12 лекция Этносаясат

1.

Тақырып: Этносаясат
Лекция №12
1. Этносаясаттың жүргізілуі. Халықаралық тәжірбиенің
ерекшелігі.
2. Қазақстан Халқы Ассамблеясы .
3. Саяси шешімді қабылдаудағы ҚХА рөлі.

2.

Көпэтносты Мемлекеттердегі
Этносаясаттың Маңызы
Қазіргі заманда көпэтносты мемлекеттер үшін этносаясат –
ұлттық қауіпсіздіктің, әлеуметтік тұрақтылықтың,
экономикалық дамудың және қоғамдағы үйлесімді
қатынастардың шешуші факторы болып табылады. Жаһандану
процесі, халықтың қарқынды миграциялық қозғалысы және
этникалық топтар арасындағы әлеуметтік айырмашылықтар
этносаясаттың тиімді жүргізілуін өзекті етеді.
Қазақстан да көпэтносты мемлекет ретінде этносаралық татулық
пен қоғамдық келісімді өзінің стратегиялық бағыты етіп
белгілеген. Бұл бағыт мемлекеттің тұрақты дамуы мен
азаматтардың бірлігін қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады.

3.

Этносаясаттың Жүргізілуі: Халықаралық Тәжірибенің Ерекшеліктері
Этносаясаттың Негізгі Міндеттері
Этносаясаттың Мәні мен Мазмұны
Этностардың мәдениеті мен дәстүрін сақтауға жағдай
жасау;
Этносаясат – мемлекет пен қоғам арасындағы этностық
қатынастарды реттеуге бағытталған мақсатты да жүйелі саясат.
Оның басты мақсаты – азаматтардың этникалық шығу тегіне
Тілдік саясатты теңгерімді жүргізу;
Әлеуметтік-саяси қатысу мүмкіндігін кеңейту;
қарамастан тең құқықтары мен мүмкіндіктерін қамтамасыз
Қоғамда этносаралық сенім мен сыйластықты нығайту;
ету.
Қақтығыстардың алдын алу және оларды реттеу
механизмдерін қалыптастыру.
Тиімді этносаясат мемлекеттің ішкі тұрақтылығын қамтамасыз етіп қана қоймай, оның халықаралық
аренадағы беделін арттырады.

4.

Әлемдік Этносаяси Модельдерге Шолу
Әлемде этносаясатты жүргізуде әртүрлі тәсілдер мен модельдер қалыптасқан. Олар
мемлекеттің тарихи дамуына, демографиялық құрамына және ұлттық
ерекшеліктеріне байланысты болып келеді. Бұл модельдердің әрқайсысының
өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері бар.
1
2
3
4
Ассимиляциялық Модель
Мультикультурализм
Интеграциялық Модель
Еуразиялық Модель
Бұл модельдер мемлекеттерге этносаралық қатынастарды реттеуде бағдар береді,
бірақ олардың әрқайсысын қолдануда жергілікті ерекшеліктерді ескеру қажет.

5.

Ассимиляциялық Модель: Бірыңғай Ұлт Қалыптастыру
Артықшылығы
Азаматтық ұлтты қалыптастыруды жеңілдетеді, ұлттық
бірлікті нығайтады.
Кемшілігі
Мәдени дербестігі шектелуі мүмкін,
бұл кейде наразылыққа әкеледі.
Ассимиляция саясатының сәттілігі этностық топтардың оған
қаншалықты дайын екендігіне және мемлекеттің оларды
қабылдау дәрежесіне байланысты.

6.

Мультикультурализм Моделі: Мәдени Әртүрлілікті Қолдау
Артықшылығы
Мәдени әртүрлілік пен байлықты дамытады, этностық топтардың өз
мәдениетіне деген мақтанышын арттырады.
Кемшілігі
Этностар арасында мәдени арақашықтық артуы ықтимал, бұл кейде оқшаулануға әкелуі мүмкін.
\ Мультикультурализмнің негізгі идеясы – бірыңғай мәдениетті таңу емес, керісінше, әртүрлі
мәдениеттердің бір-бірімен үйлесім тауып, бір қоғамда өмір сүруі.
Мысалы: Ұлыбритания, Канада
Мультикультурализм моделі әр этносқа өз тілін, мәдениетін
сақтауға және дамытуға толық мүмкіндік береді. Мемлекет
этномәдени бірлестіктерді қаржылай және құқықтық тұрғыда
қолдайды. Бұл модель этностық топтардың өздерінің
бірегейліктерін сақтай отырып, жалпы қоғамға
интеграциялануын көздейді.
Канада мен Ұлыбритания сияқты елдерде бұл саясат
этникалық азшылықтардың құқықтарын қорғауға, олардың
мәдени мұрасын насихаттауға және қоғамның барлық
салаларында тең қатысуын қамтамасыз етуге бағытталған.

7.

