11 дәріс Жобаны басқару

1.

SCRUM: Жобаларды басқарудың
тиімді платформасы
Заманауи бизнесте икемділік пен жылдамдық – табыстың
кепілі. SCRUM жобаларды басқарудың инновациялық
тәсілі ретінде әлемдік компанияларға өз мақсаттарына
жетуге көмектеседі.

2.

SCRUM деген не?
SCRUM – 1995 жылы Кен Швабер мен Джефф Сазерленд ұсынған Agile
әдістемесіне негізделген жобаларды басқарудың революциялық жүйесі. Бұл
тәсіл дәстүрлі каскадтық әдістерден түбегейлі ерекшеленеді, себебі ол
икемділік пен үздіксіз жақсартуға бағытталған.
SCRUM-ның негізгі философиясы – күрделі жобаларды басқарылатын, қысқа
кезеңдерге (спринттерге) бөлу. Әрбір спринт әдетте 1-4 апта аралығында
созылады және нақты нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған. Бұл тәсіл
командаларға тез әрекет етуге, қателерден сабақ алуға және үнемі өнімді
жетілдіруге мүмкіндік береді.
Негізгі рөлдер:
• Өнім иесі (Product Owner) – өнімнің көрінісін анықтайды, басымдықтарды
белгілейді және backlog-ты басқарады
• SCRUM Мастер (Scrum Master) – процестердің дұрыс жүруін қамтамасыз
етеді, кедергілерді жояды және командаға көмектеседі
• Әзірлеушілер тобы (Development Team) – өнімді жасайды, өздері
ұйымдасады және тапсырмаларды орындайды
Маңызды факт: SCRUM әдісін қолданатын компаниялар өнімділікті орташа 300-400% арттырады және нарыққа шығу
уақытын 30-40% қысқартады.

3.

SCRUM-ның 3 негізгі тірегі
SCRUM әдістемесінің сәтті жұмыс істеуі үш негізгі принципке негізделген. Бұл тіректер командалық жұмыстың сапасын қамтамасыз
етеді және үздіксіз жетілдіру процесін қолдайды.
Ашықтық (Transparency)
Тексеру (Inspection)
Бейімделу (Adaptation)
Барлық процестер мен мәселелердің
көріністі болуы SCRUM-ның іргетасы.
Әрбір команда мүшесі не болып
жатқанын
түсінуі
керек
–
тапсырмалардың
күйінен
бастап,
кедергілер мен қиындықтарға дейін.
Жұмыстың үнемі бақылауы және кері
байланыс жинау SCRUM-ның екінші
маңызды тірегі. Командалар тек
аяқталған
жұмысқа
ғана
емес,
процестердің өзіне де назар аударады.
Өзгерістерге жылдам жауап беру және
процесті жақсарту қабілеті SCRUM-ды
басқа әдістемелерден ерекшелендіреді.
Команда үнемі үйренеді және дамиды.
Backlog барлығына қолжетімді және
түсінікті
Спринт прогресі тақталарда немесе
цифрлық құралдарда көрінеді
Әрбір
шешім
мен
өзгеріс
командамен бөлісіледі
Метрикалар мен нәтижелер ашық
талқыланады
Күнделікті стендап кездесулерде
прогресті бағалау
Спринт шолу (Review) кезінде
нәтижелерді талдау
Ретроспектива арқылы процестерді
бағалау
Сапа стандарттарын үздіксіз тексеру
Кері
байланысқа
негізделген
өзгерістер енгізу
Backlog-ты нарық талаптарына
сәйкес жаңарту
Жұмыс процестерін оңтайландыру
Жаңа практикалар мен құралдарды
сынау

4.

