Пластикалық алмасу

1.

Пластикалық
алмасу
Пластикалық алмасу немесе
анаболизм дегеніміз — биологиялық
синтез реакцияларының жалпы
жиынтығы

2.

• Пластикалық алмасуда жасушаға
сырттан келіп түсетін заттардан
жасушаішілік заттар түзіледі.
• Пластикалық алмасу реакцияларына
мыналар жатады:
• қанттар мен полисахаридтердің
синтезі;
• крахмал және целлюлозаның түзілуі;
• глицерин мен май кышқылдарынан
майдың, органикалық қышқылдардан
аминқышқылының, аминқышкылы мен
қанттардан нуклеин кышқылдары
азоттық негіздерінің синтезделуі.

3.

• Пластикалық алмасудың маңызды
формаларының бірі — нәруыз
биосинтезін қарастырамыз. Жасушада
нәруыздар бүкіл тіршілігінде синтезделеді.
Нәруыз биосинтезінде басты релді РНҚ және
ДНҚ атқарады, оларға ядро мен рибосома
қатысады. Жасуша ядросында және
хромосомада нәруыз молекуласындағы
аминкышқылы қосылыстарының орналасу
реттілігі туралы ақпарат сақталады. Олар
ДНҚ молекуласындагы төрт нуклеотид
көмегімен жазылған, олар белгілі бір тәртіп
бойынша кезектесіп отырады. Қатар
орналасқан үш нуклеотид (триплет) бір
аминқышқылын кодтайды, яғни оның нәруыз
молекуласындағы орнын анықтайды.
Сондықтан әрбір аминқышқылына өздерінің
кодтық триплеті немесе кодоны сәйкес келеді.

4.

• Нәруыз молекуласындағы
аминқышқылдарының орналасу реттілігін
анықтайтын ДНҚ молекуласындағы
нуклеотидтер қатарын генетикалық
код деп атайды. Генетикалық код белгілі
бір қасиеттерімен сипатталады, ол —
оның триплеттілігі мен әмбебаптылығы.
Яғни, әрбір аминқышқылына үш нуклеотид
реттілігі сәйкес келеді және барлық
организмде бірдей аминқышкылдарын
соларға сәйкес бірдей триплеттер
кодтайды.

5.

• Энергетикалық алмасу. Энергетикалық
алмасу немесе диссимиляция немесе
катаболизм дегеніміз — органикалық
косылыстардың (нәруыздар,
майлар,көмірсулар) ферментативтік
ыдырау реакциялары мен энергияға бай
қосылыстардың түзілу реакцияларының
жиынтығы. Биосинтез реакциясын
энергиямен қамтамасыз ететін әмбебапты
қосылыстардың бірі — аденозинтрифосфат
қышқылы (АТФ).

6.

Аденозинтрифосфат қышқылы — нуклеотид, ол азоттық негіз —
аденин, көмірсу — рибоза және үш фосфор қышқылы калдығынан
тұрады.
Фосфор қышқылы қалдығының күшті теріс зарядты екені және олардың
үш қалдығын бір-бірімен байланыстыру үшін көп энергия жұмсалатыны
белгілі. Сондықтан да бұл байланыстарды макроэнергиялық (энергияға
бай) деп атайды. Әрбір осындай байланыс үзілгенде, 32 кДж/моль
энергия бөлініп шығады. Ал жай химиялық байланыс үзілген кезде, 12
кДж/моль энергия белінеді. АТФ-тан бір фосфат тобы босап шыкканда,
АДФ (аденозиндифосфат), ал тағы бір фосфат тобы босап шыққанда,
АМФ (аденозинмонофосфат) түзіледі. АТФ өзінің энергиясымен
мынадай әр түрлі тіршілік процестерін жүзеге асырады. Олар: күрделі
заттардың биологиялық синтезі; бұлшықет жұмысы; заттардың
концентрация градиентіне қарсы тасымалдануы; электр тітіркеністерін
еткізу; әр түрлі секреттер; жылу бөліп шығару процестері, т.б.
Адам және жануарлардың әрбір жасушасындағы АТФ молекуласының
орташа саны бір миллиард шамасында екені дәлелденген, олар әр
түрлі тіршілік процестеріне жұмсалады. Енді АТФ синтезін жүргізетін
маңызды энергетикалық процесті қарастырайық.

7.

Дереккөздер
Сартаев А., Гильманова М. С22 Жалпы биология: Жалпы білім
беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10сыныбына арналған оқулық. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2006.
ISBN 9965—33—634—2