Спланхнология бойынша түсінік. Ас қорыту, тыныс алу жүйе ағзаларының жалпы анатомиясы

1. Операциялық хирургия мен адам анатомиясы кафедрасы

Мамандық : Жалпы медицина
Пән : Анатомия-1
Курс: 1
Уақыт саны: 1
Дәріс тақырыбы:
Спланхнология бойынша түсінік .
Ас қорыту, тыныс алу жүйе ағзаларының
жалпы анатомиясы
Дәріс оқушы:
медицина ғылымдарының кандидаты, доцент
Жаналиева Марина Кубеновна

2. Мақсаты:

• Ас қорыту , тыныс алу
жүйесі ағзаларының
құрылысын олардың
атқаратын жұмыстары
негізінде көрсету

3.

• Адам организмінің негізінің қалануы,
дамуы, өсуі және қалыпты жұмыс
атқаруы қоректік заттардың
организмде жеткілікті болуына тікелей
байланысты.
• Қоректік заттар – белок, май,
көмірсутегі, тұз, су, витаминдер,
микроэлементтер (калий, кальций,
темір, хром т.б.) – ас қорыту
ағзаларында тамақты механикалық
және химиялық қорыту арқылы
түзіледі және қан мен лимфаға
сіңіріледі.

4. Ас қорыту жүйесінің қызметтері:

Астың механикалық қорытылуы
Астың химиялық қорытылуы
Қөректік заттардың сіңірілуі
Қорытылмаған қалдықтардың үлкен
дәрет (нәжіс) түрінде шығарылуы.
5. Қорғау (генетикалық бөгде заттарды
жою)
6. Зат алмасу, гомеостаз, температураны
реттеу және эндокриндік қызмет
атқарады
1.
2.
3.
4.

5.

• Ас қорыту жүйесі екі
бөлікке бөлінеді:
1) Ас қорыту трактысы
немесе жолы
2) Ас қорыту бездері

6.

Ас қорыту трактысының
ұзындығы 8-10 м.
Бөліктері:
1. Ауыз қуысы – cavitas oris
(stoma)
2. Жұтқыншақ - pharynx
3. Өңеш - oesophagus
4. Асқазан – ventriculus,
gaster

7.

5. Жіңішке ішек – intestinum tenue (enteron):
• 12-елі ішек – duodenum,
• Ашішек - jejunum
• Мықынішек – ileum
6. Жуан ішек – intestinum crassum (colon):
• Соқыр ішек - caecum, құрт тәрізді
өсіндісімен
• Өрлемелі жиекті – colon ascendens,
• Көлденең жиекті – colon transversum,
• Төмендемелі жиекті – colon descendens,
• Сигма тәрізді жиекті - colon sigmoideum
• Тік ішек – rectum.

8.

Ас қорыту бездері:
1. Сілемейлі бездер – ас қорыту
жолының сілемейлік қабығында
орналасатын ұсақ бездер
2. Сілекей бездері:
• Құлақ маңы – glandula parotidea
• Жақасты – glandula
submandibularis
• Тіласты – glandula sublingualis)
3. Бауыр - hepar
4. Ұйқы безі- pancreas

9. Ас қорыту трактысы немесе жолы және ас қорыту бездері

10. Ас қорыту жолының жалпы құрылыс ерекшеліктері.

1. Қабырғасы үш қабықтан тұрады:
Ішкі – сілемейлі және сілемейлікасты
қабығы;
Ортаңғы - бұлшықет қабығы;
Сыртқы – сірнелі қабық немесе
адвентиция.

11. Сілемейлі және сілекей бездері

12. Бадамшалар (tonsilla): Лимфоэпителиалді немесе Пирогов – Вальдейер сақинасы)

1.
2.
3.
4.
Таңдай (жұп) –tonsilla palatina
Түтік (жұп) –tonsilla tubaria
Тіл (тақ) – tonsilla lingualis
Жұтқыншақ – tonsilla pharyngealis
Академик В.В.Куприянов
бадамшаларды «№ 1 санитарлық
пост» деп атаған.

