-тəсілдердің жиынтығы
статистикалық əдістемені құрайды. Статистикалық əдістеме дегеніміз
əлеуметтік-экономикалық құбылыстардың құрылымында, динамикасында
жəне өзара байланысында көрінетін сандық жəне сапалық заңдылықтарды
зерттеуге бағытталған əдіс-тəсілдер жүйесі.
Статистикалық зерттеу негізгі үш сатыдан тұрады:
- статистикалық бақылау;
- бақылау нəтижелерін бастапқы өңдеу, жинақтау жəне топтау;
- жинақталған, өңделген мəліметтерге талдау жəне қорытынды жасау.
Бұл сатылардың барлығы бір-бірімен байланысты, олардың біреуінің
жетіспеушілігі статистикалық зерттеу тұтастығының бұзылуына əкеп
соғады.
Қоғам өз дамуы барысында статистика алдына көптеген жаңадан
міндеттер қоюда, яғни біртұтас статистикалық ғылымның жекелеген
салалары бөлініп шығуда.Статистика үш деңгейден тұрады. Бірінші деңгей
– статистиканың жалпы теориясы. Статистиканың жалпы теориясы
əлеуметтік-экономикалық
құбылыстардың
сандық
сипатталуының
неғұрлым жалпы қағидалары, ережелері мен заңдары туралы ғылым.
Статистикалық
топтау,
орташалар,индекстер
т.б.
теориялар
статистикасының жалпы теориясында жасалынып, ал салалық

20.

статистикалар бұл əдістерді өз саласында көрсеткіштер жүйесін зерттеу
жəне оларды нақты есептеу үшін қолданады.
Екінші деңгейде екі үлкен жалпылама салалар тұрады: экономикалық
жəне əлеуметтік-демографиялық статистикалар. Экономикалық статистика
экономикадағы құбылыстар мен процестерді зерттейді, яғни қоғамдық
ұдайы өндірістің салалары мен элементтерінің құрылымын, пропорциясын,
өзара байланысын зерттейді. Əлеуметтік-демографиялық статистика
халықты, сонымен қатар адамдардың өмір сүру жағдайын, олардың еңбек
жəне өндірістен тыс қызмет процесіндегі өзара қарым-қатынастарын
сипаттайтын əлеуметтік құбылыстар мен процестерді зерттейді.
Үшінші деңгейде экономикалық жəне əлеуметтік-демографиялық
статистиканың салалары тұрады. Экономикалық статистиканың
құрылымында
макроэкономикалық
статистика
бар,
ол
елдің
экономикасын,сала аралық байланыс жəне т.б. кешенді зерттеу əдістерін
жасайды. Сондай-ақ экономикалық статистиканың : өнеркəсіп, ауыл
шаруашылығы, сауда статистикасы жəне т.б. өндірістік сфераның басқа
салаларының статистикасы бөлімдері бар. Əлеуметтік-демографиялық
статистиканың құрамына халық статистикасы, өмір сүру деңгейі, мəдениет,
қоғамдық пікір, саяси,моральдық жəне т.б. салалық статистикалар кіреді.
Тақырып 2. Статистикалық бақылау.
2.1.Бақылауды ұйымдастырудың негізгі жолдары. Статистикалық
бақылаудың түрлері мен тəсілдері.
2.2.Ішінара бақылау əдісі туралы түсінік жəне оның теориялық негіздері.
Статистикалық бақылау- қоғамдық өмірдің көптеген құбылыстары мен
процестері туралы бастапқы мəліметтерді алдын-ала жасалынған
бағдарлама бойынша ғылыми ұйымдастырылған жүйеде тіркеу,жинау
тəсілі.
Статистикалық бақылау жүргізу процесі келесі сатылардан тұрады:
-бақылауды жүргізуге дайындық жұмыстарын жасау;
-мəліметтерді жинауды жүргізу;
-деректерді автоматтандырылған өңдеуге дайындау;
-статистикалық бақылауды жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау;
Статистикалық бақылау зерзаты дегеніміз зерттелініп отырған
əлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестердің жиынтығы.
Статистикалық бақылау зерзатын анықтау үшін зерттелінетін жиынтықтың
шектерін белгілеп алу қажет. Статистикалық бақылау зерзаты жекелеген
бөлек элементтерден, яғни бақылау бірліктерінен тұрады. Статистикада
бақылау бірлігі деп, зерзаттың тіркеуге жататын белгілері бар құрамдас
элементін айтады.
Бақылау бірлігін есепті бірліктен айыра білу қажет. Есепті бірлік деп,
бақылау бірлігі туралы мəліметтерді беретін субъектіні айтады.
Бақылау бағдарламасы – бақылау процесінде тіркеуге жататын
белгілердің немесе сұрақтардың тізімі.

21.

Статистикалық формуляр дегеніміз бақылау кезінде берілген сұраққа
жауап жазуға жəне керекті мəліметтерді жинауға арналған бірдей үлгідегі
құжат.
Статистикалық бақылау зерттелініп отырған зерзаттың жиынтық
бірліктерінің толық қамтылуына қарай жаппай жəне жартылай бақылау
болып екіге бөлінеді.
Жаппай бақылау кезінде зерттелуге жататын жиынтық бірліктері
толығымен түгел тіркеуге алынады.
Жартылай бақылау кезінде зерттелінетін жиынтық бірліктерінің белгілі
бөліктері ғана қамтылады.Жартылай бақылау арқылы жиналған
мəліметтер жаппай бақылау мəліметтерімен салыстырғанда көлемі
жағынан аз болады, бірақ бұл əдіспен бақылауға аз шығын жұмсалады
жəне жинау,тексеру уақыты да тез .
Статистикалық тəжірибеде жартылай бақылау зерттеу тəсілдеріне қарай
ішінара, жеке ауқымды(монографиялық) жəне жиынтықтың негізгі бөлігі
сияқты үш түрге бөлінеді.
Статистикалық
бақылауды
уақыт
мерзіміне
қарай
тіркеу
үзіліссіз(ағымдағы), үзілісті(кезеңдік) жəне бір жолғы болып бөлінеді.
Статистикалық бақылаудың негізгі формалары – статистикалық есеп
беру жəне арнайы ұйымдастырылған бақылау.
Статистикалық мəліметтерді жинаудың бірнеше жолы бар, олар тікелей
қатысу арқылы, құжаттар арқылы жəне сұрақ-жауап арқылы болып үшке
бөлінеді.
Тақырып 3.Статистикалық мəліметтерді жинақтау, топтау жəне кесте
құру.
3.1. Статистикалық мəліметтерді жинақтауды ұйымдастыру жəне оның
тəсілдері.
3.2.Статистикалық мəліметтерді топтау. Статистикалық таратпалы
қатарлар.
3.3.Статистикалық кестелер жəне графикалық əдіс.
Бастапқы алынған мəлеметтерді жинақтауды дұрыс ұйымдастыру аса
күрделі жəне жауапты жұмыс болып саналады. Себебі қаншама бай, толық
жəне қызықты материалдар жиналғанмен, жинақтау жұмыстары дұрыс
ұйымдастырылмаса, ғылыми жүйеде өңделмесе, онда ол өзінің мағынасын
жоғалтады. Іс жүзінде құнсызданады жəне одан нəтижелі талдау
қортындылары жасалынбайды. Сондықтан, стстистикалық бақылаудың
нəтижесінде жиналған мəлеметтерді дұрыс жинақтап өңдеудің əлеуметтікэкономикалық маңызы өте жоғары.
Статистикалық мəлеметтерді жинақтау жай жөне күрделі болып екі
түрге бөлінеді. Жай жинақтау дегеніміз жинақталған материалдарды
топқа бөлмей, қортынды көрсеткіштерін есептеу. Бұл - жиақтаудың ең
жеңіл түрі жəне ол жинақталған мəлеметтердің көрсеткіштерін қосу
арқылы есесптеледі. Мысалы, республикамыздағы студентердің жалпы

22.

санын анықтау үшін барлық жоғары оқу орындарындағы оқитын
студенттердің санын есепке алып, қосамыз .
Күрделі жинақтау деп алдын –ала жасалынған бағдарлама бойынша
жиынтық бірліктерін топқа бөлуді жəне əрбір топ бойынша сол
жиынтықтардың жалпы мөлшерін есептеп шығаруды айтамыз. Мысалы,
республикамыздағы студентердің жалпы санын мамандықтары бойынша
анықтау керек болса, онда əрбір жоғары оқу орындарындағы оқитын
студенттерді мамндықтарына қарай қосу арқылы есептейміз жəне т.с.с.
Статистикалық
мəлеметтерді
есептеу
екі
түрлі
жолмен
ұйымдастырылады. Ұйымдастырудың бірінші жолы- барлық мəлеметтерді
бір орталыққа жинап, осында қортынды жасау. Мысалы баланының тууы,
адамның өлуі, некелесу жəне ажырасу туралы есептеулерді алуға болады.
Екінші жолы – алғашқы мəліметтер төменгі сатыдағы мекемелерде
жинақталып,
қортынды мəліметтер жоғорғы сатыдағы мекемелерге
тапсырылады. Мысалы, аудандық, қалалық статистика органдары өз
аумақтарындағы кəсіпорындар ,ұжымдар, мекемелер, шарауашылықтар
жəне тағы басқа ұйымдар бойынша бастапқы мəліметтерді жинақтайды, ал
қортынды көрсеткіштері обылыстық стстистика агенттігіне тапсырылады.
Ал обылыстық статистика органдары өздерінің əрбір аудан, қала
бойынша жиналған мəліметтердің қортынды көрсеткіштерін Ұлттық
статистика агенттігіне тапсырады.
Мəліметтер екі түрлі тəсілмен – қолмен жəне машинамен жинақталады.
Статистикалық жинақтау деп, бақылау нəтижесінде, жиналған бастапқы
мəліметтерді ғылыми жүйеде өңдеуді жəне жиынтық бірліктерін өздеріне
тəн белгілері бойынша топқа бөліп, қортынды көрсеткіштерді есептеуді
айтады.
Статистикалық бақылаудың нəтижесінде жиналған бастапқы
мəліметтерді қортындылаудың негізгі тəсілі топтау əдісі болып табылады.
Статистикалық топтау əдісі деп, қоғамдық құбылыстар мен процестерді
өздеріне тəн белгілеріне, өзара ұқсастығына немесе аса маңызды
өзгешеліктеріне, түрлеріне, үлгілеріне (типтеріне) сəикес бір-бірінен
ажыратуға болатын топтар мен ішкі топтарға бөлуді айтады.
Осы əдіс арқылы мына мəселелер шешіледі :
1) жалпы жиынтықты біртектес сапалық бөліктерге, яғни əлеуметтікэкономикалық түрлеріне (типтеріне) қарай бөлу;
2) қоғамдық құбылыстар мен процестердің құрамын жəне оның ішкі
құрамдас бөліктерінің өзгеруін зерттеу;
3) қоғамдық құбылыстар мен процестер арасындағы өзара байланыс пен
қатынасты белгілеріне қарай анықтау.
Осыған орай, статистикалық топтау бір үлгідегі (типтік), құрылымдық
жəне талдаулық болып үш түрге бөлінеді.
Бір үлгідегі топтау төмендегі тəртіп бойынша жүргізіледі: 1)алдын-ала,
пайда болатын типтерді, сыныптарды өздеріне тəн сапалық белгілеріне
қарай анықтап, белгілеп қою;

23.

2) топтау белгілеріне сай топтарды анықтау; 3)жиналған сандық
көрсеткіштерді белгіленген топтарға бөлу.
Бір үлгідегі (типтік) топтау дегеніміз статистикалық бақылау арқылы
жиналған əр түрлі бағыттағы жиынтық көрсеткіштерді сапалық
жағынанбір жүйеге келтіріп,топтарға бөлуі жəне оның қортынды
көрсеткіштеріне талдау жасауды айтады.
Біртектес, біртипті жиынтық бірліктерінің өзгерісін өздеріне тəн
белгілеріне қарай бөлуді статистикалық құрылымдық бөлу деп атайды.
Құрылымдылық топтауды жүргізудің тəртібі төмендегідей:
1) топтаудың белгілерін анықтау; 2)топтау белгілеріне сай деңгей
аралықтарын анықтау;
3) жиналған көрсеткіштерді топтарға жəне оның құрамдас бөліктеріне бөлу.
Бір-біріне əсерін тигізетін талдаулық топтаудың себептік белгілері
қоғамдық құбылыстың өзгеретіндігін, ал нəтижелік белгілері сол
себептердің тигізген əсерін көрсетеді. Мысалы, жұмысшылардың
мамандық дəрежесін жоғарылату себептік белгіге
жататын
болса, ал осының салдарынан
еңбек өнімділігінің өсуі
нəтижелік белгіге жатады.
Талдаулық топтау əдісін жүргізудідің өзіне тəн төмендегідей тəртібі
бар: 1)себепттік (факторлық) белгі бойынша топтар құрылады; 2) əрбір
топтарды сипаттайтын себепттік (факторлық) жəне нəтижелік белгілердің
орташа шамалары есептеледі; 3) себептік (факторлық) жəне нəтижелік
белгілердің арасындағы өзара байланыстың ерекшеліктері анықталады.
Егер жиынтық бірліктері бір ғана белгі бойынша топталған болса, жай
топтау деп, ал екі немесе одан да көп белгілеріне қарай топталған,
бөлінген болса онда оны күрделі топтау деп атайды. Күрделі топтау
кезінде зерттелетін жиынтық бірліктері бір ғана белгіге сай негізгі топқа
бөлінеді. Содан соң əрбір топ басқа белгілері бойынша келесі шағын
топтарға жіктеледі.
Статистикалық мəліметтерді топқа бөлу кезінде əрбір топқа көптеген
сандық бірліктердің енгізілуі керек, жəне оның мағынасы анық көрсетілуі
тиіс. Мұның барлығы топтау көрсеткіштерінің сандық жəне сапалық
белгілеріне қатысты.
Егер топтау негізі сапалық белгілеріне қарай берілген болса, онда
топтар саны сол белгілердің санына сəйкес келеді. Мысалы, халықтың
жыныстық құрамы екі топқа-еркектер мен əйелдерге бөлінсе, ал ұлттық
құрамы – сол жерде қанша ұлт тұратын болса, сонша топқа бөлінеді, т.с.с.
Егер топтау негізінде сандық белгілер алынатын болса, онда топтар
саны сол белгілердің мөлшеріне (көлеміне) жəне олардың өзгермелілігіне
байланысты болады.
Жиынтық бірліктерінің санына байланысты алынатын топтар саны (n)
американ ғалымы Стерджесстің формуласымен анықталады: n = 1+3,322
ln N
Интервал немесе деңгей аралығы дегеніміз əр топтағы белгінің ең үлкен
жəне ең кіші мəндерінің арасындағы айырмашылық.

24.

Деңгей аралығының тұрақты шамасы өзгерменің өрісін
топтар санына (n) бөлгенге тең болады.
d=
(Хкөп -Хаз)
Хк − Ха
n
Хкөп; Хаз--- топтау белгісінің ең үлкен жəне ең кіші сандық мəндерінің
шамасы
Статистикалық топтау əдісінің ішіндегі негізгі жəне жиі қолданылатын
түрі екінші рет қайта топтау тəсілі. Қайта топтау деп алғашқы
топтастырылған топтық көрсеткіштерді жаңа топтарға өзгерту əдісін
айтады.
Ол екі түрлі тəсілмен жүргізіледі:
1) Бастапқы топтастырылған ұсақ топтардың деңгей аралығын қосып,
яғни оларды көбейту арқылы ірі топтарға айналдыру;
2) Əр жерде жиналып, əр түрлі өңделген топтық көрсеткіштерді бірбірімен салыстыру үшін бір жүйеге келтіру керек болғанда проценттік
үлесі бойынша қайта топтастыру.
Статистикалық таратпалы қатарлар деп, қоғамдық құбылыстар мен
процестер туралы сандық көрсеткіштерді өздеріне тəн өзгермелі
белгілеріне қарай белгілі бір тəртіп бойынша ретке келтіріп, топқа бөлуді
айтады.
Сапалық таратпалы қатарларға мысалы , халықты жыныстық, ұлттық
құрамына, білім дəрежесіне, жұмысшыларды мамандығына қарай бөлуді
жатқызуға болады.
Ал сандық белгілері бойынша бөлінуді өзгермелі таратпалы қатарлар
деп атап, мысалы, жұмысшылардың айлық табысына қарай немесе
тарифтік кесте бойынша мамандық дəрежелеріне қарай бөлінуін алуға
болады.
Таратпалы қатарлар негізгі екі бөліктен (варианттан жəне олардың
жиілік көрсеткіштерінен) тұрады.
Статистикалық кесте дегеніміз - сандық мəліметтерді ұтымды түрде
қолдану
Кестенің аты
(жалпы басқа аты)
Бастауышта
Баяндауыштар
р
А
1
2
3
4
Жол аттары
Кесте бағаналары
Қорытынды бағана
Статистикалық кестенің екі элементі: бастауышы мен баяндауышы бар.
Бастауыш дегеніміз – зерттелетін объектіні, сандарды суреттейтін
статистикалық жиынтық немесе оның топтастырылған бірліктері.

25.

Бастауыш кестенің сол жағына орналасады жəне жолдардың мағынасы
ретінде беріледі.
Баяндауыш дегеніміз – зерттеліп отырған объектінің сандық
көрсеткіштермен сипатталуы немесе толық мазмұндалуы. Баяндауыш
кестенің оң жағына орналасады жəне бағаналардың аты ретінде беріледі.
Бастауыштың құрылысына қарай статистикалық кестелер жай, топтық
жəне күрделі болып үш түрге бөлінеді.
Бастауыш бір ғана белгі арқылы бөлініп, процестер, құбылыстар,
объектілер (зерзаттар) аттары көрсетілсе, ондай кестені статистикалық жай
кесте дейміз. Жай кестенің үш түрі болады.Олар: тізімдік, территориялық
жəне хронологиялық(мезгілдік).
Кесте бастауышы топталған белгінің негізінде құрылған болса, онда
оны топтық кесте дейміз
Құрама кесте. Мұнда кестенің бастауышында келтірілген құбылыстар
екі немесе одан көп көрсеткіштер бойынша топталып, ал əр топ өзара тағы
да басқа бір белгілері бойынша жеке бөліктерге бөлінеді. Мысалы,
халықтар санын қала жəне ауыл тұрғындары деп бөлсек, ал оларды
білімдері, ұлттары немесе жас құрамдары бойынша тағы да бөлуге
болады.Сондықтан, құрама кестенің негізіне құрама(күрделі) топтау
жатады.
Тақырып 4. Статистикалық шамалар.
4.1. Нақты шама, түрлері, өлшем бірліктері. Қатысты шама, түрлері,
өлшем бірліктері.
4.2. Орташа шамалар, қасиеттері, түрлері. Өзгерменің көрсеткіштері
туралы түсінік.
Статистикалық нақты шамалар деп қоғамдық құбылыстар мен
процестердің белгілі бір жердегі жəне уақыттағы мөлшерін, көлемін,
аумағын, деңгейін сипаттайтын нақты сандық көрсеткіштерді айтады.
Мыс., топтағы студенттердің саны, белгілі бір уақыт аралығындағы
өндірілген өнімнің көлемі жəне т.б.
Нақты шамалар өздерінің сандық көрсеткіштерінің қолданылуына
қарай жеке жəне жалпы немесе жиынтық қосындысы болып екіге бөлінеді.
Нақты шамалар қоғамдық құбылыстар мен процестердің табиғи негізін
бейнелейді. Сол себепті зерттеліп отырған объектінің (зерзаттың) əлеуметтік-экономикалық жағдайына байланысты көрсетілетін өлшем
бірліктері атаулы сандар болып келеді жəне оны табиғи (натуралдық),
еңбек жəне ақшалай өлшем бірліктерін қолдану арқылы есептейді.
Қатысты шамалар деп қоғамдық өмірдегі əлеуметтік-экономикалық
құбылыстардың сандық қатынасының мөлшерін көрсететін көрсеткіштерді
айтады.
Қатысты шамаларды есептеуде өзара байланысты екі нақты шаманың
қатынасы қарастырылады жəне ол екі көрсеткішті біріне бірін бөлу
арқылы айқындалады. Мұнда бөлшектің бөлімін салыстыру негізгі немесе

26.

базалық шама деп, ал алымын салыстырмалы шама деп атайды.Қатысты
шамалардың өлшем бірліктері коэффициентпен, процентпен, промильмен,
продецимильмен беріледі.
Статистикалық
қатысты
шамалар
əлеуметтік-экономикалық
құбылыстар мен процестерді бір-бірімен салыстыру кезінде олардың
өзгеруін,дамуын,құрылымын анықтауға, талдауға мүмкіндік береді жəне
сол берілген сандық көрсеткіштердің қатынасына, мəні мен мақсатына
қарай бірнеше түрге бөлінеді. Оған жататындар төмендегілер: жоспардың
орындалуы, жоспарлық тапсырма, өсіңкілік, құрылымдық, үйлестік,
қарқындылық, салыстырмалылық, дəрежелік.
Жоспар орындалуының қатысты шамалары қазіргі уақыттағы нақты
мəндерді жоспарлық мəндерге қатынасы арқылы есептеледі.
Жоспарлық тапсырманың қатысты шамасын есептеу үшін көрсеткіштің
жоспарланған мəнін өткен уақыттағы нақты мəніне бөлеміз.
Өсіңкілік қатысты шамаларды есептеу үшін қазіргі уақыттағы нақты
мəндерді өткен уақыттағы нақты мəндерге бөлеміз.
Құрылымының қатысты шамасын есептеу үшін жиынтықтың жеке
бөліктерінің мəнін оның жалпы жиынтығына бөлу керек.
Үйлестік қатысты шамаларды есептеу үшін жалпы жиынтықтың
құрамдас бөліктерінің біреуін салыстыру негізі ретінде алып, қалған
бөліктерінің осыған қатынасын табады.
Салыстырмалы қатысты шамалар деп бір уақытта əір түрлі объектілерге
немесе əртүрлі аймақтарға жататын біртектес аттас шамалардың
қатынасын көрсетуді айтады.
Дəрежелік қатысты шамалар дегеніміз құбылыстардың даму не кему
процестерін жан басына шаққандағы шығатын көрсеткіштермен көрсете
білу.
Орташа шама деп біртектес жиынтықты белгілі бір жағдайда жəне
белгілі бір уақытта өздеріне тəн белгісі бойынша жинақтап көрсететін
ортша сан мөлшерін яғни біртектес жиынтық бірліктерінің орта есеппен
алынатын белгісінің барлық бірліктерге жатқызылатын сандық шамасын
айтады.
Орташа шаманың арифметикалық, геометриялық, құрылымдық,
үйлесімдік жəне шаршылық түрлері бар. Арифметикалық орташа шама
жалпы жиынтықтағы өзгермелі белгілердің жеке мəндерінің қосындысы
болған жағдайда ғана қолданылады.
х=
∑х
n
Мұнда х - орташа шама.
х - белгілердің жеке сандық мəндері, n – белгілердің саны.
Егер жиынтықтың əрбір белгісі бір рет емес бірнеше рет қайталанатын
болса, яғни жиілік бірліктерінің саны берілген болса онда орташа шаманың
салмақталған түрі қолданылады.

27.

x1 f 1 + x 2 f 2 + x3 f 3 + ... + x n f n
=
f 1 + f 2 + f 3 + ... + f n
х=
∑ xf
∑f
Мұнда х - орташа шама.
х - белгілердің жеке сандық мəндері, f – жиіліктің мəндері.
∑ xf - белгілер мен жиілік мəндерінің көбейтіндісінің қосындысы;
∑ f - жиіліктің жалпы саны.
Айлық
еңбекақы Жұмысшылар
саны, Жалпы
айлық
мөлшері, теңге (х)
адам (f)
еңбекақы қоры, теңге
(хf)
2700
5
13500
2800
10
28000
2900
40
116000
3000
20
60000
3100
25
77500
Барлығы
100
295000
∑ xf
∑f
х=
=
295000
= 2950тенге
100
Үйлесімдік орташа шама - бұл арифметикалық шаманың кері жəне
өзгертілген түрі. Егер өзгермелі белгілері мен жиіліктерінің көбейтіндісі
(хf) бірдей болса немесе бірге тең болса, онда үйлесімдік орташа шаманың
жай түрі қолданылады.
n
x=
1
∑x
Мұнда х - орташа шама, 1/х - белгілердің жеке сандық мəндерінің кері
шамасы, n – белгілердің саны.
Берілген деректе салмақтаушы белгісіз, яғни жиілік мəндері (f)
көрсетілмей, белгілердің мəндері мен жиіліктерінің көбейтіндісі (хf) ғана
берілетін болса, онда үйлесімдік орташа шаманың салмақталған түрі
қолданылады.
x=
∑ хf
хf
∑x
Мұнда х - орташа шама, х - белгілердің жеке сандық мəндері,
∑ xf - белгілер мен жиілік мəндерінің көбейтіндісінің қосындысы;
∑
хf
- жиіліктің жалпы санын есептеу.
x
Бұл формуланы басқа да түрмен өрнектеуге болады. Ол үшін белгілер
мен жиілік мəндерінің көбейтіндісін хf=w деп аламыз. Онда жиілігіміз
f=w-x. Енді осы белгілерді формулаға қоятын болсақ онда формула
арифметикалық орташадан үйлесімді орташаға өзгереді.

28.

x=
∑ хf = ∑ w
∑ f ∑w
x
Статистикалық қатарлардың ішінде ең жиі кездесетін белгінің үлкен
шамасын айтады, яғни өзгермелі сандық қатарда жиіліктің үлкен мəні
жатқан белгіні мода деп атайды.
f m 0 − f m 0 −1
M 0 = x m0 + d m0 ⋅
,
( f m 0 − f m 0 −1 ) + ( f m 0 − f m 0 +1 )
мұнда, xМО - модалық қатардың деңгей аралығының кіші мəні, dМО модалық қатардың деңгей аралығының айырмасы, fМО - модалық қатардың
жиілігі, fМО-1 - модалық қатардың алдыңғы қатар жиілігі, fМО+1 - модалық
қатардың кейінгі қатар жиілігі.
Медиана деп статистикалық өзгермелі қатардың ортасында жатқан
белгіні айтады. Медиана статистикалық қатарларды теңдей етіп екіге
бөледі жəне оны екі жағында жатқан белгілердің сандық бірліктері бірдей
болады.
1
∑ S − S me−1
2
M e = x me + d me ⋅
f me
мұнда, хmе медианалық қатардың деңгей аралығының кіші мəні, dmе
медианалық қатардың деңгей аралығының айырмасы, ∑S - медианалық
жиіліктің қосындысы, Smе-1 - медианалық қатардың алдыңғы қатардағы
жинақталған жиілік қосындысы.
Статистикалық өзгерме деп жиынтық бірліктерінің белгілеріне түрлі
себептердің əсер етуінен болған сандық өзгерісті айтады. Өзгерменің өрісі
деп сандық қатар белгілерінің ең үлкен жəне ең кіші мəн шамаларының
арасындағы айырмашылықты айтады. R=хкөп-хаз.
Тақырып 5. Өсіңкілік қатарлар
5.1. Өсіңкілік қатарлардың түрлері, көрсеткіштері. Өсіңкілік қатарды
құру.
5.2. Өсіңкілік қатарды талдау тəсілдері. Маусымдық ауытқу туралы
түсінік.
Өсіңкілік қатарлар деп статистикалық көрсеткіштердің, яғни
құбылыстардың, процестердің уақытқа қарай өзгеруін сипаттайтын сандық
мəндер тізбегін айтады. Өсіңкілік қатарлар негізгі екі бөліктен тұрады.
Біріншісі – қатардың дəрежесі, екіншісі - уақыт көрсеткіші, белгісі.
Қоғамдық құбылыстар мен процестердің шамасын, мөлшерін сипаттайтын
көрсеткіштің белгілі бір уақыттағы əрбір сандық мəнін қатардың дəрежесі
деп атайды.
Қьстар мен процестер болып өткен уақытының мерзіміне қарай,
өсіңкілік қатарлар бір мезгілді жəне уақыт аралықты болып екі түрге
бөлінеді. Бір мезгілді өсіңкілік қатардың нақты сандық шамалары

29.

құбылыстың белгілі бір сəттегі, яғни тəуліктің, айдың, жылдың басында
немесе аяғында болған жағдайын сипаттайды.
Уақыт аралықты өсіңкілік қатарлар деп құбылыс мөлшерінің белгілі бір
уақыт (тəулік, ай, тоқсан жəне жыл) ішінде қандай шамада болғанын
сипаттайтын көрсеткішті айтады.
Өсіңкілік қатарлар уақыт мерзіміне жəне онда көрсетілген
көрсеткіштерге байланыстытолық жəне толық емес болып екіге бөлінеді.
Егер өсіңкілік қатардың көрсеткіштері уақыт мерзіміне қарай бірінен
соң бірі үзіліссіз келетін болса, онда ол толық өсіңкілік қатарға
жатқызылады.
Егер өсіңкілік қатардың көрсеткіштері уақыт мерзіміне қарай əр түрлі
аралықта берілсе, онда оны толық емес өсіңкілік қатарлар деп атайды.
Экономикалық құбылыстардың өзгеру процесін зерттеу, талдау жəне
есептеу кезінде бірнеше статистикалық көрсеткіштер қолданылады. Бұл
көрсеткіштер нақты (абсолютті), қатысты жəне орташа шамалар болып
үшке бөлінеді.
Нақты (абсолютті) шамалар өсіңкілік қатардың дəрежесі ретінде əрбір
уақыт мерзіміне байланысты оның қалай өзгергенін көрсетеді.
Қатысты шамалы өсіңкілік қатар екі уақттың нақты шамаларын бірбірімен салыстыру арқылы пайда болады, яғни əлеуметтікэкономикалыққұбылыстардың уақытқа қарай өзгеруін сипаттайтын сандар
тізбегін айқындайды.
Орташа шамалы өсіңкілік қатарлар деп қоғамдық құбылыстар мен
процестердің белгілі бір белгісі бойынша уақыт мөлшеріне қарай сандық
көрсеткіштерінің орташа өзгеруін сипаттауды айтады.
Статистикада өсіңкілік қатарлар көрсеткіштерін есептеуде мынадай
негізгі түрлері қолданылады: нақты (абсолютті) өсім, өсу қарқыны, өсім
қарқыны, бір процент өсімнің нақыт (абсолюттік) мəні. Бұлардың
барлығын есептеу өсіңкілік қатардағы көрсеткіш дəрежелерін бір-бірімен
салыстыру нəтижесінде негізделген. Ол үшін ағымдағы кезеңнің нақты
(абсолюттік) шамасын салыстыратын бір тұрақты уақыттың немесе өткен
жылғы уақыттың көрсеткіштері алынуы тиіс.
Осыған орай салыстырылатын уақыттың дəрежесін ағымдағы деп, ал
онымен салыстыратын уақыттың дəрежесін базалық деп атайды. Базалық
дəрежеге ағымдағы уақыттың алдында тұрған қатардың шамасы немесе
сол қатардағы бастапқы бір тұрақты мəні алынады.
Өсіңкілік қатардың көрсеткіштерін екі түрлі тəсілмен есептеуге болады.
Біріншіден, ағымдағы қатардың əрбір дəрежесін оның алдыңғы уақыттағы
шамасымен салыстырған болса, онда өсіңкіліктің көрсеткіштері
тізбектелген тəсілмен есептелінген болып саналады. Екіншіден, əрбір
қатардың мəннін белгілі бір тұрақты базалық уақыттың шамасымен
салыстырсақ, онда оны тұрақты тəсілмен есептелінген деп атайды.

30.

Тұрақты тəсіл
Тізбектелген
тəсіл
Біртектес өсіңкілік қатарларды салыстырмалық тəсілмен талдау. Бұл
тəсілді қолдану кезінде біртектес қоғамдық құбылыстар мен процестерді
белгілі бір уақыт кезеңіндегі көрсеткіштерінің өзгергендігі көрсетіледі.
Мұндағы көрсетілген көрсеткіштер өзінің мағынасы жағынан жəне уақыт
мерзімдері бойынша əртүрлі экономикалық əкімшілік аумақтарда,
облыстарда, аудандарда болған құбылыстардың қалай, қаншалықты
өзгергендігін салыстыру арқылы сипаттайды жəне қысқаша қорытынды
жасауға көмектеседі.
Егер өсіңкілік қатарлар дəрежесі уақыт мерзіміне қарай бір-біріне
жақын орналасқан болса, онда олардың даму немесе кему бағытын
анықтау үшін уақыт аралығының шамасы үлкейтіліп, жаңа қатарлар
құрастырылады.
Өсіңкілік қатарлар көрсеткіштердің өңдеу жəне талдау кезінде
қоғамдық құбылыстардың жалпы даму немесе кему бағыты ме ноның
өзгермелілігін анықтау үшін түрлі себептердің əсерін айқындай отырып,
қорытынды жасау үшін жылжымалы орташа тегістеу тəсілі қолданылады.
Мұнда есептеуге алынған өсіңкілік қатарлардың сандық мəндері уақыт
аралықтарына қарай бірдей мөлшерде жəне көп жағдайда тақ сандық
мүшелері бойынша есептеледі. Оны есептеу үшін жылжымалы түрде
қатардың алғашқы мүшесін біртіндеп алып тастап оның орнына қатардың
келесі мүшесін қосып отырады.
Өсіңкілік қатарлар көрсеткіштерін тегістеу ең кіші шаршы (квадрат)
тəсілі арқылы жүргізіледі. Егер зерттеуге алынған өсіңкілік қатар
бірқалыпты нақты өзгеріп отыратын болса, онда қатарды тегістеу үшін
түзу сызықты теңдеу қолданылады. Түзу сызықты теңдеу арқылы тегістеу
тəсілі қолданылады жəне оны мына формула бойынша есептеуге болады.
у t = a0 + a1t
Мұнда у t - тегістелген қатардың дəрежесі, a0 , a1 - түзу сызықтың
параметрлері. t - мезгілдік немесе кезеңдік уақыт мерзімінің рет нөмірі.
Интерполяция деп өсіңкілік қатардың ішінде берілмеген яғни
жетістпейтін сандық көрсеткішті жуық шамамен есептеп табуды айтады.
Экстраполяция деп белгілі бір уақыттағы өсіңкілік қатардың
көрсеткіштерін қолдана отырып келешекке болжам жасауды, яғни осы

31.

уақыттан кейінгі мерзімдердің сандық мəндерін жуық шамамен есептеп
табуды айтады.
Əэ құбылыстар мен процестер жыл ішінде мезгілдің қайталамалы
ауысуына байланысты азды-көпті өзгеруін маусымдық ауытқу деп атайды.
Статистикада маусымдық ауытқуды анықтау үшін жəне олардың
пəрменділігін білу үшін арнайы көрсеткіш яғни маусымдық индекс
қолданылады.
Імаусымдық =
уI
у0
⋅ 100
Тақырып 6. Индекстер
6.1. Индекстер туралы түсінкік. Дара жəне жалпы индекстер.
6.2. Тұрақты жəне өзгермелі құрамды индекстер.
Статистикада біріне бірін тікелей қосуға болмайтын белгілерден
тұратын күрделі əлеуметтік-экономикалық құбылыстардың жеке
себептерінің үлесін анықтауға қолданылатын жəне уақытқа байланысты
кеңістіктегі орташа өзгеруін сипаттайтын қатысты шаманың ерекше түрін
индекстік əдіс деп атайды.
Индекстік əдісті қолдану арқылы есеп жұмыстарын жүргізу үшін екі
уақыт кезеңінің нақты сандық көрсеткіштері алынады. Оның біреуін, яғни
салыстырылатын уақыт шамасын есепті немесе ағымдағы кезең деп
айтады. Ол статистикалық зерттеу зерзатының негізгі көзі бп саналады.
Бұл көрсеткіштер əрқашанда индекстік қатынастың алымында беріледі
жəне «T» деген таңбамен белгіленеді. Ал онымен салыстыратын мезгілдің
шамасын өткен уақыт немесе базалық кезең дейді жəне оны «0»
таңбасымен белгілейді.
Халықаралық тəжірибеде индекстік əдісті қолдану кезінде көрсеткіштер
төменде берілген латын əріптерімен белгіленеді:
«q» - сандық көрсеткіш, яғни өнімнің көлемі, мөлшері;
«p» - бір дана өнімнің, заттың бағасы;
«z» - бір дана өнімнің, заттың өзіндік құны;
«t» - бір дана өнімді, затты өндіруге арналған уақытының шамасы;
«w» - еңбек өнімділігі;
Біртектес қатынастардың екі уақыт аралығындағы нақты көрсеткіш
шамаларының қатынасын жеке (дара) индекстер деп айтады.
Тікелей салыстыруға жəне қосуға келмейтін элементтерден тұратын
күрделі қоғамдық құбылыстардың уақытқа байланысты өзгерісін жалпы
индекстер деп атайды.
Егер жиынтық бірліктері жеке бөліктерден немесе жеке топтардан
тұратын болса, онда оларды топтық индекстер деп атайды.
Агрегатты индекстердің алымы мен бөлімі екі көрсеткіштің, яғни
сандық пен сапалық белгілердің көбейтіндісінің қосындысына тең.
Бағаның жалпы индексі немесе Пааше индексі:

32.

Ip =
∑pq
∑p q
1 1
0 1
Қьстың өзгеруіне əсерін тигізетін себепті анықтау үшін сапалық
көрсеткіштер құрамын өзгермелі түрде алсақ, яғни салыстыратын екі
уақыт мерзімдерінің шамасы алынса, ал салмағы ретінде ағымдағы
кезеңнің тұрақты дəрежесі (көлемі) қолданылса, онда тұрақты индекс
шығады жəне оны сапалық мəндері бойынша мына формулалар арқлы
көрсетуге болады:
1) баға бойынша: I p т =
∑pq
∑p q
∑pq :∑p q
∑q ∑q
∑z q = ∑z q : ∑z q
=
∑ z q ∑q ∑q
1 1
=
1 1
0 1
1
1
0 1
2) өзіндік құн бойынша: I z т
1 1
1 1
0 1
0 1
1
1
Статистикалық талдау жасау үшін екі уақыт кезеңіндегі зерттелетін
құбылыстың орташа шамалары жеке есептеледі, бірімен бірі
салыстырылады жəне олардың қандай себептерден өзгергендігі
анықталады. Бұны өзгермелі құрамды индекс деп атаймыз.
1) баға бойынша: I p = ∑
∑p q = p :p
∑q ∑q
z q ∑z q
2) өзіндік құн бойынша: I = ∑
:
=z
∑q ∑q
p1q1
:
0
0
1
1
0
0
1 1
0
0
z
1
1
: z0
0
Егер жиынтық құрамының өзгеру əсерінен орташа сапа көрсеткішінің
өзгерісі анықталатын болса, онда оны құрылымның өзгеру индексі деп
атайды.
Iқұрылымның өзгеру индексі=
І
θз гермелі индекс
І туракты
индекс
Тақырып 7. Қоғамдық құбылыстардың өзара байланыстылығын
статистикалық зерттеу.
7.1. Байланыстылықтың формалары мен түрлері жəне зерттеу əдістері.
Корреляция-регрессиялық талдау кезеңдері.
7.2. Көптік жəне жеке корреляция. Корреляция қатынасы.
Статистикада қоғамдық құбылыстар пен процестердің арасындағы
өзара байланысты анықтамай тұрып алдымен сол өзгеріске əсерін тигізетін
факторлары мен нəтижелі белгілері арасындағы тəуелділікті анықтайды.
Оның өзі құбылыстың ерекшелігіне қарай функционалдық жəне
корреляциялық байланыс болып екі түрге бөлінеді. Функционалдық
байланыс деп бір белгі мəнінің өзгеруіне əсерін тигізетін екінші бір
белгінің сəйкес келуін, яғни бір факторлы белгінің өзгерісі салдарынан
нəтижелі белгі мəнінің өзгеруін айтады.
y=f(xi) мұнда y нəтижелі белгі, xi факторлық белгі, f(xi) осы екі белгі
арасындағы функционалдық байланыс.

33.