SCRUM-ның 5 құндылығы
SCRUM тек процестер мен церемониялар жиынтығы емес – бұл командалық мәдениетті қалыптастыратын құндылықтар жүйесі. Осы бес
құндылық әрбір SCRUM командасының іргетасын құрайды және ұзақмерзімді табыстың кепілі болып табылады.
1
2
3
Міндеттілік
Назар аудару
Ашықтық
Команда мүшелері ортақ мақсатқа берілген
Спринт мақсатына толық көңіл бөлу – Прогресс пен қиындықтарды ашық
және спринттің табысты аяқталуына жеке
сенімді
команда
қарымөнімділіктің кілті. SCRUM командалары ең талқылау
жауапкершілік
сезінеді.
Міндеттілік
негізі.
Мәселелерді
маңызды тапсырмаларға шоғырлануға және қатынастарының
дегеніміз – тек өз тапсырмаларыңды
назар алатын факторларды азайтуға жасыру немесе қиындықтарды елемеу тек
орындау ғана емес, сонымен қатар
нашарлатады.
Ашықтық
тырысады. Мультитаскингтен бас тарту жағдайды
командадастарыңа
көмектесу
және
және бір уақытта бір затқа назар аудару командаға проблемаларды ерте анықтап,
командалық
мақсаттарды
жеке
бірлесіп шешуге мүмкіндік береді.
жоғары сапалы нәтижеге әкеледі.
мүдделерден жоғары қою.
• Қиындықтар туралы тікелей хабарлау
• Спринт backlog-ындағы тапсырмаларға фокус
• Спринт мақсаттарына қол жеткізуге бағытталу
• Сыни ойларды құрметпен бөлісу
• Уәделерді орындау және сенімділік көрсету• Шұғыл емес жұмыстарды спринттен тыс қалдыру
• Қиын жағдайларда да тұрақтылық сақтау • Ағымдағы мақсаттарға толық енгізілу
• Қателерден сабақ алу мәдениетін
• қалыптастыру
4
5
Құрмет
Әрбір мүшенің үлесін бағалау және бір-біріне құрмет көрсету
өнімді команданың белгісі. SCRUM командаларында иерархия
жоқ – барлығы тең, әрқайсысының пікірі маңызды. Әртүрлі
көзқарастар мен тәжірибелерді бағалау инновацияға және
креативтілікке жол ашады.
• Әр мүшенің тәжірибесі мен білімін бағалау
• Пікір алшақтықтарын конструктивті шешу
• Жеке және командалық табыстарды мойындау
Батылдық
Жаңа идеяларды сынап көруге және қиындықтарды жеңуге
дайын болу инновацияның қозғаушы күші. SCRUM
командалары қауіпсіз эксперименттер жүргізуге және қателерден
үйренуге мүмкіндік береді. Статус-кводан шығу батылдығы
жаңа мүмкіндіктер ашады.
• Жаңа тәсілдер мен технологияларды сынау
• Қиын шешімдер қабылдауға дайын болу
• Сәтсіздіктерді өсу мүмкіндігі ретінде қабылдау

5.

SCRUM кезеңдері
SCRUM жобалары бес негізгі кезеңнен тұрады. Әрбір кезең өз мақсаттары мен міндеттерімен ерекшеленеді, бірақ барлығы бір-бірімен тығыз байланысты және жобаның жалпы табысына үлес қосады.
Инициация
Жобаның бастапқы кезеңі – стратегиялық жоспарлау мен дайындық. Бұл кезеңде өнімнің көрінісін анықтау, негізгі мүдделі тараптарды белгілеу және команда құру жүзеге асырылады.
Өнімнің визиясы мен мақсаттарын анықтау
Команда мүшелерін іріктеу және рөлдерді бөлу
Бастапқы Product Backlog жасау және басымдықтарды белгілеу
Жоба шеңберін және табыс критерийлерін анықтау
Стейкхолдерлермен келісім жасау
Жоспарлау
Спринт жоспарлау – командалық келісім пен стратегиялық таңдау кезеңі. Sprint Planning кездесуінде команда келесі спринтте не істейтінін шешеді және нақты мақсаттар қояды.
Product Backlog элементтерін талдау және бағалау
Спринт мақсатын (Sprint Goal) тұжырымдау
Спринт backlog-ын құру және тапсырмаларды бөлу
Команда мүшелерінің қолжетімділігін есепке алу
Техникалық қарыздар мен тәуекелдерді бағалау
Іске асыру
Спринттің негізгі жұмыс фазасы – өнімді жасау кезеңі. Команда күнделікті стендап кездесулері арқылы координацияны қамтамасыз етеді және тапсырмаларды орындайды.
Күнделікті 15 минуттық Daily Scrum өткізу
Тапсырмалардың статусын жаңарту және кедергілерді талқылау
Код жазу, тестілеу және интеграциялау
Definition of Done критерийлеріне сәйкестікті тексеру
SCRUM Мастермен кедергілерді шешу
Қарау
Sprint Review – нәтижелерді көрсету және кері байланыс жинау кезеңі. Команда спринт нәтижелерін стейкхолдерлерге ұсынады және келесі қадамдарды талқылайды.
Аяқталған функционалдықты демонстрациялау
Стейкхолдерлерден кері байланыс алу
Product Backlog-ты жаңарту және қайта басымдықтау
Нарық өзгерістері мен жаңа талаптарды талқылау
Келесі спринт бағыттарын анықтау
Шығару
Өнімді өндіріске шығару және пайдаланушыларға жеткізу кезеңі. Дайын функционалдықты нақты пайдаланушылар қолдана бастайды және құндылық алады.
Өндіріс ортасына орналастыру (deployment)
Өнім өнімділігі мен пайдаланушы кері байланысын бақылау
Пайдаланушылар мен қолдау командасын оқыту
Документацияны жаңарту және қолдау материалдарын дайындау
Ретроспектива (Sprint Retrospective) өткізіп, процестерді жақсарту

6.