13. Тіл және таңдай бадамшалары

14. Бадамшалардың қабынуы - тонзиллит

15. Асқазанның қызметі, қызметіне байланысты құрылыс ерекшеліктері және топографиясы (Ventriculus, gaster – гастрит)

АСҚАЗАННЫҢ
ҚЫЗМЕТІ,
ҚЫЗМЕТІНЕ
БАЙЛАНЫСТЫ
ҚҰРЫЛЫС
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
ЖӘНЕ
ТОПОГРАФИЯСЫ
(VENTRICULUS,
GASTER – ГАСТРИТ)

16. Асқазанның қызметі:

1. Тамақты механикалық қорытудың
жалғасы
2. Тамақты химиялық қорыту
3. Сіңіру
4. Қорғау
5. Эндокриндік
6. Қорытылған асты жіңішке ішекке
өткізу (асқазанда тамақ 6-8 сағат
қорытылады)

17. Асқазан бездері секреттерінің бөлінетін аймағының схемасы

18. Сіңіру, қорғау және эндокриндік қызметі

Сіңіру: су, тұздар, спирт, кейбір
витаминдер;
Қорғау:Жекешеленген лимфоидтық
туйіншелер - Noduli lympatici solitari
Эндокриндік қызметі: диффуздық
эндокрин жүйесіне жататын шашырап
орналасқан эндокрин клеткаларынан
тұрады, олар гастрин, серотонин,
гистамин т.б. биологиялық белсенді
заттар бөледі

19. Қорытылған асты жіңішке ішекке өткізу (асқазанда тамақ 6-8 сағат қорытылады)

• 1) Шығаберіс
жапқышы (valvula
pylorica) – шығаберіс
тесігінде көлденең
бағытта орналасады;
• 2) Шығаберіс
қысқышы (m.sphincter
pylori)
• Осы құрылымдар
арқылы асқазан мен
онекі елішек бір
бірінен толық бөлініп
тұрады

20. Жіңішке Ішектің қызметі, қызметіне байланысты құрылыс ерекшеліктері және топографиясы (Intestinum tenue, enteron – энтерит)

ЖІҢІШКЕ ІШЕКТІҢ
ҚЫЗМЕТІ,
ҚЫЗМЕТІНЕ
БАЙЛАНЫСТЫ
ҚҰРЫЛЫС
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ
ТОПОГРАФИЯСЫ
(INTESTINUM TENUE,
ENTERON – ЭНТЕРИТ)

21.

• ЖІҢІШКЕ ІШЕК 3 БӨЛІКТЕН ТҰРАДЫ:
1) ОН ЕКІ ЕЛІ ІШЕК (DUODENUM) 20-30 СМ;
2) АШ ІШЕК (JEJUNEUM) – ІШЕКТІҢ
ҚАЛҒАН 2/3 БӨЛІГІ;
3) МЫҚЫН ІШЕК (ILEUM) – 1/3 БӨЛІГІ
ЖІҢІШКЕ ІШЕКТІҢ ЖАЛПЫ
ҰЗЫНДЫҒЫ: 6-7 М

22.

23. Жіңішке Ішектің қызметі:

ЖІҢІШКЕ ІШЕКТІҢ ҚЫЗМЕТІ:
1. Ақырғы химиялық қорыту
2. Сіңіру
3. Қорғау
4. Эндокриндік
5. Қорытылмаған және
сіңірілмеген қалдық заттарды
тоқішекке өткізу

24. Ақырғы химиялық қорыту:

• Ішек сөлі (тәулігіне 1,5-2 л) арқылы
жүзеге асады;
• Ішек сөлін (succus INTESTINALIS) түзейтін
құрылымдар:
Сілемейлі бездер
Либеркюнов бездері
Бруноров бездері (тек DUODENUM-ДЕ)
Өт құйылады
Ұйқыбез сөлі бөлінеді
Майлар толық қорытылады.

25. Сіңіру қызметі – бүрлер (villi intestinales), қатпарлар (plicae circularis)

26. Қорғау қызметі: Жекешеленген лимфоидтық туйіншелер-Noduli lympatici solitari Топтасқан лимфоидтық туйіншелер- Noduli lympatici

Қорғау қызметі:
Жекешеленген лимфоидтық туйіншелерNoduli lympatici solitari
Топтасқан лимфоидтық туйіншелерNoduli lympatici aggregati (пейеров
құлақшалары)

27. Эндокриндік қызметі: диффуздық эндокрин жүйесіне жататын шашырап орналасқан эндокрин клеткаларынан тұрады, олар серотонин,

гистамин т.б. биологиялық белсенді заттар бөледі
Қорытылмаған және
сіңірілмеген қалдық
заттарды тоқішекке
өткізетін қызметі, оны
жүзеге асыратын
құрылымдар:
- жіңішке ішектің
бұлшықет қабаты;
- мықын-соқырішек
жапқышы;
-мықын-соқырішек
қысқышы.