Қоғамдық құбылыстардың өзгеруіне əртүрлі кездейсоқ факторлардың
əсер етуін корреляциялық байланыс деп айтады. Статистикада
корреляциялық байланыс деп нəтижелі жəне факторлы белгілер
арасындағы сəйкестіктің болмауын айтады.
yi=f(xi)+Еі
мұнда f(xi) корреляциялық байланыста белгілі болған f пен уі арасында
жəне ерекше алынған бір немесе бірнеше факторлық белгінің əсерінен
қалыптасқан нəтижелі белгі бөлігі. Еі - жанама жəне кездейсоқ
факторлардың əсерінен пайда болған нəтижелі белгінің бөлігі.
Түзу сызықты байланыста себепті ықпалдар белгі мəндерінің өсуіне
немесе кемуіне қарай нəтижелі белгі мəндері бірқалыпты əрі үздіксіз өседі
немесе кемиді.
Жұп корреляция коэффициенті мына формула арқылы анықталады:
rxy =
xy − x ⋅ y
σ x ⋅σ y
Көптік корреляция коэффициенті
R yx1x2 =
ryx2 1 + ryx2 2 − 2ryx1 ⋅ ryx2 ⋅ rx1x2
1 − rx21x2
Тақырып: Елдің экономикалық дамуын статистикалық бағалау.
Дəрістің мазмұны: 1.Ұлттық байлық туралы түсінік, оның классификациясы.
2.Негізгі өндірістік қорлар. Оларды бағалау түрлері
3.Негізгі өндірістік қорлардың жағдайы, қозғалысы, қолдану көрсеткіштері.
4.Құрал-жабдық статистикасы. Айналым капиталы статистикасы.
5.Инвестиция статистикасы.
1. Ұлттық байлықтың құрамы, мəні
Еліміздің ұлттық байлығы - белгілі бір уақытта мемлекетте қорланған экономикалық активтердің
жиынтығы: қаржылық емес жөне таза қаржылық активтер, тауарларды өндіруге, қызметті көрсетуге жəне
адамдардың өмірін қамтамасыз ету үшін қолданылады.
Экономикалық актив – бұл меншік құқығымен таратылатын - жəне қожайындарға иелік ету
арқылы экономикалық табыс əкелетін экономикалық объект. Ұлттық Шоттар Жүйесі əдісі бойынша
экономикалық активтердің құрамы 2-кестеде көрсетілген.
Ұлттық бойлық құрамындағы экономикалық активтерді Ұлттық Шоттар Жүйесі əдістемесі
бойынша сыныптау
1.Қаржылық активтер
Қаржылық емес активтер
1. Өндірілген
2. Өндірілмеген
1.1. Материалдық
2.1.Материалдық
1.1.1.Негізгі капитал
2.1.1. Жер
2. Монетарлық алтын
1.1.2. Материалдық айналым
2.1.2. Жер астындағы байлық
3.Қарызға алудың арнайы
құралдары (капитал қоры)
құқығы
1.1.3. Құндылықтар
2.1.3. Өңделмейтін (адам өсірмейтін) 4. Қолма-қол ақша
биологиялық ресурстар
1.2. Материалдық емес (негізгі
2.2. Жер асты су ресурстары
6. Акциядан басқа бағалы
капитал)
қағаздар
1.2.1.Геологиялық барлау
2.2.1.Патенттенделген экономикалық 7.Қарыздар (ссудалар)
жұмыстарына жұмсалған
объектілер
шығындар
1.2.2. Электрондық есептеу
2.2.2.Қаржылық емес активтерге жəне 8.
Акциялар
жəне
машиналарын компьютерлік
келісімшартарға жалға беру құқығы, капиталдағы
үлестік
бағдарламалармен
сатып алынған іскерлік қатынастар қатыстың басқа да түрлері

34.

қамтамасыздандыруға
жұмсалған шығындар
1.2.3. Əдеби жəне көркем
шығармалардың түпнұсқалары
байланысы, «гудвилдер» жəне т.б.
9.
Сақтандырудың
техникалық резервтері
10. Дебиторлар мен несие
берушілердің
басқа
да
шоттары
Экономикалық активтер қаржылық жəне қаржылық емес активтерге бөлінеді.
Қаржылық жəне қаржылық емес активтердің айырмасы неде?
Қаржылық активтер институционалды бірліктер арасында белгіленген дебиторлық-кредиторлық
шартты қатынас негізіндегі қаржылық міндеттемелерден пайда болады. Қаржылық активтердің
қаржылық емес активтерден айырмашылығы – көпшілігінің басқа институционалды бірліктерге
талаптарын ұсынады, яғни оларға басқа меншік иесінен қаржылық міндеттемелерді қарсы қояды.
Қаржылық активтер қаржылық міндеттемелерден, келісімді дебитті-кредитті қатынастардан
туындайды.
Ұлттық Шоттар Жүйесі бойынша қаржылық активтердің жіктелуі, негізінде, екі критерий
бойынша анықталады:
1) құқықтық сипаттамалар, яғни несие беруші мен қарыз алушының өзара қатынасын сипаттау;
2) ликвидтік - бұл активтердің ақшалай қаражатқа айналатын берілу мүмкіндігі, ликвидті түрде
немесе оңай айналуы. Ең көп ликвидтікті иеленетіндер - монеталық алтын, қолма-қол ақша, аудармалы
депозиттер.
Ең аз ликвидтікті сақтандырудың техникалық резервтері мен басқа да шоттары иемденеді.
Əр қаржылық активтің сипаттамасы неде?
Қаржылық активтер категорияларының сипаттамалары:
1. Монетарлық алтын - қаржы-несие мекемелерінде халықаралық резерв немесе қаржылық актив
ретінде сақталатын алтын. Құндылықтарға жататын, өндірістік пайдалануға негізделген алтын енбейді.
Монетарлық алтын тұтынушылардың сатып алу мүмкіншілігінің резервін құру мақсатында жəне монета,
құйма формасында болады, құрамы - 995/1000 граммнан. Оған кепілдік сертификаты беріледі. ҰШЖ-да
монетарлық алтын қаржылық қызметін орталық үкіметке немесе орталық банкқа ғана көрсете алады деп
есептеледі. Монетарлық алтын халықаралық төлем құралы ретінде танылмаса да жəне институционалды
қарыздары болмаса да, оның иегері үшін қаржылық активтердің барлық қасиетін иемденеді.
2. Қарыз алудың арнайы құқы халықаралық резервтік активтер болып табылады. SDR
халықаралық валюта қорында құрылып, резервтік активтердің орнын толтыру үшін оның мүшелері
арасында бөлінеді. SDR. операциясы қаржылық ұйымдардың жəне басқа елдердің қаржы шотында
жазылады. Оларды Халықаралық валюта қорының (ХВҚ) міндеттемелері бойынша Халықаралық валюта
қорының мүшелері есептейді. Арнайы ұйымдар, əдетте Халықаралық валюта қоры мүшелерінің
елдеріндегі орталық банктар қарыз алудың арнайы құқын иеленушілер болып табылады. Қарыз алудың
арнайы құқы əрбір иеленушіге басқа да резервтік активтерді, атап айтқанда шетелдік валютаны алуына
кепілдеме жөне құқық береді, сондықтан осы құқықтар қаржылық активтер ретінде қаралады.
3. Қолма-қол ақшалар төлем қаржысы ретінде пайдаланылатын, айналымда жүрген банкноттар
мен монеталардан тұрады. Естелік ретінде шығарылған ақшалар қолма-қол ақшаға жатпайды, себебі ол
айналымға түспейді. Қолма-қол ақшалар ұлттық жəне шетелдік валюталарда актив ретінде барлық
секторларда қолданылады. Резиденттер мен резидент еместердің міндеттемелері болып табылатын,
ұлттық жəне шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақшаларды ажырата білу керек. Айналымға
шығарылған қолма-қол ақша оларды шығарушы секторлардың, яғни қаржылық мекемелердің немесе
мемлекеттік басқарудың міндеттемелері болып табылады.
4. Депозиттер - бұлар халықтың, мекемелердің, ұйымдардың, кəсіпорындардың салымдары.
Депозиттер аудармалы жəне аударылмайтын депозиттер болып бөлінеді.
Бағалы қағаздар - қандай да бір мүлікке немесе ақша сомасына иелік құқын беретін, аталған
заттарды, тиісті құжатты көрсетпейінше, сатуға немесе басқа бір адамға беруге болмайтынын
дəлелдейтін, арнайы дайындалған ақшалай құжаттар.
ҰШЖ-да бағалы қағаздардың барлығы əр түрлі екі экономикалық категорияға жіктеледі:
а) акциялар жəне басқа да үлестік міндеттемелер жеке ерекше 7 категория болып көрсетіледі;
ə) борыштық міндеттемелер - несие берушіге алушының Қарызға берілген қаражатты аяуы
кезінде берілетін құжат. Бұл құжатта алынған қарыздың сомасы мен шарттары туралы мəліметтер
көрсетіледі. Борыштық міндеттемелердің ерекшелігі қайтарымдылығында (яғни салынған капитал
белгілі бір мерзімде иесіне қайтарылады) жəне тұрақты табыспен қамтамасыз етілуінде. Борыштық
міндеттемелерге облигацияның əр түрлі түрлері, индекстелген бағалы қағаздар, векселдер, депозиттік
сертификаттар, жекешелендірілген чектер жатады.
6. Қарыз - несие беруші қарыз алушыға қаржыларын пайдалануға берген кезде жасалатын
қаржылық құралдар.

35.

Тəртіп бойынша, бұлар біреуге берілмейді жəне құжаттармен расталады. Бұл категорияға
төлеуге жəне алуға жататын сауда несиесі мен аванстарынан басқа, кəсіпкерлерге пайдалануға берілген
қарыздар мен аванстар жатады. Бұларға тұтыну несиесі, сатып алуға жəне бөліп төлеуге берілетін несие.
коммерциялық несиені қаржыландыруға берілетін қарыз, қаржылық лизинг туралы келісім жатады.
Қаржылық лизинг туралы келісімде қарыз алушы несие берушіге қарызын қайтарғанша. өзінің
қаржыларына сатып алған негізгі капиталдың меншік иесі болып табылады. Ал қарыз мерзімдік
жалгерлік төлем арқылы қайтарылады.
7. Акциялар жəне капиталдағы үлестік қатысудың басқаға түрлері (пайлар). Акция - бұл
акционерлік қоғамның меншігінен адамның өз үлесін алуға құқығы барын растайтын жəне оған
пайданың бір бөлігін дивиденттер түрінде алуға құқық беретін бағалы қағаз. Акциялар борыштық
міндеттеме болып табылмайды.
8. Сақтандырудың техникалық резервтері мекемелердің келесі 2 түрін иемденеді:
8.1. Өмірді сақтандыру мен сақтандырудың басқа түрі бойынша құрылған компаниялар:
қайғылы оқиғадан сақтандыру, табысты қолдау үшін сақтандыру, көлікті сақтандыру денсаулықты
сақтандыру жəне т.б.
Сақтандыру мекемелері қаржылық операциялардың екі түріне қаржылық келісушілер ретінде
қатысады:
- сақтандыру мекемелері сақтандыру полисін ұстаушылардың уақытша бос қаржыларын қайта
бөледі жəне олар белгілі бір анықталған қайғылы оқиғалар кезінде сақтандырудың орнын толтыру
төлемін төлеу міндеттемесін өз мойнына алады.
- осы негізде олар сақтандыру резервтерін құрайды;
- сақтандыру мекемелері меншіктен түскен табысты алу мақсатымен сақтандыру мекемелерінің
қаржыларын немесе олардың нарықтық бағасының артуы нəтижесінде активтер құнының есебінен
алынған табысты қаржыландырады.
8.2. Зейнетақы қоры қызметкерлер мен жұмыскерлерді зейнетақымен қамтамасыз ету үшін
құрылған резервтерден тұрады.
9. Дебиторлардың, несие берушілердің басқа да шоттары.
Бұл категорияға мыналар жатады:
1. Сауда (коммерция) несиесі.
2. Жұмыс үшін аванс төлеу.
3. Дебиторлардың (несие берушілердің) басқа да қарыздары. Сауда несиесі тікелей
кəсіпорындармен, мекемелермен, үй шаруашылығымен жəне басқа əлеммен, несиеге ұсынылған тауар
мен қызмет құнының мөлшерімен есептеледі. Жұмыс үшін төленетін аванс орындаудағы жұмысқа,
материалдық айналым капиталының қорындағы бітпеген өндіріс ретінде саналатын немесе енді
орындалатын жұмысқа төленеді. Қаржылық активтерге жатпайтын, қалған барлық экономикалық
активтер қаржылық емес активтерді құрайды.
Қаржылық. емес активтер қандай белгілер бойынша жіктеледі?
Өзінің шығу тегіне байланысты, қаржылық емес активтер өндірілген жəне өндірілмеген болып
бөлінеді. Өндірілген қаржылық емес активтер өндіріс процесінде жасалады. Өндірілмеген қаржылық
емес активтер, өндіріс үшін аса қажет болса да, оның өнімі болып табылмайды. Барлық өндірілмеген
материалдық активтердің табиғи тегі бар. Өндірілмеген материалдық активтерге табиғи активтер
жатады:
- жер (ғимараттар мен құрылыстар орналасқан жер; өңделіп, қопсытылатын жер; жермен
байланысты жер үсті су қоймалары);
- жер асты байлықтары (көмірдің, мұнайдың, табиғи газдың қорлары, металға жатпайтын
пайдалы қазбалар қоры);
- өңделіп қопсытылмайтын биологиялық ресурстар – табиғи ормандар, жабайы аңдар;
- жер астындағы су ресурстары.
Өз кезегінде өндірілген материалдық қаржылық емес активтер негізгі капиталға, материалдық
айналым капиталының қорларына, құндылыққа бөлінеді (олардың сипаттамалары жеке 3.2, 3.3.
тақырыптарда берілген). Құндылықтар - бұл өндіріске жəне аралық тұтынуға арналмаған (шикізат пен
материалдардан өзге), өнеркəсіптің үй шаруашылықтарының, коммерциялық ұйымдардың, мемлекеттік
мекемелердің алтын құймалар, мұражай экспонаттары, зергерлік бұйымдар түріндегі сақтау құралы
ретінде сақталатын экономикалық активтер. Құндылықтардың нақты құны уақыттың өтуімен кемімейді.
Олар құнды сақтау құралы ретінде сақталады жəне сатып алынады. Құндылықтар мына топтардан
құралады:
1. Қымбат металлдар мен қымбат тастар.
2. Антиквариат, өзге де өнер құралдары, коллекциялар, зергерлік бұйымдар.
Материалдық емес активтер - негізінен нақты табиғи нысаны жоқ, бірақ «сезілмейтін құндылық»
берілген жəне ұзақ мерзім бойы немесе тұрақты түрде қосымша табыс əкелетін активтер.
Өндірілген материалдық емес, қаржылық емес активтерді не құрайды?
Өндірілген материалдық емес, қаржылық емес активтер олар адам еңбегімен өндірілгеннің
барлығына қол жетпес ақпарат жəне белгілі бір салымшыға кіргізілген экономикалық объектілер.

36.

Олардың бағасы ондағы мəліметтерге байланысты анықталады. Бұл объектілерге ерекше қызғылықты
əдебиеттермен көркем шығармаларға, бағдарламалық компьютерлерге. геологиялық бақылаулар мен таукен жұмыстарына кететін шығындар жатады. Өндірілмеген материалдық емес активтер - бұлар өндіріс
процесіне байланысты құрылған жəне бір институционалды бірліктен екіншісіне біртіндеп өтіп
отыратын заңды форма. Өндірілмеген қаржылық емес экономикалық активтер де материалдық жəне
материалдық емес болып бөлінеді.
Өндірілмеген материалдық емес, қаржылық емес активтер неден құралған?
Өндірілмеген материалдық емес, қаржылық емес активтер периодты түрде бір
институционалдық бірліктен екіншісіне ететін жəне өндіріс процесінен тыс заңды форманы құрайды.
Олар патент түрінде жүзеге асады: арендаға жəне басқа да берілетін келісімдерге құқық түрінде.
«гудвиллдердің» сатып алынған жұмыстық байланыстары жəне авторлық құқық түрінде жүреді.
ҰШЖ бойынша ұлттық байлықтың көлемі қандай ақпарат көздері негізінде есептеледі?
Ұлттық байлық мөлшерін анықтау үшін мағлұматтың қайнар көздері болып баланстық кестелер
саналады. Бұлар капиталмен байланысты операциялар туралы шот, қаржылық шот, активтер мен
пассивтер көлемдері арасындағы басқа өзгерістердің шоты, қайта бағалау шоттары деп аталады.
Олардың негізінде активтер мен пассивтер балансы өңделеді. Ұлттық байлықтың құрамдас элементтері
жыл басында немесе жыл аяғында активтер немесе пассивтер болып көрсетіледі.
3-кесте
1.
2.
Жыл аяғындағы активтер жəне пассивтер балансы
Активтер
Пассивтер
Қаржылық емес
Қаржылық
Қаржылық
Меншік капиталының таза құны
(1.1.+1.2.-2.1.)
Активтер мен пассивтер балансы көрсеткіші бойынша экономика секторының «меншік
капиталының таза құны» есептеледі. Қаржылық активтер мен қаржылық міндеттемелер ішкі экономика
секторлары арасында өзара өтеледі. Сонымен, ҰШЖ барлық экономика секторларының меншік
капиталының таза құнының жиынтығы еліміздің ұлттық байлығын немесе ұлттық капиталын құрайды.
Елдің ұлттық байлығы
қаржылық емес
капиталының таза
=
құны
Осы елдің резиденттерінің
Қалған елдердің немесе меншік
талаптарына
активтерінің құны
+ арналған
қаржылық таза
құн.
Таза құн - бұл меншік капиталының жинақталған тозу сомасын шегергендегі ағымдағы құн.
Қалған елдердің
осы елдің
осы елдің резиденттерінің
талаптарына
резиденттерінің
қалған əлемге арналған
арналған қаржылық
шетелдік қаржылық
шетелдік қаржылық
таза құн
= активтерінің кұны
- міндеттемелерінің
шетелдік құны
Қазақстандағы ұлттық байлыққа статистикалық есеп берулердің тəжірибесі қандай?
Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттігі ұлттық байлықты, бұрынғы (советтік,
Халық Шаруашылық Баланс) əдіс бойынша, қоғам еңбегімен жасалған, жинақталған материалдық
игіліктер ретінде санайды. ҚР-дың Ұлттық байлық элементтері экономикалық мақсатқа сəйкес мынадай
топтарға бөлінеді: негізгі капитал, материалдық емес активтер, тауар-материалдық қосалқы қорлар (жер
қойнауының құнын ескермей есептеу). Табиғи ресурстар есебі натуралды (физикалық) өлшем түрінде
өткізіледі, əлі күнге шейін ақшалай бағалау, яғни қаржылық емес материалдық активтерді өндіру жоқ.
Табиғи ресурстарды ақшалай бағалаудың жоқ болуы ұлттық байлықтың күн мөлшерінің толық
есептелмеуінің басты себебі болып табылады. Сондықтан ұлттық байлық бойынша статистиканың ең
маңызды міндеті халықаралық стандарттау əдістемесі бойынша ұлттық байлықты анықтап есептеу
болып табылады.
Ұлттық байлықтың реалды (физикалық) көлемінің динамикасын статистика қалай зерттейді?
Ағымдағы бағада жиналған мемлекеттің ұлттық байлығы материалдық, табиғи ресурстарға жыл
аяғында келген институционалдық бірліктердің ақша шығынын көрсетеді. Құрылымның үлес салмағы
жалпы қорытындыдағы ұлттық байлықтың құрамдас бөлігі ретінде есептеледі жəне ұлттық байлықтың
құрамын көрсетеді. Ұлттық байлықтың құрылымдық теңдігі базистік жəне есептеу кезеңдеріндегі өтіп
жатқан өзгерістерді көрсетеді. Ұлттық байлықтың динамикасының нақты көлемін суреттеу үшін тұрақты
бағада оның элементтерінің бағалануы қолданылады немесе индекс көмегімен қайта санау жүргізіледі,
индекстің көмегімен есептеледі:

37.

Iq =
∑P q
∑P q
0 1
0
0
∑
=
Pi qi
ip
∑P q
0
0
Мұндағы:
I q - ұлттық байлықтың физикалық көлемінің индексі;
∑P q
0 1
- есептеу кезеңіндегі тұрақты (базалық) бағада есептегенде, реалды (шартты) ұлттық
байлықтың көлемі;
∑ P q - базистік кезеңдегі ұлттық байлық;
∑ P q - есептік кезеңдегі ұлттық байлық;
0
0
i
i
i p - ұлттық байлықты құрайтын элементтердің жеке индекстері: негізгі капиталдың материалды
айналым қорының жəне т.б. түрлері.
Негізгі капиталдың бар болуы, күйі жəне қозғалысының статистикасы.
Негізгі капитал деген не ?Негізгі капиталдың құрамдас элементтері қандай?
Негізгі капитал (негізгі қаражатттар)- ол өндіріс процесінде жиі немесе үздіксіз пайдаланылатын,
пайдалану ұзақтығы бір жылдан жоғары жəне өз құнын дайын өнімге амортизация түрінде бөліп
сіңіретін қаржылық емес экономикалық активтер.Негізгі капитал материалдық жəне материалдық емес
болып бөлінеді.Олардың құрамы 1-кестеде көрсетілген.
Негізгі капиталды сыныптау
Негізгі капитал
1.Материалдық
2.Материалдық емес
1.1.Үйлер мен ғимараттар
2.1.Бұрғылау жəне геологиялық барлау жұмыстары
Олардың ішінде:
2.2.Электрондық есептеу машиналары жəне
-тұрғын үйлер
компьютерлік бағдарламалармен қамтамасыз ету
-басқа үйлер мен ғимараттар
2.3.Əдеби жəне көркем шығармалардың
1.2.Машиналар мен жабдықтар
түпнұсқалары (кино,видео,музыка,суреттер,т.б.)
Олардың ішінде
2.4.Ғылымды қажет ететін өнеркəсіптік
-көліктер
технологиялар
-басқа машиналар мен жабдықтар
1.3.Өнделетін биологиялық активтер
Олардын ішінде
-көп жылдық екпе ағаштар
-ересек жұмысшы жəне өнім беретін мал
-балық өсірушілік
-омарташылық, бал арасын өсіру жəне басқалар
Негізгікапиталдың əртүрлілігі өндірісте бірдей рөл атқармайды.Сондықтан негізгі капитал белсенлі
жəне белсенді емес болып бөлінеді.Негізгі капиталдың актив бөлігі еңбек өніміне тікелей əсер ететін
негізгі капиталды құрайды:машиналар,жабдықтар,құралдар,т.б.Негізгі капиталдың пассив бөлігіне
қалыпты ұйымдастыру жəне өндіріс процесін қамтамасыз ету шарттары қызметтерін іске асыратын
негізгі капитал түрлері жатады:үйлер,ғимараттар.
Негізгі капиталдың статистикалық міндеттері қандай?
1.Ақпаратты жинау жəне негізгі кпаиталдың көлемін анықтау;
2.Негізгі капиталдың құрылымы мен құрамын зерттеу;
3.Негізгі капиталды бағалау,қайта бағалау;
4.Негізгі капиталды пайдалануының жəне қозғалысының,күйінің,бар болуының статистикалық талдауы.
Статистикада негізгі капиталды мына белгілер бойынша топтастырады:
а)кəсіпорындардың меншігінің формасы;
ə)экономика саласы;
б)аймақ.
Негізгі капитал туралы статистикалық ақпараттың алғашқы көзі-баланс.Негізгі капитал баланысының
мазмұны неде?
Негізгі капиталдың статистикалық баланстары микроденгейдегі,макродеңгейдегі,толық бастапқы
жəне қалдықтық құнынан құралады.Макростатистикалық баланстың схемасы 2-кестеде көрсетілген.
2-кесте

38.

Негізгі капиталдың қалдықтық (баланстық) құны бойынша балансы
Баланс бабы
Экономика,барлығы
Соның ішінде салалар
бойынша,кəсіпорындардың меншікті
формалары бойынша
1.Жыл басындағы бар болуы
2.Жыл ішіндегі түскендердің
барлығы
Соның ішінде :
-іске қосылған (жаңа)
-күрделі жөндеу
-өзге себептерден (индекстеу)
3.Жыл ішіндегі істен
шыққанының,барлығы
Соның ішінде:
-жойылған(есептен
шығарылған)
-тозғаны
-өзге себептерден
(жоғалтылған)
4.Жыл аяғындағы бар болуы
5.Жыл бойындағы негізгі
капиталдың абсолюттік өсімі
6.Күрделі қаржы жұмсалымы
7.Аяқталмаған құрылыс :
а)жыл басына
ə)жыл аяғына
Толық күн бойынша негізгі капитал балансының осындай схемасы бар, бірақ құрамына мынадай
көрсеткіштер кірмейді:
а)есептелген амортизация сомалары;себебі, ол бастапқы құнын азайтады;
ə)күрделі жөндеуге кеткен шығындар; себебі, жыл аяғында негізгі капиталдың қалдықтық құнын көтеру
үшін жасалады.
Күрделі жөндеу көрсеткіштері мынаны сипаттайды:
1)негізгі капитал құнының артуы(қалдық кұн балансы бойынша);
2)күрделі жөндеуге жұмсалған ақшаларды игеру.
Баланстың мəліметтері боынша жыл басы мен жыл аяғына арналған негізгі капиталдың қатысуы
арасындағы тəуелділік келесідей:
НКж.а.=НКж.б +Т-Ш .
мұндағы: НКж.а.-жыл аяғындағы негізгі капиталдың толық құны;
НКж.б. – жыл басындағы негізгі капиталдың толық құны;
Т- барлық бап бойынша жыл бойындағы негізгі капиталдың келіп түскен құны;
Ш-барлық себептер бойынша жыл бойындағы негізгі капиталдың істен шыққан жəне тозған құны.
Негізгі капиталды бағалау əдістері қандай?
1.Бастапқы (алғашқы) Құн (БҚ)-бұл негізгі құрал-жабдықтарды құру немесе сатып алу үшін нақты
жұмсалған шығындар құны, оған төленген орны толмайтын салықтар мен алымдар қосылады, сондай-ақ
жеткізуге,құрастыруға,орнатуға,іске косуға жіберілген шығындар жəне өз міндетіне сай пайдалану үшін
негізгі құрал-жабдықтарды жұмыс жағдайына келтіруге тікелей байланысты кез келген басқа шығындар.
2.Ағымдағы құн (АҚ)- бұл негізгі қаражаттардың қолданыстағы нарықтық бағасы бойынша құны.
3.Баланстық құн (немесе қалдық құн,(ҚҚ))-ол негізгі қаражаттардың жинақталған тозу сомасын
шегергендегі бастапқы құн.Амортизация (А) “amortizatio” деген латын сөзінен аударғанда, өтеу дегенді
білдіреді,онда ҚҚ=БҚ-А
Негізгі капиталдың тозу түрлері қандай?
Тозудың екі түрі :
1.Физикалық –негізгі капиталдың материалдық тозуы,табиғи өзіндік белгінің біртіндеп жоғалуы жəне
құн нəтижесінің қолданылунсыз жəне қозғалыссыз табиғи күштің ықпалы немесе берекесіздік
ықпалы.Физикалық тозудың түрлері бар:
а)белгілі пеиодта(мерзімде) есептелген
ə)негізгі капиталдың басында істелген жұмыстың тозу жиынтығы.
2.Моральдық-негізгі капитал құнының төмендеу нəтижесінде, негізгі капиталдың қайта өндірісінің
арзандатылуы нəтижесінде оның жаңа,кемелденген түрін шығару.Моральдық тозудың келесі түрлері бар:

39.

а)негізгі капиталдың құнсыздануы, себебі ұқсас жабдықтар аз шығынмен өндіріледі жəне арзан
болады;
ə) ғылыми-техникалық прогрестің нəтижесінде қазіргі деңгейге сай өндіруші жабдықтар
шығару.Жабдықтардың моральдық тозуы күрделі қаржы жұмсалымының үлесін көбейтудің əсер етуі
есебінен жаңартылып тұруы керек.
4.Қалпына келтіру құны (ҚКҚ)-ол ғылыми-техникалық прогресс пен бағалардың жаңа шартының
есептері бойынша негізгі капиталды қайта бағалау негізінде анықталады.Бағаның өзгеру тəуелдігіне
байланысты қалпына келтіру құны бастапқы құннан үлкен немесе кіші болуы мүмкін, демек: ҚКҚ=БҚ х
Iр
мұнда, I p-негізгі кпитал элементтерінің баға индексі.
5.Жойылу құны (ЖҚ) сынған металломды өткізу бағасы бойынша анықталады, бұл-негізгі
капиталдың тозуына жəне істен шығуына байланысты жойылғаннан кейінгі өткізуден алынған түсім.Осы
негізгі капитал құнының бөлігіне амортизациялық аударым өндірілмейді.
Негізгі капитал күйінің көрсеткіштіріне жататындар:тозудың жарамды коэффициенттері.Олар жыл
басы мен жыл аяғына моменттік көрсеткіштер сияқты есептеледі.
Негізгі капитал тозуының коэффициенттері:
Кmoз.ж.б.=
Т
Ж .Б .
немесе
БК Ж . Б .
К moз.ж.а.=
Т
Ж . А.
БК Ж . А.
Мұндағы: К moз.ж.б., К moз.ж.а.-сйкесінше жыл басы мен жыл фяғындағы тозудың коэффициенттері;
Тоз ж.б., Тоз ж.а.-жыл басы мен жыл аяғындағы тозудың сомалары.
Негізгі капиталды жарамды коэффициенттері:
Кж.ж.б.=
Кж.ж.а.=
КК
БК
КК
Ж .Б .
.=
Ж .Б .
Ж . А.
БК Ж . А.
БК − Т
БК
Ж .Б .
Ж .Б .
.=1- Кт.ж.б ,
Б. Ж .
.=
БК
Ж . А.
− Т Ж . А.
БК Ж . А.
.=1- Кт.ж.а .
Мұндағы: Кж.ж.б; Кж.ж.а-жыл басы мен жыл аяғындағы жарамды коэффиценттер,
К.ж.б,Кж.а-жыл басы мен жыл аяғындағы қалдық күн,
БКж.б,БКж.а.-жыл басы мен жыл аяғындағы негізгі капиталдың бастапқы құны.
Негізгі капитал қозғалысын қандай көрсеткіштер сипаттайды жəне олар қалай есептеледі?
Негізгі капитал қозғалыстарының көрсеткіштеріне жататындар:
Істен шығу,жою,түсу жəне жанарту коэффициенттері мерзімге арналған негізгі капиталдың қайта
өндірісінің кеңейтілуін көрсетеді.
Негізгі капиталдың жою коэффициенті (Кжою) :
Кжою=
Жойыл.
БК Ж . Б .
Мұндағы:жойыл.-кезең бойынша (бір мезгілде) жойылған негізгі капиталдың сомасы.
Негізгі капиталдың істен шыққан коэффициенті (Кш):
Кш=
Ш
БК Ж .Б .
Мұндағы: Ш-кезең бойынша барлық бағыттар мен істен шыққан негізгі капиталдың сомасы.
Негізгі капиталдың түсу коэффициенті (Кm)
Кm=
Т
БК Ж . А.
Мұндағы:Т-кезең бойынша жанартылған негізгі капиталдың сомасы;
Негізгі капиталдың жаңарту коэффициенті(Кжаңарту)
Кжаңарту =
Жанарт
БК Ж . А.
Мұндағы: жаңарт.-кезең бойынша жаңартылған негізгі капиталдың сомасы.
Негізгі капиталдың жаңарту көрсеткішінің мазмұны неде?
Негізгі капиталдың жаңарту коэффициенті мынаны сипаттайды:

40.

а) негізгі капиталдың өсу көлемі;
ə)жаңа негізгі капиталдар құру үшін күрделі қаржы жұмсауға бағытталған қаражаттың азаюы.
Айтылған көрсеткіштердің талдаудағы əлеуметтік-экономикалық мəнің анықтау керек:
К ЖОЮ
Жойыл Жанарт
Жойыл
=
.:
=
×
К ЖАНАРТУ БК Ж .Б .
БК Ж . А.
Жанарт
Арақатнасы:
БК
ЖБ
Ж . А.
Ж .Б .
Жойыл
-бұл негізгі капиталдың жаңарту интенсивтілігінің коэффициенті,ол жаңа
Жанарт
еңгізілген негізгі капиталдың жойылған үлесінің орнына келуін сипаттайды.Осы коэффициенттің өсуі
негізгі капиталдың ауысу интенсивтілігінің төмендеуіне алып келеді жəне керісінше.Арақатынасы:
БК
Ж.А
БК Ж . Б .
бір жылға (периодтағы) арналған негізгі капиталдың динамикасын көрсетеді.
Амортизациялық аударымдар негізгі капиталдың ішінара қалпына келтірілуін қамтамасыз ету керек,
ол жөндеу жұмыстарын жаңғыртудың капиталдық кірісінде жүзеге асырылады.Өнімді өткізуіне қарай
амортизациялық аударымдар амортизациялық қорда қорланады.Амортизациялық қорда тағайындау-істен
шыққан негізгі капиталдың толқ қалпына келтірілуін қамтамасыз ету.
Амортизация көрсеткіштері қалай белгіленеді?
Амортизациялық аударымдар өнімінің өзіндік құнына жатады.
1.Амортизациялық аударымдардың (А) жылдық сомасы:
а)егер жөндеу жұмыстарын жаңғыртулар болмаса,онда
А=
БК − Ж
t
Мұндағы: t –негізгі капиталдың кызметінің нормативті мерзімі;
ə)егер жөндеу жұмыстарын жаңғыртулар болса,онда
А=
БК + ЖЖК + ЖШ − ЖЖ
t
Мұндағы: ЖЖҚ-жөндеу жұмыстарының құны,
ЖЖШ-жаңғыртуларға жұмсалған шығындар.
2.Амортизацияның жылдық нормасы (Na,%)
Na=
А × 100
немесе
ККК
Na=
А × 100
;
БК
3.Амортизацияның жалпы сомасы ∑ А = бастапқы күн-капиталды жөндеу жұмыстарының құны +
жаңғырту шығындары-жойылған құн,
∑ А =БҚ+ЖЖҚ+ЖШ-Ж, яғни БҚ=∑ А- ЖЖҚЖШ+Ж.
ҰШЖ бойынша негізгі капиталдың тұтынылуы (НКТ)-есептік кезеңге арналған өндірісте
пайдаланылатын негізгі капиталдың физикалық жəне моральдық тозуы немесе кездейсоқ зақымдануы
нəтижесінде құнының азаюы.Негізгі капиталды тұтынуға кіретіндер:
-берілген кезеңде тозу нəтижесінде тұтынылған негізгі капитал құнының бір бөлігі (амортизациялық
аударымдар түрінде);
-жойылған негізгі капиталы амортизацияланып бітпеген минус құнды металлом жəне басқа да
материалдардың құндылықтары;
-сақтандыруға мүмкін болатың негізгі капиталдың жоғалуы нəтижесіндегі зиян мөлшері таза
сақтандыру төлемдерінің сомасына тең болады.
Негізгі капиталдың бар болуының көрсетккіштері қаңдай?
Негізгі капитал- бұл моменттік (сəттік) көрсеткіш.Сондықтан негізгі капиталдың қолда бар болу
көрсеткіштері:
1.Ай, жыл басына негізгі капиталдың құны (НКж.б.)
2.Ай, жыл аяғына негізгі капиталдың құны (НКж.а.)
3.Периодтағы (жылдық )негізгі капиталдың орташа құнының бар болу (НК) себебі, олардың түсімі
мен шығынына байланысты есепті кезең ішшінде негізгі капиталдың қозғалыстары жүреді.
Статистика негізгі капиталдың орташа жылдық құнын не үшін қолданады?
Орташа жылдық көрсеткіштің мөні мынада:

41.

1.Амортизацияның сомасын анықтауға қолданылады;
2.Негізгі капиталдың пайдаланылу көрсеткіштерін анықтауға қолданылады.“Орташа шаманың”
формулалары 2.3.тақырыпта бекітілген.
Негізгі капиталдың кеңейтілген ұдайы өндірісі негізгі капиталдың ұдайы өндірісінің капитал
салымы ретінде қамтамасыз етіледі.Капитал салымы-жаңарту үшін, сонымен қатар кеңейтуге, негізгі
капиталды техникалық жабдықтармен қайта қамтамасыз етуге арналған шығындар.
Кеңейтілген ұдайы өндірістің көрсеткіштері:
1)Негізгі капиталдың жаңару жəне істен шығы сомалары;
2)Негізгі капиталдың жаңару жəне істен шығу коэффициенттері;
3)Кеңейтілген ұдайы өндірістің көлемі- негізгі капиталдың абсолютті өсімі;
4)Күрделі қаржы жұмсалымының көлемі жəне құрылымы;
5)Жаңа негізгі капиталдың іске қосылуы;
6)Кеңейтілген
кеңейтілген ұдайы өндірістің көлемі ×100
ұдайы өндірістің = ____________________________________
үлесі(%).
ұдайы өндірістің жылдық көлемі
Негізгі капиталдың жаңару көрсеткіштерінің мəні неде?
Негізгі капиталдың жаңару көрсеткіштері мынаны спматтайды:
1)Негізгі капиталды өсу көлемін.
2)Жаңа негізгі капиталдар құру үшін күрделі қаржы жұмсауға бағытталған қаражаттың азаюын.
Айналым капитал статистикасы.
1.1.Айналым капиталы (айналым құралдары, ағымдағы активтер) бұл – бір жыл ішінде, не болмаса бір
өндірістік циклдың ішінде айналымға қатыса алатын кəсіпорындардың ақша қорлары жəне басқалай
активтер. Айналым капиталының негізгі сипаттамасы болып, оның көлемі, құрамы, құрастырылу көздері
ликвидттілік табылады. Айналым капиталының көлемімынаған байланысты: өндірістік циклдың
қажеттілігі,уақытында жеткізіп беру, есептеудегі тəртіп, оның жүйесінің дамуы жəне басқа да факторлар.
Айналым капиталының құрамы 8.2. суретінде көрсетілген, кəсіпорынның айналым капиталы өндірістің
үздіксіз үрдісін жəне өнімді өндіруді қамтамасыз ету мақсатымен айналым қорына жəне айналым
өндірістік қорына айналады.
Экономикалық айналымның үрдісінің орнына байланысты айналым капиталы топтарға бөлінеді:
- өндірістегі айналым құралдары
- айналымдағы айналым құралдары
Өндірістегі айналым қорларына:
- өндірісқорлар түріндегі еңбек құралдары (шикізат, негізгі жəне көмекші материалдары,
отын);
- өсіруге арналған жануарлар;
- өңдеуге керек қосалқы бөлшектер;
- аяқталмаған өнім (аяқталмаған өндіріс жəне жартылай фабрикаттар)
- келер шақтың шығындары (берілген уақыт аралағындағы шығындар) Олар өндірістің
шығындарына жатқызылып, өнімнің өзіндік құнын құрайды.
- аз құндылықтығы жəне тез тозатын өнімдер;
- арнайы құралдар;
- арнайы киімдер мен аяқ киімдер жəне жылдан кем емес қызмет ету мерзімі бар басқалай
құралдар;
Айналымдағы айналым құралдары – бұл өткізу үшін дайын өнімнің қорына салынған не айналым
құралдары жəне қайта сату үшін арналған тауарлар, ақшалай құралдары (кассадағы ақша) банк
шотындағы ақша қолданылмаған акредетив қалдықтары, ақша аударымдары, əртүрлі аяқталмаған
есептеулер (дебиторлық қарыз), басқалай активтер. Айналым шеңберінің үрдісіндегі айналым
құралының бір бөлігі өндірістік қор ретінде өндіріске қатысса, екінші бөлігі бұдан дайын өнім түрінде
шығады, үшінші бөлігінде өнімді өткізу қорытындысы ретінде ақшалай форманы иеленеді. Егер
өткізілген өнім үшін төлемдер келіп түсетін болса онда айналым аяқталған болып есептеледі.Бір
кəсіпорынмен сатылған тауарлар үшін екінші бір кəсіпорынға тауарды жеткізіп беру мен сатып
алушылардың төлемдері бойынша байланыс үзілісі қалыптасады. Жеткізілген тауарлар бойынша пайда
болған қарыз сатушы кəсіпорынның дебиторлық қарызының көп бөлігін құрайды. Дебиторлық қарызға
тауарлар бойынша тапсырыс берушілер мен сатып алушылардың қарызын, жұмыс пен қызмет көрсету
бойынша қарызын құрайды, сатып алынған вексельді құрайды: басқалай дебитормен қарызды, яғни
оларға қаржы жəне салық органдары алдындағы қарызды кірістіреді ұйымның өзі жұмысшыларына
берілген несиелер мен қарыздар, жəне т.басқаларды құрайды.
Айналым капитал құру көздері бойынша: өзіндік капитал жəне қарызға алынған капитал болып 2
– ге бөлінеді.
Өзіндік капиталдың құрылым көздері:

42.

