Лекция №4-5 (1)

1.

Кафедра педагогика
№4-5. Ғылыми әдебиетке шолу және
зерттеу мәселесін қою
Арай Аманова
PhD, қауымд. профессор

2.

Кафедра педагогика
Жоспар:
1. Әдеби көздермен жұмыс: кітаптар, мақалалар, диссертациялар
2. Деректер базасын пайдалану (Scopus, WoS, Google Scholar,
eLibrary және т.б.)
3. Зерттеу олқылығын (research gap) анықтау
4. Қорытынды
2

3.

Кафедра педагогика
1. Әдеби көздермен жұмыс: кітаптар, мақалалар, диссертациялар
“
Әдебиетке шолу дегеніміз – ғылыми жобаның, диссертацияның, мақаланың,
ғылыми баяндаманың және ғылыми-зерттеу жұмысы есебінің міндетті де
маңызды құрамдас бөлігі. Аталмыш бөлім әдетте кіріспеден кейін, әдіснама
бөліміне дейін ұсынылады. Таңдалған зерттеу тақырыбы бойынша
әдебиеттердің мазмұнын жүйелеу, талдау, талқылау зерттеу жұмысының
ғылыми құндылығын айқындайды.
3

4.

Кафедра педагогика
1. Әдеби көздермен жұмыс: кітаптар, мақалалар, диссертациялар
“
Шолуды ұйымдастыру және өткізу
Әдебиетке шолудың мақсаты – зерттеу тақырыбы бойынша негізгі ұғымдарды анықтау.
1- кезең. Кілт сөздерді белгілеу. Кілт сөздер нақты және логикалық болғанда ғана әдебиеттің
бағыты ашылады (Oliver, 2012).
Мысал: Karabassova (2018) зерттеуі Қазақстанда Content and Language Integrated Learning (CLIL),
яғни Пәндік-тілдік Кіріктірілген Оқытуды енгізу мәселесін қарастырады. Мұғалімдер көбіне оны
тек қана «басқа тілде оқыту» деп түсініп, тілден гөрі мазмұнға басымдық берген. Зерттеудің
тақырыбы мен мақсатына қарай мынадай негізгі ұғымдарды анықтауға болады:
1. CLIL концептуалдылығы (teachers’ conceptualization)
2. CLIL тәжірибесі (CLIL practices)
3. CLIL мұғалімдері (CLIL teachers)
Егер бұл аталған ұғымдар дереккөздерді табуға көмектеспесе, онда іздестіру жұмысын басқа да кілт
сөздерді қосу арқылы кеңейту керек.
4

5.

Кафедра педагогика
1. Әдеби көздермен жұмыс: кітаптар, мақалалар, диссертациялар
“
Қазақстандағы мектеп мұғалімдерінің пән мен тілді кіріктіре оқыту тақырыбы бойынша
әдебиеттерді іздестіруді кеңейту үлгісі
5

6.

Кафедра педагогика
1. Әдеби көздермен жұмыс: кітаптар, мақалалар, диссертациялар
“
Шолуды ұйымдастыру және өткізу
2 - кезең. Кітапхана каталогтарымен және онлайн деректер базасымен жұмыс.
1. Кілт сөздер анықталған соң, кітапхана каталогтары мен онлайн деректер базасында іздеу
жүргізіледі.
2. Қағаз нұсқалар мен диссертациялық жұмыстар да маңызды дереккөз болып саналады (мысалы,
Nazarbayev University Repository).
3. Негізгі іздеу жүйесі ретінде Google Scholar қолайлы.
4. Іздеуді сүзгілер арқылы нақтылауға болады (дереккөз түрі, жариялану жылы, көлемі).
5. Әдеби шолуда жаңа еңбектерді қамту қажет, бірақ классикалық теориялық жұмыстарды да
ескерген жөн.
6. Материалдарды сұраққа сәйкестігі бойынша мұқият қарап шығыңыз; қосымша дереккөздер
емес, түпнұсқа зерттеулерге сүйеніңіз.
7. Жиі сілтеме жасалатын маңызды еңбектерді қосыңыз.
8. Шолу аяқталғаннан кейін де жаңа зерттеулерді тексеріп отырыңыз.
9. Библиографияны жеңілдету үшін EndNote, Citation Manager немесе Mendeley пайдаланыңыз.
6

7.