28. Duodenum бөліктері

DUODENUM БӨЛІКТЕРІ

29. Он екі елі ішек скелетотопиясы

30. Жіңішке ішектің қанмен жабдықталуы

31. Жуан ішек – intestinum crassum (colon): 1.Соқыр ішек - caecum, құрт тәрізді өсіндісімен 2.Өрлемелі жиекті – colon ascendens,

Жуан ішек –
intestinum crassum
(colon):
1.Соқыр ішек caecum, құрт
тәрізді өсіндісімен
2.Өрлемелі жиекті –
colon ascendens,
3.Көлденең жиекті
– colon
transversum,
4.Төмендемелі
жиекті – colon
descendens,
5.Сигма тәрізді
жиекті - colon
sigmoideum
6.Тік ішек – rectum.

32. Жуан ішек қызметі:

1. Суды сіңіру;
2. Қорытылмаған және сіңірілмей қалған
қалдық заттарды бір біріне жабыстырып
жәйлап үлкен дәрет (нәжіс) түзеу, оны
жәйлап бір бөліктен екінші бөлікке өткізу
және тік ішекте жинақтап сыртқа шығару;
3. Қорғау
4. Соңғы деректер бойынша дененің
температурасын реттеу үшін энергия
бөледі (Адам денесінің пеші - Махахов,
1997ж)

33.

• Фунционалдық
қысқыштары болады
(тірі адамда,
рентгенография):
1. Бюзи қысқышы
2. Гирш
3. Кенон
4. Пейер
5. Балли
6. Матье
• Анатомиялық (тұрақты)
қысқыштар
7. Анустың ішкі сфинктрі
8. Анустың cыртқы
сфинктрі

34. Тоқ ішектің жіңішке ішектен айырмашылығы: таспалар, қампаймалар, майлы өсінділер, жуан. Соқыр ішек құрт тәрізді өсіндімен.

35. Құрт тәрізді өсіндінің соқыр ішекке жалғасқан жері —Мак-Бурней нүктесі (кіндіктен мықынның алдыңғы жоғарғы қылқанына дейінгі

Құрт тәрізді өсіндінің соқыр
ішекке жалғасқан жері —МакБурней нүктесі (кіндіктен
мықынның алдыңғы жоғарғы
қылқанына дейінгі сызықтың
қақ ортасы).
Құрт тәрізді өсіндінің орналасу
варианттары:
төмен (40-45%)
латералды (25%)
медиалді (17-20%)
жоғары (13%)

36. Тік ішек

37. Бауырдың қызметі, қызметіне байланысты құрылыс ерекшеліктері және топографиясы

БАУЫРДЫҢ
ҚЫЗМЕТІ,
ҚЫЗМЕТІНЕ
БАЙЛАНЫСТЫ
ҚҰРЫЛЫС
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
ЖӘНЕ
ТОПОГРАФИЯСЫ

38. Бауырдың қызметі

1. Өт түзіледі (гепатоциттер)
2. Ас қорыту трактысынан сіңірілген
улы заттарды нейтралдайды
3. Қорғау (эндотелиоциттер, Куперов)
4. Гликоген депосы
5. Белоктар түзіледі (фибриноген
ж.т.б)
6. Зат алмасу процесіне қатынасады
7. Ұрықта (құрсақішілік кезеңде) қан
жасаушы мүше

39.

40. Бауыр сегменттері (М.Михалин бойынша): А-диафрагмалық беті; Б –висцералық беті.

Бауыр сегменттері (М.Михалин
бойынша): А-диафрагмалық беті; Б –
висцералық беті.

41. Бауыр бөлікшесі: гепатоциттерден, куперов клеткаларынан, капиллярлардан, өт жолдары мен орталық венадан тұрады және бөлікшелер

бірбірінен дәнекер тінді аралықтармен бөлінген;
гепатоциттермен түзілген өт бөлікшеде өт
жолдарында жинақталады, одан бөлікше
сыртындағы бөлікшеаралық өзекшелерге өтеді

42. Өтті шығарушы жолдар: 1. Бөлікше аралық өзек 2. Оң және солжақ бөліктік өзектер 3. Жалпы бауыр өзегі, 4. Жалпы өт өзегі (жалпы

•Өтті шығарушы
жолдар:
1. Бөлікше аралық өзек
2. Оң және солжақ бөліктік
өзектер
3. Жалпы бауыр өзегі,
4. Жалпы өт өзегі (жалпы
бауыр өзегі мен өтқуық
өзегінің қосылуынан
түзіледі)
5. Жалпы өт өзегі ұйқыбез
өзегімен бірігіп он екі
ішектің төмендемелі
бөлігінің медиалді
қабырғасында үлкен
еміздікшесіне ашылады.