Кəсіпорынның жарғылық капитал қоры бұл капитал алғашқы жылдың шығындарын жəне тауарлы
материалдар кəсіпорынның құндылықтардың минималды қорын құру үшін арналған пайда жəне тұрақты
пассивтер яғни мысалы өз жұмысшылардың алдында еңбекақы бойынша минималды қарыз, ол өз
кезегінде жалақыны есептеу күні мен оны қолға беру арасында пайда болады.
Қарыз құралдарының құрылу көздері:
Бұл банктің қысқы мерзімді несиесі, жеткізушілер алдындағы кредиторлық қарыз жəне басқа да
есептеулер алдындағы кредиторлық қарыз.Қарыз құралдары мерзімді шығынды қаржылар үшін жəне
дайын өнімге деген жағдайдағы сұранысын жəне т.б. қаржыландыру үшін уақытша қажеттілігі үшін
қолданылады. Кредиторлық қарыз мынадай қарыз түрінен тұрады. Жеткізілген материалдық
құндылықтар бойынша жеткізушілер мен мердігерлердің алдындағы қарыз, орындалған жұмысшылары
мен көрсетілген қызметтері алдындағы қарыз. Мемлекеттік əлеуметтік сақтандыруға кететін аударымдар
бойынша қарыз, ұйымның жұмысшыларына медициналық жəне зейнетақы аударымдары бойынша қарыз,
бюджеттік жəне бюджеттік емес қорларға қарыз жəне т.б.
Инвестиция статистикасы
Ұлттық байлықты қайта өндіру инвестиция есебінен жүзеге асады. Инвестициялар – бұл табыс
алу, не əлеуметтік тиімділікке жету мақсатында мемлекет ішінде жəне шетелде құрылыс пен қаржылық
емес активтерге салынатын (жұмсалатын) ақшалай капитал.
Инвестиция статистикасының міндеттері:
1. мəліметтер жинау, жалпы инвестиция мөлшерін анықтау;
2. Инвестицияның динамикасын, құрылымын, құрамын статистикалық зерттеу;
3. Инвестицияны пайдалану мен игерудің статистикалық талдауы.
Инвестициялар қандай қардылық емес активтердің түрлеріне салынанды?
Ақшалай капитал келесідей қаржылық емес активтерге инвестиция ретінде салынады:
1. негізгі капиталға – үйлер, ғимараттар, машиналр, құрал-жабдықтар, мал, екпе ағаштары,
пайдалықазбаларды барлау, компьютерлік бағдарламалармен қамту, əдеби жəне көркем шығармалардың
түпнұсқалары, жаңа мəлімет, арнайы білімдер;
2. материалдық айналым қарадатының қорын толтыруға өндірілген қорлар, аяқталмаған
өндіріс, дайын өнім, қайта сатуға арналған тауарлар;
3. құндылықтарға – қымбат тастар, қымбат металдар, өнер бұйымдары, коллекциялар,
зергерлік бұйымдар;
4. өндірілмеген материалдық активтерді иемденуге – жер учаскілері, жер қойнауы учаскелері,
дерді пайдаланудың басқа да объектілері;
5. өндірілмегшен материалдық емес активтерге – патенттер, лицензиялар, авторлық құқықтар,
сауда маркалары, тауар белгілері жəне т.б.
Құрылысқа салынатынинвестиция – экономикның жаңа негізгі қорларын құруға, сондай-ақ
қолданыстағы қорларды кеңейтуге, қайта құруға жəне техникамен қайта жарақтандыруға жұмсалған
ақшалай шығындар.
Статистика инвестициясының құрылымы мен құрамын сыныптаулардың келесі белгілері
бойынша зерттейді:
А. Негізгі капиталды қайта өндіру бағытына тəуелді шығын түріне қарай:
1. Жаңа құрылыс;
2. Техникалық қайта жарақтану жəне жұмыс істеп тұрған кəсіпорынды қайта құру;
3. Істеп тұрған кəсіпорынды ұлғайту;
4. Істеп тұрған қуатты ұстап тұру.
В. Негізгі капиталды құру жəне жетілдіру үшін жұмыс пен шығын түріне байланысты
инвестицияларлдың технологиялық құрылымына қарай:
1. Құрылыс-монтаж жұмыстары;
2. Жабдықтар, құрал-саймандарды сатып алу;
3. Басқа шығындар (жобалау-іздену жұмыстары, мал сатып алу жəне т.б.).
С. Кəсіпорындардың ұйымдардың меншік формаларына қарй:
1. мемлекеттік;
2. Жеке;
3. Шетелдік.
Д. Қаржыландыру көздеріне қарай:
1. Кəсіпорындар мен ұйымдардың жеке қаражаттары;
2. Бюджеттік қаражаттар;
3. Шетелдік инвестициялар.
Е. Салынып жатқан объектілердің экономикалық қызметінің түрлеріне қарай (қосымша4).
Ғ. ҚР-дың аймақтары бойынша.
Инвестицияны пайдалану мен игеру қандай көрсеткіштермен сипатталады?
Инвестицияны пайдалану жəне игеру көрсеткіштері:

43.

1. инвестицияны игеру дəрежесі =негізгі капиталды іске қосу/негізгі капиталға салынған
инвестиция
2. негізгі капиталды іске қосу көрсеткішіне:
- есепті кезеңде құрылысы аяқталған жəне іске қосылған кəсіпорындар, үйлер, ғимараттар құны;
- іске қосылған жабдықтар, машиналар, көлік құрал-жабдығының барлық түрлерінің құны;
- негізгі капитал құрал-жабдықтарының есебіне жатқызылатын аспаптардың жəне басқа
заттардың құны;
- жерді суару жəне құрғату жұмыстарының құны;
- көп жылдық екпе ағаштар құны;
- бұрынғылауы аяқталған жəне іске қосылған мұнай, газ пайдалану ұңғымаларының құны;
- жерді жақсарту жөніндегі күрделі қаржы шығындары мен негізгі капитал құралжабдықтарының құнын көбейтуге байланысты басқа да шығындар қосылады.
3. Мердігердік жұмыс көлемінің құрылысқа салынған инвестицияға ара қатынасы.
Тақырып: Шығындар жəне аралық тұтыну статистикасы.
Дəрістің мазмұны: Шығындар жəне аралық тұтынудың
құрамы,
түсінігі.
Шығындарды статистикалық зерттеудің теориялық негізі ретінде өндіріс жəне айналыс
шығындары туралы экономикалық ілім қызмет етеді. Кəсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің
практикалық іс-əрекетінде өндіріс жəне айналыс шығындары өзіндік құн жəне шығын формаларына ие
болады. Өнімді өндіруге жəне өткізуге кеткен шығындарды анықтауға арналған ақпарат көздері:
ұйымның, мекеменің бухгалтерлік жəне статистикалық есеп берулері.
Шығын жəне аралық тұтыну статистикасының міндеттері:
1.
Кəсіпорындарда, экономика салаларында жəне тұтас экономикада өнімді өндіру мен
өткізуге кеткен шығындар сомасын анықтау;
2.
Кəсіпорындарда, ұйымдарда өнімнің өзіндік құнын есептеу;
3.
Шығынның элементтері, кəсіпорынның меншік формасы, экономика салалары,
экономика секторы бойынша шығынның құрамы мен құрылымын зерттеу;
4.
Өнімді өндіру мен өткізуге кеткен шығындар динамикасын талдау;
5.
Топтастыру, индекстер, корреляция теориясының көмегімен өнімнің өзіндік құнына
əсер етуші факторларды статистикалық зерттеу.
Өнім өндірісінің шығындары өнеркəсіп, құрылыс, ауыл шаруашылығы, орман жəне балық
шаруашылығы сияқты іс-əрекеттердің негізгі түрлері бойынша кəсіпорындардың барлық өндіріс
көлеміне қатысты шығындарының толық мөлшерін қамтиды. Экономиканың бұл салаларында жасалған
өнім тұтынушыға тиісті көлемде жəне ассортиментте, өзінің тұтыну қасиеті сақталған күйінде жеткізілуі
тиіс. Айналыс сферасында шығындар өнімдердің орнын ауыстыру, оларды сақтау, өндіру жұмысын
аяқтау, өнімдерді қаптау, орау, буып-түю, тұтынушыға жіберу есебінен көбейеді.
Өнімді өндіру мен өткізуге кеткен шығындардың жалпы сомасына шығындардың қандай түрлері
жатады?
Статистика өнімді өндіру мен өткізуге кеткен шығындардың көлемін (сомасын) келесі
элементтермен анықтайды:
1. Материалдық шығындар, барлығы.
Соның ішінде:
- шикізаттар жəне негізгі материалдар;
- жартылай фабрикаттар, сатып алу бұйымдары;
- көмекші материалдар (отын, энергия, табиғи шикізаттарды пайдалану үшін төлемақы);
- басқа ұйымдар орындаған өндірістік сипатта көрсетілген жұмыстар мен қызметтер үшін
төлемақы (құрылымдық сипаттағы жүктерді тасымалдау, күрделі жəне ағымдағы жөндеу);
- материалдық құндылықтардың жетіспеушілігінен жəне бұзылуынан болған шығындар;
- басқа да шығындар;
2. Негізгі капиталдың тозуы;
3. Материалдық емес активтердің амортизациясы;
4. Басқа да шығындар, барлығы.
Соның ішінде:
- іс-сапарға кеткен шығындар;
- жалгерлік төлемдер;
- кен өндіруші салалардың дайындық жұмыстарына жұмсалған шығындар;
- өкілдік шығындар;
- банктік несиелер бойынша проценттер;
- міндетті сақтандыру төлемдері;
- салықтық төлемдер;

44.

-
бюджеттен тыс қорларға аудармалар (зейнетақы, жұмысбастылық, медициналық
сақтандырудан басқа сақтандырулар);
- коммуналдық шаруашылық, банк, консультациялық, ақпараттық, аудиторлық ұйымдар, өрт
сөндіру бөлімі, тұрмыстық қызмет көрсету, соттық, нотариалдық мекемелер, жолаушылар
көлігі, байланыс жəне т.б. қызметтерге төлемдер, сондай-ақ маркетинг жəне жарнама бойынша
төлемдер;
5. Еңбек төлеміне төленген шығындар, барлығы.
Соның ішінде:
- тізімдік жəне тізімдік емес құрамның жалақысы;
- əлеуметтік сақтандыруға аударымдар;
- кəсіпорын қаражатының есебінен жұмысшыларға əлеуметтік жəрдемақы.
Өнімнің өзіндік құны өнімнің белгілі бір көлемін өндіру процесінде табиғи ресурстарды,
шикізатты, материалдарды отын, энергия, негізгі капиталл, еңбек ресурстарын пайдаланумен
байланысты ақшалай шығындардан құралады.
Тақырып: Қоғамның əлеуметтік-экономикалық даму жағдайларын статистикалық
талдау.
Дəрістің мазмұны: 1.Халықтың саны мен құрамы статистикасы.
2.Халықтың табиғи қозғалысы мен миграциясы статистикасы.
3.Халықтың жұмыспен қамтылу статистикасы.
1.Халық саны жəне қүрамының статистикасы
Халық - берілген аумақта тұратын адамдар. Халық статистикасының бақылау объектісіне тұтас
халық жəне оның жеке белгілі топтары (жұмысбасты, жұмыссыз, еңбекке жарамды, қалалық, ауылдық
ерлер жəне əйелдер, т.б.) жатады. Бақылау бірлігі - адам, отбасы жəне үй шаруашылығы. Халық санына
есеп жүргізу барысында белгілі уақыт кезіндегі жағдайы (күйі) бойынша халық саны ескеріледі.
Еңбекке жарамдылық белгісіне қарай халықтың тағы басқа категориялары бар: еңбек жасындағы
халық саны, еңбек жасындағы еңбекке қабілетті халық саны, еңбек ресурстары.
Еңбекке жарамды жастағы (тұрғындар) халық саны, ҚР еңбек заңына сəйкес, ой қабілеттілігімен
жəне күшімен еңбекке жарамды (ерлер жасының шегі - 16-63, əйелдер - 16-58 жас) халықтың бөлігі
болып есептеледі.
Халық жəне еңбек статистикасы қандай міндеттерді іерттейді?
Халық жəне еңбек статистикасының міндеттері:
- Қазақстан Республикасындағы халық саны туралы ақпараттарды жинау;
- халықтың құрамын төмендегі белгілері бойынша зерттеу: жыныс, жас, ұлт, аймақ, отбасы жағдайы,
қызметтің түрі, күнкөріс көзі жəне т.б.;
- халықтың табиғи қозғалысын зерттеу;
- халықтың миграциялық қозғалысын зерттеу;
- еңбек нарығын, халықтың жұмысбастылығын (жұмыс пен қамтылу) жəне жұмыссыздығын зерттеу;
- халық санын болжау.
Халық туралы қандай ақпарат көздері бар?
Халық санағы – критикалық сəт кезіндегі күй бойынша Қазақстан Республикасындағы əр азаматты
сипаттайтын демографиялық жəне əлеуметтік мəліметтерді жинау процессі (1990ж. ақпанның 24-інен 25іне қараған түні, сағат 00:00. бойынша). Халық санағы əр он жыл сайын жүргізіледі. Қазақстан
аумағында 1959,1970,1989,1999 жж. болған.
1. Халық туралы халық санақтары арасындағы ағымдағы есеп:
- азаматтық күй актысы – қалпындағы жазбалар – халықтың табиғи қозғалысы түрдегі
(туу, өлу, некеге тұру, ажырасу) перзентханада, загстерде, ауылдық кеңестегі халық есебі;
- миграциялық (көшіп - қону) процестер – келу парағына тіркелетін статистикалық есеп
талоны, ішкі істер органдарының жəне паспорт рұқсатнама қызметінің мəліметі.
2. Ішінара зерттеу халық санақтары арасында жүргізіледі. Оның мақсаты – Қазақстан
Республикасындағы жəне оның жекелей аумақтарындағы халықтың əлеуметтік – экономикалық құрамы
туралы қосымша мəліметтерді жинау.
3. Кəсіпорындардың еңбек туралы статистикалық есеп берулері жұмыс істейтін халықтың еңбек
қызметтерін сипаттайды.
1999 ж. халық санағының ерекшелігі – бақылау объектісінің үй шаруашылығы болуында. Үй
шаруашылығының отбасынан айырмашылықтары:
- туысқан болуы міндетті емес жəне бірге тұратын адамдардың жалпы шаруашылықты бірге
жүргізуі;
- үй шаруашылығының өзін материалдық қамтамасыз ететін бір адамнан тұру мүмкіндігі.
Халық санағын өткізген кезде халықтың қандай категориялары тіркеледі?
Халықтың санағы келесі категориялармен тіркеледі: тұрақты, нақты, халық жəне олармен тығыз
байланыстағы уақытша келгендер жəне уақытша кеткендер.

45.

1. Тұрақты халық (ТХ) – берілген аймақта (1 жыл не одан көп), санақтың критикалық сəтінде қай жерде
тұрғанына тəуелсіз берілген тұрғылықты аймақта тұрақты өмір сүретін адамдар тəуелсіз берілген
тұрғылықты аймақта тұрақты өмір сүретін адамдар (уақытша кеткендер, сондай-ак, тұратын уақытына
қарамай, тұрақты жұмысқа немесе оқуға келген адамдар). Əскерге шақырылған, тұтқынға алынған
адамдар тұрғылықты жерлерде есепке алынбайды, олардың өз есебі болады.
2. Нақты
халық
(НХ)
тұрақты
өмір
сүру
орнына
қарамай,
аймақта
тұрып
жатқан
адамдар.
Бұлар
белгілі
бір
сəтте
есепке
алынбайтын
жерге
кеткендер,
яғни
түнгі
кезектегі
жұмыста
болғандар,
туристік
сапармен
басқа
мемлекетке
кеткендер,
басқа пəтерде түнегендер (бірақ осы пункт аумағында).
3. Уақытша
кеткендер
(УКетк.)
уақытша
(1
жыл
не
одан
аз)
берілген
тұрғылықты
аймақтан
кеткен
тұрақты
халық.
Ауруханада,
перзентханаларда
болған
адамдар
тұрақты,
сондайак уақытша кеткендер болып есептеледі.
4. Уақытша
келгендер
(УКелг.)
уақытша
(бір
жыл
не
одан
аз)
берілген
тұрғылықты
аймақта
тұрып
жатқан
нақты
адамдар.
Тұрақты жəне нақты халықтың саны арасында мынадай өзара байланыс бар:
ТХ=НХ-УКелг.+УКетк.
НХ=ТХ+УКелг.+УКетк.
2.4.1, 2.4.2, 2.4.3 есептерін баланстық кестеде келесі түрде орындау қолайлы:
Көрсеткіш
ТХ
УКелг
УКет
1
2
3
4
НХ
5
Бұл кесте бухгалтерияның екі жақты жазба принципі бойынша операцияларды толтыру
дұрыстығын тексеруге, баланстық тəсіл көмегімен барлық көрсеткіштер арасындағы баланстық байланысты
орнатуға жəне нəтижені есептеуге мүмкіндік береді. Мысалға, халық санағын жүргізудің критикалық
сəтінде мыналар тіркелген:
Алматы қаласының тұрғыны Түреханов А.Ж. Түркияға 3 аптаға туристік сапарға кетті;
Сонда есепші мынадай жазба жүргізуі керек: Түреханов А.Ж. - нақты жəне тұрақты
тұрғын (себебі,санақ тек Қазақстан Республикасы аумағын қамтиды);
2..Халық қозғалысының статистикасы.
Туу жəне өлу процестерінің əсер етуі есебінен халық санының өзгеруі табиғи қозғалыс деп
аталады.Қазақстан Республикасына,Қазақстан Республикасыннан жəне аймақтар ішіндетұрақты
мекендеуге келгендер жəне шетелге тұрақты мекендеуге кеткендер халықтың миграциялық
қозғалысы деп аталады.Халықтың жалпы қосындысы табиғи миграциялық қозғалыста туындайды.
Халық қозғалысының абсолютті көрсеткіштері.
1. Nтуылған балалар саны
2. M өлгендер саны
3. m ағымдағы жылда 1 жасқа толмай шетініп кеткен сəбилердің саны
4. ▲=N-M –халықтың табиғи өоімі
5. H- некеге тұру саны
6. A- ажырасу саны
7. B-Қазақстан республикасының,аймақтарынан кеткендер саны.
8. P-Қазақстан республикасын,аймақтарына келгендер саны.
9. P-B –халықтың миграциялық айналымы.
10. P+B
халықтың жалпы өсімі.
11S –жыл басындағы халық саны
12S –жыл сонындағы халық саны
Халық көрсеткішіна қатысты көрсеткіштер
Халық құрылымы үлес салмағының көрсеткіштері.Халықтың саны мен онын құрамы көрнекті
етіп көрсету үшін график жас жыныстық пирамида түрінде бейнеленеді:тігінен халықтың жас
аралықтары,ал көлденен əр жастағы аламдардың саны немесе үлесі,осьтің сол жағында
ерлер,он жағында əйелдер көрсетіледі.
Корлинация коэфиценті халықтың жеке категорияларынын өзара қарым қатынасы.
Халықтың табиғи жəне миграциялық қозғалысының коэфиценттері.
Халықтың миграциялық жəне табиғи қозғаысының коэфиценттерін қозғалысының
есептеулегі жалпылама əдіснеде.

46.

Олар интенсифтіліктің қатысты мəндері ретінде қарастырылады.Демографиялық процесс
кезіндегі белгілі бір қатынаста белгіленеді жəне промильмен көрсетіледі.Бұл көрсеткіштерді
есептеу əдісіндегі орташақтығы белгілі лемографиялық процестің халықтың орташа санына
қатынасы ретінде анықталады.Сонымен барлық есептеленетін коэффициенттер арнайы
коэфиценттер деп аталалды.Арнай жəне жастық туу өлу некегк тұру ажырасу коэфициенттері
Покровскиидің өміршенді коэфициенті миграцияның тиімдлік коэфициенттері ерекше
жағдайға жатады.
1. Жастық тууу коэфициенті əйелдердің белгілі жас тобына туылған балалар санының
осы жас аралығындағы əйелдердің орташа санына қатынасына тең болады,
2. Нəрестелердің шетінеу коэфициенті деп бір жасқа толмаған сəбилердің шетінеп
кеткен дəрежесін көрсететін шаманы айтады.
3. Жастық бөлу коэфициенттері анықталған жас т обындағы өлгендер санынын осы
жастағы халықтың орташа санына қатынасына тең.
4. Жалпы коэфициенттің кемшілігі:формуланын бөлімінде неке жасындағылар саны
емес барлық халық саны алынады.Ал арнайы коэфициент қолдану арқылы бұл
коэфициент тек кемшілік жойылады,яғни некеліліктің арнайы коэфицнттінің
есептегенде формуланын бөлімінде неке жасындағылардың орташа саны болады.
5. Некелік жəне ажырасушылық коэфициенттері ерлер мен əйелдер үшін жеке бөлек жас
тобы аралықтарында есептеленеді.
Халықтың жалпы жəне миграциялық қозғалысының коэфициенттері.Халықтың жалпы
миграциялық өсім,берілген тұрғылықты жерден көшіп кеткен адамдар саныеның
айырмасы мен анықталады.
Халықтың ұдайы өсіп өнуінің абсолюттік көрсеткіштері.
1. Еңбеккке жарамды халықтың табиғи толықтырма саны он алты жасқа жеткен халық
саны.
2. Еңбекке жарамдылықтан табиғи шыққан халық саны зейнеткерлік жасына жеткен
адамдар саны,еңбекке жарамды жастағы өлгендер саны,еңбеккке жарамды жаста
мүгелекке шыққан,экономикада жұмыс істемейтін халық саны.
3. Еңбекке жарамды көші қон толықтырма саны,осы аймаққа көшіп келген еңбекке
жарамды халық саны.
4. Еңбеккке жарамды халықтың жалпы толығуы саны,еңбекке жармды халықтың табиғи
толығу саны,көшіп келген еңбекке жарамды халықтың толығу саны.
5. Еңбекке жарамды халықтың жалпы өсімі,еңбекке жарамды халықтың жалпы толығу
саны,халықтың еңбекке жарамдылықта шығуынын жалпы саны.
3.Жұмысбастылық жəне жұмыссыздықстатистикасы.
Қазақстандағы еңбек нарығының деңгейі юəне дамуының сипаттамасы еңбек ресурстар
категорияларымен байланысады.
Халықтың қай бөлігі еңбек ресурстары болады?
Еңбек ресурстары-еңбекк жарамды халық,демек нақты жəне потенциалды жүмыскерлер.Еңбек
ресурстарының категориясын жəне құрамын2-хемамен кқрсетуге болады.
Еңбек ресурстары-экономикалық белсенділік мəртебесі бойынша экономикалық белсенді емес
халық болып бөлінеді.
Экономикалық белсенді халық-өндірістік тауарлар мен қызметті өндіруді жұмыс күшімен
қамтамасыз ететін халықтың бəр бөлігі.Халықаралық стандарттарға сай белсенді халыққа 15 жəне
одан жоғары жастағы адамдар жатады.ҚР-дың ішінара бақылауы 2001жылдан бастап,əр тоқсанда
15-72 жас аралығында халықты зерттеу арқылы жүргізіледі.
Экономикалық белсенді халық саны═жұмыспен қамтылған халық саны+жұмыссыздар саны.
Экономикалық белсенді жастарға 15-24 жас аралығындағы жұмыспен қамтылған жəне
жұмыссыздар жатады.
Жұмыспен қамтылған халық-жасына қарамастан экономика саласында нақты жұмыс істеп жүрген
халық.Жұмысбастылық мəртебесі бойынша жұмыспен қамтылған халық екіге бөлінеді.жалдамалы
жұмысшылар жəне қз бетінше жұмыспен айналысушылар.
Жұмыссыздар-экономикалық белсенді халық жұмыс орны жоқ,бірақ белсенді жұмыс іздеп жүрген
жəне жұмысқа жəне жұмысқа дайын адамдар.
Экономикалық белсенді емес халық-үй шаруашылығымен айналысатын,экономикалық белсенді
халық жəне күндізгі оқу бөлімінде оқитындар.Мұндай халық жұмыспен қамтамасыз ететін немесе
жұмыссыздар қатарына қосылмайды.
Экономикалық қызмет жасамайтын,еңбеккке жарамды жастағы,еңбек етуге қабілетті халыққа
жататындар-мүгедектер,асырушы адамды жоғалтқандар,жеңілдік шарты бойынша зейнетақы
алатындар;жұмысты іздемейтіндер,бірақ жұмыс істеуге мүмкіншілігі бар жəне жұмыс істеуге
дайындар,табыс көзіне қарамай,жұмыс істеуге қажеттіліктері жоқ адамдар.

47.

Экономикадағы жұмыспен қамтылған халықтың саны═халық саны-экономикадағы жұмыспен
қамтылған халықтың саны.
6.Практикалық сабақтардың жоспары
№ Тақырыбы
1
Статистика пəні,
даму процестері
жəне оның зерттеу
əдістері
2
Статистикалық
бақылау
3
Статистикалық
мəліметтерді
жинақтау, топтау
4
Нақты жане
қатысты шамалар.
Статистикадағы
графиктік əдіс жəне
кесте құру
Практикалық сабақтың
мазмұны
Біртұтас есеп жүйесі
жəне статистика.
Статистика органының
Қазақстандағы
ұйымдастырылуы.
Статистикалық
бақылаудың
бағдарламасыəдістемелік жəне
ұйымдастыру мəселелері.
Статистикалық топтау
тақырыбына есептер
шығару.
Динамиканың,жоспарлық
тапсырманың, жоспарды
орындаудың жəне
қүрылымның қатысты
шама көрсеткіштерін
анықтау.
5 Орташа
шамалар Жай жəне салмақталған
жəне
өзгерменің арифметикалық орташа
көрсеткіштері.
шама, есептеу тəсілдері
жəне қолданылуы. Жай
жəне салмақталған
үйлесімділік
(гармоникалық) орташа
шама, есептеу тəсілдері
жəне қолданылуы.
6 Ішінара бақылау.
Ішінара бақылау
кезіндегі қолданылатын
іріктеудің түрлері жəне
жіберілген қателерді
есептеу тəсілдері.
7 Өсіңкілік
Өсіңкілік қатардың
(динамикалық)
негізгі көрсеткіштерін
қатарлар.
жəне орташа
көрсеткіштерін есептеу
Апта Əдебиет
1
(1) 3-11
(2) 7-41
(4) 13-31
(10) 6-9
2
(1) 3-11
(2) 7-41
(4) 13-31
3
(1) 23-43
(3) 43-63
(4) 32-81
(10) 9-10
4
(1) 66-77
(2) 151-176
(4) 82-99
(10) 17-18
5
(1) 95-133
(2) 151-221
(4) 120-171
(10) 20-23
6
7
(1) 167-207
(2) 334-398
(4) 445-525

48.

8
Индекстер
9
Қоғамдық
құбылыстардың
өзара
байланыстылығын
статистикалық
зерттеу
10 Əлеуметтікэкономикалық
статистиканың
ғылыми негіздері.
11 Халық жəне еңбек
ресурстары
статистикасы.
12 Ұлттық
байлық
статистикасы
13 Өндіріс
нəтижесі
мен
шығын
статистикасы.
Өндірілген өнім
көлемінің, өзіндік
құнның, бағаның дара
жəне жалпы индекстері,
есептелуі жəне
статистикада
қолданылуы.
Корреляциярегрессиялық талдаудың
кезеңдері:
байланыстылық үшін
факторларды іріктеу;
регрессиялық тендеуді
құру жəне оны шешу;
байланыс тығыздылығын
бағалау.
ҰЕЖ-нің
негізгі
ұғымдары.
Экономикалық
операцияларды
топтастыру.
Халықтың табиғи жəне
механикалық
қозғалысының
көрсеткіштерін
жəне
халықтың орташа санын
есептеуге
есептер
шығару.
Негізгі
капитал
амортизациясын
жəне
негізгі
капиталдың
қозғалыс,
жағдай,
пайдалану
көрсеткіштерін есептеуге
есептер шығару.
Өнеркəсіп,
ауыл
шаруашылығы, құрылыс,
орман
шаруашылығы,
балық
шаруашылығы,
сауда,
материалдықтехникалық жабдықтау,
көлік, т.б. салалардың
өнімдерін
есептеу
əдістемесі.
8
(1) 208-230
(2) 426-469
(4) 526-596
(10) 44-48
9
(1) 232-267
(2) 268-332
(4) 320-410
10
(9)108-127
(13)23-60
(11)406-420
11
(9)108-127
(13)23-60
(11)421-443
12
(5) 273-294
(8) 73-112
(9) 27-62
(11) 155-192
(5) 328-337
(8) 130-148
13
(5) 273-294
(8) 73-112
(9) 27-62
(11) 155-192
(5) 328-337
(8) 130-148

49.

14 Ұлттық есеп жүйесі Ұлттық
шоттардың 14
жалпы
сипаттамасы,
үлгісі, мазмұны. Шоттың
ресурстық
жəне
ресустарды
пайдалану
бөліктерінің
көрсеткіштері,
оларды
есептеу.
15 Халықтың тұрмыс
Ақшалай
табысты 15
деңгейінін
индексациялау. Күнкөріс
деңгейінің ең төменгі
статистикасы.
шегі.
(5)242-266
(8) 9-32
(9)128-157
(10)58-69
(11)579-587
(12)22-43
(5)362-379
(8)190-220
(9)159-188
(11)588-620
(12)81-175
7.Пəнді зерттеу бойынша əдістемелік нұсқаулар
Бұл пəнді оқығанға дейін студент математика, тарих, экономикалық
теория, кəсіпкерлік негіздерін, информатиканы терең білуі қажет.
«Статистика» курсын оқи отырып, студент білімнің түрлі
облыстарындағы эрудициясы мен ой-өрісі кең болуы үшін, əрі
экономикалық қызмет, халық, оның өмір сүру жағдайы мен басқару осы
пəннің негізгі зерзаты болғандықтан экономист, қаржыгер, менеджер,
коммерсант, бухгалтер т. б. мамандықта өз ісінің шебері, жоғары
квалификациялы маман болу үшін бухгалтерлік есеп, менеджмент,
кəсіпорын экономикасы, салалық экономика, ықтималдылықтар теориясын,
математикалық статистика жəне т. б. пəндерді жете меңгеруі қажет.
Оқыту негізгі оқу материалдары қамтылған дəрістер мен практикалық
сабақтар негізінде жүргізіледі. Алынған практикалық дағдылар, түсініктер
əрбір тақырып бойынша есептер шешу мен есептеу əдісін қолдану арқылы
бекітіліп отырылады. Студенттердің білімін бақылау үй тапсырмаларын
тексеру, электрондық оқулық т. б. оқу құралдарында берілген тестілерді
орындау, ауызша сұрау, жеке семестрлік тапсырмалар арқылы жүзеге
асады.
1-есеп
Кəсіпорын бойынша өнімді өндіру төмендегідей (млн. тг.): 1995 ж. 123,0; 1996 ж. – 187,5; 1997 ж. – 210,0. Өнімнің жалпы көлемінен
экспортқа кететіні (млн. тг.): 1995 ж. - 50,8; 1996 ж. – 92,7; 1997 ж. – 122,8.
Келтірілген мəліметтерді статистикалық кесте түрінде көрсету қажет.
Құрамы мен көлемі бойынша болған өзгерістерді сипаттап, қорытынды
жасау қажет.
Өнімнің жалпы көлемінен экспортқа кететін бөлігінің үлес салмағы:

50.

50,8
⋅ 100 = 41,3%
123,0
122,8
1997 ж. :
⋅ 100 = 58,8%
210,0
1995ж. :
1996ж. :
92,7
⋅ 100 = 49,4%
187,5
1995 жылмен салыстырғанда өнім көлемінің өзгерісі төмендегідей
анықталады:
187,5
⋅ 100 = 152,4%
123,0
210,0
1997 ж. :
⋅ 100 = 170,7%
123,0
1996ж. :
Көрсеткіш
Кəсіпорын бойынша жалпы өнім
өндіру (млн. тг.)
Оның ішінде экспортқа кететіні
(млн. тг.)
өнімнің жалпы көлемінен
экспортқа кететінің жалпы үлес
салмағы, %
1995 жылмен салыстырғанда өнім
көлемінің өзгерісі, %
жалпы өнім өндіру
экспортқа кететін бөлігі
92,7
⋅ 100 = 182,4%
50,8
122,8
⋅ 100 = 241,7%
50,8
1995
123,0
1996
187,5
1997
210,0
50,8
92,7
122,8
41,3
49,4
58,8
100,0
100,0
152,4
182,4
170,7
241,7
Кестеден көріп отырғанымыздай, өнім өндіру айтарлықтай өскен,
1997 жылы 1995 жылмен салыстырғанда жалпы өнім өндіру 70,7%-ға
артқан. Ал экспортқа кететін бөлігінің артуы 1997 жылы 1995 жылмен
салыстырғанда 141,7%-ға артқан. 1997 жылы экспортқа кететін өнім
бөлігінің жалпы өнім көлеміндегі үлесі 58,8%-ды құраған.
2-есеп
Қыркүйек айына жүргізушілердің жалақысы бойынша төмендегідей
мəліметтер берілген:
Жүргізушінің
табельдік нөмірі
Жүргізушінің
санаты
1
2
3
4
5
6
І
ІІ
ІІ
І
ІІ
І
Атқарылар
норманың
орындалу
пайызы
110,2
102,0
111,0
107,9
106,4
109,0
Бір айдағы
жалақы, руб.
2100,3
1600,8
1970,7
2050,2
1740,5
1985,4

51.

7
8
9
10
11
12
І
ІІ
І
ІІ
І
І
115,0
112,2
105,0
107,4
112,5
108,6
2300,8
2015,7
1790,2
1700,7
2280,2
2170,1
Жүргізушілердің жалақысының санат деңгейі мен атқарылар
норманың орындалу пайызынан тəуелділігін анықтау үшін аналитикалық
топтау жасау қажет. Атқарылар норманың орындалу пайызы бойынша
жүргізушілерді топтаудың интервалдарын өз бетінше құрастыру керек.
Жасалған топтау негізінде комбинациялық кесте тұрғызу қажет.
Қорытынды жасау керек.
Шешім:
Есепті шешу үшін екі фактор- белгі бойынша жүргізушілерге топтау
жасау қажет: алдымен - санаты бойынша топтарға бөлу, содан кейін əр топ
ішінде - атқарылар норманың орындалу пайызы бойынша ішкі топтарға
бөлу керек.
Атқарылар норманың орындалу пайызы бойынша екі ішкі топқа
бөлінеді: 1) норманы 100-ден 110%-ға дейін орындайтын жүргізушілер, 2)
норманы 110% жəне одан жоғары орындайтын жүргізушілер.
Топқа бөлу нəтижелері 2.1. көмекші кестеде көрсетілген.
Көмекші кесте 2.1.:
Санат деңгейі бойынша
жүргізушілердің
топтары
Атқарылар норманың
орындалу пайызы
бойынша
жүргізушілердің ішкі
топтары
Жүргізушінің табельдік
номері
Бір айдағы жалақы, руб.
ІІ санатты жүргізушілер І санатты жүргізушілер
100-110
110 жəне
одан
жоғары
100-110
110 жəне
одан
жоғары
2; 5; 10
3; 8
4; 6; 9; 12
1; 7; 11
1600,8
1740,5
1700,7
1970,7
2015,7
2050,2
1985,4
1790,2
2170,1
2100,3
2300,8
2280,2
Көмекші кесте негізінде əрбір ішкі топ бойынша белгінің саны мен
қорытындысы анықталады (жалақының жалпы сомасы), нəтижелер
комбинациялық кесте (2.2. кесте) түрінде бейнеленеді.

52.

2.2. кесте
Жүргізушілер жалақысының санат деңгейі мен атқарылар норманың
орындалу пайызынан тəуелділігі
Төменірек
Санат
Атқарылар
Жүр Жалақ Бір
деңгейі
норманың
гізу ының
жүргізуш ішкі
бойынша
орындалу
шіле жалпы інің
топпен
рдің сомасы орташа
салыстырғ
жүргізушіл пайызы
ердің
бойынша
саны , руб.
жалақыс андағы
топтары
жүргізушілердің
ы, руб.
орташа
ішкі топтары
жалақыны
ң өзгерісі,
руб.
ІІ санат
100-110
3
5042,0
1680,7
100,0
110 жəне одан
2
3986,4
1993,2
118,6
жоғары
Топ бойынша барлығы
5
9028,4
1805,7
І санат
100-110
4
7995,9
1999,0
118,9
110 жəне одан
3
6681,3
2227,1
132,5
жоғары
Топ бойынша барлығы
7
14677,2
2096,7
Барлығы:
12 23705,6
1975,5
2.2. кестедегі мəліметтерден көріп отырғанымыздай, жүргізушінің
санаты мен атқарылар норманың орындалу пайызының өсуімен жалақы да
өседі. Яғни атқарылар норманы 110% жəне одан да жоғары орындайтын І
санатты жүргізушінің жалақысы норманы 100-ден 110% дейін орындайтын
ІІ санатты жүргізушінің жалақысынан 32,5%-ға артық.
3-есеп.
Кəсіпорынның өндірістік мұқтажына қажет отынның жұмсалуы есепті
кезеңде төмендегі мəліметтермен сипатталады:
Отын түрі
Жағылатын
мазут
Көмір
Табиғи газ
Өлшем бірлігі
Жұмсалуы
Нақты
т
Жоспар
бойынша
500
»
мың м3
320
650
300
690
520
Шартты отынға ауыстырудың орташа қуаттылық (калориялық) эквиваленті
(коэффициенті): мазут – 1,37 т; көмір – 0,9 т; газ – 1,2 мың м3
Анықтау керек: 1) шатты отынның нақты жəне жоспар бойынша жалпы
тұтынылуы; 2) отын отынның жалпы жұмсалуы бойынша жоспардың

53.

орындалу проценті; 3) нақты жұмсалған отынның түрлері бойынша
меншікті үлес салмағы (0,1%-ға дейінгі дəлдікпен есептелуі тиіс).
Шешімі:
1. Отынның жалпы тұтынылуын анықтау үшін табиғи шартты əдіс
қолданылады; жоспарлы жəне нақты жұмсалу шартты отын бірлігімен
есептеледі:
y ж = 500 ⋅ 1,37 + 320 ⋅ 0,9 + 650 ⋅ 1,2 = 1753 шартты бiрлiк ;
y1 = 520 ⋅ 1,37 + 300 ⋅ 0,9 + 690 ⋅ 1,2 = 1810,4 шартты бiрлiк ;
2. Отынның жалпы жұмсалуы бойынша жоспардың орындалу проценті:
y1
1810,4
⋅ 100 =
⋅ 100 = 103,27% ;
yж
1753
Демек, отынның нақты жұмсалуы жоспардан 3,27%-ға артық.
3. Жұмсалған отынның түрлері бойынша меншікті үлес салмағын
(отынның жұмсалу құрылымы) анықтау үшін көмекші кесте
пайдаланылады:
(712,4:1810,4)· 100=39,4% жəне т. с. с.
Отын түрі
Жағылатын
мазут
Көмір
Табиғи газ
Барлығы
Отынның нақты жұмсалынуы
Жұмсалған
Жұмсалған жалпы көлем
шартты бірліктер
ішіндегі меншікті үлес
салмағы
712,4
39,4
270,0
828,0
1810,4
14,9
45,7
100,0
4-есеп.
Тұрғын жайды іске қосудың аймақ бойынша келесі мəліметтері
белгілі (4.1. кесте):
Тұрғын үйлердің түрі
Іске қосылды, мың м2
Өткен жыл
Есепті жыл
Кірпішті көппəтерлі
5000
5100
Панельді көппəтерлі
2800
2500
Коттедждер
200
800
Анықтау керек: 1) тұрғын үйдің əр түрі бойынша жəне тұтас аймақ
бойынша тұрғын жайды іске қосудың өсіңкілігін; 2) өткен жəне есепті
жылдарда іске қосылған тұрғын жайдың құрылымын (0,1%-ке дейінгі
дəлдікпен есептеу). Қорытынды жасау.