Кафедра педагогика
1. Әдеби көздермен жұмыс: кітаптар, мақалалар, диссертациялар
“
Шолуды ұйымдастыру және өткізу
3 - кезең. Әдебиеттерді талдау
Әдебиеттерді табу жеткіліксіз, оларды сыни тұрғыдан талдау қажет: зерттеу мақсаты, сұрағы,
әдіснамасы, нәтижелері, қорытындысы салыстырылады.
1. Ең алдымен маңызды дереккөздер оқылады. Жаңалығы — критерий, бірақ бастысы –
дәлелдердің сәйкестігі және автордың/журналдың беделі.
2. Кестелік шолу жүйесін жасау ұсынылады (мысалы, Word/Google Docs): теориялық және
эмпирикалық еңбектерді бөлу, цитаталарды бет нөмірімен жазып алу → плагиаттан сақтайды, уақыт
үнемдейді.
3. Кестелер зерттеулер арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды көруге көмектеседі;
оларды шолу бөлімінде не қосымшада қолдануға болады.
4. Талдаудан кейін – жинақтау: жеке идеяларды біріктіріп, жаңа логикалық көзқарас ұсыну. Бұл
зерттеушінің ғылымға қосқан үлесі.
•Маңыздысы – тақырыпты терең білу, асығыс қорытынды жасамау (Hart, 1998).
7

8.

Кафедра педагогика
1. Әдеби көздермен жұмыс: кітаптар, мақалалар, диссертациялар
“
8

9.

Кафедра педагогика
1. Әдеби көздермен жұмыс: кітаптар, мақалалар, диссертациялар
“
9

10.

2. Деректер базасын пайдалану (Scopus, WoS, Google Scholar,
eLibrary және т.б.)
Кафедра педагогика
“
Scopus – бұл өте беделді мәліметтер базасы, оның әсері бүкіл әлемде танылған. Онда мыңдаған ғылыми
басылымдар индекстеледі, олардың әрқайсысы қатаң іріктеу процедурасынан өтеді, сондай-ақ ай сайынғы
негізде рецензияланған материалдың сапасына қатысты тексерулер жүргізіледі.
• Ғылыми атақтар беру, ғылыми дәрежелер беру сияқты ғылыми мақсаттарды іске асыру үшін заңнамалық
деңгейде Scopus жарияланымдарының санына қойылатын талаптар жазылған. Жоғары деңгейдегі
журналдарда жарияланған мақалалар ғалымның және оның халықаралық қоғамдастық арасындағы
жұмысының әсерін көрсетеді.
• ҚР ғалымдары өз кәсіби қызметінде басылымды таңдау кезінде Scopus-тегі CiteScore бойынша процентиль
көрсеткішіне бағдарланады, журнал 35+ көрсеткішіне (көптеген жағдайларда) сәйкес келуі тиіс. Бұл опция
негізгі ғылыми мақсаттарды жүзеге асыру үшін "дәстүрлі" болып саналады:
1) Ғылыми атақтар беру және ғылыми дәрежелер беру.
2) Диссертациялық және ғылыми кеңестердің құрамына кіру.
3) Қаржыландыру және гранттар алу (мысалы, ҚР БҒМ гранттық қаржыландыру конкурсының
шарттарын орындау үшін және т.б.).
Сондай-ақ, заңнамалық деңгейде 35+ пайыздық көрсеткіштен басқа, 25+ және 50+ болуы мүмкін (көбінесе
ғылыми атақтар мен дәрежелер тұрғысынан).
Scopus-тегі citescore процентильді индикаторына қойылатын нормативтік талаптардың басқа нұсқалары
нақты ғылыми мақсаттарды жүзеге асыру үшін жиі кездеседі.
10

11.

