Ағзаның тәуліктік энергия шығын дарын анықтау әдістемесі

1. Оңтүстік Қазақстан Медицина Академиясы АҚ “Гигиена және эпидемиология”кафедрасы Тақырыбы . Ағзаның тәуліктік энергия

Орындаған : Узбекова Д.А.
Тобы :
Қабылдаған :

2. Жоспар :

I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
Адам ағзасының тәуліктік шығын энергиясы
2. Тәуліктік энергия шығынының анықтау әдістері
3. Нутриенттерде және биологиялық белсенді
заттарға жеке қажеттілігін есептеу әдістемесі
III.Қорытынды
IV.Пайдаланылған әдебиеттер
1.

3. I.Кіріспе

Организм клеткасының химиялық құрамы аса бай
және алуан түрлі. Онда көптеген реакцияларға
қатысатын және метаболизм түзетін әр түрлі заттар
бар. Мұндай алмасу нәтижесінде заттар үздіксіз
өзгеріп, ыдырайды және осының арқасында жаңа
заттар түзіледі. Алмасу реакциялары белгілі бір қатаң
тәртіппен өтеді және әр түрлі ферменттердің әсерімен
реттеліп отырады. Тірі клеткада болатын ерекше
жағдайлардың
арқасында
реакциялар
жоғары
жылдамдықпен
өтеді.
Клетканың
немесе
протопластың химиялық құрамына талдау жасағанда,
біріншіден, ондағы заттардың аса көптігі мен алуан
түрлілігіне, екіншіден, талдау барысында тірі клеткаға
тән емес заттардың пайда болуына байланысты
көптеген қиындықтар туады.

4. Адам ағзасының тәуліктік шығын энергиясы

Адам тіршілігіне қажетті энергияның тәуліктік шығыны 3 мөлшермен
өлшенеді; негізі алмасуға жұмсалған энергия; тағам қабылдап, оны қорытып,
сіңіруге жұмсалатын энергия; адам ағзалары жұмысына шығатын энергия.
Орта жастағы дені сау адамның әр киллограмм салмағына шаққанда 1
килокалория энергия шығындауы тұрақты өлшем. Жалпы энергия шығыны
мен организмге тағам қажеттілігі үлкен килокалорияме өлшенеді. Мәселе
түсінікті болу үшін орта жастағы дене салмағы 70кг кісінің негізгі зат
алмасуына жұмсалған тәуліктілік энергия шығынын есептеп көрелік. 1 ккал х
70 кг х 24 сағат 1680 ккал. Энергия шығыны еңбек түріне байланысты. Көп
жылғы тәжірибе денеге күш түспейтін жеңіл уй шаруашылығымен айналысқан
адамның тәуліктік энергия шығыны қосымша 1000-1300 ккал , біраз қол
еңбегін талап еткен жағдайда 1300-1800 ккал, ауыр жұмыс атқарушылар мен
спортшыларда қосымша 2300-2800 ккал болатынын көрсетті.

5.

Тәуліктік
шығынының
бойынша
қажеттілігін
анықтайды.
Энергия
энергия
мөлшері
энергия
шығынын тікелей
калориметрия,
жанама
калориметрия, алиментарлық
калориметрия және әртүрлі
жұмыс
орындау
кезіндегі
энергия шығыны мен дене
жұмысына
активтілік
коэффициентінің
кестесі
бойынша
есептеухронометраждық әдістермен
анықтауға болады.

6. Энергия шығынын өлшеу тәсілдері

1. Тікелей калориметрия тәсілі – өте қиын, күрделі
тәсіл. Ол үшін калометриялық бөлмеде адам дене
қызуы өлшенеді. Күрделігіне байланысты бұл тәсіл
сирек , тек космонавтврдың ,әйгілі
спортшылардың энергия шығынын өлшеуге
қолданылады.
2. Қыңыр калориметриялық тәсіл – дем алғанда
сіңірген оттегін, организмнен шыққан
көмірқышқылын өлшеу арқылы жүргізіледі.