54.

Шешім:
1. Өсіңкілік (өсу қарқыны) көрсеткіштері келесідей:
y1 5100
=
= 1,02 , немесе 102,0%
y 0 5000
2500
панельді үйлер: - Т р =
= 0,893 , немесе 89,3%
2800
800
= 4,0 , немесе 400%
коттедждер: - Т р =
200
кірпіш үйлер: - Т р =
Тұтас аймақ бойынша - Т р =
5100 + 2500 + 800 8400
=
= 1,05 , немесе
5000 + 2800 + 200 8000
105,0%
Бұдан көретініміз, кірпіш үйлердегі тұрғын жайларды іске қосу 2,0%ға (102-100) артқан, панель үйлердегі 10,7%-ға төмендеген (89,3-100),
коттедждер бойынша 300%-ға артқан, тұтас аймақ бойынша тұрғын
жайдың іске қосылуы 5,0%-ға өскен (105-100).
Іске қосылған тұрғын жайлардың құрылымы 4.2. кестеде келтірілген:
4.2. кесте
Іске қосылған тұрғын жайлардың құрылымы
Тұрғын үй Өткен жыл
Есепті жыл
түрлері
Қорытындыдағы %- Іске
Қорытындыдағы %Іске
қосылды, ы
қосылды, ы
2
мың м2
мың м
Кірпішті
5000
62,5
5100
60,7
көппəтерлі
Панельді
2800
35,0
2500
29,8
көппəтерлі
Коттедждер 200
2,5
800
9,5
Барлығы:
8000
100,0
8400
100,0
4.2. кестеден көретініміздей, коттедждер бойынша іске қосылған
тұрғын жайлардың үлес салмағы айтарлықтай артқан.
5-есеп
Фирма бойынша негізгі капитал құны жөнінде келесі мəліметтер
белгілі:
Фирмаға
Негізгі капитал құны, млн. руб.
жататын
1996 жылдың 1
1997 жылдың 1
1998 жылдың 1
кəсіпорынның
қаңтарына
қаңтарына
қаңтарына
№-і
1
22150
24855
26970
2
7380
9100
12550
3
13970
16700
20800

55.

Фирманың негізгі капиталы құнының өсіңкілігінің көрсеткіштерін
анықтау керек.
Шешім:
Фирманың негізгі капиталының құны кəсіпорын бойынша
мəліметтерді қосу арқылы анықталады (млн. руб.)
1996 жылдың 1 қаңтарына - y1=22150+7380+13970=435006,
1997 жылдың 1 қаңтарына – y2=24855+9100+16700=50655,
1998 жылдың 1 қаңтарына – y3=26970+12550+20800=60320.
Өсіңкілікті сипаттау үшін өсу қарқыны анықталады:
а) өзгермелі базамен:
y2
50655
⋅ 100 =
⋅ 100 = 116,4%;
y1
43500
y
60320
= 3 ⋅ 100 =
⋅ 100 = 119 ,1 %;
y2
50655
Т р1 =
Т р2
Демек, 1997 жылдың 1 қаңтарына негізгі капиталдың құны өткен
жылдың басындағымен салыстырғанда 16,4%-ға артқан (116,4-100), ал
1998 жылдың 1 қаңтарына 1997 жылдың 1 қаңтарындағы мəліметтермен
салыстырғанда өсу 19,1%-ды құрады (119,1-100);
б) тұрақты базамен (тұрақты база ретінде 1996 жылдың 1 қаңтарына
негізгі капиталдың құны туралы мəліметтер алынады):
y2
50655
⋅ 100 =
⋅ 100 = 116,4%;
y1
43500
y
60320
Т ' р2 = 3 ⋅ 100 =
⋅ 100 = 138,7%;
y1
43500
Т ' р1 =
Яғни, 1997 жылдың 1 қаңтарына негізгі капиталдың құны 1996
жылдың 1 қаңтарымен салыстырғанда 16,4%-ға артқан, ал 1998 жылдың 1
қаңтарына 38,7%-ға артқан.
6-есеп.
Өткен жылы жүк автокөлік кəсіпорны бойынша жүк айналымының
көлемі 210,0 млн.ткм құрады. Ағымдағы жылдың жоспары бойынша жүк
айналымының көлемін 220,5 млн.ткм-ге жеткізу қарастырылған; ағымдағы
жылдағы жүк айналымының нақты көлемі 229,32 млн.ткм құрады.
Анықтау керек:
1) Жүк айналымының өсуі бойынша жоспарлық тапсырманың
қатысты шамасын;
2) Жүк айналымының өсіңкілігінің қатысты шамасын;
3) Жүк айналымы бойынша жоспар орындалуының қатысты шамасын;
Шешім:
Шартты белгілеу енгіземіз:
уо = 210 млн ткм - өткен жылдағы нақты жүк айналымы
ужос = 220,5 млн ткм - ағымдағы жылдағы жоспарлы жүк айналымы

56.

у1 = 229,32 млн ткм - ағымдағы жылдағы нақты жүк айналымы
Жоспарлық тапсырманың қатысты шамасы
у жос 220,5
=
= 1,05, немесе105,0%
уо
210,0
Яғни, жоспар бойынша жүк айналымы 5,0%-ке (105,0-100) артады деп
қарастырылған
Өсіңкіліктің қатысты шамасы
у1 229,32
=
= 1,092, немесе109,2%
уо
210,0
Яғни, өткен жылмен салыстырғандағы нақты жүк айналым 9,2%-ке өсті
Жоспар орындалуының қатысты шамасы
у1
у жос
=
229,32
= 1,04, немесе104,0%
220,5
Демек, жүк айналымының мөлшері бойынша жоспар 4,0%-ке артқан.
ХАЛЫҚ ЖƏНЕ ЕҢБЕК РЕСУРСТАРЫНЫҢ СТАТИСТИКАСЫ
1-мысал. Жыл басындағы облыс халқының саны 750000, ал жыл аяғындағы – 770000
адам болды.Жыл ішінде 14600 сəби дүниеге келсе, 6900 адам қайтыс болған, соның ішінде 1
жасқа дейін шетінегендердің саны – 460, оның 190-ы өткен жылы, ал қалғаны осы жылы
туғандар. Өткен жылғы туғандардың 13970 адам.
Жыл ішінде 6700 адам некеге тұрған, 1900 адам ажырасқан, 2400 адам тұрақты тұруға
келсе, 2970 адам түрлі себептерге байланысты басқа жаққа қоныс аударған.
Есептеу керек:
1. Халықтың туу, өлу, некелесу жəне ажырасу коэффициенттерін.
2. Покповскийдің өмір сүру жəне туылғандардың ішіндегі 1 жасқа дейінгі шетінегендердің
коэффициенттерін.
3. Халықтың табиғи жəне механикалық өсім коэффициенттерін.
4. Арнайы туу коэффициентін, егерде облыс халқының 28%-і 15-45 жас аралығындағы
əйелдерден тұрса.
ШЕШУІ:
Жоғарыда көрсетілген көрсеткіштерді есептеу үшін алдымен халықтың орташа _жылдық санын
анықтаймыз.Ол мына формула бойынша есептеледі:
S=S0+S1:2=750+770:2=760 мың адам.
Ал төменде есептелетін коэффициенттер 1000 адам есебімен сипатталады жəне есептеу үшін
өлшем бірлігі промильмен (‰) беріледі.Оны есептеу үшін болған фактіні халықтың орташа жылдық
санына бөлу керек:
_
Туу коэффициенті: KT=T:S·1000=14000:760000·1000=19,2‰
_
Өлу коэффициенті: KӨ=Ө:S·1000=6900:760000·1000=8,8‰
_
Ажырасу коэффициенті: KA= A:S·1000=1900:760000·1000=2,5‰
_
Некелесу коэффициенті: KH=H:S=6700:760000·1000=8,8‰
Покровскийдің индексін немесе өмір сүргіштік коэффициентін есептеу үшін туғандарды өлгендердің
санына бөлу керек немесе формула бойынша:
KӨ·С=T:Ө·1000=14600:6900·1000=2,1 есе
немесе туу коэффициентін өлу коэффициентіне бөлеміз:

57.

KӨ·С=KТ:KӨ·1000=19,2:9,1·1000=2,1 есе
Балалардың өлу коэффициентін немесе 1 жасқа дейінгі шетінегендер коэффициентін есептеу
үшін 1 жасқа дейінгі шетінегендерді (Өб) туылғандардың санына бөлу керек немесе мына формула
бойынша:Kб· Ө= Өб:T·1000= 460:14600·1000=31,5‰
немесе оны мына формула арқылы есептеуге болады:
Kб· Ө= Ө0б+Ө1б : 2/3T0+1/3T1 ,
1
мұнда Ө б – осы жылы туған балалардың ішінде 1 жасқа дейінгі шетінегендер саны;
Ө0б - өткен жылғы туған балалардың ішінде 1 жасқа дейінгі шетінегендер саны;
Т1 – осы жылы туылғандар саны;
Т2 - өткен жылы туылғандар саны.
Онда
Kб· Ө= Ө0б+Ө1б : 2/3T0+1/3T1= 190+270 : 2/3·14600+1/3·13970 ·1000 = 460:9733+4657=460:14390=31,97‰
Халықтың табиғи өсім коэффициенті екі тəсілмен есептелінеді.Бірінші табиғи өскендер санын
(Тө=Т-Ө) халықтың орташа жылдық санына бөлу керек немесе мына формула бойынша:
_
_
KT· Ө= T-Ө : S ·1000=TӨ : S · 1000= 14600-6900 : 760000 · 1000=7700 : 760000=10,1‰
Екінші, туу коэффициентінен өлу коэффициентін шегереміз:
KT· Ө= KT – KӨ= 19,2-9,1=10,1‰
Халықтың механикалық өсім коэффициентін есептеу үшін көшіп-қону қалдығын, яғни келгендер
мен кеткендердің арасындағы айырмашылықты халықтың орташа жылдық санына бөлу керек немесе
формула бойынша:
KМ· Ө= келгендер – кеткендер : S ·1000=Sкел – Sкет : S · 1000=2400-2970 : 760000 · 1000 = = -570 : 760000 ·
1000 = -7,5‰
Егер жалпы өсім мен табиғи өсім коэффициенттері есептелінген болса, онда механикалық өсім
коэффициентін есептеу үшін екеуінің айырмашылығын алады немесе мына формула бойынша:
KМ· Ө= KЖ· Ө - KT· Ө
Мұнда жалпы өсім халықтың жыл аяғы мен жыл басындағы айырмашылығын халықтың орташа
жылдық санына бөлу керек немесе формула бойынша:
_
Kж.Ө.= S1 – S0 : S ·1000 = 770000-750000 :760000 · 1000 = 2,6‰
Онда механикалық өсім коэффициенті тең болады:
KМ· Ө= KЖ· Ө - KT· Ө = 2,6-10,1= -7,5‰
Арнайы туу коэффициенті немесе бала көтеру коэффициентін есептеу үшін туғандардың санын
15-49 жас аралығындағы əйелдердің орташа жылдық санына бөлу керек.Оны мына формула бойынша
есептейді:
_
KA·T = T : S15-49 · 1000
Ол үшін алдымен 15-49 жас аралығындағы əйелдердің орташа жылдық санын жалпы халықтан
анықтап аламыз жəне ол төмендегідей:
_
_S15-49 = S · %15-45 : 100 = 760000 · 28% :100 = 212800 адам
Онда арнайы туу коэффициенті тең болады:
KA·T = 14600 : 212800 · 1000 =68,6‰
Жалпы жəне арнайы туу коэффициенттері арасында өзара байланыстылық бар.Демек, арнайы
туу коэффициентімен 15-49 жас аралығындағы əйелдердің үлесін қолдана отырып, жалпы туу
коэффициентін немесе керісінше арнайы туу коэффициентін немесе керісінше арнайы туу
коэффициентін есептеуге болады оны мына формулалар арқылы анықтайды:
KA·T = KT · 1 : Y15-49 немесе KT = KA·T · Y15-49
Онда біздің есептің шарты бойынша:
KA·T = 19,2 :28 = 68,57 ≈ 68,6‰ немесе KT = 68,6 · 28 = 19,2‰
2-мысал. Жыл басындағы қала халқының ішінде 3 жастағы балалардың саны – 81200 адам
болды.Өлу коэффициенттері:
3 жастағылардікі – 0,0021;
4 жастағылардікі – 0,0012 болса;
Онда 4-5 жастағы балалардың ықтималдық саны қанша болмақ?
ШЕШУІ:
3 жастағылардың коэффициентін сол жастағы балалардың санына көбейту арқылы 4 жасқа
келмей қайтыс болғандар санын анықтаймыз:
81200·0,0021=170,52≈171 адам.
Енді 3 жастағылардың санынан қайтыс болғандарды шегеру арқылы 4 жасқа тірі келгендер
санын табамыз:
81200-171 = 81029 адам.
Сол сияқты 5 жасқа келгендер санын есептейміз:
81029·0,0012=97,23≈97 адам.

58.

81029-97=80932 адам жəне т.б.
Жоғырыда берілген көрсеткіштерді екінші тəсілмен де есептеуге болады.Ол үшін əр жас
бойынша өмір сүру коэффициенттерін есептеп аламыз, содан кейін оларды біртінтіп сол жылғы
адамдардың санына көбейту арқылы келесі жасқа келетіндерді анықтаймыз.
Өмір сүру коэффициенті 3 жастығылар үшін:
1-0,0021=0,9979,
4 жастығылар үшін: 1-0,0012=0,9988.
Онда 3 жастан 4 жасқа жəне 1 жастан 5 жасқа тірі келген адамдардың саны тең болады:
4 жастағылар 81200·0,9979=81029 адам,
5 жастағылар 81029·0,9988=80932 адам жəне т.с.с.
3-мысал. Жыл басындағы облыс халқының саны 1675 мың адам, оның ішінде еңбек
ресурстарының саны – 985 мың адам болды.Осы жылы туу коэффициенті - 21‰, өлу коэффициенті - 9‰,
механикалық өсім еоэффициенті - 3‰ болса, онда алдағы үш жылда жалпы халық пен еңбек
ресурстарының саны қанша болмақ.Егер осы жылдарды табиғи жəне механикалық өсім коэффициенттері
өзгерілмеген деп есептесек, ал еңбек ресурстарының үлесі бірінші жылы сол қалпында, екінші жылы 3%, үшінші жылы - 4% төмендесе,
ШЕШУІ:
Алдымен келешектегі болатын халықтың жалпы санын сол үш жылға анықтап аламыз жəне
мына формула бойынша есептейміз:
Sk = S0 ( 1+ KЖ· Ө : 1-1/2 KЖ· Ө ) ,
мұнда Sк – келешекте болатын халықтың жалпы саны;
Sо – есептеуге алынатын уақыттағы халықтың саны;
КЖ·Ө - халықтың жалпы өсім коэффициенті.
Онда SK = 1675 (1+ 0,015 :1-0,0075) = 1675(1+0,01511)=1675·1,01511=1700 мың адам;
1
SK = 1700·1,01511=1726 мың адам;
2
SK = 1726·1,01511= 1752 мың адам;
3
Еңбек ресурстарының үлесі сол жылғы - 59%, (985:1675=58,8≈59%), бірінші жылғы - 59%,
екінші жылғы - 56% (59-3=56), үшінші жылғы - 52% (56-4=52) болды.
Онда еңбек ресурстарының саны тең болады:
бірінші жылға 1700·59 : 100 = 1003 мың адам;
екінші жылға
1726·56 : 100 = 967 мың адам;
үшінші жылға 1752·52 : 100 = 911 мың адам.
4-мысал. Жыл басындағы облыс халқының саны 750000, ал жыл аяғында 770000 адам болды.
Жыл ішінде 14600 сəби дүниеге келсе, 6900 адам қайтыс болған. Соның ішінде 1 жасқа дейін
шетінегендердің саны – 460, оның 190-ы өткен жылы, ал қалғаны осы жылы туылғандар. Өткен жылғы
туғандардың саны 13970 адам.
Жыл ішінде 6700 адам некеге тұрған, 1900 адам ажырасқан, 2400 адам тұрақты тұруға келсе, 2970
адам түрлі себептерге байланысты басқа жаққа қоныс аударған.
Есептеу керек:
1. Халықтың туу, өлу, некелесу жəне ажырасу коэффициенттерін.
2. Покровскийдің өмір сүру жəне туылғандардың ішіндегі бір жасқа дейінгі шетінегендердің
коэффициенттерін
3. Халықтың табиғи жəне механикалық өсім коэффициенттерін
4. Арнайы туу коэффициентін, егер де облыс халқының 28%-ы 15-45 жас аралығындағы
əйелдерден тұрса.
Шешуі:
Жоғарыда көрсетілген көрсеткіштерді есептеу үшін алдымен халықтың орташа жылдық санын
анықтаймыз. Ол мына формула бойынша есептеледі:
S=(S0+S1)/2=(750 +770)/2=760 мың адам
Ал төменде есептелетін коэффициенттер 1000 адам есебімен сипатталады жəне есептеу үшін
өлшем бірлігі промильмен беріледі. Оны есептеу үшін болған фактіні халықтың орташа жылдық санына
бөлу керек:
Туу коэффициенті: Кт=(T/S)*1000=14000/760000*1000=19,2 промиль

59.

Өлу коэффициенті: Кө=(Ө/S)*1000=6900/760000*1000=8,8 промиль
Ажырасу коэффициенті: КА=(А/S)*1000=1900/760000*1000=2,5 промиль
Некелесу коэффициенті: КН=(Н/S)*1000=6700/760000*1000=8,8 промиль
Покровскийдің индексін немесе өмір сүргіштік коэффициентін есептеу үшін туғандарды
өлгендердің санына бөлу керек немесе мына формула бойынша:
Кө.с=(Т/Ө)*1000=14600/6900*1000=2,1 есе
Немесе туу коэффициентін өлу коэффициентіне бөлеміз Кө.с=( Кт / Кө)*1000=19,2/9,1*1000=2,1 есе
Балалардың өлу коэффициентін немесе бір жасқа дейінгі шетінегендер коэффициентін есептеу
үшін бір жасқа дейін шетінегендерді Өб туылғандардың санына бөлу керек немесе мына формула
бойынша: Кб.ө=( Өб / Т)*1000=460/14600*1000=31,5%
Немесе оны мына формула арқылы есептеуге болады:
Кб.ө=( Ө0б + Ө1б)/ (2/3*Тө + 1/3*Т1)
Негізгі капитал статистикасы
1 – мысал. Төменде кəсіпорынның ағымдағы жылғы капитлдары туралы мəліметтері берілген, мың теңге:
- жыл басындағы негізгі капиталдардың тозу құны шегерілгеннен кейінгі толық бастапқы құны – 5520;
- жыл ішінде негізгі капиталдардың жаңарғаны – 140;
- жыл ішіндегі негізгі капиталдардың істен шыққаны толық бастапқы құны бойынша – 300;
- тозу құны шегерілгеннен кейінгі толық бастапқы құны – 200;
- жыл ішінде күрделі жөндеуге жұмсалғаны – 400;
- жыл басындағы негізгі капиталдардың тозу құны – 350;
- ағымдағы жылғы амортизациялық аударым жарнасы – 700.
Есептеу керек:
1. Жыл аяғындағы негізгі капиталдардың құнын:
а) толық бастапқы құны бойынша;
ə) тозу құны шегерілгеннен кейінгі толық бастапқы құны бойынша;
2. Негізгі капиталдардың коэффициенттерін:
а) жаңару;
ə) істен шығу;
б) тозу;
в) жарамдылық.
Шешуі:
1. Жыл аяғындағы негізгі капиталдар құны:
а) толық бастапқы құны бойынша:
5520+350+140-300=5710 мың теңге;
ə) тозу құны шегерілгеннен кейінгі толық бастапқы құны:
5520+140-200+400-700=5160 мың теңге.
2. Негізгі капиталдар коэффициенттері:
а) жаңару коэффициенті 140*100/5710=25%
ə) істен шығу коэффициенті 300/5520*100=5,4%
б) тозу коэффициенті:
жыл басына 350/5520*100=6,3%;
жыл аяғына 5710-5160/5710=9,6%;
в) жарамдылық коэффициенті:
жыл басына 100-6,3=93,7%;
жыл аяғына 100-9,6=90,4%.
2 – мысал. Төменде кəсіпорынның ағымдағы жылғы негізгі капиталдары туралы мəліметтері берілген,
мың теңге:
- жыл басындағы негізгі капиталдардың толық бастапқы құны – 1960;
- жыл басындағы негізгі капиталдардың тозу құны – 570;
- жыл ішінде күрделі жөндеуге жұмсалғаны – 210;
- жыл ішінде негізгі капиталдардың жаңадан қосылғаны – 510;
- жыл ішінде негізгі капиталдардың істен шыққаны:
- толық бастапқы құны бойынша – 350;
- тозу құны шегерілгеннен кейінгі толық бастапқы құны – 60;
- амортизация нормасы (мөлшері), % - 9,8.
Есептеу керек:
1. Жыл аяғындағы негізгі капиталдың құнын:
а) толық бастапқы құны бойынша;
ə) тозу құны шегерілгеннен кейінгі толық бастапқы құны бойынша;
2. Негізгі капиталдардың жаңару жəне істен шығу коэффициенттерін.
Шешуі:

60.

1. Жыл аяғындағы негізгі капиталдың құны:
а) толық бастапқы құны бойынша 1960+510-350=2120 мың теңге;
ə) тозу құны шегерілгеннен кейінгі толық бастапқы құнын анықтау үшін, алдымен орташа жылдық
негізгі капитал мен амортизациялық аударым жарнасын есептеңіз:
Орташа жылдық негізгі капитал 1960+2120/2=2040 мың теңге
Амортизациялық аударым жарна 2040*9,8/100=199,9 мың теңге
Тозу құны шегерілгеннен кейінгі толық бастапқы құны:
1960-570+510+210-60-199,9=1850,1 мың теңге
2. Негізгі капиталдардың коэффициенттері:
а) жаңару коэффициенті 510*100/2120=24,1%;
ə) істен шығу коэффициенті 350*100/1960=17,9%
3 – мысал. Төменде кəсіпорынның ағымдағы жылғы көрсеткіштері берілген:
Көрсеткіштер
Жоспар бойынша
Нақты
Жалпы өнділірген өнім , мың теңге
3800
4200
Негізгі капиталдың орташа жылдық құны, мың теңге
Жұмысшылардың орташа тізімдік саны,адам
2270
2310
Жыл аяғындағы негізгі капиталдардың құны,мың теңге
600
Ауысымдағы жұмысшылардың ең көп саны, адам
500
3950
4420
300
300
Есептеу керек:
1.Негізгі капиталдарды жоспар бойынша жəне нақты пайдалану көрсеткіштерін.
2. Жоспар бойынша жəне нақты орта есеппен алғанда еңбектің капиталмен жарақтану дəрежесін:
а) тізімдік сандағы бір жұмысшыға шаққанда;
ə) ауысымдағы жұмысшылардың ең көп санының біреуіне шаққанда.
3. Жоспармен салыстырғанда жалпы өндірілген өнімнің өсімін жəне оның себеперін.
Шешуі:
1) Негізгі капиталдарды пайдалану көрсеткіштері:
а) капитал қайтарымдылығы:
жоспар бойынша 3800/2278=1,67 теңге;
нақты 4200/2310=1,82 теңге.
б) капитал сыйымдылығы:
жоспар бойынша 2278/3800=0,60 теңге;
нақты 2310/4200=0,55 теңге.
2) Еңбектің капиталмен жарақтану дəрежесі:
а) тізімдік сандағы бір маусымға шаққанда:
жоспар бойынша 2278/500=4556 теңге;
нақты 2310/600= 3850 теңге.
ə) ауысымдағы жұмысшылардың біреуіне шаққанда:
жоспар бойынша 2278/300=7593 теңге;
нақты 2310/300=7700 теңге.
3. Жоспармен салыстырғанда нақты өндірілген өнім 400 мың теңгеге өсті (4200-3800=400).
Шығын жəне аралық тұтыну статистикасы
1-мысал. Есепті жылы тігін фабрикасы бір костюм тігу үшін 4150 теңге жұмсады, ал жоспар
бойынша 3940 теңге жұмсауы тиіс болатын. Өткен жылы əрбір тігілген костюмге 4100 теңге жұмсалған.
Осы жылы жоспар бойынша 1600 костюм тігілуі керек еді, ал шын мəнінде 1450 костюм тігілді.
Есептеу керек:
Өнімнің өзіндік құнының индекстерін:
а) жоспарлық тапсырма бойынша;
ə) жоспардың орындалуы бойынша;
б) динамикасы бойынша;
ШЕШУІ:
Zжос
3940
а) жоспарлық тапсырма: Iz ж.т = ——— = ——— = 0,961 немесе 96,1%,
Zо
4100
яғни жопар бойынша шығын көлемі – 3,9% төмендеуі тиіс;
Zжос
4150

61.

ə) жоспарлық тапсырманың орындалуы: Iz ж.т = ——— = ——— = 1,053
немесе 105,3%, демек жоспардан тыс өзіндік құн 5,3% өскен;
Zо
3940
4150
с
б) динамикасы: : Iz ж.т = ——— = ——— = 1,012 немесе 101,2%.
4100
Осы есептелінген индекстердің бір-бірімен байланыстылығын төменне көруге болады:
Iz дин = Iz ж.т * Iz ж.о немесе 1,012 = 0,961. 1,053
Сонымен жоспарлық тапсырма бойынша əрбір тігілген костюмнің өзіндік құны 3,9%-ке
төмендеуі тиіс еді, бірақ шын мəнінде 1,2% өскен. Соның салдарынан 72,5 мың теңге артық жұмсалған:
∆z=(z1-z0).q1=(4150-4100) 1450=72,5 мың теңге.
Жоспарлық тапсырма бойынша 256,0 мың теңге үнемделуі тиіс болатын:
∆z=(zж.т__z0).qж.т=(3940__4100) 1600=__256,0 мың теңге.
Шын мəнінде өзіндік құнның өсуіне байланысты 304,5 мың теңге артық жұмсалған:
∆z=(z1-zж.т).q1=(4150__3940) 1450=304,5 мың теңге.
2-мысал. Төменде өнеркəсіп орнының тоқсандық жоспар бойынша өндірген өнімнің өзіндік
құнын қалай орындағаны туралы көрсеткіштері берілген, мың теңге:
Бекілген жоспра бойынша барлық өндірілетін тауарлы өнімнің өзіндік құны
500
Нақты өндірілген тауарлы өнімнің өзіндік құны:
-тоқсандық жоспар бойынша
520
-нақты өзіндік құны бойынша
547
Тауарлы өнімнің айналымынан алынатын салықты есептемегендегі көретме саудадағы
бағасы:
-бекітілген жоспар бойынша
640
-жоспар бойынша нақты қабылданған бағасы
688
-көтерме саудадағы бағасы
690
Өткен жылы өндірілген тауарлы өнімнің нақты өзіндік құны
1815
Ағымдағы жылы өндірілген тауарлы өнімнің нақты өзіндік құны
Есептеу керек:
1. Бекітілген жоспар бойынша бір теңгелік тауарлы өнімге жұмсалатын шығынды.
2. Бір теңгелік өндірілген тауарлы өнімге жұмсалған нақты шығынды:
а) тоқсандық жоспар бойынша;
ə) нақты өзіндік құны бойынша;
3. Базалық жылы бір теңгелік тауарлы өнімге жұмсалған шығынды.
4. Бір теңгелік тауарлы өнімге жұмсалған шығын индекстерін:
а) жоспарлық тауар бойынша;
ə) жоспардың орындалуы бойынша;
б) динамикасы бойынша;
ШЕШУІ:
1. Бекітілген жоспар бойынша бір теңгелік тауарлы өнімге жұмсалатын шығынды мына формула
бойынша анықтаймыз:
Сжос =
мұнда
,
- барлық тауарлы өнімнің өзіндік құны (бекітілген жоспар бойынша);
- көтерме сауда бағасындағы тауарлы өнім (бекітілген жоспар бойынша)
2. Нақты өндірілген бір теңгелік тауарлы өнімге жұмсалған шығынды тоқсандық жоспар бойынша
мына формуламен есептейміз:
Сжос =
мұнда
,
- нақты өндірілген тауарлы өнімнің өзіндік құны, тоқсандық жоспар бойынша;
- нақты өндірілген тауарлы өнімнің бағасы, жоспар мен нақты қабылданғаны
бойынша,
Сжос=
= 0,76 теңге немесе 76 тиын.

62.

Нақты өндірілген бір тегелік тауарлы өнімге жұмсалған шығын өзіндік құны бойынша мына
формула арқылы анықталады:
Сжос =
мұнда
,
– барлық өндірілген тауарлы өнімнің нақты өзіндік құны;
– көтерме сауда бағасы бойынша нақты өндірілген тауарлы өнімнің сомасы;
С1 =
=0,79 теңге немесе 79 тиын.
3. Өткен жылы бір теңгелік тауарлы өнімге жұмсалған шығынды анықтау үшін мына формуланы
қолданамыз:
С0 =
мұнда
,
– өткен жылы өндірілген өнімнің нақты өзіндік құны;
– ағымдағы жылы өндірілген тауарлы өнімнің нақты өзіндік құны.
С0 =
= 0,89 теңге немесе 89 тиын.
4. Бір теңгелік тауралы өнімге жұмсалған жəне шығынның индекстерін:
а) жоспарлық тапсырма бойынша:
:
0,876 немесе 87,6%;
ə) жоспарлың орындалуы бойынша:
1,013 немесе101,3%;
б) динамикасы бойынша:
0,888 немесе 88,8%;
ЕҢБЕК ӨНІМДІЛІГІНІҢ СТАТИСТИКАСЫ
1-мысал.Төменде бірдей өнім шығаратын екі кəсіпорының көрсеткіштері берілген:
Өндірілген тауарлы өнімдер
Жұмысшылырдың орташа
Кəсіпорындар
салыстырмалы
тізімдік саны,адам.
бағамен,млн.теңге.
Базалық жыл
Есепті жыл
Базалық жыл
Есепті жыл
А
257,5
293,7
1550
1850
Б
231,8
223,6
1450
1350
Есептеу керек:
1.Əрбір кəсіпорын бойынша еңбек өнімділігінің деңгейімен оның өсіңкілігін.
2.Еңбек өнімділігінің тұрақты,өзгермелі жəне құрылымның өзгеру индекстерін.

63.

3.Екі кəсіпорынды бірге алғанда өндірілген тауарлы өнімнің бір жұмысшыға
шаққандағы мөлшерін жəне оның өзгеруіне əсерін тигізген себептері бойынша:
а)еңбек өнімділігінің артуына немесе кемуіне байланысты.
ə)жұмысшылар санының өзгеруіне байланысты.
4.Екі кəсіпорынды бірге алғанда өндірілген тауарлы өнім көлемінің жалпы өзгеруінің
себептері бойынша:
а)еңбек өнімділігінің артуына немесе кемуіне байланысты
ə)жұмысшылырдың орташа тізімдік санының өзгеруне қатысты.
Шешуі:
1.Əрбір кəсіпорын бойынша еңбек өнімділігінің деңгей мен оның өсіңкілігін мына
формула бойынша есептейміз:
:
/ .
жəне
-есепті жəне базалық жылдардағы өндірілген өнімнің көлемі;
жəне
-есепті жəне базалық жылдардағы жұмсалынған уақыт мөлшері
немесе жұмысшылардың орташа тізімдік саны.
Онда еңбек өнімділігінің деңгейі мен оның өсіңкілігі мынаған тең болады:
Мұндағы
1-кəсіпорын
158757 166129=0.956 немесе 95.6%;
2-кəсіпорын
165630
немесе 103,6%.
2.Еңбек өнімділігінің өзгермелі құрамды индексі:
=
:
/
=
:
=
:
=161656:163100=0.991 немесе 99.1%.
Тұрақты құрамды индексі:
=ε
/ε
=
=
=0.989 немесе 98.9%.
Құрылымның өзгеру индексі:
=
:
=0.991:0.989=1.002 немесе 100.2%.
3.Екі кəсіпорынды бірге алғанда өндірілген тауарлы өнімнің бір жұмысшыға
шаққандағы көлемі есепті жылы базалық жылмен салыстырғанда 1444 теңгеге азайған:
‗ _ _
∆ W=
- =161656-163100=-1444 теңге.
Есепті жылы жұмысшылар құрылымының өзгеруі:
1-кəсіпорын =1850 3200=0.578 немесе 57.8%;
2-кəсіпорын
=1350 3250=0.422 немесе 42,2%;
Онда,
=166129·0,578+159862·0,422=163485 теңге.
Енді
осы
көрсеткішті
индекстің
формуласының
=ε
/ε
=ε
/ε
·ε
/ε
==
орнына
=
қоямыз:

64.

А)онда еңбек өнімділігінің өзгеруіне байланысты бір жұмысшының өндірген тауарлы
өнімнің өсуін немесе кемуін анықтаймыз:
_
∆
=161656-163485=-1829 теңгеге азайған.
Ə)Жұмысшылар құрылымының өзгеруіне байланысты:
_
∆
=163485-163100=385 теңгеге өскен,онда
(-1444=-1829+385).
4.Екі кəсіпорынды бірге алғанда өндірілген өнім көлемі есепті жылы базалық жылмен
салыстырғанда 28,0 млн.теңгеге өскен:
∆Q=ε
-ε
=517.3-489.3=28.0 млн.теңге,
Оның ішінде:
А)Жұмысшылар санының өзгеруіне байланысты:
∆
=(3200-3000)·163100=32,62 млн.теңгеге өскен,
Ə)еңбек өнімділігінің өзгеруіне қатысты:
∆
_ _
=( -
)·ε
=(161656-163100)·3200=-4.92 млн теңгеге
кеміген,онда,28,0=32,62+(-4,62).
2-мысал.Төменде өндірілген өнім түрлері мен оған жұмсалған уақыт көлемі туралы
көрсеткіштнр берілген:
Өндірілген
өнім түрлері
Базалық жыл
Есепті жыл
Өндірілген
өнімнің
саны,дана
Өндірілген бір
дана өнімге
жұмсалған
уақыт,сағат.
Өндірілген
өнімнің
саны,дана.
Барлық
өндірілген
өнімге
жұмсалған
уақыт,сағат.
А
1000
6,3
800
5440
Б
500
7,1
600
4380
Есептеу керек:
1.Өндірілген өнімнің түрлері бойынша еңбек өнімділігін.
2.Еңбек өнімділігінің жалпы индексін.
3.Еңбек өнімділігінің өзгеру салдарынан үнемделген немесе артық
жұмыс уақытын.
Шешуі:
1.Есепті жылғы өнім түрлері бойынша еңбек сыйымдылығы: = /
жұмсалынған

65.

А өнімі =
А өнімі= /
=6,8 сағат; Б өнімі=
=
=0.926. Б өнімі=
=7.3 сағат,онда еңбек өнімділігі:
=0.973.
2.Еңбек өнімділігінің жалпы индексін:
=ε
/ε
=
=
=0.47 немесе 94,7%
3.Еңбек өнімділігінің өзгеру салдарынан үнемделген немесе артық
жұмсалған уақыт көлемі:
∆t=ε
-ε
=9300-9820=-520 сағат артық жұмсалған.
Студенттің оқытушымен өзіндік жұмысы (СОӨЖ) тапсырмаларының
тақырыптары мен сұрақтары. Тексеру жұмыстарының тақырыптары мен
орындау бойынша əдістемелік нұсқаулықтар.
Студенттің оқытушымен өзіндік жұмысы (СОӨЖ) тапсырмаларының тақырыптары
мен сұрақтары ПОƏК- дегі көрсетілген практикалық тапсырмалардың тақырыптары
мен сұрақтарына сəйкес құрылады. Бір кредитке орындау үшін кемінде 5 СОӨЖ
тапсырмасы ұсынылуы тиіс. Студент əр тақырып бойынша өз фамилиясының бас
əрпіне сəйкес вариантты таңдап,берілген СОӨЖ тапсырмасын орындап, оқытушыға
көрсетуі тиіс.
І вариант – А; Ə; К; Қ; Ш; Ф;
ІІ вариант – Б; В; Л; М; Щ; О;
ІІІ вариант – Г; Ғ; Н; П; Ч; Э;
ІV вариант – Д; Ж; Р; С; Ц; Ю;
V вариант – З; И; Е; Т; У; Х; Я;
СОӨЖ тапсырмаларының тақырыптары
Статистикалық мəліметтерді топтастыру, талдау
І вариант
Қаланың жүк автокөлік кəсіпорындарының тобы бойынша есепті жылғы төмендегідей
мəліметтер берілген:
Кəсі
п
оры
н
№
1
2
3
4
5
6
Жүк
айналым
млн ткм
62
40
38
25
15
30
Тасымалдауға кеткен
Кəсі
шығындар сомасы, мың п
руб.
оры
н
№
1550
9
1080
10
1033
11
750
12
472
13
840
14
Жүк
айналым
млн ткм
Тасымалдауға кеткен
шығындар сомасы, мың
руб.
47
24
18
58
44
23
1245
724
579
1444
1145
699

66.

7
8
52
27
1310
804
15
16
32
20
889
612
Жүк автокөлік кəсіпорындарын жүк айналымы мөлшері бойынша, мынадай топтарға
бөле отырып: 20 млн ткм-ге дейін; 20-40 ; 40 млн ткм жəне одан да жоғары, топтастыру
қажет.
Əр топ бойынша анықтау керек: кəсіпорын санын, жүк айналымының жалпы көлемін,
тасымалдауға кеткен шығындардың жалпы сомасын, статистикалық кесте түрінде
көрсетіп, қорытынды жасау қажет.
ІІ вариант
Бригада жұмысшыларының бір айдағы жалақысы туралы мəліметтер берілген.
Жұмысшының
табельдік
нөмірі
Атқарылар
істің
орындалу
проценті
Бір айдағы
жалақы, руб
1
2
3
4
5
6
7
8
110,8
102,0
111,0
107,8
166,4
109,0
100,0
105,0
1910
1600
2100
1800
1850
1980
1400
1700
Жұмысшылардың жалақысының атқарылар істің орындалу процентінен тəуелділігін
анықтау үшін атқарылар істің орындалу проценті бойынша бригада жұмысшыларын үш
топқа бөліп аналитикалық топтау жасау қажет:
а) норманы 105,0%-ке дейін орындайтын жұмыстар;
б) норманы 105-тен 110%-ке дейін орындайтын жұмыстар;
в) норманы 110% жəне одан жоғары орындайтын жұмыстар.
Жасалынған топтаулар негізінде топтық кестеқұрып, қорытынды жасау қажет.
ІІІ вариант
2000-2004 ж аралығындағы келесі көрсеткіштердің өсіңкілігін сипаттайтын
статистикалық кестелердің макетін құру.
а) Қазақстан өнеркəсібінің өндіруші жəне өңдеуші кəсіпорындарының шығарған
өнімдерінің жалпы көлемі (млн.тг)
б) Əртүрлі типтегі электростанцияларда өндірілген электрқуаты (мың квт.сағ)
в) Аймақтың əртүрлі ұйымдастырылу - құқықтық формадағы кəсіпорындары бойынша
(мемлекеттік, жалгерлік, акционерлік) жасалынған көлік жұмыстары көлемі (мың тг).
Əр кестенің макеті үшін бастауыш пен баяндауышты жасау қажет. Тұрғызылған макет
кестенің қай түріне жататынын анықтау қажет.
ІV вариант
Ауданның өнеркəсіп кəсіпорындарының жылдың есептері бойынша келесі мəліметтер
алынған:
Кəсі
п
оры
н
Өнім
кө-лемі,
млн.
руб.
Негізгі
қорының
орташа
жылдық құны,
Жұмысыны
ң орташа
тізімдік
саны, адам
Кəсі
п
оры
н
Өнім
көлемі
, млн.
руб.
Негізгі
қорының
орташа
жылдық құны,
Жұмысыны
ң орташа
тізімдік
саны, адам

67.

