Табиғатта оттегінің таралуы және айналымы

1. Табиғатта оттегінің таралуы және айналымы

Жұмбақты шешіңіз:
Иісі дәмі де жоқ ұсталмайды,
Ол болмаса, тіршілік өмір де жоқ.
Ол болмаса отын да тұтанбайды,
Қалады қарауытып көмір боп шоқ
Табиғатта оттегінің таралуы
және айналымы
Оқу мақсаты:
ауа құрамы мен жер қыртысындағы
оттегінің мөлшерін білу және табиғаттағы
оттегі айналымын түсіндіру

2.

Бейнекөрініс “Composition of Air”
Сұрақтарға жауапты жұп – сынып форматында
талдайды
Тапсырма №1
Ауаның құрамына кіретін газдарды 3 тілде атаңыз
Аталған газдардың химиялық формуласын жазыңыз
78 % және 21% құратын газдарды 3 тілде атаңыз
Осы газдар қайда қолданылады?
Көмірқышқыл газы мен озонның қандай маңызы бар?

3.

Оттегі - жер бетінде кең тараған
элемент
Ауада – 21%
Жер қыртысында– 49%
Гидросферада – 89%
Тірі организмдерде – 65%

4. Ауаның құрамы

Сандық құрамы
Тұрақты
О2 – 20,95%
N2 – 78,2%
Асыл газдар – 0,94%
Айнымалы
СО2 - 0,03%
Н2О
О3
Кездейсоқ
Шаң-тозаң,
Күкірт, азот оксидтері

5.

Бейнекөрініс «Оттегі»
https://twig-bilim.kz/film/the-elements-oxygen-5681/
Тапсырма №2:
Бейнекөріністі тыңдай отырып, мәтінде түсіп қалған
терминдерді тиісті орнына жазыңыз
Өзара тексеру

6.

Оттегі
Оттегі – атмосфераның ең негізгі құрамдас бөлігі. Оттегі
(O2) = Жер атмосферасының 21%-ы.
Адам денесінің үштен екісі оттегіден тұрады.
Газ күйіндегі оттегі иіссіз, дәмсіз және түссіз, ал сұйық күйіндегі
оттегі ашық көк түсті болады.
Өсімдіктер мен жануарлар тыныс алуда оттегіні қажет етеді. Ал
балықтар желбезегі арқылы суда еріген оттегімен тыныс алады.
Өндірісте оттегі дәнекерлеу процестеріне қолданылады. Ал
медицинада оны пневмония ауруы мен газбен уланғандарды
емдеу үшін пайдаланады.
Жер бетінде таралуы бойынша оттегіден жоғары ешқандай
элемент жоқ.
Оттегі = Жер қыртысының 49,5%-ы.
Оттегі – өмір сүру үшін зор маңызы бар элементтердің бірі.

7.

Тапсырма №3:
Ауа мен жер қыртысының химиялық
құрамы туралы мәліметтерді зерттеңіз
Екеуінің құрамында да кездесетін
заттарды анықтаңыз
Сыныппен бөлісіңіз
Анықталған заттардың салыстырмалы
диаграммасын құрыңыз

8.

Тапсырма №4:
Оттегінің айналымын көрсететін схемадағы
байланыстарды бағдарша арқылы көрсетіңіз
Өзін –өзі тексеру

9.

10.

11.

Тапсырма №5:
Тынысалу және фотосинтез процестері барысында
жүретін реакция теңдеуін құрыңыз
Жұп – сынып форматы

12.

Сұрақ:
Табиғаттағы оттегі мөлшері таусылмай ма?
Табиғаттың тепе-теңдік заңының негізінде
отегінің шығып тұратын көзі бар. Ол - әлемдегі
жасыл өсімдіктер. Өсімдіктер көмірқышқыл газын
сіңіріп, оттегін бөліп шығарады

13. Оттегі – «Өмір ауасы» О2 О=О

ХVIII ғасырда тәжірибе жүзінде Дж. Пристли (1774ж)
мен швед ғалымы К.Шееле(1772ж) оттекті бос күйінде
алып,оның ауаның құрамдас бөлігі екенін айтты
Оттек/ Оxygenium(О)
Карл Шееле
1770 г
Заттың сыртқы
сипаты
Иіссіз,түссіз, дәмсіз,
суда нашар еритін газ
Электрондық
конфигурациясы
1 атм қысымда
[О] 1s2 2s2 2p4
Тотығу дәрежесі
Джозеф Пристли қосылыстарда
1774 г
Антуан Лаувазье
1775 г
101,325 кПА
-2
Жай зат күйінде 0
1 литрінің массасы
оттегі
ауа
Сұйылады
1,43 г
1,29 г
- 183 °С
Қатады
-218 °С