2. Деректер базасын пайдалану (Scopus, WoS, Google Scholar,
eLibrary және т.б.)
Кафедра педагогика
“
Web of Science – бұл ғылыми әдебиеттің ауқымды көзі, оның негізі коллекциялар мен
дәйексөз индекстері болып табылады.
• Платформаның өзегі- Web of Science Core Collection. Негізгі коллекциядағы
журналдарға жариялау Қазақстан ғалымдарының ғылыми мақсаттарын іске асыру үшін
есептеледі.
• Ғылыми мақалаларды жариялау кезінде зерттеушілер Web of Science журналының
квартильіне назар аударады. Зерттеушінің негізгі ғылыми мақсаттарын іске асыру
тұрғысынан Қазақстанның заңнамалық нормалары Scopus және WoS жарияланымдарын
теңестіретінін ескерген жөн. Бұл ретте Web of Science журналдары квартильдің
нормативтік көрсеткішімен (нақты жағдайға байланысты Q4-тен Q1-ге дейін)
сипатталуы тиіс.
• Көптеген ғылыми мақсаттар үшін квартиль көрсеткіші Q1-Q3 деңгейінде өзгеруі керек,
бірақ кейбір жағдайларда жарияланымды Web of Science журналына орналастыруға
рұқсат етіледі, оның квартилі = Q4 (әсіресе ғылыми дәрежелер бойынша).
11

12.

2. Деректер базасын пайдалану (Scopus, WoS, Google Scholar,
eLibrary және т.б.)
Кафедра педагогика
“
Google Scholar – бұл 2004 жылдың қарашасында Google корпорациясының
инженерлері Алекс Верстак және Анураг Ачария идеясымен пайда болған, ақшалы
ғылыми жарияланымдар бойынша іздеу жүйесі.
• Жүктеудің мөлшері туралы нақты деректер жоқ, бірақ алдын ала есептегендей, олар
390 миллионнан астам болатыны белгілі.
• Портал әлемдегі ең ірі академиялық іздеу жұмысы ретінде танымал, сонымен қатар,
әртүрлі тілдер мен пәндер бойынша ғылыми жұмыстарды іздеуге мүмкіндік береді.
12

13.

2. Деректер базасын пайдалану (Scopus, WoS, Google Scholar,
eLibrary және т.б.)
Кафедра педагогика
“
Elibrary.ru – Ресейлік ғылыми дәйексөз индексімен (RSCI) біріктірілген ресейлік
ғылыми электрондық кітапхана.
• 2023 жылдың соңындағы жағдай бойынша eLibrary дерекқорында 50 миллионнан
астам ғылыми жарияланымдары бар.
• eLibrary платформасы 1999 жылы RFI бастамасымен ресейлік ғалымдарға жетекші
шетелдік ғылыми басылымдарға электронды қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін
құрылған. 2
• 005 жылдан бастап eLibrary.RU орыс тілді басылымдармен жұмыс істей бастады
және қазір әлемдегі орыс тіліндегі ғылыми мерзімді басылымдардың жетекші
электрондық кітапханасы болып табылады.
• Порталда 3000-нан астам ашық қолжетімді журналдардың мақалалары бар.
13

14.

Кафедра педагогика
3. Зерттеу олқылығын (research gap) анықтау
“
Зерттеудегі Олқылық – бұл сіздің салаңыздағы бар зерттеулердің немесе
зерттеулердің ешқайсысы жауап бермеген сұрақ немесе мәселе. Кейде
тұжырымдама болған кезде немесе жаңа идея мүлдем зерттелмеген кезде
зерттеу алшақтығы пайда болады. Қарапайым сөзбен айтқанда, зерттеудегі
олқылық зерттелмеген немесе жеткіліксіз зерттелген салада жатыр.
14

15.