№
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
134,4
264
372
145
427
585
170
464
180
308
млн. руб.
7,2
11,6
15,6
7,6
16,0
22,0
8,4
18,8
9,2
13,2
700
1100
1285
705
1300
1450
800
1380
825
1210
№
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
586
338
480
240
362
603
375
216
572
277
млн. руб.
21,0
14,0
19,0
11,0
14,8
23,0
15,6
10,0
19,8
12,4
1425
1208
1400
900
1300
1480
1295
895
1440
1180
Негізгі қорының құны бойынша өнеркəсіп кəсіпорындарын топтауды орындау қажет.
Оның негізі етіп, негізгі қорларының құнын алу керек: 10 млн. руб. дейін; 10-15 млн.
руб.; 15-20 млн. руб.; 20 млн. руб. жəне одан жоғары. Əр топ бойынша кəсіпорын санын,
өнім көлемін, жұмысының орташа тізімдік санын, негізгі қорлардың құнының 1 мың
руб-іне шаққандағы өнім көлемін анықтау қажет. Статистикалық кесте түрінде
көрсетіп, қорытынды жасау.
V вариант
Ауданның жүк автокөлік кəсіпорындарының тобы бойынша есепті жылғы
төмендегідей мəліметтер берілген:
Кəсі
п
оры
н
№
1
2
3
4
5
6
7
8
Жүк
айналым
млн ткм
62
40
38
25
15
30
52
27
Тасымалдауға кеткен
Кəсі
шығындар сомасы, мың п
руб.
оры
н
№
1550
9
1080
10
1033
11
750
12
472
13
840
14
1310
15
804
16
Жүк
айналым
млн ткм
Тасымалдауға кеткен
шығындар сомасы, мың
руб.
47
24
18
58
44
23
32
20
1245
724
579
1444
1145
699
889
612
Жүк автокөлік кəсіпорындарын жүк айналымы мөлшері бойынша, мынадай топтарға
бөле отырып: 20 млн ткм-ге дейін; 20-40 ; 40 млн ткм жəне одан да жоғары, топтастыру
қажет.
Əр топ бойынша анықтау керек: кəсіпорын санын, жүк айналымының жалпы көлемін,
тасымалдауға кеткен шығындардың жалпы сомасын, статистикалық кесте түрінде
көрсетіп, қорытынды жасау қажет.
Нақты, қатысты шамалар.
І вариант
Ресейдің электростанцияларының қуаты туралы мынадай мəліметтер берілген(жылдың
басына, млн. квт.):

68.

Электростанциялар
топтары
Жылу
Гидроэлектростанция
Атомдық
Барлығы
1993
1994
1995
1995
148,4
43,4
20,4
212,2
148,8
43,4
21,2
213,4
149,7
44,0
21,2
214,9
69,6
20,5
9,9
100,0
Анықтау: 1) Ресейдің барлық электростанцияларының қуаттылығының өсіңкілік
көрсеткіштерін;
2) 1995 ж. электростанциялардың қуаттылығының құрылымдық көрсеткіштері;
ІІ вариант
Өткен жылы КАМАЗ – 55111 жүк автокөлігін өндірудің өзіндік құны 70,0 мың руб-ді
құрады. Есепті жылдық жоспары бойынша өзіндік құнды 1400 руб-ге төмендету
қарастырылған, нақты өзіндік құн 68,2 мың руб-ді құрады.
Өзіндік құнды төмендетудің жоспарлық тапсырманың жəне автокөлік өндірудің
өзіндік құнының өсіңкілігінің қатысты шамаларын анықтау керек.
ІІІ вариант
Қазақстандағы тұрғылықты халықтың саны(жылдың басына, мың адам):
Барлық тұрғын халық : 2001 ж. – 14865,6; 2002ж. – 14851,1; 2003ж. – 14866,8; 2004 ж.
– 14951,2; 2005ж. – 15074,8. Тұрғын халықтың жалпы санынан еңбекке қабілеті
жастан жас халықтың саны – сəйкесінше 4370,1; 4256,9; 4148,4; 4064,7; 4012,6. Еңбекке
қабілетті жастағы халық келесідей : 8846,5; 8999,7; 9140,2; 9318,4; 9488,8. Қалған халық
– еңбекке қабілетті жастан үлкен халық.
Қазақстанның тұрғын халқы мен оның жас құрамының санының өсіңкілігін
сипаттайтын статистикалық кесте құрыңыз
ІV вариант
Қазақстанда республика көлігінің барлық түрімен тасылған жүк көлемі (млн.тг.) : 2001
ж. – 1293,1; 2001ж. – 1404,5; 2003ж. – 1531,1; 2004ж. – 1687,5; оның ішінде темір жол
көлігімен (млн.тг.) : 2001 ж. – 171,8; 2002ж. – 183,8; 2003ж. – 178,7; 2004ж. – 202,7.
Келтірілген мəліметтерді статистикалық кесте түрінде бейңеленіз.
Көлемі мен құрамында болған өзгерістерді сипаттап, қорытынды жасаңыз.
V вариант
Кəсіпорын бойынша өнім өндіру келесідей (млн.тг.) :2002 ж. -123,0; 2003ж. – 187,5;
2004ж. – 210,0.
Өнімнің жалпы көлемінен экспортқа бөлінгені (млн.тг.) : 2002 ж. -50,8; 2003ж. – 92,7;
2004ж. – 122,8.
Келтірілген мəліметтерді статистикалық кесте түрінде бейңеленіз.
Көлемі мен құрамында болған өзгерістерді сипаттап, қорытынды жасаңыз.
Орташа шама
І вариант
Сəуір айына айлық жалақыларының деңгейі бойынша жұмысшылардың бөлінуі туралы екі
цех бойынша келесідей деректер бар:

69.

Айлық жалақы, тг
Жұмысшылар саны
№1 цех
32
36
150
70
32
1000-1200
1200-1400
1400-1600
1600-1800
1800-2000
№2 цех
17
40
220
110
83
Қай цехта жəне қанша пайызға жұмысшылардың орташа жалақысы жоғары болғандығын
анықтау қажет.
ІІ вариант -2 есеп
Кəсіпорындағы бригада жұмысшыларының жұмыс стаждары келесідей:
Жұмысшының ,
001
002
табельдік нөмірі
Жұмыс стажы, жыл
14
9
Орташа жұмыс стажын анықтаңыз.
003
004
005
006
11
13
8
10
Кəсіпорын жұмысшыларының тарифтік разряд бойынша таралуы келесідей:
Тарифтік разряд
Жұмысшы саны, адам
1
2
2
3
3
26
4
74
5
18
6
4
Кəсіпорын жұмысшыларының квалификациясының орташа деңгейін анықтаңыз.
ІІІ вариант
«ЛУКойл» АҚ-ның акциялары бойынша сауда сессиясының нəтижелері келесі деректермен
сипатталады.
Сауда алаңы
Ресей сауда жүйесі
Москва банкаралық валюта биржасы
Москва қор биржасы
Орташа курс, руб
446
449
455
Сату көлемі, дана
138626
175535
200
Барлық үш алаң бойынша жалпы акцияның орташа курсын есептеңіз.
ІV вариант
Қаланың үш базарындағы бір тауарды өткізу туралы келесідей деректер бар:
Базар
1
2
3
I тоқсан
1 кг-ның бағасы,тг Сатылғаны
85
24
75
37
80
29
II тоқсан
1 кг-ның бағасы,тг Өткізілген сома,мың тг
95
1900
80
2800
90
2070
I-ші жəне II-ші тоқсанға жəне жартыжылға тауардың орташа бағасын анықтаңыз.
V вариант
Қаладағы сатуға қойылған тұрғын үйдің бағасы туралы келесі мəліметтер бар:

70.

1 м2-ң бағасы АҚШ доллар
300-400
400-500
500-600
600-700
700-800
Жалпы ауданы, мың м2
29,4
20,5
7,3
7,0
4,0
1 м2 тұрғын жайдың орташа бағасын есептеңіз.
Өсіңкілік қатарлар
І вариант
Кəсіпорын бойынша 1998-2003 ж. өнеркəсіптік өнімді өндіру туралы келесі
деректер салыстырмалы бағалармен берілген (млн.тг):
1998
67,7
1999
73,2
2000
75,7
2001
77,9
2002
81,9
2003
84,4
Өсіңкілік қатарды талдау үшін анықтаңыз:
а) Өсіңкілік қатардың орташа деңгейін
б) Тізбектелген жəне базистік өсу қарқыны мен өсім қарқынын
в) əр жыл үшін 1% өсімнің абсолюттік мəнін
Есептеу нəтижелерін кесте түрінде көрсетіңіз.
ІІ вариант
1995-2000 ж.ж. Қазақстандағы сүт өндіру туралы келесі деректер бар:
1995
39,2
1996
35,8
1997
34,1
1998
33,3
1999
32,3
2000
32,3
Өсіңкілік қатардың бастапқы, ақырғы жəне базистік деңгейін белгілеп, келесілерді
анықтаңыз:
а) Қатардың орташа деңгейін
б) Тізбектелген жəне базистік абсолюттік өсімді
в) Тізбектелген жəне базистік өсу қарқынын
Əр жылғы 1% өсімнің абсолюттік мəнін анықтаңыз. Есептеу нəтижелерін кесте түрінде
көрсетіп, қорытынды жасаңыз.
ІІІ вариант
1996-2003 ж.ж. бір аймақтағы меншіктің барлық түрлеріндегі кəсіпорындардың
пайдалануға берген тұрғын үйлері келесі деректермен сипатталады(жалпы ауданы млн
м2)
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
17
18
19
20
21
20
22
23
Өсіңкілік қатарды талдау үшін
1) Тізбектелген жəне базистік тəсілмен анықтаңыз:
а) абсолюттік өсімді
б) өсу қарқынын

71.

в) өсім қарқынын
г) орташа жылдық өсім қарқынын
2) Əр жыл үшін 1% өсімнің абсолюттік мəнін табыңыз.
3) Тұтас барлық кезеңге орташа-жылдық абсолюттік өсімді есептеңіз.
Есептеу нəтижелерін кесте түрінде бейнелеп, қорытынды жасаңыз.
ІV вариант
1996-2003 ж.ж. аймақтағы электр энергиясын өндіру келесідей деректермен
сипатталады(млрд. квт. ч.):
1996
915
1997
976
1998
1038
1999
1111
2000
1150
2001
1202
2002
1239
2003
1294
Өсіңкілік қатарды талдау үшін
1) 1996 базистік жылға қарағанда жылдар бойынша электроэнергия өндірудің
өсіңкілігін сипаттайтын көрсеткіштерді анықтаңыз:
а) өсу қарқыны
б) өсім қарқыны
в) абсолюттік өсім
2) Əр жыл үшін 1% өсімнің абсолюттік мəнін есептеңіз.
Есептеу нəтижелерін кесте түрінде көрсетіп, қорытынды жасаңыз.
V вариант
Фирма өнімінің көлемі 1997ж.,1996ж. салыстырғанда 2%-ке өсті.
1998 ж. 1997 ж.-ғы көлемге қатысты 105 %-ды құраса, ал 1999 ж. 1996 ж.-ғы
көлемнен 1,2 есегекөп болды. 2000 ж. фирма 25 млн. тг.-ге өнім шығарады, бұл 1999 ж.ға қарағанда 10%-ға көп, 2001 ж.-30 млн. тг. жəне 2002 ж.- 37 млн. тг.
Анықтаңыз:
а) тізбектелген өсу қарқыны
б) 1996 ж. қарағанда базистік өсім қарқынын
в) барлық жылдарға өнім өндірудің абсолюттік деңгейлерін
г) 1996-2002 ж.ж. орташажылдық өсу қарқынын жəне өсім қарқынын
И н д е к с т е р.
І вариант
Қала базарындағы көкөніс өнімдерін өткізу туралы келесі деректер бар:
Тауар
Алма
Алмұрт
1 кг бағасы теңге
шілде
тамыз
100
110
90
105
Тауарайналымы мың тг.
шілде
тамыз
143,5
38,9
167,1
45,0
Жалпы индекстерді есептеңіз:
а) тауарайналымының
б) бағаның
в) сату көлемінің
Бағаның төмендеуінен сатып алушылардың үнемдеген нақты шамасын анықтаңыз.
ІІ вариант
Өнеркəсіп кəсіпорынындағы өнім өндірудің өзіндік құны мен көлемі туралы келесідей
деректер бар:

72.

Бұйым
А
Б
В
2002
өнім бірлігінің
өндірілгені,
өзіндік құны, тг
мың дана
220
63,4
183
41,0
67
89,2
2003
өнім бірлігінің
өзіндік құны, тг
247
215
70
өндірілгені,
мың дана
52,7
38,8
91,0
Анықтаңыз: а) өзіндік құнның дара жəне жалпы индекстерін;
б) өнім көлемінің жалпы индексін;
в) өндіріске кеткен шығындардың жалпы индексін. Жалпы индекстердің өзара
байланысын көрсетіңіз.
ІІІ вариант
Қала базарындағы сүт өнімдерін өткізу туралы келесідей деректер бар:
Өнім
Сүт
Қаймақ
Ірімшік
Тауарайналымы, мың тг.
қазан
қараша
97
63
45
40
129
115
Қазанмен салыстырғанда қарашадағы
бағаның өзгерісі, %
+2,1
+3,5
+4,2
Бағаның, тауарайналымының жəне өткізу көлемінің жалпы индекстерін есептеңіз.
ІV вариант
Қала базарында көкініс өнімдерін өткізу туралы келесі деректер бар:
Тауар
Картоп
Сəбіз
капуста
тамыз
1 кг. бағасы тг.
Сатылғаны, ц
30
7500
35
1000
32
2000
қазан
1 кг. бағасы тг.
27
35
22
Сатылғаны, ц
9500
1500
4000
Жалпы индекстерді есептеңіз:
а) тауарайналымының
б) бағаның
в) өткізу көлемінің
Бағаның төмендеуінен болған сатыпалушылардың үнемдеген нақты шамасын
анықтаңыз.
V вариант
Өнеркəсіп кəсіпорыны бойынша келесідей деректер бар:
Бұйым
Электреттурағыш
Кухня комбайны
2003 ж. өндіріске кеткен
жалпы шығындар, мың тг
1234
5877
2002 ж. салыстырғанда 2003 ж.
бұйымның өзіндік құнының өзгерісі,%
+6,0
+8,4

73.

Миксер
980
+1,6
2002 жылмен салыстырғанда 2003 ж. өнімнің өзіндік құнының жалпы өзгерісін
анықтаңыз жəне осы өзгерістің əсерінен болған кəсіпорынның үнемдеу көлемін немесе
қосымша шығындарын табыңыз.
Негізгі капитал статистикасы
Негізгі қордың бар болуы мен қозғалысы туралы кəсіпорындар бойынша
келесідей деректер бар:
Көрсеткіштер
1.Жыл басындағы негізгі қордың толық
баланстық құны жыл ішінде:
~ іске қосылғаны
~ қалдық құны бойынша істен
шыққаны.
I
II
III
IV
млн.руб. млн.руб. млн.руб. млн.руб.
V
млн.ру
42
58
34
56
33
6
12
18
7
8
0,5
0,6
0,9
0,7
0,32
4,0
8,0
3,0
5,0
6,0
0,4
0,8
0,2
0,9
0,7
30
46
38
54
45
10
12
8
6
19
28,8
13,6
32,0
24,7
34,2
150
180
120
202
120
2. Қалдық құны бойынша толық құны.
3. Жыл ішіндегі күрделі жөндеу құны.
4. Жыл басындағы негізгі қордың тозуы,%.
5.Амортизацияның жылдық нормасы, %.
6.Өндірілген өнім көлемі.
7.Жұмысшылардың орташа жылдық
саны,адам.

74.

Табу керек:
1.Жыл аяғындағы негізгі қордың толық бастапқы құнын ,балансын
2. Жыл басындағы,жыл аяғындағы негізгі қордың қалдық құнын, балансын
3. Негізгі қордың жаңару жəне істен шығу коэффициенттерін
4. Жыл басындағы,жыл аяғындағы негізгі қордың тозу жəне жарамдылық
коэффициенттерін
5. Негізгі қордың пайдалану көрсеткіштерін
Халық статистикасы
І
ІІ
Көрсеткіштер
ІІІ
ІV
V
1. Жыл басындағы халық
саны, адам
747185
678607
1589751
463466
606534
2. Жыл ішінде дүние
келген сəби саны, адам
10633
13036
27679
10806
9613
3. Жыл ішінде қайтыс
болған адам саны,
Оның ішінде бір жасқа
дейінгі балалар, адам
9894
6573
15383
3882
6435
140
191
330
122
145
4. Жыл ішінде некеге
тұрғандар саны, адам
5669
5889
13017
4639
4698
5. Жыл ішінде
ажырасқандар саны, адам
1762
1465
2803
842
1230
6. Тұрақты тұруға көшіп
келгендер саны, адам
20364
15064
40728
7905
15422
7. Көшіп кеткендер саны,
адам
21636
13436
39017
5911
15843
8. Облыс халқының
ішіндегі 15-19 жас
аралығындағы əйелдердің
үлесі
27,5
29,2
28
28,2
28,3
Есептеу керек:
1. Облыс халқының орташа жылдық санын
2. Табиғи жəне механикалық өскендердің санын
3. Туу, өлу, балалар өлімі, табиғи жəне механикалық өсім коффициенттерін
4. Покровскийдің индексін (өмір сүргіштік коэффициентін)

75.

5. Арнайы туу коэффициенттін
Көрсеткіштер
Жұмыс уақыты статистикасы
І
ІІ
ІІІ
ІV
V
1. Жұмыс істелінген адам күндер
107036
169853
102658
136598
123658
2. Күндік жұмыссыз бос
тұру, адам- күн
69
16
89
25
62
4. Кезекті демалыстар
6724
2659
7338
1226
5896
5. Оқуға кеткендер
668
556
327
889
258
6. Екіқабат жəне бала
туған əйелдерге берілген
демалыстар
7. Ауруына байланысты
2851
2658
5692
1376
2598
19930
16698
12365
10368
10598
8. Əкімшіліктің
рұқсатымен
139
569
62
78
126
9. Мемлекеттік
тапсырманы орындауына
байланысты
10. Себепсіз
2010
3201
5065
991
265
1092
2564
2685
900
527
11. Демалыс жəне мейрам
күндер
37874
36598
25698
56985
41361
3. Жұмысқа келмей қалған
адам- күндер:
Есептеу керек:

76.

1. Жұмыс уақытының календарлық, табельдік, жəне ең жоғарғы мүмкіндікті
қорларды пайдалану коффиценттерін
2. Жұмыс уақытынның ең жоғарғы мүмкіндікті қорындағы орынды себептерге
байланысты пайдаланылмаған жұмыс уақытының үлесін.
3. Жұмыс уақытының ең жоғарғы мүмкіндікті қорындағы себепсіз пайдаланылмаған
жұмыс уақытының үлесін
Жұмыс уақытын пайдалану балансын құрыңыздар жəне қысқаша қорытынды
жасаңыз
Жұмыспен қамтылу статистикасы
Көрсеткіштер
І
ІІ
ІІІ
ІV
V
1. Жұмысшылардың
орташа тізімдік саны,
адам
1200
1365
1275
2658
1236
2. Жұмысқа
қабылданғандар, адам
310
252
125
562
200
3. Жұмыстан
шығарылғандар, адам
186
286
236
25
258
158
185
258
226
156
35
31
56
59
40
5. Толық жыл бойы
тізімде тұрған
жұмышылардың саны,
адам.
1256
1060
1000
1250
1259
6. Жалпы жұмыс
істелінген адам- күндер,
мың
125,3
289,7
236,2
100
156,3
7. Жалпы жұмыс
істелінген адам –
сағаттар, мың
2658,6
2299,6
1256,3
1289,3
1456,6
8. Жалпы өндірілген
өнім, мың теңге
5698,3
2659,5
7892,6
8321,6
9854,3
4. Соның ішінде:
- өз тілегі бойынша
- еңбек тəртібін бұзғаны
үшін

77.

1. Жұмыс күшінің айналым (қозғалысының) коэффициенттерін
2. Тізімдегі бір жұмысшыға шаққандағы орташа істелінген адам-күн, адам-сағат
жəне өндірілген өнім.
СОӨЖ тапсырмасының орындалуын тексеру əдістемесі:
- СОӨЖ тапсырмасының орындалуын тексеру студент пен оқытушының өзіндік
жұмысы кезінде кестеге сəйкес жүргізіледі;
- студент орындалған СОӨЖ тапсырмасын көрсетіп, оқытушы оны тексеріп,
студентпен орындалған тапсырманың қорытындысы туралы пікірлесу жүргізеді.
Бір кредитті оқып-үйрену кезінде студент бақылау жұмысын орындауы тиіс.
Бақылау жұмысының түрі - əрбір тақырып бойынша есеп шығару, кроссворд жасау
жəне реферат жазу. Қойылатын талап: көлемі 15 беттен кем болмауы керек,
компьютерлік терілім, титулдық бетте тақырып, оқытушының фамилиясы, мамандық
жəне топ нөмірі көрсетілуі тиіс; жұмыстың мақсаты мен міндеті айқындалған кіріспе;
бөлімдер мен параграфтар бойынша құрастырылған негізгі материал; зерттеудің түйіні
мен шешімдерінен тұратын қорытынды; қолданылған əдебиеттер тізімі.
- бақылау жұмыстарын талдау мен бағалау студент пен оқытушының өзіндік жұмысы
кезінде кестеге сəйкес жүргізіледі;
- студент орындалған бақылау жұмысын көрсетіп, оқытушы студентпен орындалған
бақылау жұмысының қорытындысы туралы пікірлесу жүргізеді.
8. Типтік есептеулер, курстық жобалар бойынша əдістемелік нұсқаулар
Бұл пəн бойынша мұндай жұмыстар қарастырылмаған.
9. СТУДЕНТТІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫНА (СӨЖ) АРНАЛҒАН
МАТЕРИАЛДАР
Статистикалық жинақтардан мəліметтер алып, оған өтілген тақырыптарға
байланысты əдіс-тəсілдерді қолданып, талдау жасау.
1. Қазақстан жəне оның өңірлерінің өнеркəсібі 2000-2008 ж.ж.
Статистикалық жинақ, (ҚР-ның статистика жөніндегі агенттігі), Алматы,
2008
2.Батыс Қазақстан облысының əлеуметтік-экономикалық дамуы/
Социально-экономическое развитие Западно-Казахстанской области, БҚО
Статистика басқармасы, Орал, 2008
3. Казахстан и его регионы-2008/ Қазақстан жəне оның өңірлері-2008,
Алматы, Агентство РК по статистике, 2008
Жазба жұмыстарының тақырыптары:
1. Статистика туралы жалпы түсінік жəне оның даму процестері
2. Статистикалық əдістер жəне оның зерттеу кезеңдері

78.

3. Статистика органының ұйымдастырылу принциптері жəне оның негізі
4. Статистикалық бақылау - статистикалық зерттеудің алғашқы сатысы
5. Статистикалық мəліметтердің жинақтау жəне топтаудың міндеттері мен
мазмұны
6. Статистикалық кесте құрастыру қағидалары мен негізгі бөлшектері
7. Статистикалық мəліметтерді графикалық бейнелеу, түрлері, қолдану
тəсілдері.
8. Нақты жəне қатысты шамалардың мəні мен маңызы, түрлері, өлшем
бірліктері, қағидалары.
9. Орташа шаманың мəні мен маңызы. Жай жəне салмақталған
арифметикалық орташа шама, есептеу тəсілдері жəне қолданылуы.
10. Жай жəне салмақталған үйлесімді орташа шама, есептеу тəсілдері жəне
қолданылуы. Мода жəне медиананы бүтін жəне деңгей аралықты сан
қатарынан есептеу тəсілі.
11. Өзгерменің көрсеткіштері туралы түсінік жəне оны есептеу тəсілдері
12. Өсіңкілік қатарлар туралы түсінік, оның түрлері, негізгі көрсеткіштері
бойынша есептеу тəсілдері.
13. Өсіңкілік қатарлардың мəні мен маңызы, орташа көрсеткіштері
бойынша есептеу тəсілдері.
14. Өсіңкілік қатарларды талдау тəсілдері. Аналитикалық тегістеу тəсілі.
15. Өсіңкілік қатардағы интерполяция мен экстрополяция.
16. Маусымдық ауытқу, график арқылы көрсету. Маусымдық индекс жəне
оны есептеу жолдары.
17. Индекстер туралы жалпы түсінік. Дара жəне жалпы индекстер,
есептелуі, статистикада қолданылуы.
18. Орташа индекстер, өндірілген өнім көлемі, бағасы, өзіндік құн, еңбек
өнімділігінің индекстері, есептелу жəне статистикада қолданылуы.
19. Тұрақты жəне өзгермелі құрамды индекстер, олардың қолданылуы
жəне есептеу жолдары.
20. Құбылыстардың өзара байланысын статистикалық əдістер арқылы
зерттеу.
21. Корреляция-регрессиялық талдау, мəні мен маңызы, кезеңдері.
22. Көптік жəне жеке корреляция, корреляция қатынасы.
23. Ұлттық байлықтың мəні, қатынасы, құрамы, көрсеткіштер жүйесі.
24. Негізгі қорлар статистикаасы, бағалау түрлері, ұдайы өндірісінің
көрсеткіштері.
25. Айналым қорлар статистикасы туралы түсінік, құрамы, көрсеткіштері.
26. Жұмыс уақытын қолдану, еңбек өнімділігі көрсеткіштері.
27. Өндірістік шығындар статистикасының мəні мен маңызы.
28. Қоғамдық өндірістің тиімділігі статистикасының түсінігі мен
міндеттері, көрсеткіштер жүйесі.
29. Халық, оның құрамы туралы түсінік. Халықтың қозғалысы
көрсеткіштері.
30. Халықтың кірісі мен шығысы жəне тауарлар мен қызметтерді тұтыну
көрсеткіштері.

79.

10. Оқу, өндірістік жəне дипломалды практикадан өту бойынша
əдістемелік нұсқаулар
Бұл пəн бойынша мұндай жұмыстар қарастырылмаған.
11. Білімді бағалау жөніндегі мəлімет
БІЛІМДІ БАҒАЛАУҒА АРНАЛҒАН МАТЕРИАЛДАР
1. «Статистика» ғылымының негізі қай кезеңде қаланды
2. Статистикалық əдістеме дегеніміз 3. Статистикалық зерттеудің жалғасымды үш сатысы:
4. Жиынтық бірлігі дегеніміз
5. Бақылау зерзаты
6. Өзгермелілік (вариация) дегеніміз
7. Туу коэффициенті қалай есептеледі
8. Табиғи өсім коэффициенті қалай есептеледі
9. Механикалық өсім коэффициенті қалай есептеледі
10.Білім деңгейі, өмір ұзақтығы, халықтың əрқайсысына шаққандағы
жалпы ішкі өнімнің нақты көлемі қай көрсеткішті сипаттайды
11.16 жасқа толған халық пен еңбекке тартылған зейнеткерлік жастағы
адамдар жəне жасөспірімдердің барлығының санының еңбек
ресурстарының орташажылдық санына қатынасы нені білдіреді
12.Жұмысшылардың бір айдағы орташатізімдік саны қалай анықталады
13.Кадрлар тұрақсыздығы коэффициенті қалай есептеледі
14.Кадрлардың жұмыстан кету коэффициенті қалай есептеледі
15.Жұмыс уақытының күнтізбелік қоры қалай анықталады
16.Жұмыс уақытының максималды мүмкіндік қоры қалай есептеледі
17.Ауысымдылық коэффициенті (коэффициент сменности) қалай
анықталады
18.Ұлттық байлықтың құрамы
19.Өндірілген қаржылық емес активтерге не жатады
20.Негізгі қорлардың функционалдық сипаты бойынша пассивті
бөліміне қайсысы жатқызылады
21.Негізгі қорларды құндық бағалаудың түрлері
22.Негізгі қордың тозуына байланысты оны сатып өткізуден түскен
түсім қалай аталады
23.Негізгі қорларды дайындау, сатып алу, жеткізу мен құруға кеткен
шығындар сомасы нені құрайды
24.Амортизацияның жылдық сомасы
25.Амортизацияның жылдық нормасы
26.Тозу сомасының негізгі қордың толық бастапқы құнына қатынасы
нені сипаттайды
27.Негізгі қордың қалдық құнының толық бастапқы құнына қатынасы
немесе 1-Ктозу нені сипаттайды

80.

28..Эксплуатацияға енгізілген жаңа негізгі қордың құнының есепті
кезеңнің соңындағы негізгі қорлардың құнына қатынасы нені
көрсетеді
29.Жылдың басындағы негізгі қорлардың құнының жылдың соңындағы
негізгі қорлардың құнына қатынасы нені көрсетеді
30.Есепті кезеңдегі өндірілген өнім көлемінің ақшалай мəнінің негізгі
қордың орташа жылдық құнына қатынасы нені сипаттайды
31.Негізгі қордың орташа жылдық құнының қарастырылып отырған
кезеңдегі жұмысшылардың орташа тізімдік санына қатынасы нені
көрсетеді
32.Негізгі қордың жағдайын сипаттайтын көрсеткіштер
33.Негізгі қордың қозғалысын сипаттайтын көрсеткіштер
34.Негізгі қорлардың қолданылуының тиімділігі көрсеткіштері
35.Айналым қорлары қандай көрсеткіштермен сипатталады
36.Материалдық құндылықтардың нақты қорының көлемінің орташа
күндік өндірістік қажеттілікке қатынасы қандай көрсеткішті
көрсетеді
37.Өткізілген өнім құнының айналым қорларының орташа жылдық
құнына қатынасы қандай көрсеткішті көрсетеді
38.Айналым қорларының орташа жылдық құнының өнімді өткізуден
түскен түсім сомасына қатынасы қандай көрсеткішті сипаттайды
39.Периодтағы күнтізбелік күндер санының айналым қорларының
айналым санына немесе айналым коэффициентіне қатынасы қандай
көрсеткішті сипаттайды
40.Айналым қорларының қолданылуының тиімділігі көрсеткіштері
қандай
41.Жалпы ішкі өнімнің айналым қорларының орташа жылдық көлеміне
қатынасы нені білдіреді
42.Жалпы шығарылым (валовый выпуск) (ЖШ) дегеніміз не
43.Аралық тұтыну (АТ) дегеніміз не
44.Негізгі қорды тұтыну немесе амортизация (А) дегеніміз не
45.Жалпы қосылған құн (ЖҚҚ) неге тең
46.Таза қосылған құн (ТҚҚ) неге тең
47.Баланстық пайда қалай есептеледі
48.Баланстық пайданың
негізгі қорлардың, материалдық емес
активтердің жəне айналым қорларының орташа жылдық құндарының
қосындысына қатынасы нені сипаттайды
49.Өнімді өткізуден түскен пайданың өткізілген өнімнің толық өзіндік
құнына қатынасы нені көрсетеді
50.Таза пайданың активтердің орташа жылдық құнына қатынасы нені
сипаттайды
51.Таза пайданың өнімді өткізуден түскен түсімге (акциздер мен ҚҚСС
алып тастағанда) қатынасы нені көрсетеді
52.Жалпы қосылған құнның еңбекақы төлеу қоры, аралық тұтыну,
амортизацияның қосындысына қатынасы нені сипаттайды

81.

53.Жалпы қосылған құнның немесе жалпы ішкі өнімнің еңбек
ресурстары,негізгі қорлар,айналым қорлары қосындысына қатынасы
нені көрсетеді
54.Шаруашылық жүргізуші субъектінің өзіндік қаражаттарынан
шығындарды (негізгі жəне айналым қорларына, материалдық емес
активтерге кеткен) уақытында жабуы жəне төлемқабілеттілігі болуы
қалай аталады
55.Шаруашылық жүргізуші субъектінің тұрақтылығының өзгерісін
бағалау үшін қандай көрсеткіштер қолданылады
56.Өзіндік қаражаттардың қаржылық ресурстардың барлық көздерінің
сомасына қатынасы қай коэффициентті білдіреді
57.Кредиторлық қарыздар мен басқа да займдық қаражаттардың өзіндік
қаражаттарға қатынасы қай коэффициентті көрсетеді
58. Егер автономия коэффициенті қай саннан кем болмағанда,
шаруашылық жүргізуші субъект өз қаражаттарынан барлық
төлемақыларын төлей алады
Курс бойынша бағалау дəріс жəне практикалық сабақтар кезіндегі
өтілген материалдарды дəрежесіне, үй тапсырмаларын орындау сапасына,
емтихан кезінде əрбір тақырыпты меңгеру дəрежесіне байланысты
қалыптасады. Əрбір тақырып материалын толық қабылдап, түсініп білсе,
көрсеткіштерді есептеу əдісін жəне есептерді шешуде формуланы қолдана
білсе, жұмыстың барлық түріне ең жоғарғы баға қойлады.
Барлық бұл талаптарды орындау үшін сабақтарға міндетті түрде
қатысу қажет. Оқытушының сабақ жүргізуіне əңгімемен, тəртібімен
кедергі жасаған студенттер аудиториядан шығарылады. Курс материалын
меңгеру үшін əрбір студенттің кітапхана қорыме нжеке жұмыс жасауы
қажет, яғни курстың көлемділігіне байланысты, есептер шешу жəне
коллоквиум жүргізу кезінде талап етілген материалды жете меңгеру үшін
оқу, əдістемелік жəне анықтамалық əдебиеттерді қосымша өз бетімен
қолдана білуі қажет. Білімдерін ағымдық бақылау сұрақтар мен есептерден
құралған тест тапсырмалары түрінде жүзеге асырылады.
Бағалау саясаты
Қорытынды бағалауға рейтингтік бақылау жəне емтихан кіреді.
Ќорытынды бағалау мен рейтингті бақылау
• Семестрдің 8 аптасында (1-8 апта нəтижесі бойынша) жəне 15 аптада
(9-15 апта нəтижесі бойынша) оқытушы 100 пайыздық шкала
бойынша
рейтингті бақылау
нəтижелері шығарылады жəне
оқытушы өткізген рейтингке қойылатын баға, ағымды, рубеждік
бақылау пайыздарының сомасы көрсетіледі.
«Пəн бойынша білімді бағалау кестесі»
Бағалау саясаты:

82.

«Статистика» пəні бойынша білімді бағалау кестесі
№
1
2
3
4
5
Бағалау
критериясы
Дəріске қатысу
Үй тапсырмасы
Жеке
практикалық
тапсырма
1 Коллоквиум
2 Коллоквиум
Р1 + Р2
Емтихан
Барлығы
Бағалау
түрі
Барлығы
%
100
100
100
Апта
1
2
+
+
+
+ + + + + + +
+ + + + + + +
+ + + + + + +
100
100
100
100
100
3 4 5 6 7
8
9 10 11 12 13 14 15
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Семестр барысында екі аралық бақылау жүргізіледі 8 жəне 15 апталарда.
Аралық бақылаулар бойынша студенттің максималды үлгерім
көрсеткіші 100% құрайды. Семестр аяғында оқу пəні бойынша қорытынды
аттестациялау – емтихан өткізіледі (максималды көрсеткіші - 100%).
Пəн бойынша қорытынды емтихан бағасы аралық бақылаулар жəне
қорытынды аттестациялаудың максималды көрсеткіштер сомасы ретінде
анықталады.
Қорытынды емтихан пəннің негізгі теориялық жəне практикалық
материалдарын қамтитын нұсқауларға бөлінген тест тапсырмалары түрінде
өтеді.
Əріптік бағалау жəне оның балдардағы цифрлік эквиваленті дұрыс
жауаптардың пайыздық көрсеткіші бойынша анықталады (кесте бойынша)
Студенттердің білімі келесі кесте бойынша бағаланады:
Бағаның
əріптік
баламасы
A
AB+
B
BC+
C
CD+
D
Бағалау
Бағаның
Бағаның
сандық проценттік
баламасы баламасы
4,0
95-100
3,67
90-94
3,33
85-89
3,0
80-84
2,67
75-79
2,33
70-74
2,0
65-69
1,67
60-64
1,33
55-59
1,0
50-54
+
+
+
Бағалаудың дəстүрлі
жүйесі
өте жақсы
Жақсы
Қанағаттанарлық

83.

F
0
0-49
Қанағаттанарлықсыз
Бақылау жұмысы.
Бақылау жұмысы сабақ уақытында орындалып, тапсырылады.
Студенттердің білімін бақылау негізінен тест тапсырмаларын орындату
арқылы тексеріледі.
Пікірлесу.Пікірлесу əр топта кесте бойынша жүзеге асады. Студенттердің
білімін бақылау тест тапсырмаларын орындату арқылы жүргізілуі мүмкін.
Студенттердің білімін тақырыптар бойынша тексеру жəне емтихан
сұрақтары
1. 1-7 апталардағы тақырыптар бойынша тексеру сұрақтары.
2. 8-15 апталардағы тақырыптар бойынша тексеру сұрақтары.
3. Емтиханға дайындық сұрақтары.
- End Theme: Статистика пəні мен əдісі
«Статистика» ғылымының негізі қай кезеңде қаланды
а) XVII ғ. аяқ кезінде
б) XVIII ғ. бірінші жартысында
в) XVII ғ. басында
г) 1880 жылы.
- End Question:
Статистикалық əдістеме дегеніміз а) Статистика пəнін зерттеуге арналған арнайы зерттеу кезеңдері
б) Статистика пəнін зерттеуге арналған көрсеткіштер жиынтығы.
в) Статистика пəнін зерттеуге арналған арнайы формулалар жиынтығы.
г) Статистика пəнін зерттеуге арналған белгілер жиынтығы.
- End Question:
. Статистикалық зерттеудің жалғасымды үш сатысы:
а) Статистикалық бақылау, өңдеп топтау жəне жинақтау, жинақталған
мəліметтерді талдау
б) Жинақталған мəліметтерді талдау, статистикалық бақылау, өңдеп топтау
жəне жинақтау.
в) Жинақталған мəліметтерді талдау, өңдеп топтау жəне жинақтау,
статистикалық бақылау
г) Статистикалық бақылау, мəліметтерді талдау, өңдеп топтау жəне
жинақтау.
- End Question:
Жиынтық бірлігі дегеніміз
а) Статистикалық жиынтықтың зерттеу негізі болып табылатын, зерттеуге
жəне тіркеуге жататын белгілері бар элемент.
б) Статистикалық жиынтықтың зерттеу негізі болып табылмайтын, бірақ
тіркеуге жататын белгілері бар элемент.

84.

в) Статистикалық жиынтықтың зерттеу негізі болып табылатын, зерттеуге
жəне тіркеуге жататын белгілері бар əртектес көрсеткіштер бөлігі
г) Статистикалық жиынтықтың зерттеу негізі болып табылатын, зерттеуге
жəне тіркеуге жататын мəндер бөлігі
- End Question:
Бақылау зерзаты
а) зерттелетін əлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестер
жиынтығы немесе мəліметтер жиналатын аумақтың дəл шектерін анықтау
б) зерттелетін экономикалық құбылыстар мен процестер жиынтығы немесе
мəліметтер жиналатын аумақтың дəл шектерін анықтау
в) зерттелетін əлеуметтік құбылыстар мен процестер жиынтығы немесе
мəліметтер жиналатын аумақтың шектерін анықтау
г) зерттелінетін белгілі бір экономикалық құбылыстар мен процестер мен
мəліметтер жиналатын аумақтың шектерін анықтау
- End Question:
Өзгермелілік (вариация) дегеніміз
а) Жиынтықтың əр бөлігіндегі белгі мəнінің өзгерісі
в) Жиынтық бірлігінің көлемі өзгерісі
с) Жиынтық бірлігі шамасының мəнінің өзгерісі
д) Бақылау бірлігі шамасының мəнінің өзгерісі
- End Question:
- End Theme: Статистикалық бақылау
Статистикалық бақылау дегеніміз
а) Бастапқы мəліметтерді алдын-ала жасалынған бағдарлама бойынша
ғылыми ұйымдастырылған жүйеде тіркеу, жинау тəсілі
в) Топтастырылған мəліметтерді алдын-ала жасалынған бағдарлама
бойынша ғылыми ұйымдастырылған жүйеде тіркеу, жинау тəсілі
г) Бастапқы мəліметтерді алдын-ала жасалынған бағдарлама бойынша
ғылыми ұйымдастырылған жүйеде тіркеу, жинау тəсілінің соңғы сатысы
д) Бастапқы мəліметтерді алдын-ала жасалынған бағдарлама бойынша
ғылыми ұйымдастырылған жүйеде талдау тəсілінің екінші сатысы
- End Question:
Статистикалық бақылау зерзаты а) бақылау бірлігі
в) статистикалық жиынтық
с) статистикалық жиынтық бірлігі
д) есепті бірлік
- End Question:
Статистикалық бақылау барысында тіркеуге жататын белгілер немесе
сұрақтар тізімі қалай аталады:
а) статистикалық формуляр
в) бақылау бағдарламасы
с) бақылау жұмыс жабдықтары
д) статистикалық есеп беру құжаты

85.

