Операциондық тұтқаның нәтижесі

1. Тақырып 7. Операциондық тұтқаның нәтижесі

1

2. Сұрақтар

2
Операциондық талдаудың мазмұны
Операциондық тұтқаның әсері. Өндірістік
тәуекел.
Операциондық және қаржылық тұтқаның
түйіндес әсерінің концепциясы

3. Операциондық талдаудың мазмұны

Операциондық талдау- CVP-талдау немесе «шығын
– сату көлемі- пайда» (cost – volume – profit) моделі
өндіріс көлемінің ауытқуына байланысты пайда мен
шығынның қалай өзгеретіндігін ашып көрсетеді.
CVP-талдау кәсіпорынның барлық шығындардың
төмендегідей шартты бөлінуіне негізделеді:
-
3
- Айнымалы (VC – variable costs);
Тұрақты (FC – fixed costs);
Аралас (TC- total costs).

4. Айнымалы шығындар

Шаруашылық субъекттің тура және тікелей
іскерлік белсенділігіне тәуелді.
Айнымалы
шығындар шығару мен сату
көлемінің өзгеруімен пропорционалды түде
өзгереді.
Нақты өнімнің бір данасының айнымалы
шығыны– өзгермейтін шама.
4

5. Айнымалы шығындар

затраты
Айнымалы шығындар
12
10
затраты на 1 единицу продукции
8
12
6
8
4
4
10
6
2
0
2
0
40
60
80
100
120
объем выпуска
0
0
20
40
60
80
100
120
объем выпуска
5
20

6. Айнымалы шығындар

Шикізат
Материалдар
Жанармай мен технологиялық қажетті
энергия
Еңбектің келісілген ақысы
Комиссиялық шығындар
6

7. Тұрақты шығындар

Тұрақты шығындар релеванттылықтың осы
облысының көлемі мен белгілі бір уақыт
аралығына қарамастан өзгеріссіз қалады.
Оларға: әкімшілік және басқару шығындары,
амортизация, арендалық төлем, салықтың
кейбір түрлері, пайыздық шығындар.
7

8. Тұрақты шығындар

затраты на ед продукции
Тұрақты шығындар
постоянные затраты
1,2
1
12
0,8
10
0,6
8
6
0,4
4
0,2
2
0
0
0
20
40
60
80
100
120
объем выпуска
8
0
20
40
60
80
100
120
объем выпуска

9. Аралас шығындар

Тұрақты және айнымалы бөліктерден
тұрады:
Коммуналдық қызмет
Жөндеу
жұмыстары
мен
құралжабдықтың қызмет етуіне кеткен шығындар
Сақтау шығындары
9

10. Аралас шығындар

затраты
14
12
10
8
6
4
2
0
0
10
20
40
60
80
100

11. Максимум және минимум әдісі

- Аралас шығындарды айнымалы және
тұрақты құраушыларға бөлу әдісі.
Бұл
әдістің
мәні
өткен
уақыт
аралығындағы өнімділік пен шығындарды
зерттеуден
тұрады,өндірістің
осы
екі
деңгейінің
қорытындысы
бойынша
өнімділіктің ең жоғары және ең төмен
деңгейін таңдау мен шығындардың өзгерісін
салыстыру..
11

12. МЫСАЛ 1

12
Min
Max
Айыр-лық
Өндіріс
көлемі
12000 дана
18000 дана
6000 дана
Жиынтық
шығындар
$ 48000
$ 60000
$ 12000

13. Шығындар деңгейі мен өнімділік деңгейінің қатынасы келесі формуламен анықталады:

Y = ax + b
Y – жалпы шығындар
x - өнімділік деңгейі, дана саны
a – бір данаға кеткен айнымалы шығын
b – тұрақты шығын
13

14. Бір данаға кеткен айнымалы шығын = Шығындар айырмасы/ өнімділік айырмасы

$12000 / 6000 дана= $ 2
Тұрақты шығын(b) тең:
48000= 12000 х 2 + b
b = 24000
немесе
60000=18000 х 2 + b
b = 24000
14