SCRUM-ның артықшылықтары
SCRUM әдістемесі жобаларды басқарудың дәстүрлі тәсілдерімен салыстырғанда көптеген артықшылықтарды ұсынады. Бұл артықшылықтар тек
теориялық емес – мыңдаған компаниялар әлемде SCRUM арқылы нақты бизнес нәтижелерге қол жеткізді.
Жылдам және икемді өнімділік
SCRUM командалары нарық өзгерістеріне жылдам жауап береді және
құндылықты үнемі жеткізеді. Қысқа спринттер арқылы өнімді жиі шығару
бәсекеге қабілеттілікті арттырады.
• Нарыққа шығу уақытын 30-50% қысқарту
• Өзгерістерге бейімделу уақыты 2-3 есе азаяды
• Жаңа функционалдықты 2-4 апта сайын шығару мүмкіндігі
• Бизнес талаптарына тез жауап беру икемділігі
Командалық ынтымақтастық пен жауапкершілікті арттыру
SCRUM өзін-өзі ұйымдастыратын командалар құрады, онда әрбір мүше
белсенді рөл атқарады. Күнделікті коммуникация мен ортақ мақсаттар
команда рухын нығайтады.
• Команда мүшелерінің қанағаттануы 40-60% артады
• Коллективтік шешімдер жеке шешімдерден тиімдірек
• Кросс-функционалды дағдылар дамиды
• Жауапкершілік барлық командаға бірдей таралады
Тұрақты кері байланыс арқылы өнім сапасын жақсарту
Қиындықтарды ерте анықтап, тез шешу мүмкіндігі
Әрбір спринт соңында өнім қайта қаралады және жетілдіріледі.
Пайдаланушылардан және стейкхолдерлерден үнемі кері байланыс алу
өнімнің нақты қажеттіліктерге сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
• Өнім сапасы мен сенімділігі айтарлықтай жақсарады
• Қателер мен ақауларды ерте анықтау шығындарды азайтады
• Пайдаланушы қанағаттануы 25-35% өседі
• Техникалық қарыздар басқарылатын деңгейде қалады
Күнделікті стендаптар мен қысқа итерациялар проблемаларды ерте
анықтауға және оларды шапшаң шешуге көмектеседі. Бұл үлкен
дағдарыстардың алдын алады және тәуекелдерді азайтады.
• Проблемаларды шешу уақыты 50-70% қысқарады
• Кедергілер 24-48 сағат ішінде жойылады
• Тәуекелдер басқарылатын және бағаланатын болады
• Жоба сәтсіздік ықтималдығы төмендейді

7.