- End Question:
Статистикалық бақылау барысында мəліметтерді беретін субъект қалай
аталады:
а) бақылау бірлігі
в) статистикалық жиынтық бірлігі
с) есепті бірлік
д) бақылау зерзаты
- End Question:
Бақылау мерзімі а) статистикалық формулярлар толтырылатын уақыт
в) зерттелетін жиынтықтың əрбір бірлігі бойынша белгілерін тіркеу
жүргізілетін жылдың белгілі бір нақты күні мен сағаты
с) зерттелетін жиынтықтың белгілерін тіркейтін арнайы белгіленген уақыт
д) мəліметтердің есепке алынған кесімді уақыты
- End Question:
Статистикалық есеп беру а) статистикалық бақылаудың түрі
в) статистикалық бақылаудың əдісі
с) статистикалық бақылаудың формасы
д) статистикалық бақылаудың жүйесі
- End Question:
Статистикалық зерттеуді жүргізу сатылары
а) бағдарлама жасау, ұйымдастыру жоспары, мақсаты мен міндеті, зерзат
в) зерзат, бағдарлама жасау, ұйымдастыру жоспары, мақсаты мен міндеті.
с) ұйымдастыру жоспары, зертзат, мақсаты мен міндеті, бағдарлама жасау
д) мақсаты мен міндеті, зерзат, бағдарлама жасау, ұйымдастыру жоспары
- End Question:
Жартылай бақылау тəсілінің бірінші түрі
а) жеке ауқымды (монографиялық) бақылау
в) жиынтықтың негізгі бөлігін бақылау.
с) ішінара бақылау
д) жаппай бақылау
- End Question:
Статистикалық бақылауды уақыт мерзіміне қарай тіркеу
а) ағымдағы, кезеңдік, бір жолғы бақылау.
в) жаппай жəне кезеңдік бақылау
с) ағымдағы, бір жолғы жəне жартылай бақылау
д) ағымдағы, кезеңдік, жаппай
- End Question:
Жиынтық бірліктерінің толық қамтылуына қарай бақылау түрлері
а) жаппай жəне кезеңдік бақылау
в) жаппай жəне жартылай бақылау
с) ағымдағы жəне жаппай бақылау
д) жартылай жəне кезеңдік бақылау
- End Question:

86.

Қоғамымыздағы өзгерістердің жиілігіне жəне есеп жұмыстарының нақты
дұрыс жүргізілуі үшін белгіленетін мерзім
а) статистикалық бақылаудың арнайы уақыт кезеңі
в) статистикалық бақылаудың шекті уақыт кезеңі
с) статистикалық бақылаудың үзілісті уақыт кезеңі
д) статистикалық бақылаудың үзіліссіз уақыт кезеңі
- End Question:
Жиынтықтың негізгі бөлігін бақылаудың мəні
а) бақылау үшін ең ірі зерзаттар алынады
в) бақылау зерзаттары кездейсоқ, бірақ зерттеу нəтижелері тұжырымдауға
жеткілікті
с) бақылау үшін ең кіші зерзаттар алынады
д) кейбір зерзаттар белгілі бір мақсатта жан-жақты зерттелінеді
- End Question:
Жартылай бақылау тəсілінің жеке ауқымды түрі
а) бақылауға ең кіші зерзаттар алынады
в) бақылауға ең ірі зерзаттар алынады
с) кездейсоқ алынған, дегенмен зерттеу нəтижелері тұжырым жасауға
жететін жиынтық бөліктері
д) белгілі бір мақсатпен жан-жақты зерттелінетін зерзаттар
- End Question:
Ішінара бақылаудың мəні
а) бақылау зерзаттары кездейсоқ, бірақ зерттеу нəтижелері қорытынды
жасауға жететін бақылау
в) бақылауға ең кіші зерзаттар алынады
с) бақылауға ең ірі зерзаттар алынады
д) белгілі бір мақсатпен жан-жақты зерттелінетін зерзаттар
- End Question:
Ағымдағы бақылау дегеніміз
а) фактінің пайда болғанына қарай тұрақты, жүйелі түрде, күнделікті
жүргізіледі.
в) зерттеуге алынған құбылыс не процесті ұдайы, бірақ белгілі бір уақыт
аралығында жүргізу
с) зерттеу жұмыстары бір-ақ рет жүргізіледі
д) фактінің пайда болуына байланысты жүргізіледі
- End Question:
Сауал-сұрақтық тəсілмен мəліметтер жинау
а) санақшылар немесе тіркеушілер сұралушымен кездесіп, мəліметтерді
ауызша сұрау арқылы жинау
в) сұралушыларға арнайы үлгідегі сұрақ қағазы таратылып, артынан
санақшылар жүріп жинап алып, түзету енгізеді
с) арнайы іріктелініп алынған адамдардың мекен-жайына сұрақ қағаздары
байланыс бөлімшелері арқылы жіберіледі

87.

д) сұралушылардың белгіленген тобына сұрақ қағаздары таратылып
беріліп жəне ол жедел толтырылады
- End Question:
Зерттеліп отырған шаманың нақты мəні мен зерттеу нəтижесі мəнінің
арасындағы сəйкессіздік:
а) бақылау қателігі
в) тіркеу қателігі
с) репрезентативті қателік
д) жүйелі түрде жіберілген қателік
- End Question:
Жиналған мəліметтерді тексеру тəсілі
а) қисынды түрде тексеру жəне есептеу арқылы тексеру
в) есептеу арқылы тексеру жəне монографиялық тексеру
с) қисынды түрде тексеру жəне ішінара тексеру
д) монографиялық жəне ішінара тексеру
- End Question:
Статистикалық жинақтау
а) бақылау нəтижесіндегі бастапқы мəліметтерді ғылыми жүйеде өңдеу
жəне жиынтық бірліктерді өздеріне тəн белгілері бойынша сипаттау
в) бақылау нəтижесіндегі бастапқы мəліметтерді ғылыми түрде өңдеу жəне
жиынтық бірліктерді өздеріне тəн белгілері бойынша талдау жəне
қорытындылау
с) бақылау нəтижесіндегі бастапқы мəліметтерді ғылыми жүйеде өңдеу
жəне орташа шамаларды өздеріне тəн белгілері бойынша сипаттау
д) бақылау нəтижесіндегі бастапқы мəліметтерді ғылыми түрде өңдеу жəне
қорытындылаушы көрсеткіштерді өздеріне тəн белгілері бойынша талдау
жəне тұжырымдау
- End Question:
Жұмысты орындау тəсілі бойынша (по технике выполнения)
статистикалық мəліметтерді жинақтау
а) жай жəне күрделі
в) орталықтандырылған жəне орталықтандырылмаған
с) механикаландырылған жəне қолмен
д) құрылымдық жəне талдаулық
- End Question:
End Theme: Статистикалық мəліметтерді жинақтау жəне топтау
Статистикалық топтау
а) қоғамдық құбылыстар мен процестер жиынтығын жекелеген белгілері
бойынша біртекті топтарға бөлу
в) қоғамдық құбылыстар мен процестер жиынтығын ерекшеліктеріне қарай
топқа бөлу
с) қоғамдық құбылыстар мен процестер жиынтығын аса маңызды
өзгешеліктері бойынша əр типті топтарға бөлу
д) қоғамдық құбылыстар мен процестер жиынтығын қандай да бір
белгісіне қарай салалық топтарға бөлу

88.

Топтаудың түрлері
а) бір үлгідегі, құрылымдық, талдаулық
в) құрылымдық, жай, талдаулық
с) əртектес, бір үлгідегі, құрылымдық
д) құрамдас, жай, күрделі
- End Question:
Бір үлгідегі немесе типтік топтау нені көрсетеді
а) құбылыстың əлеуметтік-экономикалық типтерін, сыныптарын саралап,
танып-біліп анықтайды
в) біртектес жиынтықтың құрамдас бөліктерін анықтап, құрылымдық
қозғалысты көрсетеді
с) өзара қатысты белгілер арасындағы байланысты жəне өзара тəуелділікті
көрсетеді
д) біртектес жиынтықтың көрсеткіштерін сипаттайды
- End Question:
Құрылымдық топтау нені көрсетеді
а) өзара қатысты белгілер арасындағы байланысты жəне өзара тəуелділікті
көрсетеді
в) біртектес жиынтықтың құрамдас бөліктерін анықтап, құрылымдық
қозғалысты көрсетеді
с) құбылыстың əлеуметтік-экономикалық типтерін, сыныптарын саралап,
танып-біліп анықтайды
д) біртектес жиынтықтың көрсеткіштерін сипаттайды
- End Question:
Талдаулық топтау нені көрсетеді
а) біртектес жиынтықтың құрамдас бөліктерін анықтап, құрылымдық
қозғалысты көрсетеді
в) өзара қатысты белгілер арасындағы байланысты жəне өзара тəуелділікті
көрсетеді
с) біртектес жиынтықтың көрсеткіштерін сипаттайды
д) құбылыстың əлеуметтік-экономикалық типтерін, сыныптарын саралап,
танып-біліп анықтайды
- End Question:
Жай топтау дегеніміз
а) қандай да бір бір ғана белгісі бойынша топтау
в) бір-біріне үйдесімді етіп алынған екі немесе одан да көп белгілері
негізінде құрастырылған топтау
с) сандық белгісі бойынша орындалған топтау
д) сапалық белгілеріне байланысты орындалған топтау
- End Question:
Комбинациялық (күрделі) топтау дегеніміз не
а) сандық белгісі бойынша орындалған топтау
в) екі немесе одан да көп белгілеріне қарай топталған топтау
с) сапалық белгісі бойынша топтау

89.

д) бір белгісі бойынша топтау
- End Question:
Жаңа топтар құрудың екі əдісі
а) бастапқы топтаудың деңгей аралық өзгерісі мен жиынтық бірлігінің
белгілі бір үлесі бойынша қайта топтастыру
в) деңгей аралығын ірілендіру жəне үлес салмағын ұлғайту
с) жай жинақтау жəне күрделі жинақтау
д) сандық бөліктерге жəне сапалық бөліктерге бөлу
- End Question:
Кəсіпорындағы жұмысшыларды жасына, еңбек еткен жылдарына, жалақы
мөлшеріне, мамандық дəрежесіне қарай бөлу негізінде қай белгілерді
қолданамыз
а) сандық
в) сапалық
с) нəтижелік
д) ағымдағы
- End Question:
Кəсіпорындағы жұмысшыларды біліміне, мамандығына, жынысына қарай
бөлу негізінде қолданылатын белгілер
а) қосымша
в) сандық
с) негізгі
д) сапалық
- End Question:
Бастауыштың құрылысына қарай статистикалық кестелердің түрлері
а) жай, топтық, күрделі (комбинациялық)
в) құрылымдық, нəтижелік, жай
с) топтық, құрылымдық, нəтижелік
д) күрделі (комбинациялық), құрылымдық, жай
- End Question:
Кестенің бастауышы дегеніміз
а) зерттелетін зерзат, яғни статистикалық жиынтық немесе оның
топтастырылған бірліктерінің тізімі
в) зерттелетін зерзат, яғни статистикалық жиынтық немесе оның
топтастырылған бірліктерінің сандық мəліметтері
с) кестені құрайтын негізгі бөліктер мен элементтер жиыны
д) зерттелетін зерзат, яғни статистикалық жиынтық немесе оның
топтастырылған бірліктерінің қорытындысы
- End Question:
Жай кестелердің түрлері
а) тізімдік, аймақтық, хронологиялық
в) құрылымдық, аймақтық, тізімдік
с) аймақтық, топтық, хронологиялық
д) топтық, тізімдік, аймақтық

90.

- End Question:
Кестенің баяндауышы дегеніміз
а) зерттелетін зерзат, яғни статистикалық жиынтық немесе оның
топтастырылған бірліктерінің тізімі
в) зерттелетін зерзат, яғни статистикалық жиынтық немесе оның
топтастырылған бірліктерінің сандық мəліметтері
с) кестені құрайтын негізгі бөліктер мен элементтер жиыны
д) зерттелетін зерзат, яғни статистикалық жиынтық немесе оның
топтастырылған бірліктерінің қорытындысы
- End Question:
Экономикалық-географиялық
бірліктер
бойынша
құбылыстарды,
процестерді, өзгерістерді түрлі-түсті контурлы картада бейнелеу
а) диаграмма
в) картограмма
с) картодиаграмма
д) графодиаграмма
- End Question:
Жиынтықтардың құрамын салыстыру үшін диаграмманың қай түрі
қолданылады
а) шаршылы диаграмма
в) секторлы диаграмма
с) құрылымды диаграмма
д) бағаналы диаграмма
- End Question:
Сызықтық диаграмманы бейнелеу үшін қандай көрсеткіштер
пайдаланылады
а) құбылыс өсіңкілігі
в) құбылыстың көлем мөлшері
с) жиынтықтың жеке бөліктерінің үлес салмағы
д) жиынтықтың құрамын салыстыру
- End Question:
- End Theme: Статистикалық шамалар
«Цехтағы жұмысшылардың саны» көрсеткіші жиынтықтың бірліктерін
қамту дəрежесі бойынша қалай аталады
а) жеке
в) жалпы
с) толық
д) есептелген
- End Question:
Нақты шамалардың өлшем бірліктері
а) табиғи, табиғи-шартты, құндық
в) дербес, жиынтық, базалық
с) қарапайым, күрделі
д) кезеңдік жəне күнтізбелік
- End Question:

91.

.Қатысты шамаларды өрнектеп көрсету түрі
а) коэффициент, процент, промилле жəне продецимилле
в) промилле, продецимилле, табиғи, табиғи-шартты
с) құндық коэффициент жəне құндық процент
д) табиғи-шартты, құндық, табиғи
- End Question:
Егер базалық деп 1 алынса, онда қатысты шама немен көрсетіледі
а) промилле
в) процент
с) коэффициент
д) продецимилле
- End Question:
Егер базалық деп 100 алынса, онда бөлу нəтижесі немен көрсетіледі
а) промилле
в) процент
с) коэффициент
д) продецимилле
- End Question:
Қатысты шама дегеніміз
а) салыстыру негізі жəне салыстырмалы шамалардың қатынасын
көрсететін көрсеткіш
в) жалпы жəне ішінара шамалардың қатынасын көрсететін көрсеткіш
с) жай жəне күрделі шамалардың қатынасын көрсететін көрсеткіш
д) бөлшек жəне бүтін шамалардың қатынасын көрсететін көрсеткіш
- End Question:
Жоспар орындалуының қатысты шамалары қалай есептелінеді
а) нақты орындалған мəнінің жоспарланған мəніне қатынасы
в) қазіргі уақыттағы нақты көрсеткіш деңгейінің өткен уақыттағы
көрсеткіш деңгейіне қатынасы
с) жиынтықтың жеке бөлігінің мəнінің жалпы жиынтықтың мəніне
қатынасы
д) есепті жылдағы процес немесе құбылыс деңгейінің өткен жылдардың
біреуінің процесс немесе құбылыс деңгейіне қатынасы
- End Question:
Жоспар тапсырмасының қатысты шамалары қалай есептелінеді
а) көрсеткіштің жоспарланған мəнінің өткен уақыттағы нақты мəнге
қатынасы
в) нақты орындалған мəнінің жоспарланған мəніне қатынасы
с) жиынтықтың жеке бөлігінің мəнінің жалпы жиынтықтың мəніне
қатынасы
д) қазіргі уақыттағы нақты көрсеткіш деңгейінің өткен уақыттағы
көрсеткіш деңгейіне қатынасы
- End Question:
Жоспар тапсырмасының қатысты шамасы нені көрсетеді

92.

а) жоспардың нақты қанша процентке орындалғанын, яғни орындалу
дəрежесін
в) есепті жылда жеткен деңгеймен салыстырғанда алдағы жылға қанша
процент жоспарланатынын
с) тұтас бөлік ішіндегі меншікті үлес салмағын
д) уақыт мерзіміндегі құбылыс деңгейінің өзгерісін
- End Question:
Өсіңкіліктің қатысты шамалары қалай есептеледі
а) есепті жылдағы процес немесе құбылыс деңгейінің өткен жылдардың
біреуінің процесс немесе құбылыс деңгейіне қатынасы
в) жиынтықтың жеке бөлігінің мəнінің жалпы жиынтықтың мəніне
қатынасы
с) нақты орындалған мəннің жоспарланған мəнге қатынасы
д) көрсеткіштің жоспарланған мəнінің өткен уақыттағы нақты мəнге
қатынасы
- End Question:
Өсіңкіліктің қатысты шамасы нені сипаттайды
а) жоспардың нақты қанша процентке орындалғанын, яғни орындалу
дəрежесін
в) есепті жылда жеткен деңгеймен салыстырғанда алдағы жылға қанша
процент жоспарланатынын
с) уақыт мерзіміндегі құбылыс деңгейінің өзгерісін
д) тұтас бөлік ішіндегі меншікті үлес салмағын
- End Question:
Құрылымдық қатысты шамалар қалай есептеледі
а) көрсеткіштің жоспарланған мəнінің өткен уақыттағы нақты мəнге
қатынасы
в) нақты орындалған мəннің жоспарланған мəнге қатынасы
с) жиынтықтың жеке бөлігінің мəнінің жиынтықтың жалпы мəніне
қатынасы
д) қазіргі уақыттағы нақты көрсеткіш деңгейінің өткен уақыттағы
көрсеткіш деңгейіне қатынасы
- End Question:
Құрылымдық қатысты шамалар нені көрсетеді
а) жоспардың нақты қанша процентке орындалғанын
в) тұтас бөлік ішіндегі меншікті үлес салмағын
с) уақыт мерзіміндегі құбылыс деңгейінің өзгерісін
д) əртүрлі орташа шамалардың құрамы
- End Question:
Даму қарқындылығының қатысты шамалары қалай есептеледі
а) көрсеткіштің жоспарланған мəнінің өткен уақыттағы нақты мəнге
қатынасы
в) жиынтықтың жеке бөлігінің мəнінің жиынтықтың жалпы мəніне
қатынасы
с) нақты орындалған мəннің жоспарланған мəнге қатынасы

93.

д) таралу дəрежесі зерттеліп отырған құбылыстың шамасының осы
құбылыстың таралып отырған ортасының көлеміне қатынасы немесе бірбірімен байланысты екі жиынтық көрсеткіштердің қатынасының белгілі
бір ортаға таралуын көрсетеді
- End Question:
Даму қарқындылығының қатысты шамасы нені сипаттайды
а) тұтас бөлік ішіндегі меншікті үлес салмағын
в) уақыт мерзіміндегі құбылыс деңгейінің өзгерісін
с) құбылыстың өзіне тəн ортаға таралу дəрежесін
д) жоспардың нақты қанша процентке орындалғанын
- End Question:
Қатысты шамалар координациясы нені сипаттайды
а) тұтас бөлік ішіндегі меншікті үлес салмағын
в) құбылыстың өзіне тəн ортаға таралу дəрежесін
с) уақыт мерзіміндегі құбылыс деңгейінің өзгерісін
д) жалпы жиынтықтың жеке бөліктерінің өзара қатынасын
- End Question:
Салыстырмалы қатысты шамалар қалай есептеледі
а) көрсеткіштің жоспарланған мəнінің өткен уақыттағы нақты мəнге
қатынасы
в) жиынтықтың жеке бөлігінің мəнінің жиынтықтың жалпы мəніне
қатынасы
с) бір уақытта əртүрлі объектілерге, аймақтарға жататын аттас
шамалардың қатынасы
д) қазіргі уақыттағы нақты көрсеткіш деңгейінің өткен уақыттағы
көрсеткіш деңгейіне қатынасы
- End Question:
Салыстырмалы қатысты шамалар нені сипаттайды
а) жалпы жиынтықтың жеке бөліктерінің өзара қатынасын
в) қанша процентке жоспардың артық не кем орындалуын
с) уақыт мерзіміндегі құбылыс деңгейінің өзгерісін
д) бір уақытта əртүрлі объектілерді сипаттайтын біртектес, аттас нақты
көрсеткіштердің қатынасын
- End Question:
Туу коэффициенті, халықтың тығыздығы көрсеткіштері қатысты шаманың
қай түріне жатқызылады
а) координация қатысты шамасына
в) жоспар тапсырмасының қатысты шамасына
с) даму қарқындылығы қатысты шамасына
д) құрылымды қатысты шамаға
- End Question:
Орташа шама дегеніміз не
а) біртектес жиынтықты белгілі бір жағдайда жəне белгілі бір уақытта
өздеріне тəн белгісі бойынша жинақтап көрсететін сан мөлшерін
сипаттайды

94.

в) біртектес жиынтықты белгілі бір кезеңде өздеріне тəн белгісі бойынша
жалпылап көрсететін сан мөлшерін сипаттайды
с) біртектес жиынтықтың белгілі бір жағдайда жəне белгілі бір уақыттағы
көрсеткішін көрсетеді
д) біртектес жиынтықтың белгілі бір жағдайда жəне белгілі бір уақыттағы
белгісін білдіреді
- End Question:
Орташа шамалардың екі класқа бөлінуі
а) дəрежелі жəне құрылымды
в) қатысты жəне нақты
с) дербес жəне жалпылама
д) нақты жəне дербес
- End Question:
Жалпы дəрежелік орташа формуласы
а)
xim
∑
X=
n
m
∑ xm
m
в)
X =
с)
xin
∑
X= m
д)
X =
n
m
∑ xn
∑m
n
- End Question:
Жай арифметикалық орташаның формуласы
а)
x
X = ∑n i
1
в)
с)
X=
X=
∑x
n
2
x ⋅f
f
∑
X =n П⋅x
д)
- End Question:
Салмақталған арифметикалық орташаның формуласы
а)
в)
с)
x
X = ∑n i
x f
X = ∑ if i
∑i
x2
∑
X=
n

95.

д)
∑ x2 f
∑f
X=
- End Question:
Жай гармоникалық (үйлесімдік) орташа формуласы
а)
x
X = ∑n i
в)
x2
∑
X=
n
с)
X =n П⋅x
д)
X=
n
1
∑x
- End Question:
Салмақталған гармоникалық (үйлесімдік) орташа формуласы
а)
в)
с)
д)
w
X = ∑1
∑ x ⋅w
x2 f
∑
X=
∑f
x
X = ∑n i
x f
X = ∑ if i
∑i
- End Question:
Жай геометриялық орташа формуласы
а)
в)
с)
x
X = ∑n i
X=
n
1
∑x
∑ x2 f
∑f
X=
n
д) X = П ⋅ x i
- End Question:
Салмақталған геометриялық орташа формуласы
а)
x
X = ∑n i

96.

в)
x 2i
∑
X=
n
с)
x 2 fi
∑
X=
∑ fi
f
f
д) X = П ⋅ xi
- End Question:
Жай квадраттық орташаның формуласы
а)
x
X = ∑n i
в)
x 2i
∑
X=
n
с)
д)
X=
n
1
∑x
x f
X =∑ fi
∑i
- End Question:
Салмақталған квадраттық орташаның формуласы
а)
в)
с)
д)
x 2 fi
∑
X =
∑ fi
x f
X =∑ fi
∑i
x
X =∑i
n
w
X = ∑1
∑ x ⋅w
- End Question:
Мода дегеніміз а) өзгермелі қатардың ішінде ең жиі кездесетін белгінің үлкен шамасы
в) статистиканың өзгермелі қатарды екі жағын теңдей сандық бөліктерге
бөлетін белгі шамасы
с) статистиканың өзгермелі қатардағы белгілердің ормаша шамасы
д) статистиканың өзгермелі қатардағы белгілердің бастапқы шамасы
- End Question:
Медиана дегеніміз
а) статистиканың өзгермелі қатардың ішінде ең жиі кездесетін белгінің
үлкен шамасы

97.

в) статистиканың өзгермелі қатарды екі жағын теңдей сандық бөліктерге
бөлетін белгі шамасы
с) статистиканың өзгермелі қатардағы белгілердің ормаша шамасы
д) статистиканың өзгермелі қатардағы белгілердің бастапқы шамасы
- End Question:
Деңгей аралықты қатардағы моданың формуласы
f m 0 − f m 0 −1
а) M 0 = x m 0 + d m 0 ⋅
( f m 0 − f m 0 −1 ) + ( f m 0 − f m 0 +1 )
f m 0 − f m 0−1
в) M 0 = x m 0 + d m 0 ⋅
( f m 0 − f m 0−1 ) − ( f m 0 − f m 0+1 )
f m 0+1 − f m 0−1
с) M 0 = x m 0 + d m 0 ⋅
( f m 0 − f m 0−1 ) + ( f m 0 − f m 0+1 )
f m 0−1 − f m 0 +1
д) M 0 = x m 0 + d m 0 ⋅
( f m 0 − f m 0−1 ) + ( f m 0 − f m 0+1 )
- End Question:
Деңгей аралықты қатардағы медиананың формуласы
1
∑ S − S me−1
2
а) M e = x me + d me ⋅
f me
1
∑ S − S me+1
2
в) M e = x me + d me ⋅
f me
1
∑ S + S me−1
2
с) M e = x me + d me ⋅
f me
1
∑ S − S me−1
2
д) M e = x me + d me ⋅
fm
- End Question:
Орташа сызықтық ауытқудың (шашырандының) салмақталған түрінің
формуласы
( xi − x) 2 f i
∑
2
а) σ =
∑fi
2
в) σ
2
∑ (x − x ) f
=
∑f
∑ ( x − x) f
=
∑f
i
i
2
с) σ
i
i
i
i

98.

( xi − x) 2 f i
д) σ =
∑fi
2
- End Question:
Орташа шаршылық ауытқудың (сигма) салмақталған түрінің формуласы
2
∑ ( x − x)
а) σ =
∑f
∑ (x − x )
в) σ =
∑f
∑ ( x − x) f
с) σ =
∑f
∑ (x − x ) f
д) σ =
∑f
i
i
2
i
i
2
i
i
i
2
i
i
i
- End Question:
Өзгерменің өрісі дегеніміз
а) сандық қатар белгілерінің ең үлкен жəне ең кіші мəн шамаларының
арасындағы айырмашылық
в) сандық қатар белгілерінің ең үлкен мəн шамасының ауытқуы
с) сандық қатар белгілерінің ең кіші мəн шамасының ауытқуы
д) сандық қатар белгілерінің жалпы мəні
- End Question:
End Theme: Қоғамдық құбылыстың өсіңкілігі
Құбылыстар мен процестер болып өткен уақытының мерзіміне қарай
өсіңкілік қатарлардың түрлері қандай
а) бір мезгілді жəне уақыт аралықты
в) уақыт аралықты жəне хронологиялық
с) нақты, қатысты жəне орташа шамалар
д) толық, толық емес, хронологиялық
- End Question:
Базалық уақыттың дəрежесін ағымдағы уақыттың дəрежесімен
салыстырғандағы нақты өсімнің формуласы
а) ∆ H б = Yi − Y0 ; ∆ HT = Yi − Yi −1
Yi
Yi
∆
=
⋅
100
∆
=
⋅ 100
H
в)
; H
б
Y0
Yi −1
T
∆H
∆H
∆
=
⋅ 100
∆
=
⋅
100
с) H б
; HT
Yi −1
Y0

99.

∆
д)
∆
H
=
б
H
Yi−1
∆
=
; Hб
100
∆θ
- End Question:
Ағымдағы уақыт дəрежесін алдыңғы уақыт дəрежесімен салыстырғандағы
өсу қарқынының формуласы
Yi
Yi
К
=
⋅
100
К
=
⋅100
θ
θ
а)
;
б
Y0
Yi −1
T
в) Кθб = Yi − Y0 ; К θT = Yi − Yi −1
Yi −1
∆H
К
=
К
=
с) θб
∆θ ; θT 100
∆H
∆H
К
=
⋅100
К
=
⋅
100
; θT
д) θб
Yi −1
Y0
- End Question:
Өсім қарқынын есептеу формуласы
Yi
Y
∆
=
⋅100 ; ∆θ = i ⋅100
а) θб
Y0
Yi −1
T
в) ∆θб = Yi − Y0 ; ∆θT = Yi − Yi −1
∆H
∆H
∆
=
∆
=
⋅
100
с) θб
; θT Y ⋅100
Y0
i −1
Yi −1
∆H
∆
=
∆
=
д) θб
∆θ ; θб 100
- End Question:
Бір процент өсімнің нақты мəні қалай есептеледі
Yi−1
∆H
А%
=
А
%
=
а)
∆θ ;
100
∆H
∆H
А
%
=
⋅100
А
%
=
⋅
100
в)
;
Yi −1
Y0
с) А% = Yi − Y0 ; А% = Yi − Yi −1
Yi
Yi
А
%
=
⋅
100
А
%
=
⋅100
д)
;
Y0
Yi −1
- End Question:
Орташа нақты өсімді анықтау үшін қай формуланы қолданамыз

100.

∑∆
Yn − Y1
n
n −1
Yi
Yi
∆
=
100
;
∆
=
100
H
в) H
Y0
Yi −1
а) ∆ H =
H
;∆H =
с) ∆ H = Yi − Y0 ; ∆ H = Yi − Yi −1
д) ∆ H =
Y
∆H
; ∆ H = i −1
∆θ
100
- End Question:
Өсіңкілік қатарларды талдау тəсілдері қандай
а) уақыт аралығын үлкейту, жылжымалы орташа тегістеу, интерполяция
в) уақыт аралығын үлкейту, интерполяция жəне экстрополяция
с) уақыт аралығын үлкейту, түзу сызықты аналитикалық тегістеу,
экстрополяция
д) уақыт аралығын үлкейту, түзу сызықты аналитикалық тегістеу,
жылжымалы орташа тегістеу
- End Question:
Түзу сызықты аналитикалық тегістеудің теңдеулер жүйесі қандай
а) a 0 n + a1
∑ t = ∑Y
a 0 ∑ t + a1 ∑ t 2 = ∑ Yt
a 0 n + a1t = Y
в)
a 0 t + a1t 2 = Yt
с)
a0 n + ∑ t = ∑ Y
a 0 ∑ t + a1 ∑ t 2 = ∑ Yt
д)
a0 n + a1 ∑ t = ∑Y
a0 ∑ t + ∑ t 2 = ∑ Yt
- End Question:
Маусымдық индексті анықтау формуласы
а)
Im =
Yi
100
Y0
Yi
100
Y0
Yi
I
=
100
m
с)
Yi −1
в) I m =

101.

д)
Im =
Yi
100
Yi
- End Theme: Индекстер
. Көлемнің агрегатты индексі формуласы
а) I q =
в) I q =
1
0
0
0
q0 p0
q1 p0
∑q p
∑q p
∑q p
=
∑q p
с) I q =
д) I q
∑q p
∑q p
0
0
0
1
1
1
1
0
- End Question:
Пааше бойынша бағаның агрегатты индексі формуласы
∑pq
∑p q
∑p q
=
∑pq
∑p q
=
∑p q
∑q p
=
∑q p
а) I p =
1 1
0 1
в) I p
0 1
1 1
с) I p
д) I p
0 1
0
0
1
0
0
0
- End Question:
Пааше бойынша өзіндік құнның агрегатты индексі формуласы
∑z q
∑z q
∑z q
=
∑z q
∑z q
=
∑z q
а) I z =
1 1
0 1
в) I z
0
0
1 0
с) I z
1 0
0
0

102.

д) I z =
∑z q
∑z q
0 1
1 1
- End Question:
Еңбек өнімділігінің агрегатты индексі формуласы
∑t q
∑t q
∑t q
=
∑t q
∑t q
=
∑t q
∑t q
=
∑t q
а) I t =
0
0
1 1
в) I t
0 1
1 1
с) I t
1 0
0
д) I t
0
1 1
0 1
- End Question:
Баға бойынша өзгермелі құрамды индекс формуласы
а)
I Pθзгер = ∑
p1q1 ∑ p0 q0
:
= p1 : p0
∑ q1 ∑ q0
в)
I Pθзгер
с)
I Pθзгер
д)
I Pθзгер
pq
∑
=
∑q
pq
=∑
∑q
pq
∑
=
∑q
1 0
0
0 0
1
1 1
0
pq
∑
:
∑q
pq
:∑
∑q
pq
∑
:
∑q
0 0
= p1 : p0
0
1 1
= p1 : p0
0
0 0
= p1 : p0
1
- End Question:
Көлемнің орташа арифметикалық индексі формуласы
∑i q p
∑q p
∑i q p
=
∑q p
а) I q =
q 0
0
в) I q
0
q 1
1
0
0
0

103.

∑i q p
∑q p
∑i q p
=
∑q p
с) I q =
q 1
0
0
д) I q
0
q 1
0
1
0
- End Question:
Бағаның орташа үйлесімдік индексі формуласы
а)
Ip =
∑pq
1
∑i p q
1 1
1 1
p
∑pq
∑i p q
∑p q
=
1
∑i p q
1 1
в) I p =
p
с)
Ip
0 0
0 0
1 1
p
д)
Ip =
∑p q
1
∑i p q
0 0
1 0
p
- End Question:
Тауар айналымының жалпы индексі қай индекстерді көбейту арқылы
есептеледі
а)көлемдік жалпы индекс пен бағаның жалпы индексінің көбейтіндісі
в) көлемдік жалпы индекс пен өзіндік құн индексінің көбейтіндісі
с) еңбек өнімділігінің индексі мен бағаның жалпы индексінің көбейтіндісі
д) өзіндік құн индексі мен еңбек өнімділігінің индексінің көбейтіндісі
- End Question:
Өзгермелі құрамды индекстің тұрақты құрамды индекске қатынасы неге
тең
а) құрылымның өзгеру индексі
в) еңбек өнімділігінің еңбек шығындары бойынша жалпы индексі
с)тауар айналымының көлемінің жалпы индексі
д)өзіндік құн индексі
- End Question:
Тікелей салыстыруға жəне қосуға келмейтін элементтерден тұратын,
күрделі қоғамдық құбылыстардың уақытқа байланысты өзгерісін қалай
атайды
а)жеке индекстер
в) жалпы индекстер
с)маусымдық индекс

104.

д)орташа индекстер
- End Question:
- End Theme: Қоғамдық құбылыстардың өзара байланысын статистикалық
зерттеу
Жай немесе сызықты корреляция коэффициентінің формуласы
xy − x ⋅ y
r
=
xy
а)
σ x ⋅σ y
в) rxy =
x ⋅ y − xy
σ x ⋅σ y
с) rxy =
xy + x + y
σ x ⋅σ y
д) rxy =
x ⋅ y + xy
σ x ⋅σ y
- End Question:
Корреляцияның көптік коэффициентінің формуласы
а) R yx1x2 =
в) R yx1x2 =
с) R yx1x2 =
д) R yx1x2 =
Ryx1 + R yx2 + 2 Ryx1 + Ryx2 + Rx1x2
1 − rx21x2
Ryx2 1 − Ryx2 2 − 2 Ryx1 + R yx2
1 − rx21x2
ryx1 ⋅ ryx2 ⋅ 2ryx1 ⋅ rx1x2
1 − rx21x2
ryx2 1 + ryx2 2 − 2ryx1 ⋅ ryx2 ⋅ rx1x2
1 − rx21x2
Нəтижелік белгінің факторлық белгілерден қанша процентке тəуелді
екендігін қай коэффициент көрсетеді
а)регрессия коэффициенті
в) детерминация коэффициенті
с)ассоциация коэффициенті
д)рангілі корреляция коэффициенті
- End Question:
Факторлық белгінің бірлікке өзгерісімен нəтижелік белгінің мəні қаншаға
өзгеретіндігін қай коэффициент көрсетеді
а) регрессия коэффициенті
в) детерминация коэффициенті
с)ассоциация коэффициенті

105.

д)рангілі корреляция коэффициенті
- End Question:
Аналитикалық сипаттама бойынша байланыстардың түрі қандай
а)тура жəне кері байланыстар
в) толық жəне тығыз байланыстар
с)түзу жəне қисық сызықты байланыстар
д)бір факторлы жəне көп факторлы байланыстар
- End Question:
- End Theme: Əлеуметтік-экономикалық статистика
Туу коэффициенті қалай есептеледі
а)туылғандар мен қайтыс болғандар санының айырмасының халықтың
орташажылдық санына қатынасы
в) туылғандар санының халықтың орташажылдық санына қатынасы
с) қайтыс болғандар санының халықтың орташажылдық санына қатынасы
д)бір жасқа дейінгі қайтыс болған балалардың санының туылған балалар
санына қатынасы
- End Question:
Табиғи өсім коэффициенті қалай есептеледі
а) туылғандар мен қайтыс болғандар санының айырмасының халықтың
орташажылдық санына қатынасы
в) туылғандар санының халықтың орташажылдық санына қатынасы
с) бір жасқа дейінгі қайтыс болған балалардың санының туылған балалар
санына қатынасы
д)тіркелінген неке санының халықтың жалпы санына қатынасы
- End Question:
Механикалық өсім коэффициенті қалай есептеледі
а) туылғандар мен қайтыс болғандар санының айырмасының халықтың
орташажылдық санына қатынасы
в) тіркелінген неке санының халықтың жалпы санына қатынасы
с)келгендер мен кеткендер санының айырмасының халықтың
орташажылдық санына қатынасы
д) бір жасқа дейінгі қайтыс болған балалардың санының туылған балалар
санына қатынасы
- End Question:
Білім деңгейі, өмір ұзақтығы, халықтың əрқайсысына шаққандағы жалпы
ішкі өнімнің нақты көлемі қай көрсеткішті сипаттайды
а)адам потенциалының даму индексі
в) өмір құнының индексі
с)жарлылық коэффициенті
д) механикалық өсім коэффициенті
- End Question:
16 жасқа толған халық пен еңбекке тартылған зейнеткерлік жастағы
адамдар
жəне жасөспірімдердің
барлығының
санының
еңбек
ресурстарының орташажылдық санына қатынасы нені білдіреді
а)еңбек ресурстарының табиғи шығу коэффициенті

106.

в) жұмыспен қамтылу коэффициенті
с) еңбек ресурстарының табиғи толығу коэффициенті
д)жұмыссыздық коэффициенті
- End Question:
Жұмысшылардың бір айдағы орташатізімдік саны қалай анықталады
а)Т = (айдың əрбір күні бойынша жұмысшылардың санының қосындысы) /
(айдың күнтізбелік күндерінің саны)
в) Т = (жұмысшылардың орташа айлық саны) / (жұмыс күндер саны)
с)Т = (тізімдегі жұмысшылардың жалпы саны) / (жұмыс күндер саны)
д)Т = (жұмысқа келген адам-күн саны) / (жұмыс күндер саны)
- End Question:
Кадрлар тұрақсыздығы коэффициенті қалай есептеледі
а) Кт = (бір периодта өз еркімен жəне еңбек тəртібін бұзғаны үшін
жұмыстан шығарылғандар саны) / (орташа тізімдік сан)
в) Кт = (бір периодта өз еркімен жұмыстан шығарылғандар саны) / (орташа
тізімдік сан)
с) Кт =(жұмысқа қабылданғандар саны- жұмыстан шығарылғандар саны) /
(орташа тізімдік сан)
д) Кт = (жұмыстан шығарылғандар саны) / (орташа тізімдік сан)
- End Question:
Кадрлардың жұмыстан кету коэффициенті қалай есептеледі
а)Кжк= (бір периодта өз еркімен жұмыстан шығарылғандар саны) / (орташа
тізімдік сан)
в) Кжк=(барлық жұмыстан шығарылғандар саны) / (орташа тізімдік сан)
с) Кжк= (өз еркімен жəне еңбек тəртібін бұзғаны үшін жұмыстан
шығарылғандар саны) / (орташа тізімдік сан)
д) Кжк= (еңбек тəртібін бұзғаны үшін жұмыстан шығарылғандар саны) /
(орташа тізімдік сан)
- End Question:
Жұмыс уақытының күнтізбелік қоры қалай анықталады
а)жұмысшылардың орташатізімдік санын периодтағы күндердің толық
күнтізбелік санына көбейткенге тең
в) жұмысшылардың орташатізімдік санын периодтағы жұмыс күндерінің
санына көбейткенге тең
с) жұмысшылардың орташатізімдік санын периодтағы күндердің толық
күнтізбелік санына көбейтіп, одан жексенбілік,мереке жəне демалысқа
шығуына байланысты келмеген адам-күндер санын шегергенге тең
д) жұмысшылардың орташатізімдік санын периодтағы күндердің толық
күнтізбелік санына көбейтіп, одан жұмыс уақытының түрлі себептермен
тұрып қалуының (простои) немесе жұмыс уақытын жоғалтудың (потеря)
жалпы санын шегергенге тең
- End Question:
Жұмыс уақытының максималды мүмкіндік қоры қалай есептеледі

107.