43. Өтқуықтағы тастың түзілуі

44. Қақпа вена жүйесі (улы заттарды нейтралдау)

45. Ұйқыбездің қызметі, қызметіне байланысты құрылыс ерекшеліктері және топографиясы а) экзокриндік без б) Эндокриндік без

ҰЙҚЫБЕЗДІҢ ҚЫЗМЕТІ,
ҚЫЗМЕТІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ
ҚҰРЫЛЫС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
ЖӘНЕ ТОПОГРАФИЯСЫ
А) ЭКЗОКРИНДІК БЕЗ
Б) ЭНДОКРИНДІК БЕЗ

46. Ұйқыбез

47. Ұйқыбездің құрылыс ерекшеліктері

48. Тыныс алу жүйесі

• Тыныс алу жүйесі – организмді
оттегімен қамтамасыз етіп , көмір
қышқыл газын сыртқа шығарушы
ағзалар тобы
.

49.

• Тыныс алу жүйесі тыныс алу
жолдарынан және жұп тыныс алу
ағзасынан-өкпеден тұрады.
Жоғарғы :
мұрын қуысы
Төменгі:
көмей
Жұтқыншақтың
Мұрын және
ауыз бөліктері
кеңірдек
Бронхылар
альвеолалық ағаш

50. Мұрын қуысы- cavum nasi

• Мұрын қуысының әрбір бөлігенде мұрын
қаңқаларының көмегімен жоғарғы, ортаңғы,
төменгі мұрын өтістері қалыптасады.
Мұрын қуысының қызметтері
Дем алу қызметі
Қорғаныш:
Кондиционерлік:
Мимикалық, ымдау қызметі
Косметикалық қызметі
Резонаторлық қызмет
Иіс сезу қызметі.

51.

52. Көмей

• Көмей ,larynx , мойының алдыңғыаймағының
ортанғы бөлігінде, ересек адамда 4-6 мойын
омыртқа аралығында орналасқан.
– Көмейдің қызметтері:
– Дем алу қызметі.
– Қорғаныш қызметі
-Дауыс шығару
-Сөйлеу қызметі

53. Кеңірдек

• Қызметі : ауаны көмейден бронхыларға өткізу,
ұзындығы 10-12 см., диаметрі 22 мм ол түтікшелі мүше,
• Ол 2 бөлінеді: Мойын бөлігі-4,5-5,5 см;
Кеуде бөлігі-6-7 см.
• Жөтелу рефлексі- Кеңірдекке бөгде дене түскен
кезде, оның қуысы тарылу арқылы пайда болады.
• Жөтелді «өкпенің күзеткіш иті» деп атайды.

54. Өкпе

• Тыныс алу жүйесінің негізгі мүшесі
болып – Өкпе.
Өкпе құрылысының қысқаша схемасы:
Альвеола (375 млн)
Алғашқы бөлшек
Ацинус (15 млн) альвеолалар тобы, 16 алғашқы
бөлшектерден тұрады.
Екінші бөлшек (3 млн) ацинустар тобы.
Сегмент (әрбір өкпеде 10-нан)
Өкпе бөлігі (2-3)
Өкпе (оң және сол)

55. Оң өкпенің сол өкпеден айырмашылығы:

ОҢ
СОЛ
Үш бөлік
екі бөлік
Сол өкпеден 10% үлкен
қысқа және жалпақ
жүрек ойығы жоқ
оң өкпеден 10% кіші
жіңішке және ұзынырақ
жүрек ойығы бар
БАВВ
АБВВ

56. Өкпенің қызметтері:

Газ алмасу
Секреторлық
Қорғаныш қызметі
Иммундық қызмет
Терморегуляторлық
Фильтрациялық
Шығару
Су мен тұз алмасуының регуляциясы,
Май алмасуы
Жүректің қанмен толықтырылуын реттейді.
Қанның құрамындағы лейкоцит пен тромбоцитке әсер
етеді.
• Артериальды және венозды қысымды реттейді.
• Қанның депосы (500 мл).