Нақты мысалдар: SCRUM табыстары
SCRUM теориялық тұжырымдама ғана емес – бұл әлемнің жетекші компаниялары қолданатын тәжірибеде дәлелденген әдіс.
Келесі үш мысал SCRUM-ның әртүрлі салаларда қалай жұмыс істейтінін көрсетеді.
Gillette: Жаңа өнімді жылдам шығару
Toyota Connected: Портфельді икемді басқару
NEC: SCRUM мен Канбанды біріктіру
Procter & Gamble-дің еншілес компаниясы
Gillette жаңа инновациялық бритье құралын
әзірлеу кезінде SCRUM әдісін қолданды.
Дәстүрлі тәсілмен 18-24 ай қажет болатын
процесті олар 9 айда аяқтады.
Toyota
Connected
көлік
технологиялары
саласындағы цифрлық инновацияларды әзірлеу
үшін
SCRUM
принциптерін
портфель
деңгейінде қолданды. Компания бірнеше
параллель
жобаларды
үйлестіру
және
ресурстарды оңтайландыру міндетімен бетпе-бет
келді.
Жапониялық технология гиганты NEC өзінің
инженерлік командасында SCRUM мен Канбан
элементтерін біріктірген гибридті тәсілді
қолданды. Бұл клиентке бағытталған шешімдер
жасауға және қызмет көрсету сапасын арттыруға
мүмкіндік берді.
Нәтижелер:
Өнімді нарыққа шығару уақыты 50% қысқарды Нәтижелер:
Тұтынушылар
кері
байланысы
өнім • Портфель өнімділігі 35% артты
Нәтижелер:
Клиент қанағаттануы 45% өсті
дизайнына үздіксіз енгізілді
Жобалар арасындағы тәуелділіктер мөлдір
және басқарылатын болды
Өндіріс процестері оңтайландырылды
Дефектілер саны 60% азайды
Қаржылық тиімділік пен ROI айтарлықтай
жақсарды
Команда моралі мен өнімділігі жақсарды
Стратегиялық
бағыттарға
қамтамасыз етілді
Маркетинг,
инженерлік
және
дизайн
командалары тығыз ынтымақтастық жасады
Өнім сапасы бәсекелестерден асып түсті
сәйкестік
Бұл мысалдар SCRUM-ның әмбебаптығын көрсетеді – ол тұтыну тауарларынан бастап жоғары технологияларға дейін әртүрлі салаларда табысты
қолданылады. Негізгі сәттілік факторы – команданың SCRUM құндылықтары мен принциптеріне берілгендігі.

8.

SCRUM-ды енгізу жолдары
SCRUM-ды ұйымда енгізу – бұл тек процестерді өзгерту ғана емес, мәдениетті трансформациялау. Табысты енгізу кезеңдік тәсілді, оқытуды және үздіксіз қолдауды талап етеді.
01
02
SCRUM Мастер мен Өнім иесін тағайындау
Команданы оқыту және сертификаттау
SCRUM енгізудің бірінші қадамы – командаға тиісті білім мен дағдылар беру. Кәсіби Дұрыс рөлдерді бөлу SCRUM табысының негізі. SCRUM Мастер мен Product Owner
оқыту барлық мүшелердің SCRUM принциптері мен практикаларын бірдей түсінуін арнайы дайындалған және өз жауапкершіліктерін түсінетін адамдар болуы керек.
қамтамасыз етеді.
Scrum.org курстары: Professional Scrum Master (PSM), Professional Scrum Product
SCRUM Мастер процестердің тиімділігін қамтамасыз етеді және кедергілерді жояды
Owner (PSPO) және Professional Scrum Developer (PSD) сертификаттары
Product Owner өнім визиясын белгілейді және backlog басымдықтарын басқарады
Scrum Alliance оқыту: Certified ScrumMaster (CSM), Certified Scrum Product Owner
Екі рөл те команданың сәттілігіне критикалық маңызды
(CSPO) бағдарламалары
Толық уақытты немесе үлкен жобаларда бірнеше команданы қамтитын рөлдер болуы мүмк
Корпоративті тренингтер: компания ішіндегі арнайы оқу сессиялары
Менторлық бағдарламалар: тәжірибелі SCRUM практиктерінен үйрену
03
Құндылықтар мен принциптерді ұстану
SCRUM тек процедуралар жиынтығы емес – бұл мәдениет. Міндеттілік, фокус,
ашықтық, құрмет және батылдық сияқты құндылықтарды күнделікті жұмысқа енгізу
керек.
Басшылықтың қолдауы мен үлгі көрсетуі
Қауіпсіз эксперимент жүргізу ортасын құру
Қателерден үйрену мен үздіксіз жетілдіру мәдениеті
Командалық ынтымақтастық пен өзара көмекті насихаттау
04
Үздіксіз жетілдіру мен кері байланыс
SCRUM енгізу бір реттік оқиға емес – бұл үздіксіз процесс. Ретроспективалар мен
метрикалар арқылы командалар үнемі өздерінің жұмыс тәсілдерін жақсартады.
Әрбір спринт соңында ретроспектива өткізу
Velocity, burn-down сияқты метрикаларды қадағалау
Эксперименттер жүргізу және нәтижелерін талдау
Best practices-ті команда мен ұйым бойынша бөлісу
Енгізудің қиындықтары мен шешімдер:
Қарсылық көрсету: Өзгерістер басқару және түсіндіру жұмысы арқылы жеңіледі
Толық емес енгізу: Барлық SCRUM элементтерін біртұтас қолдану керек
Масштабтау қиындықтары: SAFe, LeSS сияқты фреймворктар көп командалы жұмысқа көмектеседі
Құралдар мәселесі: Қарапайым тақталардан бастап, кейін цифрлық платформаларға көшу

9.