а) жұмысшылардың орташатізімдік санын периодтағы күндердің толық
күнтізбелік санына көбейткенге тең
в) жұмысшылардың орташатізімдік санын периодтағы жұмыс күндерінің
санына көбейткенге тең
с) жұмысшылардың орташатізімдік санын периодтағы күндердің толық
күнтізбелік санына көбейтіп, одан жексенбілік,мереке жəне демалысқа
шығуына байланысты келмеген адам-күндер санын шегергенге тең
д) жұмысшылардың орташатізімдік санын периодтағы күндердің толық
күнтізбелік санына көбейтіп, одан жұмыс уақытының түрлі себептермен
тұрып қалуының (простои) немесе жұмыс уақытын жоғалтудың (потеря)
жалпы санын шегергенге тең
- End Question:
Ауысымдылық
коэффициенті
(коэффициент
сменности)
қалай
анықталады
а)Ка =(жұмысқа келген адам-күндер саны) / (жалпы жұмыс күндер саны)
в) Ка =(жұмысшылардың орташа айлық саны) / (жұмыс күндер саны)
с) Ка =(периодтағы істелінген адам-күндер саны) / (жұмыс күндер саны)
д) Ка =(периодтағы істелінген адам-күндердің жалпы саны) / (ең көп
сменада істелінген адам-күндер саны)
- End Question:
Ұлттық байлықтың құрамы
а)қаржылық активтер жəне қаржылық емес активтер
в) негізгі капитал жəне қаржы ресурстары
с)материалдық игіліктер жəне ақша айналымы
д) материалдық игіліктер жəне қаржы ресурстары
- End Question:
Өндірілген қаржылық емес активтерге не жатады
а) негізгі қорлар, айналым қорлары, құнды заттар
в) негізгі қорлар,айналым қорлары,патенттер,ноу-хау
с) материалдық игіліктер жəне үй мүлігі
д) табиғи ресурстар жəне патенттер, лицензиялар, ноу-хау, авторлық
құқықтар
- End Question:
Негізгі қорлардың функционалдық сипаты бойынша пассивті бөліміне
қайсысы жатқызылады
а)дайын өнімдер мен материалдық резерв
в) ғимараттар
с)машиналар мен жабдықтар
д)транспорт құралдары
- End Question:
Негізгі қорларды құндық бағалаудың түрлері
а)бастапқы, қалпына келтіру, қалдық құны
в) сатып алу құны
с)өнімнің өзіндік құны
д)бөлшек не көтерме саудадағы бағасы

108.

- End Question:
Негізгі қордың тозуына байланысты оны сатып өткізуден түскен түсім
қалай аталады
а) бастапқы құны
в) қалпына келтіру құны
с) қалдық құны
д) жою құны
- End Question:
Негізгі қорларды дайындау, сатып алу, жеткізу мен құруға кеткен
шығындар сомасы нені құрайды
а) бастапқы құны
в) қалпына келтіру құны
с) қалдық құны
д)өнімнің өзіндік құны
- End Question:
Амортизацияның жылдық сомасы
П − Л + М + КР
а) A =
T
Л − П + М + КР
в) A =
T
Л −П
с) A =
T
Л + П + М + КР
д) A =
T
- End Question:
Амортизацияның жылдық нормасы
A
а) N A = ⋅100%
П
в) N A =
П
⋅100%
А
П − Л + М + КР
T
Л − П + М + КР
д) N A =
T
- End Question:
Тозу сомасының негізгі қордың толық бастапқы құнына қатынасы нені
сипаттайды
а)жарамдылық коэффициенті
в) жаңару коэффициенті
с)шығу (выбытия) коэффициенті
д)тозу коэффициенті
- End Question:
с) N A =

109.

Негізгі қордың қалдық құнының толық бастапқы құнына қатынасы немесе
1-Ктозу нені сипаттайды
а) жарамдылық коэффициенті
в) жаңару коэффициенті
с)шығу (выбытия) коэффициенті
д)тозу коэффициенті
- End Question:
Эксплуатацияға енгізілген жаңа негізгі қордың құнының есепті кезеңнің
соңындағы негізгі қорлардың құнына қатынасы нені көрсетеді
а) жарамдылық коэффициенті
в) жаңару коэффициенті
с)шығу (выбытия) коэффициенті
д)тозу коэффициенті
- End Question:
Жылдың басындағы негізгі қорлардың құнының жылдың соңындағы
негізгі қорлардың құнына қатынасы нені көрсетеді
а) жарамдылық коэффициенті
в) жаңару коэффициенті
с)өсіңкілік коэффициенті
д)тозу коэффициенті
- End Question:
Есепті кезеңдегі өндірілген өнім көлемінің ақшалай мəнінің негізгі қордың
орташа жылдық құнына қатынасы нені сипаттайды
а)капиталқайтарымдылық
в) капиталсыйымдылық
с)капиталжарақтандырылу
д)негізгі қордың тиімділігі
- End Question:
Негізгі қордың орташа жылдық құнының қарастырылып отырған
кезеңдегі жұмысшылардың орташа тізімдік санына қатынасы нені
көрсетеді
а) капиталқайтарымдылық
в) капиталсыйымдылық
с)капиталжарақтандырылу
д)негізгі қордың тиімділігі
- End Question:
Негізгі қордың жағдайын сипаттайтын көрсеткіштер
а) шығу (выбытия) коэффициенті жəне жаңару коэффициенті
в) жарамдылық коэффициенті жəне тозу коэффициенті
с)жаңару коэффициенті жəне тозу коэффициенті
д)тиімділік көрсеткіштері
- End Question:
Негізгі қордың қозғалысын сипаттайтын көрсеткіштер
а) шығу (выбытия) коэффициенті жəне жаңару коэффициенті
в) жарамдылық коэффициенті жəне тозу коэффициенті

110.

с)жаңару коэффициенті жəне жарамдылық коэффициенті
д)тиімділік көрсеткіштері
- End Question:
Негізгі қорлардың қолданылуының тиімділігі көрсеткіштері
а) шығу (выбытия) коэффициенті жəне жаңару коэффициенті
в) жарамдылық коэффициенті жəне тозу коэффициенті
с) капиталқайтарымдылық жəне капиталсыйымдылық көрсеткіштері
д) капиталжарақтандырылу көрсеткіші
- End Question:
Айналым қорлары қандай көрсеткіштермен сипатталады
а)табиғи, құндық, мезеттік жəне интервалдық
в) нақты жəне қатысты шамалар
с)интервалдық жəне мезгілдік
д)табиғи жəне табиғи-шартты, тиімділік
- End Question:
Материалдық құндылықтардың нақты қорының көлемінің орташа күндік
өндірістік қажеттілікке қатынасы қандай көрсеткішті көрсетеді
а)айналым коэффициенті
в)бекітілу коэффициенті
с)айналым қорларының бір айналымының орташа ұзақтығы
д)өндірістің қормен қамтамасыз етілуі
- End Question:
Өткізілген өнім құнының айналым қорларының орташа жылдық құнына
қатынасы қандай көрсеткішті көрсетеді
а) айналым коэффициенті
в)бекітілу коэффициенті
с)айналым қорларының бір айналымының орташа ұзақтығы
д)өндірістің қормен қамтамасыз етілуі
- End Question:
Айналым қорларының орташа жылдық құнының өнімді өткізуден түскен
түсім сомасына қатынасы қандай көрсеткішті сипаттайды
а) айналым коэффициенті
в)бекітілу коэффициенті
с)айналым қорларының бір айналымының орташа ұзақтығы
д)өндірістің қормен қамтамасыз етілуі
- End Question:
Периодтағы күнтізбелік күндер санының айналым қорларының айналым
санына немесе айналым коэффициентіне қатынасы қандай көрсеткішті
сипаттайды
а) айналым коэффициенті
в)бекітілу коэффициенті
с)айналым қорларының бір айналымының орташа ұзақтығы
д)өндірістің қормен қамтамасыз етілуі
- End Question:
Айналым қорларының қолданылуының тиімділігі көрсеткіштері қандай

111.

а)айналым коэффициенті жəне бекітілу коэффициенті
в) материалсыйымдылық жəне материалқайтарымдылық
с)табыс жəне пайдалылық
д)өнімді өткізуден түскен түсім мен айналым жылдамдығы
- End Question:
Жалпы ішкі өнімнің айналым қорларының орташа жылдық көлеміне
қатынасы нені білдіреді
а) материалқайтарымдылық
в) материалсыйымдылық
с) айналым коэффициенті
д) бекітілу коэффициенті
- End Question:
Жалпы шығарылым (валовый выпуск) (ЖШ) дегеніміз не
а)қызмет етуші субъект-резиденттердің өндірістік қызметінің нəтижесі
болып табылатын тауарлар мен қызметтердің құны
в) өзге тауарлар мен қызметтерді өндіру мақсатымен берілген периодтағы
тұтынылған тауарлар мен қызметтердің құны
с)қарастырылып отырған периодтағы сатып алушының ақысын төлеген
өнімі
д)сатып өткізілген немесе өткізілуге тиіс өнім бөлігі
- End Question:
Аралық тұтыну (АТ) дегеніміз не
а) қызмет етуші субъект-резиденттердің өндірістік қызметінің нəтижесі
болып табылатын тауарлар мен қызметтердің құны
в) өзге тауарлар мен қызметтерді өндіру мақсатымен берілген периодтағы
тұтынылған тауарлар мен қызметтердің құны
с)қарастырылып отырған периодтағы сатып алушының ақысын төлеген
өнімі
д)сатып өткізілген немесе өткізілуге тиіс өнім бөлігі
- End Question:
Негізгі қорды тұтыну немесе амортизация (А) дегеніміз не
а)өндірісте қолданылатын негізгі қор құнының азаюы
в) өндірісте қолданылатын негізгі қор құнының көбеюі
с) өндірісте қолданылатын негізгі қордың физикалық тозуы
д) өндірісте қолданылатын негізгі қордың моральдық тозуы
- End Question:
Жалпы қосылған құн (ЖҚҚ) неге тең
а)ЖШ-АТ
в) ЖІӨ-А
с)ЖІӨ-ТҚҚ
д)ЖҚҚ-А
- End Question:
Таза қосылған құн (ТҚҚ) неге тең
а)ЖШ-АТ

112.

в) ЖІӨ-А
с)ЖІӨ-ТҚҚ
д)ЖҚҚ-А
- End Question:
Баланстық пайда қалай есептеледі
а)өнімді, қызметтерді өткізуден т.б. түскен пайда жəне өткізуден тыс
операциялардан түскен табыс сомасы мен осы операциялар бойынша
шығындар сомасының айырмасына тең
в) өнімді, қызметтерді өткізуден түскен түсім мен оны өндіру мен өткізуге
кеткен шығындар арасындағы айырмашылық
с) өнімді, қызметтерді өндіру мен өткізуге кеткен шығындардың құндық
бағалануы немесе өзіндік құны
д)кəсіпорын қарамағында қалатын пайда
- End Question:
Баланстық пайданың негізгі қорлардың, материалдық емес активтердің
жəне айналым қорларының орташа жылдық құндарының қосындысына
қатынасы нені сипаттайды
а)өнім рентабельдігі
в) жалпы рентабельдік
с)таза рентабельдік
д)активтер рентабельдігі
- End Question:
Өнімді өткізуден түскен пайданың өткізілген өнімнің толық өзіндік
құнына қатынасы нені көрсетеді
а) өнім рентабельдігі
в) жалпы рентабельдік
с)таза рентабельдік
д)активтер рентабельдігі
- End Question:
Таза пайданың активтердің орташа жылдық құнына қатынасы нені
сипаттайды
а) өнім рентабельдігі
в) активтер рентабельдігі
с) таза рентабельдік
д) жалпы рентабельдік
- End Question:
Таза пайданың өнімді өткізуден түскен түсімге (акциздер мен ҚҚСС алып
тастағанда) қатынасы нені көрсетеді
а) өнім рентабельдігі
в) таза рентабельдік
с) активтер рентабельдігі
д) жалпы рентабельдік
- End Question:

113.

Жалпы қосылған құнның еңбекақы төлеу қоры, аралық тұтыну,
амортизацияның қосындысына қатынасы нені сипаттайды
а)ресурстарды қолдану тиімділігі
в) ағымдағы шығындар тиімділігі
с)қоғамдық еңбек өнімділігі
д)рентабельдік деңгейі
- End Question:
Жалпы қосылған құнның немесе жалпы ішкі өнімнің еңбек
ресурстары,негізгі қорлар,айналым қорлары қосындысына қатынасы нені
көрсетеді
а) рентабельдік деңгейі
в) ағымдағы шығындар тиімділігі
с)қоғамдық еңбек өнімділігі
д) ресурстарды қолдану тиімділігі
- End Question:
Шаруашылық
жүргізуші
субъектінің
өзіндік
қаражаттарынан
шығындарды (негізгі жəне айналым қорларына, материалдық емес
активтерге кеткен) уақытында жабуы жəне төлемқабілеттілігі болуы қалай
аталады
а) төлемқабілеттілік
в) еңбек белсенділігі
с)қаржылық тұрақтылық
д)өзіндік капитал рентабельділігі
- End Question:
Шаруашылық жүргізуші субъектінің тұрақтылығының өзгерісін бағалау
үшін қандай көрсеткіштер қолданылады
а) төлемқабілеттілік жəне еңбек белсенділігі
в) өзіндік капитал рентабельділігі
с) капиталқайтарымдылық жəне капиталсыйымдылық
д)автономия, маневр, өзіндік жəне займдық қаражаттардың қатынасы
- End Question:
Өзіндік қаражаттардың қаржылық ресурстардың барлық көздерінің
сомасына қатынасы қай коэффициентті білдіреді
а)маневр коэффициенті
в) автономия коэффициенті
с)ликвидтік коэффициент
д)дебиторлық қарыз айналымы коэффициенті
- End Question:
Кредиторлық қарыздар мен басқа да займдық қаражаттардың өзіндік
қаражаттарға қатынасы қай коэффициентті көрсетеді
а) маневр коэффициенті
в) автономия коэффициенті
с)ликвидтік коэффициент
д) өзіндік жəне займдық қаражаттардың қатынасы коэффициенті

114.

- End Question:
Егер автономия коэффициенті қай саннан кем болмағанда, шаруашылық
жүргізуші субъект өз қаражаттарынан барлық төлемақыларын төлей алады
а)0,7-0,8 жəне одан жоғары
в) 1 жəне одан жоғары
с)0,5 жəне одан жоғары
д)0,2-0,25 жəне одан жоғары
- End Question:
1.7. Курс саясаты жəне іс-жосығы (процедурасы)
Студенттерге қойылатын талаптар:
Курс бойынша жоғары балл алу үшін əрдайым жұмыстану қажет.
Себебі пəн бойынша баға жалпы семестр бойы жинақталады. Сабаққа
белсенді қатысып, барлық тапсырмаларды нақты, дұрыс, ұқыпты, толық
орындаған жағдайда студентке жоғары баға қойылады. Студент əрбір
кредит сағат бойынша жинаған балдарын есептеп жүру қажет (жоғарыда
көрсетілген пəн бойынша білімді бағалау жəне апталық тақырыптық кесте
бойынша)
1. Сабаққа қатысу
Студент сабаққа қатысуға міндетті. Қалдырылған сабақтар пəннің оқуəдістемелік кешенінде көрсетілгендей толық көлемде орындалу қажет.
Пəннің 3/1 себепсіз қалдырса, курстан шығарылады.
2. Аудиториядағы тəртіп
Студент сабаққа кешікпеуі, сабақ уақытында сөйлеспеуі, газет
оқымауы, ұялы телефоның сөндіруі, оқу үрдісіне белсенді қатысуы қажет.
3. Үй тапсырмасы
Үй тапсырмасы міндетті түрде көрсетілген мерзімде орындалуы қажет.
Үй тапсырмалары негізінде қорытынды баға шығарылады.
4. Жеке тапсырмалар
Семестрлік жеке тапсырмалар міндетті болып табылады. Олар
реферат (баяндама, хабарлама т.б.) ретінде орындалып, қорғалады. Бұл
тапсырмалардың əрқайсысы бағаланып, қорытынды баға шығарылады.
5. Бақылау жұмысы.
Бақылау жұмысы сабақ уақытында орындалып, тапсырылады.
Студенттердің білімін бақылау негізінен тест тапсырмаларын орындату
арқылы тексеріледі.
6. Пікірлесу.
Пікірлесу əр топта кесте бойынша жүзеге асады. Студенттердің
білімін бақылау тест тапсырмаларын орындату арқылы жүргізілуі мүмкін.

115.

1.8 Студенттердің білімін тақырыптар бойынша тексеру жəне емтихан
сұрақтары
1.8.1 1-7 апталардағы тақырыптар бойынша тексеру сұрақтары.
1.8.2 8-15 апталардағы тақырыптар бойынша тексеру сұрақтары.
1.8.3 Емтиханға дайындық сұрақтары.
- End Theme: Статистика пəні мен əдісі
«Статистика» ғылымының негізі қай кезеңде қаланды
а) XVII ғ. аяқ кезінде
б) XVIII ғ. бірінші жартысында
в) XVII ғ. басында
г) 1880 жылы.
- End Question:
Статистикалық əдістеме дегеніміз а) Статистика пəнін зерттеуге арналған арнайы зерттеу кезеңдері
б) Статистика пəнін зерттеуге арналған көрсеткіштер жиынтығы.
в) Статистика пəнін зерттеуге арналған арнайы формулалар жиынтығы.
г) Статистика пəнін зерттеуге арналған белгілер жиынтығы.
- End Question:
Статистикалық зерттеудің жалғасымды үш сатысы:
а) Статистикалық бақылау, өңдеп топтау жəне жинақтау, жинақталған
мəліметтерді талдау
б) Жинақталған мəліметтерді талдау, статистикалық бақылау, өңдеп топтау
жəне жинақтау.
в) Жинақталған мəліметтерді талдау, өңдеп топтау жəне жинақтау,
статистикалық бақылау
г) Статистикалық бақылау, мəліметтерді талдау, өңдеп топтау жəне
жинақтау.
- End Question:
Жиынтық бірлігі дегеніміз
а) Статистикалық жиынтықтың зерттеу негізі болып табылатын, зерттеуге
жəне тіркеуге жататын белгілері бар элемент.
б) Статистикалық жиынтықтың зерттеу негізі болып табылмайтын, бірақ
тіркеуге жататын белгілері бар элемент.
в) Статистикалық жиынтықтың зерттеу негізі болып табылатын, зерттеуге
жəне тіркеуге жататын белгілері бар əртектес көрсеткіштер бөлігі
г) Статистикалық жиынтықтың зерттеу негізі болып табылатын, зерттеуге
жəне тіркеуге жататын мəндер бөлігі
- End Question:
Бақылау зерзаты
а) зерттелетін əлеуметтік-экономикалық құбылыстар мен процестер
жиынтығы немесе мəліметтер жиналатын аумақтың дəл шектерін анықтау
б) зерттелетін экономикалық құбылыстар мен процестер жиынтығы немесе
мəліметтер жиналатын аумақтың дəл шектерін анықтау

116.

в) зерттелетін əлеуметтік құбылыстар мен процестер жиынтығы немесе
мəліметтер жиналатын аумақтың шектерін анықтау
г) зерттелінетін белгілі бір экономикалық құбылыстар мен процестер мен
мəліметтер жиналатын аумақтың шектерін анықтау
- End Question:
. Өзгермелілік (вариация) дегеніміз
а) Жиынтықтың əр бөлігіндегі белгі мəнінің өзгерісі
в) Жиынтық бірлігінің көлемі өзгерісі
с) Жиынтық бірлігі шамасының мəнінің өзгерісі
д) Бақылау бірлігі шамасының мəнінің өзгерісі
- End Question:
- End Theme: Статистикалық бақылау
. Статистикалық бақылау дегеніміз
а) Бастапқы мəліметтерді алдын-ала жасалынған бағдарлама бойынша
ғылыми ұйымдастырылған жүйеде тіркеу, жинау тəсілі
в) Топтастырылған мəліметтерді алдын-ала жасалынған бағдарлама
бойынша ғылыми ұйымдастырылған жүйеде тіркеу, жинау тəсілі
г) Бастапқы мəліметтерді алдын-ала жасалынған бағдарлама бойынша
ғылыми ұйымдастырылған жүйеде тіркеу, жинау тəсілінің соңғы сатысы
д) Бастапқы мəліметтерді алдын-ала жасалынған бағдарлама бойынша
ғылыми ұйымдастырылған жүйеде талдау тəсілінің екінші сатысы
- End Question:
. Статистикалық бақылау зерзаты а) бақылау бірлігі
в) статистикалық жиынтық
с) статистикалық жиынтық бірлігі
д) есепті бірлік
- End Question:
. Статистикалық бақылау барысында тіркеуге жататын белгілер немесе
сұрақтар тізімі қалай аталады:
а) статистикалық формуляр
в) бақылау бағдарламасы
с) бақылау жұмыс жабдықтары
д) статистикалық есеп беру құжаты
- End Question:
. Статистикалық бақылау барысында мəліметтерді беретін субъект қалай
аталады:
а) бақылау бірлігі
в) статистикалық жиынтық бірлігі

117.

с) есепті бірлік
д) бақылау зерзаты
- End Question:
. Бақылау мерзімі а) статистикалық формулярлар толтырылатын уақыт
в) зерттелетін жиынтықтың əрбір бірлігі бойынша белгілерін тіркеу
жүргізілетін жылдың белгілі бір нақты күні мен сағаты
с) зерттелетін жиынтықтың белгілерін тіркейтін арнайы белгіленген уақыт
д) мəліметтердің есепке алынған кесімді уақыты
- End Question:
. Статистикалық есеп беру а) статистикалық бақылаудың түрі
в) статистикалық бақылаудың əдісі
с) статистикалық бақылаудың формасы
д) статистикалық бақылаудың жүйесі
- End Question:
. Статистикалық зерттеуді жүргізу сатылары
а) бағдарлама жасау, ұйымдастыру жоспары, мақсаты мен міндеті, зерзат
в) зерзат, бағдарлама жасау, ұйымдастыру жоспары, мақсаты мен міндеті.
с) ұйымдастыру жоспары, зертзат, мақсаты мен міндеті, бағдарлама жасау
д) мақсаты мен міндеті, зерзат, бағдарлама жасау, ұйымдастыру жоспары
- End Question:
. Жартылай бақылау тəсілінің бірінші түрі
а) жеке ауқымды (монографиялық) бақылау
в) жиынтықтың негізгі бөлігін бақылау.
с) ішінара бақылау
д) жаппай бақылау
- End Question:
. Статистикалық бақылауды уақыт мерзіміне қарай тіркеу
а) ағымдағы, кезеңдік, бір жолғы бақылау.
в) жаппай жəне кезеңдік бақылау
с) ағымдағы, бір жолғы жəне жартылай бақылау
д) ағымдағы, кезеңдік, жаппай
- End Question:
. Жиынтық бірліктерінің толық қамтылуына қарай бақылау түрлері
а) жаппай жəне кезеңдік бақылау
в) жаппай жəне жартылай бақылау
с) ағымдағы жəне жаппай бақылау
д) жартылай жəне кезеңдік бақылау

118.

- End Question:
. Қоғамымыздағы өзгерістердің жиілігіне жəне есеп жұмыстарының нақты
дұрыс жүргізілуі үшін белгіленетін мерзім
а) статистикалық бақылаудың арнайы уақыт кезеңі
в) статистикалық бақылаудың шекті уақыт кезеңі
с) статистикалық бақылаудың үзілісті уақыт кезеңі
д) статистикалық бақылаудың үзіліссіз уақыт кезеңі
- End Question:
. Жиынтықтың негізгі бөлігін бақылаудың мəні
а) бақылау үшін ең ірі зерзаттар алынады
в) бақылау зерзаттары кездейсоқ, бірақ зерттеу нəтижелері тұжырымдауға
жеткілікті
с) бақылау үшін ең кіші зерзаттар алынады
д) кейбір зерзаттар белгілі бір мақсатта жан-жақты зерттелінеді
- End Question:
. Жартылай бақылау тəсілінің жеке ауқымды түрі
а) бақылауға ең кіші зерзаттар алынады
в) бақылауға ең ірі зерзаттар алынады
с) кездейсоқ алынған, дегенмен зерттеу нəтижелері тұжырым жасауға
жететін жиынтық бөліктері
д) белгілі бір мақсатпен жан-жақты зерттелінетін зерзаттар
- End Question:
. Ішінара бақылаудың мəні
а) бақылау зерзаттары кездейсоқ, бірақ зерттеу нəтижелері қорытынды
жасауға жететін бақылау
в) бақылауға ең кіші зерзаттар алынады
с) бақылауға ең ірі зерзаттар алынады
д) белгілі бір мақсатпен жан-жақты зерттелінетін зерзаттар
- End Question:
. Ағымдағы бақылау дегеніміз
а) фактінің пайда болғанына қарай тұрақты, жүйелі түрде, күнделікті
жүргізіледі.
в) зерттеуге алынған құбылыс не процесті ұдайы, бірақ белгілі бір уақыт
аралығында жүргізу
с) зерттеу жұмыстары бір-ақ рет жүргізіледі
д) фактінің пайда болуына байланысты жүргізіледі
- End Question:
. Сауал-сұрақтық тəсілмен мəліметтер жинау

119.

а) санақшылар немесе тіркеушілер сұралушымен кездесіп, мəліметтерді
ауызша сұрау арқылы жинау
в) сұралушыларға арнайы үлгідегі сұрақ қағазы таратылып, артынан
санақшылар жүріп жинап алып, түзету енгізеді
с) арнайы іріктелініп алынған адамдардың мекен-жайына сұрақ қағаздары
байланыс бөлімшелері арқылы жіберіледі
д) сұралушылардың белгіленген тобына сұрақ қағаздары таратылып
беріліп жəне ол жедел толтырылады
- End Question:
. Зерттеліп отырған шаманың нақты мəні мен зерттеу нəтижесі мəнінің
арасындағы сəйкессіздік:
а) бақылау қателігі
в) тіркеу қателігі
с) репрезентативті қателік
д) жүйелі түрде жіберілген қателік
- End Question:
. Жиналған мəліметтерді тексеру тəсілі
а) қисынды түрде тексеру жəне есептеу арқылы тексеру
в) есептеу арқылы тексеру жəне монографиялық тексеру
с) қисынды түрде тексеру жəне ішінара тексеру
д) монографиялық жəне ішінара тексеру
- End Question:
. Статистикалық жинақтау
а) бақылау нəтижесіндегі бастапқы мəліметтерді ғылыми жүйеде өңдеу
жəне жиынтық бірліктерді өздеріне тəн белгілері бойынша сипаттау
в) бақылау нəтижесіндегі бастапқы мəліметтерді ғылыми түрде өңдеу жəне
жиынтық бірліктерді өздеріне тəн белгілері бойынша талдау жəне
қорытындылау
с) бақылау нəтижесіндегі бастапқы мəліметтерді ғылыми жүйеде өңдеу
жəне орташа шамаларды өздеріне тəн белгілері бойынша сипаттау
д) бақылау нəтижесіндегі бастапқы мəліметтерді ғылыми түрде өңдеу жəне
қорытындылаушы көрсеткіштерді өздеріне тəн белгілері бойынша талдау
жəне тұжырымдау
- End Question:
. Жұмысты орындау тəсілі бойынша (по технике
статистикалық мəліметтерді жинақтау
а) жай жəне күрделі
в) орталықтандырылған жəне орталықтандырылмаған
с) механикаландырылған жəне қолмен
д) құрылымдық жəне талдаулық
- End Question:
выполнения)

120.

- End Theme: Статистикалық мəліметтерді жинақтау жəне топтау
. Статистикалық топтау
а) қоғамдық құбылыстар мен процестер жиынтығын жекелеген белгілері
бойынша біртекті топтарға бөлу
в) қоғамдық құбылыстар мен процестер жиынтығын ерекшеліктеріне қарай
топқа бөлу
с) қоғамдық құбылыстар мен процестер жиынтығын аса маңызды
өзгешеліктері бойынша əр типті топтарға бөлу
д) қоғамдық құбылыстар мен процестер жиынтығын қандай да бір
белгісіне қарай салалық топтарға бөлу
. Топтаудың түрлері
а) бір үлгідегі, құрылымдық, талдаулық
в) құрылымдық, жай, талдаулық
с) əртектес, бір үлгідегі, құрылымдық
д) құрамдас, жай, күрделі
- End Question:
. Бір үлгідегі немесе типтік топтау нені көрсетеді
а) құбылыстың əлеуметтік-экономикалық типтерін, сыныптарын саралап,
танып-біліп анықтайды
в) біртектес жиынтықтың құрамдас бөліктерін анықтап, құрылымдық
қозғалысты көрсетеді
с) өзара қатысты белгілер арасындағы байланысты жəне өзара тəуелділікті
көрсетеді
д) біртектес жиынтықтың көрсеткіштерін сипаттайды
- End Question:
. Құрылымдық топтау нені көрсетеді
а) өзара қатысты белгілер арасындағы байланысты жəне өзара тəуелділікті
көрсетеді
в) біртектес жиынтықтың құрамдас бөліктерін анықтап, құрылымдық
қозғалысты көрсетеді
с) құбылыстың əлеуметтік-экономикалық типтерін, сыныптарын саралап,
танып-біліп анықтайды
д) біртектес жиынтықтың көрсеткіштерін сипаттайды
- End Question:
. Талдаулық топтау нені көрсетеді
а) біртектес жиынтықтың құрамдас бөліктерін анықтап, құрылымдық
қозғалысты көрсетеді

121.

в) өзара қатысты белгілер арасындағы байланысты жəне өзара тəуелділікті
көрсетеді
с) біртектес жиынтықтың көрсеткіштерін сипаттайды
д) құбылыстың əлеуметтік-экономикалық типтерін, сыныптарын саралап,
танып-біліп анықтайды
- End Question:
. Жай топтау дегеніміз
а) қандай да бір бір ғана белгісі бойынша топтау
в) бір-біріне үйдесімді етіп алынған екі немесе одан да көп белгілері
негізінде құрастырылған топтау
с) сандық белгісі бойынша орындалған топтау
д) сапалық белгілеріне байланысты орындалған топтау
- End Question:
. Комбинациялық (күрделі) топтау дегеніміз не
а) сандық белгісі бойынша орындалған топтау
в) екі немесе одан да көп белгілеріне қарай топталған топтау
с) сапалық белгісі бойынша топтау
д) бір белгісі бойынша топтау
- End Question:
. Жаңа топтар құрудың екі əдісі
а) бастапқы топтаудың деңгей аралық өзгерісі мен жиынтық бірлігінің
белгілі бір үлесі бойынша қайта топтастыру
в) деңгей аралығын ірілендіру жəне үлес салмағын ұлғайту
с) жай жинақтау жəне күрделі жинақтау
д) сандық бөліктерге жəне сапалық бөліктерге бөлу
- End Question:
. Кəсіпорындағы жұмысшыларды жасына, еңбек еткен жылдарына, жалақы
мөлшеріне, мамандық дəрежесіне қарай бөлу негізінде қай белгілерді
қолданамыз
а) сандық
в) сапалық
с) нəтижелік
д) ағымдағы
- End Question:
. Кəсіпорындағы жұмысшыларды біліміне, мамандығына, жынысына қарай
бөлу негізінде қолданылатын белгілер
а) қосымша
в) сандық
с) негізгі
д) сапалық

122.

- End Question:
. Бастауыштың құрылысына қарай статистикалық кестелердің түрлері
а) жай, топтық, күрделі (комбинациялық)
в) құрылымдық, нəтижелік, жай
с) топтық, құрылымдық, нəтижелік
д) күрделі (комбинациялық), құрылымдық, жай
- End Question:
. Кестенің бастауышы дегеніміз
а) зерттелетін зерзат, яғни статистикалық жиынтық немесе оның
топтастырылған бірліктерінің тізімі
в) зерттелетін зерзат, яғни статистикалық жиынтық немесе оның
топтастырылған бірліктерінің сандық мəліметтері
с) кестені құрайтын негізгі бөліктер мен элементтер жиыны
д) зерттелетін зерзат, яғни статистикалық жиынтық немесе оның
топтастырылған бірліктерінің қорытындысы
- End Question:
. Жай кестелердің түрлері
а) тізімдік, аймақтық, хронологиялық
в) құрылымдық, аймақтық, тізімдік
с) аймақтық, топтық, хронологиялық
д) топтық, тізімдік, аймақтық
- End Question:
. Кестенің баяндауышы дегеніміз
а) зерттелетін зерзат, яғни статистикалық жиынтық немесе оның
топтастырылған бірліктерінің тізімі
в) зерттелетін зерзат, яғни статистикалық жиынтық немесе оның
топтастырылған бірліктерінің сандық мəліметтері
с) кестені құрайтын негізгі бөліктер мен элементтер жиыны
д) зерттелетін зерзат, яғни статистикалық жиынтық немесе оның
топтастырылған бірліктерінің қорытындысы
- End Question:
. Экономикалық-географиялық бірліктер бойынша құбылыстарды,
процестерді, өзгерістерді түрлі-түсті контурлы картада бейнелеу
а) диаграмма
в) картограмма
с) картодиаграмма
д) графодиаграмма
- End Question:

123.

. Жиынтықтардың құрамын салыстыру үшін диаграмманың қай түрі
қолданылады
а) шаршылы диаграмма
в) секторлы диаграмма
с) құрылымды диаграмма
д) бағаналы диаграмма
- End Question:
. Сызықтық диаграмманы бейнелеу үшін
пайдаланылады
а) құбылыс өсіңкілігі
в) құбылыстың көлем мөлшері
с) жиынтықтың жеке бөліктерінің үлес салмағы
д) жиынтықтың құрамын салыстыру
- End Question:
қандай
көрсеткіштер
- End Theme: Статистикалық шамалар
. «Цехтағы жұмысшылардың саны» көрсеткіші жиынтықтың бірліктерін
қамту дəрежесі бойынша қалай аталады
а) жеке
в) жалпы
с) толық
д) есептелген
- End Question:
. Нақты шамалардың өлшем бірліктері
а) табиғи, табиғи-шартты, құндық
в) дербес, жиынтық, базалық
с) қарапайым, күрделі
д) кезеңдік жəне күнтізбелік
- End Question:
. Қатысты шамаларды өрнектеп көрсету түрі
а) коэффициент, процент, промилле жəне продецимилле
в) промилле, продецимилле, табиғи, табиғи-шартты
с) құндық коэффициент жəне құндық процент
д) табиғи-шартты, құндық, табиғи
- End Question:
. Егер базалық деп 1 алынса, онда қатысты шама немен көрсетіледі
а) промилле
в) процент
с) коэффициент
д) продецимилле

124.

- End Question:
. Егер базалық деп 100 алынса, онда бөлу нəтижесі немен көрсетіледі
а) промилле
в) процент
с) коэффициент
д) продецимилле
- End Question:
. Қатысты шама дегеніміз
а) салыстыру негізі жəне салыстырмалы шамалардың қатынасын
көрсететін көрсеткіш
в) жалпы жəне ішінара шамалардың қатынасын көрсететін көрсеткіш
с) жай жəне күрделі шамалардың қатынасын көрсететін көрсеткіш
д) бөлшек жəне бүтін шамалардың қатынасын көрсететін көрсеткіш
- End Question:
. Жоспар орындалуының қатысты шамалары қалай есептелінеді
а) нақты орындалған мəнінің жоспарланған мəніне қатынасы
в) қазіргі уақыттағы нақты көрсеткіш деңгейінің өткен уақыттағы
көрсеткіш деңгейіне қатынасы
с) жиынтықтың жеке бөлігінің мəнінің жалпы жиынтықтың мəніне
қатынасы
д) есепті жылдағы процес немесе құбылыс деңгейінің өткен жылдардың
біреуінің процесс немесе құбылыс деңгейіне қатынасы
- End Question:
. Жоспар тапсырмасының қатысты шамалары қалай есептелінеді
а) көрсеткіштің жоспарланған мəнінің өткен уақыттағы нақты мəнге
қатынасы
в) нақты орындалған мəнінің жоспарланған мəніне қатынасы
с) жиынтықтың жеке бөлігінің мəнінің жалпы жиынтықтың мəніне
қатынасы
д) қазіргі уақыттағы нақты көрсеткіш деңгейінің өткен уақыттағы
көрсеткіш деңгейіне қатынасы
- End Question:
. Жоспар тапсырмасының қатысты шамасы нені көрсетеді
а) жоспардың нақты қанша процентке орындалғанын, яғни орындалу
дəрежесін
в) есепті жылда жеткен деңгеймен салыстырғанда алдағы жылға қанша
процент жоспарланатынын
с) тұтас бөлік ішіндегі меншікті үлес салмағын
д) уақыт мерзіміндегі құбылыс деңгейінің өзгерісін

125.

- End Question:
. Өсіңкіліктің қатысты шамалары қалай есептеледі
а) есепті жылдағы процес немесе құбылыс деңгейінің өткен жылдардың
біреуінің процесс немесе құбылыс деңгейіне қатынасы
в) жиынтықтың жеке бөлігінің мəнінің жалпы жиынтықтың мəніне
қатынасы
с) нақты орындалған мəннің жоспарланған мəнге қатынасы
д) көрсеткіштің жоспарланған мəнінің өткен уақыттағы нақты мəнге
қатынасы
- End Question:
. Өсіңкіліктің қатысты шамасы нені сипаттайды
а) жоспардың нақты қанша процентке орындалғанын, яғни орындалу
дəрежесін
в) есепті жылда жеткен деңгеймен салыстырғанда алдағы жылға қанша
процент жоспарланатынын
с) уақыт мерзіміндегі құбылыс деңгейінің өзгерісін
д) тұтас бөлік ішіндегі меншікті үлес салмағын
- End Question:
. Құрылымдық қатысты шамалар қалай есептеледі
а) көрсеткіштің жоспарланған мəнінің өткен уақыттағы нақты мəнге
қатынасы
в) нақты орындалған мəннің жоспарланған мəнге қатынасы
с) жиынтықтың жеке бөлігінің мəнінің жиынтықтың жалпы мəніне
қатынасы
д) қазіргі уақыттағы нақты көрсеткіш деңгейінің өткен уақыттағы
көрсеткіш деңгейіне қатынасы
- End Question:
. Құрылымдық қатысты шамалар нені көрсетеді
а) жоспардың нақты қанша процентке орындалғанын
в) тұтас бөлік ішіндегі меншікті үлес салмағын
с) уақыт мерзіміндегі құбылыс деңгейінің өзгерісін
д) əртүрлі орташа шамалардың құрамы
- End Question:
. Даму қарқындылығының қатысты шамалары қалай есептеледі
а) көрсеткіштің жоспарланған мəнінің өткен уақыттағы нақты мəнге
қатынасы
в) жиынтықтың жеке бөлігінің мəнінің жиынтықтың жалпы мəніне
қатынасы
с) нақты орындалған мəннің жоспарланған мəнге қатынасы

126.

д) таралу дəрежесі зерттеліп отырған құбылыстың шамасының осы
құбылыстың таралып отырған ортасының көлеміне қатынасы немесе бірбірімен байланысты екі жиынтық көрсеткіштердің қатынасының белгілі
бір ортаға таралуын көрсетеді
- End Question:
. Даму қарқындылығының қатысты шамасы нені сипаттайды
а) тұтас бөлік ішіндегі меншікті үлес салмағын
в) уақыт мерзіміндегі құбылыс деңгейінің өзгерісін
с) құбылыстың өзіне тəн ортаға таралу дəрежесін
д) жоспардың нақты қанша процентке орындалғанын
- End Question:
. Қатысты шамалар координациясы нені сипаттайды
а) тұтас бөлік ішіндегі меншікті үлес салмағын
в) құбылыстың өзіне тəн ортаға таралу дəрежесін
с) уақыт мерзіміндегі құбылыс деңгейінің өзгерісін
д) жалпы жиынтықтың жеке бөліктерінің өзара қатынасын
- End Question:
. Салыстырмалы қатысты шамалар қалай есептеледі
а) көрсеткіштің жоспарланған мəнінің өткен уақыттағы нақты мəнге
қатынасы
в) жиынтықтың жеке бөлігінің мəнінің жиынтықтың жалпы мəніне
қатынасы
с) бір уақытта əртүрлі объектілерге, аймақтарға жататын аттас
шамалардың қатынасы
д) қазіргі уақыттағы нақты көрсеткіш деңгейінің өткен уақыттағы
көрсеткіш деңгейіне қатынасы
- End Question:
. Салыстырмалы қатысты шамалар нені сипаттайды
а) жалпы жиынтықтың жеке бөліктерінің өзара қатынасын
в) қанша процентке жоспардың артық не кем орындалуын
с) уақыт мерзіміндегі құбылыс деңгейінің өзгерісін
д) бір уақытта əртүрлі объектілерді сипаттайтын біртектес, аттас нақты
көрсеткіштердің қатынасын
- End Question:
. Туу коэффициенті, халықтың тығыздығы көрсеткіштері қатысты
шаманың қай түріне жатқызылады
а) координация қатысты шамасына
в) жоспар тапсырмасының қатысты шамасына
с) даму қарқындылығы қатысты шамасына
д) құрылымды қатысты шамаға

127.