15. Операциондық талдау көрсеткіштері

15
Маржиналдық пайда(contribution margin, profit
margin) = өнім өткізуден түскен табыс–
айнымалы шығындар
немесе MР= P*Q– v*Q = (P-v)*Q,
мұнда P – өнімнің бір данасының бағасы;
Q – өнім өткізу көлемі;
V- өнімнің бір данасының айнымалы шығыны
1 дана өнімнің маржиналдық пайдасы=
1дана өнімнің бағасы- 1дана өнімнің
айнымалы шығыны = P-v

16. МР кезіндегі 1 дана өнімнің операциондық қызметінің (EBIT) қорытындысы

EBIT=SAL – VC – FC
EBIT=P*Q– v*Q – FC = (P-v)*Q – FC=
= MРдана *Q – FC,
мұнда MРдана- 1дана өнімнің маржиналдық
пайдасы
SAL – өнім өткізуден түскен табыс
VC – айнымалы шығын
16
FC – тұрақты шығын

17. Маржиналды пайда коэффициенті- margin profit’s ratio - MPR

Маржиналды пайда коэффициентіmargin profit’s ratio - MPR
MPR = MP/SAL
Өнім өткізуден түскен табыстағы
маржиналдық пайданың үлесі
17

18. Залалсыздықты талдау (break-event point analysis – BEP)

шаруашылық қызметтің барлық шығындарын
жабатын сату көлемін анықтайды.
Залалсыздық нүктесі- кәсіпорын
толығымен айнымалы және тұрақты
шығындарды жабатын және операциондық
пайда нольге тең болатын өнімді өткізу
көлемі.
Залалсыздық нүктесі ақшалай түрде де,
дана түрінде де көрсетіледі.
-
18

19. Теңестіру арқылы залалсыздық нүктесін есептеу

Өнім өткізуден түскен табыс – айнымалы
шығындар– тұрақты шығындар= 0
60 х – 45 х – 240000= 0
15х = 240000
Х = 16000 дана
16000 дана х 60 бір данаға= $ 960000
19

20. Залалсыздық нүктесін есептеу

Дана түріндегі залалсыздық нүктесі=
Тұрақты шығындар
1 дананың маржиналдық пайдасы
Ақшалай түрдегі залалсыздық нүктесі =
Тұрақты шығындар
маржиналдық пайда коэффициенті
20

21. Залалсыздық нүктесін есептеу

QBP(N) = FC/(P-V) – дана түрінде,
QBP = FC/МРR - ақшалай бірлікте,
немесе QBP= QBP(N)*P – ақшалай бірлікте
мұнда QBP(N) – операциондық қызметтің залалсыздық
нүктесі, дана түрінде
QBP - операциондық қызметтің залалсыздық нүктесі,
ақшалай бірлікте
21

22. Өнімнің бірнеше түрін шығаратын кәсіпорынның залалсыздық нүктесін анықтау

№1 өнімінің ақшалай бірліктегі залалсыздық
нүктесі= (тұрақты шығындар х №1 өнімінің өнім
өндіруден түскен табыстағы үлесі) / маржиналды
пайда коэффициенті
№1 өнімінің бір данасының залалсыздық
нүктесі= (тұрақты шығындар х №1 өнімінің өнім
өндіруден түскен табыстағы үлесі) / 1 дананың
маржиналды табысы
22

23.

Қаржы беріктігінің қоры (қауіпсіздік маржасы)
компания шығынға ұшырамас бұрын өнім өндірісі
көлемінің қаншаға кемитінін көрсетеді.
23
ҚБҚ (ақшалай бірлікте)= өнім өндіруден түскен
табыс –ақшалай бірліктегі залалсыздық
нүктесі
ҚБҚ (дана)= 1данадағы өнім өндіру көлемі –
1данадағы залалсыздық нүктесі
ҚБҚ(%)=ҚБҚ (ақша бірлігінде)/өнім өндіруден
түскен табыс *100%=ҚБҚ (дана)/өнім өндіру
көлемі *100%