14. Оттегі табиғатта 3 түрлі нуклид(изотоп) түрінде кездеседі: 16О, 17О, 18О Тапсырма:Протон, нейтрон, электрон санын анықтаңыз

Оттегі табиғатта 3 түрлі
нуклид(изотоп) түрінде кездеседі:
О, О, О
16
17
18
Тапсырма:Протон, нейтрон, электрон санын
анықтаңыз
Қорытынды: атомдар бір-бірінен
құрамындағы нейтрон сандарымен
ажыратылады: 8, 9 және 10

15. Азот – «тіршіліксіз, тіршілікті қолдамайтын»

N2 N≡N
Газ –түссіз, иіссіз, дәмсіз, ауадан жеңіл.
Даниэль Резерфорд
Карл Шееле
Жан Шапталь
1772 г
1772 г
1787 г

16. Көмірқышқыл газы– «ауамен құрамдас»

СО2
О=С=О
Газ – түссіз,дәмсіз, ауадан ауыр
Джозеф Пристли – 18 ғасыр

17. «Асыл газдар» IX ғасырдың аяғында ашыла бастады

18.

19. Оттегінің қолданылуы

20.

Ерте,ерте, ертеде, ешкі құйрығы келтеде Менделеев
деген үлкен қалада Оттек деген бір тентек бала
болыпты.Ол көп қабатты үйдің 2-қатарында тұрады
екен.Ол басқа көршілерімен жақындасса, жана бастайды. Ол
бір күні ерігіп отырып “мен күштімін бе,әлде әлсізбін бе” деп
өзін сынамақ болып, төменгі қабаттан бастап, жоғарғы
қабатқа дейін көтеріліп, аралап шықпақшы болады.Ол
бірінші қабаттағы үйдің есігін қағып үйге енеді. Үйдегі
элементпен қосылып айдын көлге айналады.
Оттек суға малынып жүріп қатты тоңады. Жылыну
үшін екінші қабаттағы №6 пәтердің есігін қағады. Оттек
осы пәтердің иесімен қосылып жылынып, жанып, жарық
бөледі.

21.

Осы кезде№14 пәтердің иесі үйінен шығып келе жатады.
Оттек осы үйдің иесімен амандаспақ болып, жақын келеді.
Екеуі қосылып құмға айналады.
Көміртектің үйінен шығып, сол жақ көршісіне соғып
кетпекші болады.Осы пәтерге енген бойда найзағай ойнап,
шатыр-күтір аспан айналып жерге түскендей болады.
Қатты шатырлаған дауыстан шошып,ол үшінші
қатарға қашады.Алдында №15 пәтердің есігі ашық тұр
екен,оттек осында енеді.Бөлме іші көз қаратпайтын
жарық болып, ашық жалынмен жана бастайды,бөлме
қабырғалары ақ түтінге толады.

22.

Оттек өзінің қасиетіне мақтанып, одан сайын
маңғаздана бастайды. Аяғын басса,алдындағылар жанып,
онымен қосылыс түзіп,суға, топыраққа айналады. Ол енді
металдар орналасқан қабаттарды аралады. Сырт көзге
жанбайтын деп есептелетін заттарда оттекте жанады.
Мысалы бойында мықтылық,беріктік қаситі бар металлтемір. Ол жалын және түтін шығармай шатырлап жанып,
темір қағын түзеді.
Оттек бірнеше пәтер иелерімен қосылып, қосылыстар
түзеді. Ол өзінің”оксидтер”деп аталатын қосылыстарының
көп екеніне қуанып,өзін “күштімін, белсендімін”деп шешеді.
Алайда ол №2 №10 №18 пәтер иелерімен қосылыс түзе
алмағанына қатты өкінді. Галогендермен,криптон,ксенон
алтынмен, платинамен жанама жолмен әрекеттесіп
қосылыстары болатынына риза болды.

23.

Өзара тексеру:
2Н2 +О2 →2Н2 О
С +О2 →СО2
Si +О2 → SiО2
N2 +О2 →2NО
4Р +5О2 →2Р2 О5
4Ғе + 3О2 →2 Ғе2 О3