7.

Алиментарлық
калориметрия
(энергометрия) әдісі 15-16 күн бойына адамның
дене массасын өлшеуге және қабылдайтын
тағамның энергиялық құндылығын анықтауға
негізделген.
Егер
тағамның
энергиялық
құндылығы ағзаның энергия шығынына тең болса
дене массасы өзгермейді. Егер тағамның
энергиялық
құндылығы
ағзаның
энергия
шығынына сәйкес келмесе онда дене массасы
артады немесе кемиді. Бұл кезде дене массасының
қосылуы негізінен май басуымен байланысты.
Себебі май тінінің құрамында 25 % су бар. Дені сау
үлкен адамның дене массасының 1 кг өсуі 6750 ккал
сәйкес келеді.

8.

Демек, нақтылы энергия
шығынын дене массасына
қосылған
энергия
құндылығын
тағамның
энергиялық
құндылығынан
алып
тастау арқылы анықтауға
болады. Әдіс қарапайым
және оңай орындалады,
практикада
жеңіл
қолдануға болады.

9.

3. Хронометраждық – кестелік тәсіл- алдыңғы екі
тәсілмен
салыстырғанда
үрделі
құралсаймандарды қажет етпейді, кез келген жағдайда
жүргізіле береді. Тәулік бойына атқарылған
жұмысқа жұмсалған уақытқа хронометрия жасап,
әр жұмысқа шығындалған энергияны кестелік
бойынша есептейді. Бұл тәсіл күнделікті
тәжірибеде өте жиі қолданылады. Спортшылардың
жаттығу және әр түрлі жиын өткізу кезіндегі
жұмсалған энергия шығынын өлшеуге, сол
шығынды толықтырар қоректі тамақтануды
ұйымдастыруға мүмкіндік береді.

10. Дұрыс тамақтану

Дұрыс тамақтану принципі халықты әртүрлі
топтарға, соның ішінде маңздысы \ мамандыққа
және жеке жасқа бөлуге негізделген. Жеке
балалардағы (пайдалы заттардың мол қорымен)
және қарттардағы (калориясы төмен) тамақтану
ережелері бөлінген. Дұрыс тамақтану әртүрлі
мақсаттарға
бағытталған
принциптерге
негізделеді: физиологиялық функциоларды (өсу
және даму) қамтамасыз ету, адам денсаулығы және
жұмысқа қабілетін қолдау.

11. Дұрыс тамақтанудың негізгі принциптері :

Энергиялық шығынды адекватты коипенсациясы үшін жетерлік тағам
мқлшері
Тағамның құрамы толық сапалы, ағзамен синтезделмейтін, ауыстырылмайтын
компоненттердің болуы
Теңестірілген компоненттері ферменттік жүйе мүмкіндіктеріне сәйкес келуі
керек
Тағамның оптимальды пропорцияда әртүрлі болуы
Тағам сапасы (санитарлық және гигиеналық қауіпсіз болуы)
Жоғары сіңімділік және тағамның тойымдылығы

12. Қоректік заттар (нутриенттер)

Бізге анатомия және физиология курсынан
белгілі негізгі қоректік заттарға (белоктар,
ақуыздар,
майлардан,
көмірсулардан)
тұратыны белгілі. Белгілі қоректік заттар
мынаған жұмсалады:
1. Өз денесін қалыптастыруға (пластикалық
қажеттілік)
2. Энергияны
қажеттілік)
алуға
(энергиялық

13. Тағамдағы олардың қарым қатынасы шамамен былай болу керек:

Бір бөлігі \Май
2. бір бөлігі \ Ақуыз
3. Төрт бөлігі \ көмірсу
1.