24. Мақсатты пайданы табу үшін өнім өндіру көлемін данамен анықтау

Теңестіру
24
әдісі
Өнім өндіруден түскен табыс= айнымалы
шығындар+ тұрақты шығындар+ пайда
60 х = 45 х + 240000+90000
15х = 330000
Х = 22000 дана

25. Мақсатты пайданы табу үшін өнім өндіру көлемін данамен анықтау

Маржиналды
Тұрақты шығын+ Пайда
1 дананың маржиналды пайдасы
$ 240000 + $ 90000
$15
= 22000 дана
25
пайда әдісі=

26. Мысал 2 – алғашқы мәліметтер

Есептілік көрсеткіштері
Өнім өндіру көлемі
?
1 дана өнімнің бағасы
50
1 дана өнімнің айнымалы шығыны
30
Тұрақты шығын
600
Операциондық пайда
26
Мағынасы
1 000

27. Шешімі:

Өнім өндіру көлемі (дана) = (600+1000) /
(50-30) = 80 дана
Өнім өндіру көлемі(ақшалай)=80*50=4000
немесе
Өнім өндіру көлемі(ақшалай) = (600+1000) / 0,4 =
= 4000
Өнім өндіру көлемі (дана) = 4000/50 = 80 дана
27

28. Операциондық тұтқа – operating leverage - OL

Кәсіпорын негізгі қызмет үдерісінде
жұмсалатын
шығындардағы
тұрақты
шығынның үлесі.
Ол көбінесе айнымалы шығындармен
салыстырғанда тұрақты шығындардың үлесі
көп
болатын
компанияларда
жоғары
болады.
-
28

29. Операциондық тұтқа

29
Жоғары операциондық тұтқасы бар
компанияларда пайда сату көлемінің өзгеруіне
сезімтал болады:
Сату көлемінің пайызының кішкене артуы (
кемуі ) пайданың пайызының көбірек артуына (
кемуіне) әкеледі.
Сату көлемімен салыстырғанда пайданың
артуы (кемуі) операциондық тұтқаның
әсерімен көрінеді.

30. Операциондық тұтқа әсері– degree of operating leverage - DOL

- Бұл сату көлемінің 1% өзгеруіне
байланысты
пайданың
пайыздық
шамасының өзгеруі
DOL = %DEBIT / %DSAL, мұнда
30
%DSAL – өнім өндіруден түскен табыстың
пайыздық өзгеруі
%DEBIT – операциондық пайданың
пайыздық өзгеруі

31. Операциондық тұтқаның әсері– degree of operating leverage - DOL

Экономикалық мағынасы: EBIT-тің өнім
өндіруден түскен табысқа деген
сезімталдық деңгейін көрсетеді.
Операциондық тұтқаның әсері=
Маржиналдық пайда/ Пайда =
= MP/ EBIT
31

32. Операциондық тұтқаның мағынасы

DOL арқашан тек осы өнім өндіруден түскен табысқа
есептеледі, өйткені қаржылық менеджерге талдауды
жеңілдетуге және операциондық пайданың өзгеруінің
динамикасы мен тенденциясын болжауға болады.
Табыс өзгерсе- DOL мағынасы да өзгереді.
DOL шамасы кәсіпорынның жалпы шығындарындағы
тұрақты шығындардың үлесінен тікелей тәуелді.
Тұрақты шығындардың үлесі неғұрлым жоғары болса,
яғни, DOL- дың мағынасы да кәсіпорынның өндірістік
тәуекел деңгейі жоғары болады
32

33. Мысал 3

Есепті жылы кәсіпорын 1400 мың теңге табыс
алды. Жиынтық айнымалы шығын – 800 мың теңге,
жиынтық тұрақты шығын– 250 мың теңге, ал
операциондық пайда 350 мың теңгені құрады.
Келесі жылы табысты 15% арттыру жоспарланып
отыр. Басқа да тең жағдайда жоспарланып отырған
сатудың
өсімі
кәсіпорынның
операциондық
пайдасына әсер етеді?
33