- End Question:
. Орташа шама дегеніміз не
а) біртектес жиынтықты белгілі бір жағдайда жəне белгілі бір уақытта
өздеріне тəн белгісі бойынша жинақтап көрсететін сан мөлшерін
сипаттайды
в) біртектес жиынтықты белгілі бір кезеңде өздеріне тəн белгісі бойынша
жалпылап көрсететін сан мөлшерін сипаттайды
с) біртектес жиынтықтың белгілі бір жағдайда жəне белгілі бір уақыттағы
көрсеткішін көрсетеді
д) біртектес жиынтықтың белгілі бір жағдайда жəне белгілі бір уақыттағы
белгісін білдіреді
- End Question:
. Орташа шамалардың екі класқа бөлінуі
а) дəрежелі жəне құрылымды
в) қатысты жəне нақты
с) дербес жəне жалпылама
д) нақты жəне дербес
- End Question:
. Жалпы дəрежелік орташа формуласы
а)
xim
∑
X=
n
m
∑ xm
m
в)
X =
с)
xin
∑
X= m
д)
X =
n
m
∑ xn
∑m
n
- End Question:
. Жай арифметикалық орташаның формуласы
а)
x
X = ∑n i
1
в)
с)
д)
X=
X=
∑x
n
2
x ⋅f
f
∑
X =n П⋅x

128.

- End Question:
. Салмақталған арифметикалық орташаның формуласы
а)
в)
с)
д)
x
X = ∑n i
x f
X = ∑ if i
∑i
x2
∑
X=
n
X =
∑ x2 f
∑f
- End Question:
. Жай гармоникалық (үйлесімдік) орташа формуласы
а)
x
X = ∑n i
в)
x2
∑
X=
n
с)
X =n П⋅x
д)
X=
n
1
∑x
- End Question:
. Салмақталған гармоникалық (үйлесімдік) орташа формуласы
а)
в)
с)
д)
w
X = ∑1
∑ x ⋅w
x2 f
∑
X =
∑f
x
X = ∑n i
x f
X = ∑ if i
∑i
- End Question:
. Жай геометриялық орташа формуласы
а)
x
X = ∑n i

129.

в)
с)
X=
n
1
∑x
∑ x2 f
∑f
X =
n
д) X = П ⋅ x i
- End Question:
. Салмақталған геометриялық орташа формуласы
а)
x
X = ∑n i
в)
x 2i
∑
X=
n
с)
x 2 fi
∑
X=
∑ fi
f
д) X = П ⋅ xi
- End Question:
f
. Жай квадраттық орташаның формуласы
а)
x
X = ∑n i
в)
x 2i
∑
X=
n
с)
д)
X=
n
1
∑x
x f
X =∑ fi
∑i
- End Question:
. Салмақталған квадраттық орташаның формуласы
а)
в)
x 2 fi
∑
X =
∑ fi
x f
X =∑ fi
∑i

130.

с)
д)
x
X = ∑n i
w
X = ∑1
∑ x ⋅w
- End Question:
. Мода дегеніміз а) өзгермелі қатардың ішінде ең жиі кездесетін белгінің үлкен шамасы
в) статистиканың өзгермелі қатарды екі жағын теңдей сандық бөліктерге
бөлетін белгі шамасы
с) статистиканың өзгермелі қатардағы белгілердің ормаша шамасы
д) статистиканың өзгермелі қатардағы белгілердің бастапқы шамасы
- End Question:
. Медиана дегеніміз
а) статистиканың өзгермелі қатардың ішінде ең жиі кездесетін белгінің
үлкен шамасы
в) статистиканың өзгермелі қатарды екі жағын теңдей сандық бөліктерге
бөлетін белгі шамасы
с) статистиканың өзгермелі қатардағы белгілердің ормаша шамасы
д) статистиканың өзгермелі қатардағы белгілердің бастапқы шамасы
- End Question:
. Деңгей аралықты қатардағы моданың формуласы
f m 0 − f m 0 −1
а) M 0 = x m 0 + d m 0 ⋅
( f m 0 − f m 0 −1 ) + ( f m 0 − f m 0 +1 )
f m 0 − f m 0−1
в) M 0 = x m 0 + d m 0 ⋅
( f m 0 − f m 0−1 ) − ( f m 0 − f m 0+1 )
f m 0+1 − f m 0−1
с) M 0 = x m 0 + d m 0 ⋅
( f m 0 − f m 0−1 ) + ( f m 0 − f m 0+1 )
f m 0−1 − f m 0 +1
д) M 0 = x m 0 + d m 0 ⋅
( f m 0 − f m 0−1 ) + ( f m 0 − f m 0+1 )
- End Question:
. Деңгей аралықты қатардағы медиананың формуласы
1
∑ S − S me−1
2
а) M e = x me + d me ⋅
f me
1
∑ S − S me+1
2
в) M e = x me + d me ⋅
f me

131.

1
∑ S + S me−1
2
с) M e = x me + d me ⋅
f me
1
∑ S − S me−1
2
д) M e = x me + d me ⋅
fm
- End Question:
. Орташа сызықтық ауытқудың (шашырандының) салмақталған түрінің
формуласы
( xi − x) 2 f i
∑
2
а) σ =
∑fi
2
в) σ
2
∑ (x − x ) f
=
∑f
∑ ( x − x) f
=
∑f
i
i
i
2
с) σ
i
i
i
2
2
д) σ =
( xi − x) f i
∑fi
- End Question:
. Орташа шаршылық ауытқудың (сигма) салмақталған түрінің формуласы
2
∑ ( x − x)
а) σ =
∑f
∑ (x − x )
в) σ =
∑f
∑ ( x − x) f
с) σ =
∑f
∑ (x − x ) f
д) σ =
∑f
i
i
2
i
i
2
i
i
i
2
i
i
i
- End Question:
. Өзгерменің өрісі дегеніміз
а) сандық қатар белгілерінің ең үлкен жəне ең кіші мəн шамаларының
арасындағы айырмашылық
в) сандық қатар белгілерінің ең үлкен мəн шамасының ауытқуы
с) сандық қатар белгілерінің ең кіші мəн шамасының ауытқуы
д) сандық қатар белгілерінің жалпы мəні

132.

- End Question:
- End Theme: Қоғамдық құбылыстың өсіңкілігі
. Құбылыстар мен процестер болып өткен уақытының мерзіміне қарай
өсіңкілік қатарлардың түрлері қандай
а) бір мезгілді жəне уақыт аралықты
в) уақыт аралықты жəне хронологиялық
с) нақты, қатысты жəне орташа шамалар
д) толық, толық емес, хронологиялық
- End Question:
. Базалық уақыттың дəрежесін ағымдағы
салыстырғандағы нақты өсімнің формуласы
а) ∆ H б = Yi − Y0 ; ∆ HT = Yi − Yi −1
уақыттың
дəрежесімен
Yi
Yi
∆
=
⋅
100
∆
=
⋅ 100
в) Hб
; H
Y0
Yi −1
T
∆H
∆H
∆
=
⋅ 100
∆
=
⋅
100
; HT
с) H б
Yi −1
Y0
∆
д)
∆
H
=
б
H
∆θ
Yi−1
∆
=
; Hб
100
- End Question:
.
Ағымдағы
уақыт
дəрежесін
алдыңғы
салыстырғандағы өсу қарқынының формуласы
Yi
Yi
К
=
⋅
100
К
=
⋅100
а) θб
; θ
Y0
Yi −1
T
в) Кθб = Yi − Y0 ; К θT = Yi − Yi −1
Yi −1
∆H
К
=
К
=
с) θб
∆θ ; θT 100
∆H
∆H
К
=
⋅100
К
=
⋅
100
д) θб
; θT
Yi −1
Y0
- End Question:
. Өсім қарқынын есептеу формуласы
уақыт
дəрежесімен

133.

Yi
Yi
∆
=
⋅
100
∆
=
⋅100
θ
θ
а)
;
б
Y0
Yi −1
T
в) ∆θб = Yi − Y0 ; ∆θT = Yi − Yi −1
∆H
∆H
∆
=
∆
=
⋅
100
с) θб
; θT Y ⋅100
Y0
i −1
Yi −1
∆H
∆
=
∆
=
θ
θ
д)
б
∆θ ; б 100
- End Question:
. Бір процент өсімнің нақты мəні қалай есептеледі
Yi−1
∆H
А%
=
А
%
=
а)
∆θ ;
100
∆H
∆H
А
%
=
⋅100
А
%
=
⋅
100
в)
;
Yi −1
Y0
с) А% = Yi − Y0 ; А% = Yi − Yi −1
Yi
Yi
А
%
=
⋅
100
А
%
=
⋅100
д)
;
Y0
Yi −1
- End Question:
. Орташа нақты өсімді анықтау үшін қай формуланы қолданамыз
∑∆
Yn − Y1
n
n −1
Yi
Yi
100
в) ∆ H = 100; ∆ H =
Y0
Yi −1
а) ∆ H =
H
;∆H =
с) ∆ H = Yi − Y0 ; ∆ H = Yi − Yi −1
д) ∆ H =
Y
∆H
; ∆ H = i −1
∆θ
100
- End Question:
. Өсіңкілік қатарларды талдау тəсілдері қандай
а) уақыт аралығын үлкейту, жылжымалы орташа тегістеу, интерполяция
в) уақыт аралығын үлкейту, интерполяция жəне экстрополяция
с) уақыт аралығын үлкейту, түзу сызықты аналитикалық тегістеу,
экстрополяция

134.

д) уақыт аралығын үлкейту, түзу сызықты аналитикалық тегістеу,
жылжымалы орташа тегістеу
- End Question:
. Түзу сызықты аналитикалық тегістеудің теңдеулер жүйесі қандай
а) a 0 n + a1
∑ t = ∑Y
a 0 ∑ t + a1 ∑ t 2 = ∑ Yt
a 0 n + a1t = Y
в)
a 0 t + a1t 2 = Yt
с)
a0 n + ∑ t = ∑ Y
a 0 ∑ t + a1 ∑ t 2 = ∑ Yt
д)
a0 n + a1 ∑ t = ∑Y
a0 ∑ t + ∑ t 2 = ∑ Yt
- End Question:
. Маусымдық индексті анықтау формуласы
а)
Im =
Yi
100
Y0
Yi
100
Y0
Yi
100
с) I m =
Yi −1
в) I m =
д)
Im =
Yi
100
Yi
- End Theme: Индекстер
. Көлемнің агрегатты индексі формуласы
а) I q =
в) I q =
∑q p
∑q p
1
0
0
0
q0 p0
q1 p0

135.

∑q p
∑q p
∑q p
=
∑q p
с) I q =
д) I q
0
0
0
1
1
1
1
0
- End Question:
. Пааше бойынша бағаның агрегатты индексі формуласы
∑pq
∑p q
∑p q
=
∑pq
∑p q
=
∑p q
∑q p
=
∑q p
1 1
а) I p =
0 1
в) I p
0 1
1 1
с) I p
д) I p
0 1
0
0
1
0
0
0
- End Question:
. Пааше бойынша өзіндік құнның агрегатты индексі формуласы
∑z q
∑z q
∑z q
=
∑z q
∑z q
=
∑z q
∑z q
=
∑z q
а) I z =
1 1
0 1
в) I z
0
0
1 0
с) I z
1 0
0
д) I z
0
0 1
1 1
- End Question:
. Еңбек өнімділігінің агрегатты индексі формуласы
∑t q
∑t q
∑t q
=
∑t q
а) I t =
0
0
1 1
в) I t
0 1
1 1

136.

∑t q
∑t q
∑t q
=
∑t q
с) I t =
1 0
0
д) I t
0
1 1
0 1
- End Question:
. Баға бойынша өзгермелі құрамды индекс формуласы
а)
I Pθзгер = ∑
p1q1 ∑ p0 q0
:
= p1 : p0
∑ q1 ∑ q0
в)
I Pθзгер = ∑
p1q0 ∑ p0 q0
:
= p1 : p0
∑ q0 ∑ q0
с)
I Pθзгер
д)
I Pθзгер
p q ∑pq
∑
=
:
q
∑
∑q
pq ∑p q
=∑
:
∑q ∑q
0 0
1 1
1
0
1 1
0 0
0
1
= p1 : p0
= p1 : p0
- End Question:
. Көлемнің орташа арифметикалық индексі формуласы
∑i q p
∑q p
∑i q p
=
∑q p
∑i q p
=
∑q p
∑i q p
=
∑q p
а) I q =
q 0
0
в) I q
с) I q
q 1
0
д) I q
0
q 1
1
q 1
0
0
0
0
0
0
1
0
- End Question:
. Бағаның орташа үйлесімдік индексі формуласы

137.

а)
Ip =
∑pq
1
∑i p q
1 1
1 1
p
∑pq
∑i p q
∑p q
=
1
∑i p q
1 1
в) I p =
p
с)
Ip
0 0
0 0
1 1
p
д)
Ip =
∑p q
1
∑i p q
0 0
1 0
p
- End Question:
. Тауар айналымының жалпы индексі қай индекстерді көбейту арқылы
есептеледі
а)көлемдік жалпы индекс пен бағаның жалпы индексінің көбейтіндісі
в) көлемдік жалпы индекс пен өзіндік құн индексінің көбейтіндісі
с) еңбек өнімділігінің индексі мен бағаның жалпы индексінің көбейтіндісі
д) өзіндік құн индексі мен еңбек өнімділігінің индексінің көбейтіндісі
- End Question:
. Өзгермелі құрамды индекстің тұрақты құрамды индекске қатынасы неге
тең
а) құрылымның өзгеру индексі
в) еңбек өнімділігінің еңбек шығындары бойынша жалпы индексі
с)тауар айналымының көлемінің жалпы индексі
д)өзіндік құн индексі
- End Question:
. Тікелей салыстыруға жəне қосуға келмейтін элементтерден тұратын,
күрделі қоғамдық құбылыстардың уақытқа байланысты өзгерісін қалай
атайды
а)жеке индекстер
в) жалпы индекстер
с)маусымдық индекс
д)орташа индекстер
- End Question:
- End Theme: Қоғамдық құбылыстардың өзара байланысын статистикалық
зерттеу

138.

. Жай немесе сызықты корреляция коэффициентінің формуласы
xy − x ⋅ y
r
=
xy
а)
σ x ⋅σ y
в) rxy =
x ⋅ y − xy
σ x ⋅σ y
с) rxy =
xy + x + y
σ x ⋅σ y
д) rxy =
x ⋅ y + xy
σ x ⋅σ y
- End Question:
. Корреляцияның көптік коэффициентінің формуласы
а) R yx1x2 =
в) R yx1x2 =
с) R yx1x2 =
д) R yx1x2 =
Ryx1 + R yx2 + 2 Ryx1 + Ryx2 + Rx1x2
1 − rx21x2
Ryx2 1 − Ryx2 2 − 2 Ryx1 + R yx2
1 − rx21x2
ryx1 ⋅ ryx2 ⋅ 2ryx1 ⋅ rx1x2
1 − rx21x2
ryx2 1 + ryx2 2 − 2ryx1 ⋅ ryx2 ⋅ rx1x2
1 − rx21x2
. Нəтижелік белгінің факторлық белгілерден қанша процентке тəуелді
екендігін қай коэффициент көрсетеді
а)регрессия коэффициенті
в) детерминация коэффициенті
с)ассоциация коэффициенті
д)рангілі корреляция коэффициенті
- End Question:
. Факторлық белгінің бірлікке өзгерісімен нəтижелік белгінің мəні қаншаға
өзгеретіндігін қай коэффициент көрсетеді
а) регрессия коэффициенті

139.

в) детерминация коэффициенті
с)ассоциация коэффициенті
д)рангілі корреляция коэффициенті
- End Question:
. Аналитикалық сипаттама бойынша байланыстардың түрі қандай
а)тура жəне кері байланыстар
в) толық жəне тығыз байланыстар
с)түзу жəне қисық сызықты байланыстар
д)бір факторлы жəне көп факторлы байланыстар
- End Question:
- End Theme: Əлеуметтік-экономикалық статистика
. Туу коэффициенті қалай есептеледі
а)туылғандар мен қайтыс болғандар санының айырмасының халықтың
орташажылдық санына қатынасы
в) туылғандар санының халықтың орташажылдық санына қатынасы
с) қайтыс болғандар санының халықтың орташажылдық санына қатынасы
д)бір жасқа дейінгі қайтыс болған балалардың санының туылған балалар
санына қатынасы
- End Question:
. Табиғи өсім коэффициенті қалай есептеледі
а) туылғандар мен қайтыс болғандар санының айырмасының халықтың
орташажылдық санына қатынасы
в) туылғандар санының халықтың орташажылдық санына қатынасы
с) бір жасқа дейінгі қайтыс болған балалардың санының туылған балалар
санына қатынасы
д)тіркелінген неке санының халықтың жалпы санына қатынасы
- End Question:
. Механикалық өсім коэффициенті қалай есептеледі
а) туылғандар мен қайтыс болғандар санының айырмасының халықтың
орташажылдық санына қатынасы
в) тіркелінген неке санының халықтың жалпы санына қатынасы
с)келгендер мен кеткендер санының айырмасының халықтың
орташажылдық санына қатынасы
д) бір жасқа дейінгі қайтыс болған балалардың санының туылған балалар
санына қатынасы
- End Question:
. Білім деңгейі, өмір ұзақтығы, халықтың əрқайсысына шаққандағы жалпы
ішкі өнімнің нақты көлемі қай көрсеткішті сипаттайды
а)адам потенциалының даму индексі

140.

в) өмір құнының индексі
с)жарлылық коэффициенті
д) механикалық өсім коэффициенті
- End Question:
. 16 жасқа толған халық пен еңбекке тартылған зейнеткерлік жастағы
адамдар
жəне жасөспірімдердің
барлығының
санының
еңбек
ресурстарының орташажылдық санына қатынасы нені білдіреді
а)еңбек ресурстарының табиғи шығу коэффициенті
в) жұмыспен қамтылу коэффициенті
с) еңбек ресурстарының табиғи толығу коэффициенті
д)жұмыссыздық коэффициенті
- End Question:
. Жұмысшылардың бір айдағы орташатізімдік саны қалай анықталады
а)Т = (айдың əрбір күні бойынша жұмысшылардың санының қосындысы) /
(айдың күнтізбелік күндерінің саны)
в) Т = (жұмысшылардың орташа айлық саны) / (жұмыс күндер саны)
с)Т = (тізімдегі жұмысшылардың жалпы саны) / (жұмыс күндер саны)
д)Т = (жұмысқа келген адам-күн саны) / (жұмыс күндер саны)
- End Question:
. Кадрлар тұрақсыздығы коэффициенті қалай есептеледі
а) Кт = (бір периодта өз еркімен жəне еңбек тəртібін бұзғаны үшін
жұмыстан шығарылғандар саны) / (орташа тізімдік сан)
в) Кт = (бір периодта өз еркімен жұмыстан шығарылғандар саны) / (орташа
тізімдік сан)
с) Кт =(жұмысқа қабылданғандар саны- жұмыстан шығарылғандар саны) /
(орташа тізімдік сан)
д) Кт = (жұмыстан шығарылғандар саны) / (орташа тізімдік сан)
- End Question:
. Кадрлардың жұмыстан кету коэффициенті қалай есептеледі
а)Кжк= (бір периодта өз еркімен жұмыстан шығарылғандар саны) / (орташа
тізімдік сан)
в) Кжк=(барлық жұмыстан шығарылғандар саны) / (орташа тізімдік сан)
с) Кжк= (өз еркімен жəне еңбек тəртібін бұзғаны үшін жұмыстан
шығарылғандар саны) / (орташа тізімдік сан)
д) Кжк= (еңбек тəртібін бұзғаны үшін жұмыстан шығарылғандар саны) /
(орташа тізімдік сан)
- End Question:
. Жұмыс уақытының күнтізбелік қоры қалай анықталады
а)жұмысшылардың орташатізімдік санын периодтағы күндердің толық
күнтізбелік санына көбейткенге тең

141.

в) жұмысшылардың орташатізімдік санын периодтағы жұмыс күндерінің
санына көбейткенге тең
с) жұмысшылардың орташатізімдік санын периодтағы күндердің толық
күнтізбелік санына көбейтіп, одан жексенбілік,мереке жəне демалысқа
шығуына байланысты келмеген адам-күндер санын шегергенге тең
д) жұмысшылардың орташатізімдік санын периодтағы күндердің толық
күнтізбелік санына көбейтіп, одан жұмыс уақытының түрлі себептермен
тұрып қалуының (простои) немесе жұмыс уақытын жоғалтудың (потеря)
жалпы санын шегергенге тең
- End Question:
. Жұмыс уақытының максималды мүмкіндік қоры қалай есептеледі
а) жұмысшылардың орташатізімдік санын периодтағы күндердің толық
күнтізбелік санына көбейткенге тең
в) жұмысшылардың орташатізімдік санын периодтағы жұмыс күндерінің
санына көбейткенге тең
с) жұмысшылардың орташатізімдік санын периодтағы күндердің толық
күнтізбелік санына көбейтіп, одан жексенбілік,мереке жəне демалысқа
шығуына байланысты келмеген адам-күндер санын шегергенге тең
д) жұмысшылардың орташатізімдік санын периодтағы күндердің толық
күнтізбелік санына көбейтіп, одан жұмыс уақытының түрлі себептермен
тұрып қалуының (простои) немесе жұмыс уақытын жоғалтудың (потеря)
жалпы санын шегергенге тең
- End Question:
. Ауысымдылық коэффициенті (коэффициент сменности) қалай
анықталады
а)Ка =(жұмысқа келген адам-күндер саны) / (жалпы жұмыс күндер саны)
в) Ка =(жұмысшылардың орташа айлық саны) / (жұмыс күндер саны)
с) Ка =(периодтағы істелінген адам-күндер саны) / (жұмыс күндер саны)
д) Ка =(периодтағы істелінген адам-күндердің жалпы саны) / (ең көп
сменада істелінген адам-күндер саны)
- End Question:
. Ұлттық байлықтың құрамы
а)қаржылық активтер жəне қаржылық емес активтер
в) негізгі капитал жəне қаржы ресурстары
с)материалдық игіліктер жəне ақша айналымы
д) материалдық игіліктер жəне қаржы ресурстары
- End Question:
. Өндірілген қаржылық емес активтерге не жатады
а) негізгі қорлар, айналым қорлары, құнды заттар
в) негізгі қорлар,айналым қорлары,патенттер,ноу-хау
с) материалдық игіліктер жəне үй мүлігі

142.

д) табиғи ресурстар жəне патенттер, лицензиялар, ноу-хау, авторлық
құқықтар
- End Question:
. Негізгі қорлардың функционалдық сипаты бойынша пассивті бөліміне
қайсысы жатқызылады
а)дайын өнімдер мен материалдық резерв
в) ғимараттар
с)машиналар мен жабдықтар
д)транспорт құралдары
- End Question:
. Негізгі қорларды құндық бағалаудың түрлері
а)бастапқы, қалпына келтіру, қалдық құны
в) сатып алу құны
с)өнімнің өзіндік құны
д)бөлшек не көтерме саудадағы бағасы
- End Question:
. Негізгі қордың тозуына байланысты оны сатып өткізуден түскен түсім
қалай аталады
а) бастапқы құны
в) қалпына келтіру құны
с) қалдық құны
д) жою құны
- End Question:
. Негізгі қорларды дайындау, сатып алу, жеткізу мен құруға кеткен
шығындар сомасы нені құрайды
а) бастапқы құны
в) қалпына келтіру құны
с) қалдық құны
д)өнімнің өзіндік құны
- End Question:
. Амортизацияның жылдық сомасы
П − Л + М + КР
а) A =
T
Л − П + М + КР
в) A =
T
Л −П
с) A =
T
Л + П + М + КР
д) A =
T

143.

- End Question:
. Амортизацияның жылдық нормасы
A
а) N A = ⋅100%
П
в) N A =
П
⋅100%
А
П − Л + М + КР
T
Л − П + М + КР
д) N A =
T
- End Question:
с) N A =
. Тозу сомасының негізгі қордың толық бастапқы құнына қатынасы нені
сипаттайды
а)жарамдылық коэффициенті
в) жаңару коэффициенті
с)шығу (выбытия) коэффициенті
д)тозу коэффициенті
- End Question:
. Негізгі қордың қалдық құнының толық бастапқы құнына қатынасы
немесе 1-Ктозу нені сипаттайды
а) жарамдылық коэффициенті
в) жаңару коэффициенті
с)шығу (выбытия) коэффициенті
д)тозу коэффициенті
- End Question:
.Эксплуатацияға енгізілген жаңа негізгі қордың құнының есепті кезеңнің
соңындағы негізгі қорлардың құнына қатынасы нені көрсетеді
а) жарамдылық коэффициенті
в) жаңару коэффициенті
с)шығу (выбытия) коэффициенті
д)тозу коэффициенті
- End Question:
. Жылдың басындағы негізгі қорлардың құнының жылдың соңындағы
негізгі қорлардың құнына қатынасы нені көрсетеді
а) жарамдылық коэффициенті
в) жаңару коэффициенті

144.

с)өсіңкілік коэффициенті
д)тозу коэффициенті
- End Question:
. Есепті кезеңдегі өндірілген өнім көлемінің ақшалай мəнінің негізгі
қордың орташа жылдық құнына қатынасы нені сипаттайды
а)капиталқайтарымдылық
в) капиталсыйымдылық
с)капиталжарақтандырылу
д)негізгі қордың тиімділігі
- End Question:
. Негізгі қордың орташа жылдық құнының қарастырылып отырған
кезеңдегі жұмысшылардың орташа тізімдік санына қатынасы нені
көрсетеді
а) капиталқайтарымдылық
в) капиталсыйымдылық
с)капиталжарақтандырылу
д)негізгі қордың тиімділігі
- End Question:
. Негізгі қордың жағдайын сипаттайтын көрсеткіштер
а) шығу (выбытия) коэффициенті жəне жаңару коэффициенті
в) жарамдылық коэффициенті жəне тозу коэффициенті
с)жаңару коэффициенті жəне тозу коэффициенті
д)тиімділік көрсеткіштері
- End Question:
. Негізгі қордың қозғалысын сипаттайтын көрсеткіштер
а) шығу (выбытия) коэффициенті жəне жаңару коэффициенті
в) жарамдылық коэффициенті жəне тозу коэффициенті
с)жаңару коэффициенті жəне жарамдылық коэффициенті
д)тиімділік көрсеткіштері
- End Question:
. Негізгі қорлардың қолданылуының тиімділігі көрсеткіштері
а) шығу (выбытия) коэффициенті жəне жаңару коэффициенті
в) жарамдылық коэффициенті жəне тозу коэффициенті
с) капиталқайтарымдылық жəне капиталсыйымдылық көрсеткіштері
д) капиталжарақтандырылу көрсеткіші
- End Question:
. Айналым қорлары қандай көрсеткіштермен сипатталады
а)табиғи, құндық, мезеттік жəне интервалдық
в) нақты жəне қатысты шамалар

145.

с)интервалдық жəне мезгілдік
д)табиғи жəне табиғи-шартты, тиімділік
- End Question:
. Материалдық құндылықтардың нақты қорының көлемінің орташа күндік
өндірістік қажеттілікке қатынасы қандай көрсеткішті көрсетеді
а)айналым коэффициенті
в)бекітілу коэффициенті
с)айналым қорларының бір айналымының орташа ұзақтығы
д)өндірістің қормен қамтамасыз етілуі
- End Question:
. Өткізілген өнім құнының айналым қорларының орташа жылдық құнына
қатынасы қандай көрсеткішті көрсетеді
а) айналым коэффициенті
в)бекітілу коэффициенті
с)айналым қорларының бір айналымының орташа ұзақтығы
д)өндірістің қормен қамтамасыз етілуі
- End Question:
. Айналым қорларының орташа жылдық құнының өнімді өткізуден түскен
түсім сомасына қатынасы қандай көрсеткішті сипаттайды
а) айналым коэффициенті
в)бекітілу коэффициенті
с)айналым қорларының бір айналымының орташа ұзақтығы
д)өндірістің қормен қамтамасыз етілуі
- End Question:
. Периодтағы күнтізбелік күндер санының айналым қорларының айналым
санына немесе айналым коэффициентіне қатынасы қандай көрсеткішті
сипаттайды
а) айналым коэффициенті
в)бекітілу коэффициенті
с)айналым қорларының бір айналымының орташа ұзақтығы
д)өндірістің қормен қамтамасыз етілуі
- End Question:
. Айналым қорларының қолданылуының тиімділігі көрсеткіштері қандай
а)айналым коэффициенті жəне бекітілу коэффициенті
в) материалсыйымдылық жəне материалқайтарымдылық
с)табыс жəне пайдалылық
д)өнімді өткізуден түскен түсім мен айналым жылдамдығы
- End Question:

146.

. Жалпы ішкі өнімнің айналым қорларының орташа жылдық көлеміне
қатынасы нені білдіреді
а) материалқайтарымдылық
в) материалсыйымдылық
с) айналым коэффициенті
д) бекітілу коэффициенті
- End Question:
. Жалпы шығарылым (валовый выпуск) (ЖШ) дегеніміз не
а)қызмет етуші субъект-резиденттердің өндірістік қызметінің нəтижесі
болып табылатын тауарлар мен қызметтердің құны
в) өзге тауарлар мен қызметтерді өндіру мақсатымен берілген периодтағы
тұтынылған тауарлар мен қызметтердің құны
с)қарастырылып отырған периодтағы сатып алушының ақысын төлеген
өнімі
д)сатып өткізілген немесе өткізілуге тиіс өнім бөлігі
- End Question:
. Аралық тұтыну (АТ) дегеніміз не
а) қызмет етуші субъект-резиденттердің өндірістік қызметінің нəтижесі
болып табылатын тауарлар мен қызметтердің құны
в) өзге тауарлар мен қызметтерді өндіру мақсатымен берілген периодтағы
тұтынылған тауарлар мен қызметтердің құны
с)қарастырылып отырған периодтағы сатып алушының ақысын төлеген
өнімі
д)сатып өткізілген немесе өткізілуге тиіс өнім бөлігі
- End Question:
. Негізгі қорды тұтыну немесе амортизация (А) дегеніміз не
а)өндірісте қолданылатын негізгі қор құнының азаюы
в) өндірісте қолданылатын негізгі қор құнының көбеюі
с) өндірісте қолданылатын негізгі қордың физикалық тозуы
д) өндірісте қолданылатын негізгі қордың моральдық тозуы
- End Question:
. Жалпы қосылған құн (ЖҚҚ) неге тең
а)ЖШ-АТ
в) ЖІӨ-А
с)ЖІӨ-ТҚҚ
д)ЖҚҚ-А
- End Question:
. Таза қосылған құн (ТҚҚ) неге тең
а)ЖШ-АТ
в) ЖІӨ-А

147.

с)ЖІӨ-ТҚҚ
д)ЖҚҚ-А
- End Question:
. Баланстық пайда қалай есептеледі
а)өнімді, қызметтерді өткізуден т.б. түскен пайда жəне өткізуден тыс
операциялардан түскен табыс сомасы мен осы операциялар бойынша
шығындар сомасының айырмасына тең
в) өнімді, қызметтерді өткізуден түскен түсім мен оны өндіру мен өткізуге
кеткен шығындар арасындағы айырмашылық
с) өнімді, қызметтерді өндіру мен өткізуге кеткен шығындардың құндық
бағалануы немесе өзіндік құны
д)кəсіпорын қарамағында қалатын пайда
- End Question:
. Баланстық пайданың негізгі қорлардың, материалдық емес активтердің
жəне айналым қорларының орташа жылдық құндарының қосындысына
қатынасы нені сипаттайды
а)өнім рентабельдігі
в) жалпы рентабельдік
с)таза рентабельдік
д)активтер рентабельдігі
- End Question:
. Өнімді өткізуден түскен пайданың өткізілген өнімнің толық өзіндік
құнына қатынасы нені көрсетеді
а) өнім рентабельдігі
в) жалпы рентабельдік
с)таза рентабельдік
д)активтер рентабельдігі
- End Question:
. Таза пайданың активтердің орташа жылдық құнына қатынасы нені
сипаттайды
а) өнім рентабельдігі
в) активтер рентабельдігі
с) таза рентабельдік
д) жалпы рентабельдік
- End Question:
. Таза пайданың өнімді өткізуден түскен түсімге (акциздер мен ҚҚСС
алып тастағанда) қатынасы нені көрсетеді
а) өнім рентабельдігі
в) таза рентабельдік

148.

с) активтер рентабельдігі
д) жалпы рентабельдік
- End Question:
. Жалпы қосылған құнның еңбекақы төлеу қоры, аралық тұтыну,
амортизацияның қосындысына қатынасы нені сипаттайды
а)ресурстарды қолдану тиімділігі
в) ағымдағы шығындар тиімділігі
с)қоғамдық еңбек өнімділігі
д)рентабельдік деңгейі
- End Question:
. Жалпы қосылған құнның немесе жалпы ішкі өнімнің еңбек
ресурстары,негізгі қорлар,айналым қорлары қосындысына қатынасы нені
көрсетеді
а) рентабельдік деңгейі
в) ағымдағы шығындар тиімділігі
с)қоғамдық еңбек өнімділігі
д) ресурстарды қолдану тиімділігі
- End Question:
. Шаруашылық жүргізуші субъектінің өзіндік қаражаттарынан
шығындарды (негізгі жəне айналым қорларына, материалдық емес
активтерге кеткен) уақытында жабуы жəне төлемқабілеттілігі болуы қалай
аталады
а) төлемқабілеттілік
в) еңбек белсенділігі
с)қаржылық тұрақтылық
д)өзіндік капитал рентабельділігі
- End Question:
. Шаруашылық жүргізуші субъектінің тұрақтылығының өзгерісін бағалау
үшін қандай көрсеткіштер қолданылады
а) төлемқабілеттілік жəне еңбек белсенділігі
в) өзіндік капитал рентабельділігі
с) капиталқайтарымдылық жəне капиталсыйымдылық
д)автономия, маневр, өзіндік жəне займдық қаражаттардың қатынасы
- End Question:
. Өзіндік қаражаттардың қаржылық ресурстардың барлық көздерінің
сомасына қатынасы қай коэффициентті білдіреді
а)маневр коэффициенті
в) автономия коэффициенті
с)ликвидтік коэффициент
д)дебиторлық қарыз айналымы коэффициенті

149.

- End Question:
. Кредиторлық қарыздар мен басқа да займдық қаражаттардың өзіндік
қаражаттарға қатынасы қай коэффициентті көрсетеді
а) маневр коэффициенті
в) автономия коэффициенті
с)ликвидтік коэффициент
д) өзіндік жəне займдық қаражаттардың қатынасы коэффициенті
- End Question:
. Егер автономия коэффициенті қай саннан кем болмағанда, шаруашылық
жүргізуші субъект өз қаражаттарынан барлық төлемақыларын төлей алады
а)0,7-0,8 жəне одан жоғары
в) 1 жəне одан жоғары
с)0,5 жəне одан жоғары
д)0,2-0,25 жəне одан жоғары
- End Question:
Курс бойынша жазба жұмыстарының (реферат) тақырыптары:
1. Статистика туралы жалпы түсінік жəне оның даму процестері
2. Статистикалық əдістер жəне оның зерттеу кезеңдері
3. Статистика органының ұйымдастырылу принциптері жəне оның негізі
4. Статистикалық бақылау - статистикалық зерттеудің алғашқы сатысы
5. Статистикалық мəліметтердің жинақтау жəне топтаудың міндеттері мен
мазмұны
6. Статистикалық кесте құрастыру қағидалары мен негізгі бөлшектері
7. Статистикалық мəліметтерді графикалық бейнелеу, түрлері, қолдану
тəсілдері.
8. Нақты жəне қатысты шамалардың мəні мен маңызы, түрлері, өлшем
бірліктері, қағидалары.
9. Орташа шаманың мəні мен маңызы. Жай жəне салмақталған
арифметикалық орташа шама, есептеу тəсілдері жəне қолданылуы.
10. Жай жəне салмақталған үйлесімді орташа шама, есептеу тəсілдері жəне
қолданылуы. Мода жəне медиананы бүтін жəне деңгей аралықты сан
қатарынан есептеу тəсілі.
11. Өзгерменің көрсеткіштері туралы түсінік жəне оны есептеу тəсілдері
12. Өсіңкілік қатарлар туралы түсінік, оның түрлері, негізгі көрсеткіштері
бойынша есептеу тəсілдері.
13. Өсіңкілік қатарлардың мəні мен маңызы, орташа көрсеткіштері
бойынша есептеу тəсілдері.
14. Өсіңкілік қатарларды талдау тəсілдері. Аналитикалық тегістеу тəсілі.
15. Өсіңкілік қатардағы интерполяция мен экстрополяция.
16. Маусымдық ауытқу, график арқылы көрсету. Маусымдық индекс жəне
оны есептеу жолдары.

150.

17. Индекстер туралы жалпы түсінік. Дара жəне жалпы индекстер,
есептелуі, статистикада қолданылуы.
18. Орташа индекстер, өндірілген өнім көлемі, бағасы, өзіндік құн, еңбек
өнімділігінің индекстері, есептелу жəне статистикада қолданылуы.
19. Тұрақты жəне өзгермелі құрамды индекстер, олардың қолданылуы
жəне есептеу жолдары.
20. Құбылыстардың өзара байланысын статистикалық əдістер арқылы
зерттеу.
21. Корреляция-регрессиялық талдау, мəні мен маңызы, кезеңдері.
22. Көптік жəне жеке корреляция, корреляция қатынасы.
23. Ұлттық байлықтың мəні, қатынасы, құрамы, көрсеткіштер жүйесі.
24. Негізгі қорлар статистикаасы, бағалау түрлері, ұдайы өндірісінің
көрсеткіштері.
25. Айналым қорлар статистикасы туралы түсінік, құрамы, көрсеткіштері.
26. Жұмыс уақытын қолдану, еңбек өнімділігі көрсеткіштері.
27. Өндірістік шығындар статистикасының мəні мен маңызы.
28. Қоғамдық өндірістің тиімділігі статистикасының түсінігі мен
міндеттері, көрсеткіштер жүйесі.
29. Халық, оның құрамы туралы түсінік. Халықтың қозғалысы
көрсеткіштері.
30. Халықтың кірісі мен шығысы жəне тауарлар мен қызметтерді тұтыну
көрсеткіштері.
12. Сабақтардың бағдарламалық жəне мультимедиялық қамтамасыз етілуі.
Бұл пəн бағдарламалық жəне мультимедиялық қамтамасыз етілмеген.
kz.government.kz Қазақстан Республикасының Үкіметінің сайты
www.minfin.kz. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің сайты
www.minplan.kz. Қазақстан Республикасының Экономикалық даму жəне сауда
министрлігі сайты
www.esep.kz Қазақстан Республикасының Республикалық бюджеттің атқарылуын
бақылау жөніндегі есеп комитетінің сайты
www.stat.kz/
www.statbase.kz/
ru.government.kz/structure/org/stat www.linkstars.ru/site/
http://www.uchebniki-online.com/
www.altstu.ru/
М.Г. Назарова. - М.: Кнорус, 2010. - 178 с. Умо. 12. Салин, В.Н. Статистика
[ Электронный ресурс] : электронный учебник / В.Н. Салин, Э.Ю. Чурилова,
evolution.allbest.ru/economy/00248568_
www. nif.kz Қазақстан Республикасының Ұлттық инновациялық қоры сайты
www. ifk.kz Қазақстан Республикасының Инвестициялық қоры сайты
13. Арнайы аудиториялардың тізімі.
№ 2 оқу корпусы , № 411 аудитория