№7 Металдар құймалары

1. Металдар құймалары. №5 көрсетілім «Металдар және құймалар»

2.

3.

Оқу мақсаты
9.1.4.3 -құйма ұғымын және оның артықшылықтарын білу
9.1.4.4 -шойын мен болаттың құрамы мен қасиеттерін салыстыру
9.4.2.5 -Қазақстандағы металдардың кен орындарын атау және оларды
өндіру үдерістерін, қоршаған ортаға әсерін түсіндіру
Бағалау критерийлері
құйма ұғымын және оның артықшылықтарын біледі;
шойын мен болаттың құрамы мен қасиеттерін салыстырады;
Қазақстандағы металдардың кен орындарын атайды және оларды өндіру
үдерістерін, қоршаған ортаға әсерін түсіндіреді

4.

Құймалардың ерекшеліктері
Металдар таза күйінде өте сирек пайдаланылады.
Негізінен, олардың құймалары жиі қолданылады.
Себебі құйма құрамына кіретін металдарда жоқ
қасиеттер құймаларда бар. Металлдармен
салыстырғанда олардың құймалары қаттылық,
беріктік, серпімділік, төзімділік секілді қасиерттерге
ие. Мысалы, таза алтынның жұмсақтығы
соншалықты, оған тырнақты батырып сызуға болады.
Сондықтан алтынның беріктігін арттыру үшін оған
мыс немесе күміс қосады.

5.

Құйма- екі не одан да көп металдардан тұратын жүйе.
Құймалардың құрамына металдардан басқа көміртек, күкірт, бор секілді бейметалдар да кіреді
Құймалардың түрлері
Механикалық қоспа
Интерметалдық қосылыстар
Кейбір құймалар салқындаған
кезде механикалық қоспа түзеді,
онда әрбір компонеттің
Қатты ерітінділер
кристалдары жеке күйінде
кездеседі. Оған мысал ретінде Pb-Сұйық металдар кез-келген мөлшерде
Sb құймасын келтіруге болады. араласады және салқандатқанда
қатты орынбасу ерітіндісі түзіледі.
Бір-бірінде шексіз
Мұндай құйманы атомдарының
еритін атомның (ионының)
радиусы шамалас және біртипті
радиусында айырмашылығы
үлкен, кристалл торы әртүрлі кристалдық торда орналасатын
металл атомдары түзеді. Қатты
металдар
орынбасу
балқымасынан механикалық
қоспа түзіледі. Әр металл жеке ерітінділері алтынды күміспен
Егер құйма түзетін металл
өзара әрекеттесетін болса,
онда салқындатқан кезде
химиялық қосылыс –
интерметалидтер түзіледі.
Оған мысал
ретінде магнийқорғасын құймасы жатады.
Көптеген металдар бірбірімен бірнеше қосылыс
түзеді.

6.

Шойын
Құрамы : Fe, C (2-4%)
Қасиеттері: механикалық берік, морт сынғыш, берік, қатты, серпімді,
төзімді
Қолданылуы: технология мен техниканың барлық салаларына қажетті
конструкциялық материалдар, көпірлер, қақпалар, автомобиль бөлшектері,
радиаторлар, құбырлар, ванналар, ыдыс-аяқтар жасауда

7.

Болат
Құрамы : тот баспайтын болат: Никель-8-20%, Хром- 10-20%, Темір- 80
60%, арматуралық болат: Никель-1-4%, Хром- 0,5-2%, Темір- 98-95%
Қасиеттері: Механикалық берік, төзімділігі, икемділігі, тоттануға төзімділігі
жақсы
Қолданылуы: Техника мен технологияда шаруашылықтың барлық
саласында, конструкциялық материалдар, машина жасау, станоктар, көпірлер

8.

Жез
Құрамы : Cu (60-90%), Zn (10-40%)
Қасиеттері: қаттылық
Қолданылуы: машина жасау, тұрмыстық техникада

9.

Қола
Құрамы : Сu (80-90%), Sn (10-20%)
Қасиеттері: жақсы құйылады
Қолданылуы: машина жасау, көркемдік бұйымдарды құю

10.

Дюралюмин
Құрамы : Al, Cu, Mg, Mn
Қасиеттері: жеңіл, берік, қатты
Қолданылуы: әуе кемелерін, машина, кеме жасауда

11.

Мельхиор
Құрамы : Cu (70-80%), Ni (20-30%)
Қасиеттері: әсемдік, жемірілуге тұрақтылық
Қолданылуы: ыдыс-аяқ, машинаның бөлшектері, көркемөнер туындылары,
дәл өлшегіш аспаптарды жасауда

12.

Силумин
Құрамы : Al (86-89%), Si (11-14%)
Қасиеттері: жеңіл, берік
Қолданылуы: құю, машина жасау өнеркәсібінде және тұрмыстық заттар
жасауда

13. Топтық жұмыс

1-топ « Жез бен қола»
2-топ « Мельхиор мен дюралюминий,
моннельметалл»
3-топ « Болат пен шойын, нихром»
13

14.

Сабақты бекіту тапсырмасы
1-тапсырма
Берілген құймаларды сипаттап, кестені толтырыңыз:
Құймалардың негізгі артықшылықтары мен кемшіліктерін
сипаттаңыз:
___________________________________________________
14

15. 2-тапсырма Пиза тапсырмасы

Металдардың адам өміріндегі және табиғи ортадағы маңызы.
1.тапсырма
Бұл элементті 1808 жылы ағылшын химигі Хэмфри Дэви ашты.
Қосылыстарында +2 тотығу дәрежесін және ІІ валенттілік көрсетеді.
Бұлщық ет жұмысына қажет фермент қызметі мен қан ұю жүйесі үшін . Ол
кейбір фермент жұмысын жеделдетеді, адам және мал сүйектері мен тістері
құрамына кіреді. Адам және мал азығында мөлшері жетіспесе, мал рахит
ауруына шалдығады, жүрек жұмысы әлсірейді,қанның сапасы кемиді.
Минералдарының қоры Қаратау өнірінде.Мәрмәрдің,бордың,әктастың
негізгі құраушысы.
Cұрақ: Бұл қай элемент? Бұл элемент жайында не білеміз?
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
15

16.

2-тапсырма Төменде келтірілген мүмкін
пайымдауларды әр қатардан «Иә»немесе
«жоқ»деп айналдыра сызыңыз
Магний жүрек, қан тамыр
Иә \Жоқ
жүйесінің қалыпты жұмысын
қамтамассыз етуге қатысады
Темірді тіршілік элементі деп
Иә \Жоқ
айтуға болама?
Металдар адамзат тарихында өте Иә \Жоқ
маңызды рөл атқарады
16

17.

4-тапсырма
1.Шойынның негізгі құрамындағы металл
а.С в.Cu с.Ni д.Fe
2.Мыс пен қалайының құймасы
а.жез в.қола с.болат д.силумин
3.Құйманың қаттылығын арттыру үшін
қандай металл қоладнылады
а.Cr в.Al с.Cu д.Ag
17

18.

18