34. Мысал 3 – шешімі

DOL = MP/ EBIT = (SAL-VC)/ EBIT =
= (FC+ EBIT)/ EBIT
DOL = (1400 - 800) / 350 =1,714
1,714*15%=25,71% - операциондық
пайданың өсу темпі
EBIT жосп = 350 * (1+0,2571)=440 мың
теңге
34

35. тұтқаның түйіндес әсері– интегралды леверидж

DIL = DFL*DOL
DFL = %DEPS / %DEBIT
DOL = %DEBIT / %D SAL
DIL = %DEPS / %D SAL
Интегралды леверидж көрсеткішінің
экономикалық мағынасы :
егер сату көлемі 1% өзгерсе, 1 жай акцияның
таза пайдасының шамасы қанша пайызға
өзгереді?
35

36. Мысал 4

Есепті жылы кәсіпорын 1400 мың теңге табыс алды.
Жиынтық айнымалы шығын – 800 мың теңге, жиынтық
тұрақты шығын– 250 мың теңге, ал операциондық
пайда 350 мың теңгені құрады. Келесі жылы табысты
15% арттыру жоспарланып отыр. Кәсіпорынның жыл
сайын 125 мың теңге төлеп отыратын қарызы бар.
Салық ставкасы– 24%. Жарғылық капитал 100000 жай
акциядан тұрады. Табыстың өсімі меншік иелерінің
жағдайына қалай әсер етеді?
36

37. Мысал 4 - шешімі

DFL (II концепция) = EBIT/ (EBIT-I)
DFL=(1400 – 800 -250) / (1400 – 800 – 250 -125)=1,555
1,555 * 25,71% = 40,0 % - салық салуға дейінгі
пайданың өсу темпі
EBT жосп = 225 * (1+0,40) = 315 мың теңге
DIL =DFL * DOL = 1,714 * 1,555 = 2,667
2,667*15%= 40% - 1 акцияға таза пайданың өсу темпі
EPS жосп = 1,71 * (1+0,40) = 2,39 теңге 1 акцияға
37

38. Мысал 4 - шешімі

Есептілік көрсеткіші
Сату көлемі 15%-ға
Мың теңге
%
1 400
1 610
15
Айнымалы шығындар (VC)
800
920
15
Тұрақты шығындар (FC)
250
250
0
Операциондық пайда (EBIT)
350
440
25,71
Қарыз бойынша пайыздар (I)
125
125
0
Салық салуға дейінгі пайда (EBT)
225
315
40,00
Корпоративті табыс салығы (TAX)
54
76
40,00
Таза пайда (NI)
171
239
40,00
1 акцияға таза пайда (EPS), теңге
1,71
2,39
40,00
Өнімді сатудан түскен табыс (SAL)
38
Факт

39. Интегралды леверидж әсері ( деңгей)

Операциондық және қаржылық
тұтқаның әр түрлі тіркесін таңдай
отырып, қаржылық менеджер
тәуекелдің мүмкін деңгейінде
максималды пайда ала алады немесе
пайданың белгіленген нормасында
тәуекелді минималдай алады.
39

40. Мынаны ескеру керек:

Қуатты операциондық тұтқаны
қуатты қаржылық тұтқапен
үйлестірген кәсіпорын үшін жоюшы
болуы мүмкін, себебі, іскерлік және
қаржылық тәуекелдер өзара
жағымсыз әсерлерді
мультиплицирлей отырып көбееді
40

41. Жиынтық тәуекелді төмендетудің 3 нұсқасы:

1. Әлсіз DOL – мен үйлестіргендегі DFL-дың
жоғары деңгейі
2. Күшті DOL-мен үйлестіргендегі DFL-дың
төмен деңгейі
3. DFL мен DOL бірқалыпты деңгейі.
41

42. Түйіндес әсер концепциясы компанияның дивидендтік саясатымен байланысты:

42
болашақ уақыттағы EPS = есепті
кезеңдегі EPS *(1+%DEPS) = есепті
кезеңдегі EPS *(1+ DIL *%DSAL)