Кафедра педагогика
3. Зерттеу олқылығын (research gap) анықтау
“
Зерттеудегі олқылықты қалай анықтауға болады?
Зерттеудегі олқылықтарды анықтауға көмектесетін бірнеше қадамдар бар.
Қарау керек нәрсе
Не табуға болады
Олқылық (gap) мысалы
Зерттеу мәселесі, мақсаты
Әртүрлі авторлар әрқалай түсіндіреді
Кейбір аспектілер ескерілмеген (мыс., әлеуметтік
фактор қарастырылмаған)
Зерттеу сұрақтары
Бір-біріне қайшы немесе тым шектеулі Белгілі бір топ/аймаққа қатысты сұрақ қойылмаған
Іріктеу (қатысушылар,
дереккөздер)
Шағын, біржақты үлгі
Қазақстан контексінде немесе басқа жас топтарда
зерттеу жоқ
Әдіснама
Тек сапалық немесе тек сандық
Аралас әдіс қолданылмаған, сондықтан нәтиже
толық емес
Негізгі нәтижелер
Нәтижелер арасында сәйкессіздік бар
Кейбір қорытындылар қайшы, қосымша дәлел қажет
Авторлардың ұсыныстары
“Future research should…” деген бөлім
Автордың өзі келесі зерттеуге нұсқау қалдырған
Жалпы үрдістер мен
тенденциялар
Барлық еңбектер бір бағытты
қолдайды
Басқа ықтимал факторларды ешкім қарастырмаған
15

16.

Кафедра педагогика
3. Зерттеу олқылығын (research gap) анықтау
“
1-қадам. Әдебиеттерді жинау
• Тақырыпқа қатысты негізгі дереккөздерді (мақала, кітап, диссертация, есеп) іздеңіз.
• Соңғы жылдардағы зерттеулерді де, классикалық еңбектерді де қосыңыз.
2-қадам. Негізгі элементтерді белгілеу. Әр материалдан мыналарды жазып алыңыз:
• Зерттеу мәселесі
• Зерттеу сұрағы
• Мақсат
• Іріктеу (қатысушылар/деректер)
• Әдіснама
• Негізгі нәтижелер мен қорытындылар
3-қадам. Салыстыру
• Әртүрлі зерттеулерді салыстырып, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын табыңыз.
• Нәтижелер арасындағы қайшылықтарды белгілеңіз.
16

17.

Кафедра педагогика
3. Зерттеу олқылығын (research gap) анықтау
“
4-қадам. Жеткіліксіз жерлерді анықтау
• Қай тақырыптар мүлде зерттелмеген?
• Қай контекст (ел, аймақ, жас тобы) ескерілмеген?
• Қандай әдістер қолданылмаған (мысалы, тек сапалық, тек сандық)?
5-қадам. Авторлардың ұсыныстарын қарау
• Көптеген мақалалар соңында “future research should…” немесе “келесі зерттеулер үшін
ұсыныс” деп көрсетеді. Бұл – дайын олқылық.
6-қадам. Өз зерттеуіңмен байланыстыру
• Жеткіліксіз тұстарды өз жұмысыңыздың сұрағымен байланыстырып, нақтылаңыз: «Бұл
мәселе Қазақстан контексінде зерттелмеген», «Мұнда гендерлік аспект
қарастырылмаған» т.с.с.
17

18.

4. Қорытынды
“
Кафедра педагогика
Қорытынды
• Ғылыми әдебиетке шолу – зерттеудің маңызды бөлігі, ол тақырып бойынша
негізгі ұғымдарды айқындап, зерттеудің құндылығын арттырады.
• Әдебиеттерді іздеу кілт сөздерден басталып, кітапхана каталогтары мен онлайн
дерекқорларды пайдалануды қамтиды.
• Табылған дереккөздер сыни тұрғыдан талданып, нәтижелері салыстырылады
және жинақталады.
• Зерттеу олқылығы (research gap) – бар еңбектер толық жауап бермеген сұрақтар
мен мәселелер. Оны анықтау – жаңа ғылыми үлес қосудың негізі.
18

19.