14. Ақуыз

Құрамы әр түрлі және олар өсімдік және
жануарлар ақуыздары
болып
бөлінеді.
Ақуыздардың тағамдық құндылығы 1грамм
азық түліктегі калория мөлшерінен, сонымен
қатар
ондағы
алмаспайтын
аминқышқылдарынан тұрады. Осыған сәйкес
жан жақты ақуыздар жоқ, сондықтан ішінде
өсімдік пен жануарлар ақуыздары кездесетін
әртүрлі ақуызды тағамдарды қолдану маңызды.

15. Майлар

Туралы жағдай басқаша, олар: қаныққан және
қанықпаған болып екі үлкен топқа бөлінеді. Олар
энергетикалық құндылығымен аз ерекшеленсе де,
химиялық құрамымен ағзаға күшті әсер етеді.
1. Қаныққан
майлар қандағы холетерин мен
үшглицеридтер
деңгейін:
жоғарылатуға
байланысты қоректенуге айтарлықтай қолайлы
емес.
2. Қанықпаған майлар. Олар өзара жартылай
қаныққан және бір өзі қанықпаған май болып
бөлінеді.

16. Көмірсулар

Пайдалы көмірсуларға құрамында фруктозасы бар,
ал пайдасыз көмірсуларға крахмал, сахароза немесе
Д \ глюкозадан тұратын ( клетчатка құрамында,
адам асқазанында қорытылмайды) көмірсуларды
жатқызуға болады. Бұл оларды пайдаланғанда
қандағы
глюкоза
мөлшерін
қаншаға
жоғарылатуына байланысты.

17. Нәрлі заттардың (нутриенттер) пайдалану мөлшері

Тәулігіне 85-90 грамнан кем емес белок қабылдану
керек (шамамен бір кг дене салмағына бір грамм),
белоктың 55 малдың өнімдері болу керек.
Балаларда бұл мөлшерде дене салмағына құрайды,
бала өсу үшін оған құрылыс материалдары керек.
Екіқабат кезінде әйелдерге белок мөлшері тәулігіне
дене салмағының килограмына үш төрт грамға
жетеді.

18. Жұмысқа байланысты организмнің калорияларды жұмсауы

Калорияның
жұмсалуы
адамның
жасына,
жынысына және еңбектегі қызметіне байланысты.
Осы шығыс тағаммен кіретін жұғымды заттардың
(нутриенттер) есебінен толтырылуы керек. Әдетте
адамдардың көбісінде тәуліктік қажеттілік 30003500 ккал құрайды.

19. III.Қорытынды

Қорытындылай келе, бұл әлеуметтік мәселені жүзеге
асыруда
МЕМЛЕКЕТТІК
САНИТАРЛЫҚ
ҚАДАҒАЛАУ, оның ішінде тағам гигиенасы
саласындағы санитарлық қадағалау басты рольді
атқарады.Біздің
республикамызда
тағам
өнімдерінің сапасы мен қауіпсіздігін бақылауды
мемлекеттік реттеудің тиімді жүйесі қалыптасқан.
Бұл жүйе тағам өнімдерін өндіру, өндеу, сақтау,
тасымалдау және таратудың барлық кезеңдерінде
оларды кешенді түрде зерттеу, бағалау және
шектеуге негізделген.

20. Пайдаланылған әдебиеттер

1. Тель З.Т. « Нутрициология ». - Алматы: Эверо, 2012ж, 588 бет.
2. Сералиева М.Ш., Илакбаева У.С. « Тағам гигиенасы » Шымкент,
2009ж,
298 бет.
3. Терехин С.П. « Қәзіргі таңда нутрициологияның өзекті
сұрақтары кесте және схема түрінде »: оқу-әдістемелік құрал. –
Алматы: Эверо, 2012ж, 334 бет.
4. Королев А.А.« Гигиена питания »: учебник. -3-е изд.перераб.М.,
2008ж, 528 бет.
5. Тель З.Т. « Нутрициология ». - Алматы: Эверо, 2012ж, 588 бет.
6. Ли М.В., Бужикеева А.Б., Ушанская Е.Ю. « Гигиена питания »:
учебно-методическое пособие. - Алматы». Эверо, 2014 ж, 246 бет.