SCRUM платформалары мен құралдары
Қазіргі SCRUM практикасы цифрлық құралдарсыз мүмкін емес. Дұрыс таңдалған бағдарламалық қамтамасыз ету команданың өнімділігін арттырады,
мөлдірдікті қамтамасыз етеді және қашықтан жұмысты жеңілдетеді.
Жоба басқару құралдары
Бұл платформалар спринттерді жоспарлау, backlog басқару және команда ынтымақтастығын қамтамасыз етеді.
Jira
Atlassian-ның SCRUM командаларына арналған индустрия стандарты.
Күшті backlog басқару, спринт жоспарлау, есептілік және интеграциялар.
• Scrum boards және Kanban тақталары
• Burn-down charts және velocity есептері
• Confluence, Slack, GitHub интеграциясы
Trello
Қарапайым және интуитивті визуалды басқару құралы. Шағын командаларға және жаңадан бастаушыларға өте ыңғайлы.
• Визуалды карточкалар мен тақталар
• Drag-and-drop интерфейсі
• Power-ups арқылы кеңейту мүмкіндігі
Azure DevOps
Microsoft-тың кешенді шешімі – жоба басқарудан бастап CI/CD-ге дейін. Кәсіби әзірлеушілер командаларына арналған.
• Boards, Repos, Pipelines, Test Plans
• Корпоративтік деңгейдегі қауіпсіздік
• Microsoft экожүйесімен интеграция
Қосымша пайдалы ресурстар:
Ынтымақтастық құралдары
• Slack – команда коммуникациясы
• Microsoft Teams – кездесулер және чат
• Zoom – қашықтан церемониялар
• Miro – виртуалды ретроспективалар
Есептілік және аналитика
• Tableau – деректерді визуализациялау
• Power BI – метрикаларды бақылау
• Google Analytics – өнім метрикалары
• Mixpanel – пайдаланушы әрекеттерін талдау
Құжаттама
• Confluence – команда wiki
• Notion – құрылымдалған құжаттар
• Google Docs – ынтымақтастық
• SharePoint – корпоративтік құжаттама

10.

Қорытынды: SCRUM – жобаларды басқарудағы болашақ
SCRUM заманауи бизнес әлемінде тек жоба басқару әдісі ғана емес – бұл ұйымдық трансформацияның құралы, инновация мәдениетінің
негізі және бәсекеге қабілеттіліктің кепілі.
Икемділік пен тиімділік
SCRUM қысқа итерациялар мен үздіксіз
кері байланыс арқылы нарық талаптарына
жылдам бейімделуге мүмкіндік береді.
Өзгермелі бизнес ортада бұл маңызды
артықшылық.
Командалық жұмыс мәдениеті
SCRUM құндылықтары – міндеттілік,
фокус, ашықтық, құрмет және батылдық –
жоғары
өнімді
команда
мәдениетін
қалыптастырады
және
ұйым
ішінде
позитивті өзгерістерге әкеледі.
Үздіксіз жетілдіру
Ретроспективалар мен эксперименттер
арқылы команда үнемі дамып, процестерін
жетілдіріп, жаңа деңгейлерге көтеріледі.
Бұл ұзақмерзімді бәсекелестік артықшылық
береді.
Қиындықтар мен шешімдер
SCRUM енгізу қиын болуы мүмкін, бірақ дұрыс тәсілмен барлық кедергілерді жеңуге болады:
Ұйымдық қарсылық: Өзгерістер басқару және оқыту арқылы шешіледі
Дәстүрлі иерархия: Біртіндеп өзін-өзі ұйымдастыратын командаларға көшу
Масштабтау қиындықтары: SAFe, LeSS, Nexus сияқты фреймворктарды қолдану
Метрикалар мәселесі: Дұрыс KPI-лар таңдау және үздіксіз бақылау
Әлем жылдам өзгеруде. Нарықтар күрделенуде, технологиялар дамып жатыр, тұтынушылар күтулері өсуде.
Осындай динамикалық ортада табысқа жету үшін ұйымдар икемді, инновациялық және тұтынушыға бағытталған болуы керек.
SCRUM – бұл осы міндеттерді шешетін күшті құрал. Ол тек процестер жиынтығы емес, бұл ойлау тәсілі, жұмыс философиясы және
командалық мәдениет. SCRUM әдістемесін дұрыс қолданған ұйымдар өнімділікті арттырады, тұтынушыларын қанағаттандырады және
нарықта көш бастайды.