Кафедра педагогика
Қолданылған әдебиеттер
“
Негізгі әдебиеттер
1.О’Лири Зина. Зерттеу жобасын жүргізу: негізгі нұсқаулық. – Алматы: «Ұлттық аударма бюросы» қоғамдық қоры, 2020.
– 472 б. https://openu.kz/kz/book/gylymi-zertteu-zhurgizu-distemesi
2.Құрманәлиев М.Қ. Ғылыми-зерттеу негіздері: оқу құралы. – Алматы: Альманах, 2021. – 258 б. https://urlshortener.me/4FHR
3.Сағынтаева А. (жоба жетекшісі). Қазақстан білім зерттеушілерінің әдеп кодексі. – Нұр-Сұлтан: Білім беру саласындағы
зерттеушілердің қазақстандық қоғамы, 2020. – 68 б. https://nur.nu.edu.kz/items/d95c88b7-d13f-49b6-86ac-37c12d5b0062
4.Сағынтаева А., Қамбатырова Ә., Қарабасова Л., Қанай Г., Әлмұхамбетова А. Білім беру зерттеулеріне кіріспе: теория,
әдістер және тәжірибелер. – Нұр-Сұлтан: Назарбаев Университеті Жоғары білім беру мектебі, 2022. – 232 б.
https://www.researchgate.net/publication/365374722_Bilim_beru_zertteulerine_kirispe_teoria_dister_zne_tziribeler
5.Таубаева Ш. Педагогикалық зерттеудің әдістемесі мен әдістемесі: оқулық. – Алматы: Қазақ университеті, 2019. – 340 б.
6.Молдашев К.Б. От идеи к публикации: методология исследований в социальных науках. – Алматы: СДУ, 2017. – 167 б.
https://www.researchgate.net/publication/321098672_Ot_idei_k_publikacii_metodologia_issledovanij
7.Аубакирова Р.Ж., Тайболатов Қ.М. Ғылыми-зерттеу іс-әрекетін ұйымдастыру: кешенді тәсіл. – Павлодар: Toraighyrov
University, 2019. – 181 б.
Қосымша әдебиеттер
8.Пушкарь А.И., Потрашкова Л.В. Основы научных исследований и организация научно-исследовательской деятельности. –
Харьков: ХНЭУ, 2009. – 236 с.
9.Қаңтарбай С.Е. Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістемесі: оқулық. – Алматы: Білім, 2012. – 272 б.
10.Тайболатов Қ.М. Ғылыми-зерттеу іс-әрекетіне кіріспе: әдістемелік құрал. – Семей, 2016. – 45 б.
11.Оспанов Е. Академиялық жазылым. – Алматы, 2018. – 120 б. https://kazneb.kz/kk/bookView/view?brId=1594967
19

20.

Кафедра педагогика
Қолданылған әдебиеттер
“
Электрондық және интернет-ресурстар
12.Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық актілері https://adilet.zan.kz/rus
13.Ашық НҚА (Электронды үкімет) https://legalacts.egov.kz
14.Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының нұсқау хаттары https://www.uba.edu.kz/ru/metodology/2
15.Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының оқу-әдістемелік ұсынымдары
https://www.uba.edu.kz/ru/metodology/3
16.Қазақстанның Ұлттық электрондық кітапханасы https://kazneb.kz/
17.«Педагогика» цифрлық кітапханасы http://digitallibrary.kz/book?lang=2
18.Республикалық ЖОО аралық электронды кітапхана (РМЭБ) http://rmebrk.kz/
19.Ғылыми электрондық кітапхана eLIBRARY.RU https://elibrary.ru/
20.Ғылымометриялық дерекқор Scopus https://www.scopus.com
21.Ғылымометриялық дерекқор Web of Science https://www.webofscience.com
22.Index Copernicus дерекқоры https://journals.indexcopernicus.com
23.Арнайы журнал мақалаларының дерекқоры (JSTOR) https://www.jstor.org/
24.Қазақстанның диссертациялар дерекқоры https://nauka.kz/page.php?page_id=107&lang=1
25.Назарбаев Университетінің репозиторийі https://nur.nu.edu.kz/handle/123456789/925
26.Ғылыми жарияланымдарға арналған іздеу жүйесі Google Scholar https://scholar.google.com/
27.DOAJ (Directory of Open Access Journals) онлайн платформасы https://doaj.org/
20