Интеграциялық Модель: Әлеуметтік Бейімделуге Басымдық
1
Саяси-Экономикалық Қатысу
Этностарды қоғамның барлық деңгейіндегі саяси және экономикалық процестерге белсенді тарту.
2
Тілдік Интеграция
Мемлекеттік тілді үйрену арқылы қарым-қатынас кедергілерін жою және әлеуметтік ортаға сіңісу.
3
Әлеуметтік Бейімделу
Мигранттардың жаңа қоғамда әлеуметтік тұрғыдан орнығуына көмектесу, әлеуметтік қызметтерді ұсыну.
Интеграциялық модель қоғамдық келісімді және әлеуметтік бірлікті нығайтуға бағытталған, бірақ бұл процесс ұзақ
мерзімді және екі жақты күш-жігерді қажет етеді.

8.

Еуразиялық Модель: Азаматтық Бірегейлік және Этномәдени Әралуандық
Азаматтық Бірегейлік
1
2
Этникалық айырмашылықтарға қарамастан, барлық азаматтарды ортақ ұлттық құндылықтар мен мүдделер негізінде біріктіру.
Институционалды Реттеу
Этносаралық қатынастарды мемлекеттік деңгейде арнайы мекемелер мен заңнамалар арқылы басқару және үйлестіру.
3
Тіл мен Мәдениетті Қолдау
Мемлекеттік деңгейде этностық топтардың тілдері мен мәдениеттерін дамытуға жағдай жасау.
Еуразиялық модель көпэтносты мемлекеттер үшін тұрақтылық пен дамудың негізін қалайды, сонымен қатар мәдени әралуандықты сақтауға
мүмкіндік береді.
Мысалы: Қазақстан, Қырғызстан
Еуразиялық модель азаматтық бірегейлік пен этномәдени әралуандықтың қатар дамуын
көздейді. Бұл модельде этносаралық қарым-қатынастар институционалды түрде (арнайы
мемлекеттік құрылымдар арқылы) реттеледі. Тілдер мен мәдениеттерді қолдау мемлекеттік
саясаттың ажырамас бөлігі болып табылады.
Қазақстанда Қазақстан халқы Ассамблеясы сияқты институттар этносаралық қатынастарды
үйлестіруде және қоғамдық келісімді нығайтуда маңызды рөл атқарады. Бұл модель
этникалық топтардың өз мәдениеттерін сақтай отырып, ортақ азаматтық құндылықтар

9.

Халықаралық Тәжірибенің Ерекшеліктері мен
Жаңа Трендтер
Тарихи Контекст
Қақтығыстардың Алдын Алу
Этносаясат әр мемлекетте тарихи,
Соңғы онжылдықтарда әлемде
әлеуметтік және демографиялық
этникалық қақтығыстардың алдын
жағдайларға байланысты әртүрлі
алуға бағытталған жаңа механизмдер
қалыптасқан. Оның қалыптасуына
(делиберативті демократия, медиация)
отарлау, көші-қон толқындары және
дамуда. Бұл тәсілдер диалогты және
саяси режимдер әсер етеді.
өзара түсіністікті нығайтуға
бағытталған.
Азаматтық Бірегейлік
Дамыған мемлекеттерде этносаяси шешімдерде азаматтық бірегейлік басты рөл
атқарады. Этникалық емес, азаматтық принциптер негізіндегі бірігуге басымдық
беріледі.
Заманауи этносаясат тек этностық топтардың құқықтарын қорғап қана қоймай, сонымен
қатар оларды біртұтас қоғамға интеграциялау тетіктерін де қамтиды.

10.

Этносаясаттағы Негізгі Принциптер
Этносаясатты жүргізуде бірқатар негізгі принциптер басшылыққа алынады. Бұл принциптер
қоғамдағы тұрақтылықты, әділеттілікті және теңдікті қамтамасыз етуге бағытталған.
1
Тең Құқықтылық және Мүмкіндіктер
Әрбір азаматтың этникалық шығу тегіне қарамастан, заң алдында тең болуы және білім
алуға, жұмысқа орналасуға, саяси өмірге қатысуға тең мүмкіндіктерге ие болуы.
2
Мәдени Әралуандықты Құрметтеу
Этникалық топтардың өз мәдениеттерін, тілдерін, дәстүрлерін сақтауына және
дамытуына жағдай жасау, оларды мемлекеттік деңгейде қолдау.
3
Қоғамдық Келісім және Диалог
Этникалық топтар арасында өзара түсіністікті, құрметті және сенімді нығайту
мақсатында үнемі диалог алаңдарын құру және қолдау.
4
Толеранттылық және Өзара Құрмет
Әртүрлі мәдениеттер мен дүниетанымдарға деген шыдамдылық пен өзара құрмет
қағидаттарын қоғамда қалыптастыру.
Бұл принциптерді ұстану арқылы мемлекет этносаралық қақтығыстардың алдын алып, ұзақ
мерзімді тұрақтылықты қамтамасыз ете алады.

11.

Қорытынды және Болашақ Бағыттар
Этносаясат – қазіргі көпэтносты қоғамдардың өзегі болып қала береді. Оның тиімділігі мемлекеттің
тұрақтылығына, ұлттық қауіпсіздігіне және азаматтардың әл-ауқатына тікелей әсер етеді.
Жаһандық Үрдістерді Ескеру
Миграциялық процестер мен жаһанданудың әсерін ескере отырып, этносаясатты үнемі жетілдіру
қажет.
Теңгерімді Саясат
Этникалық топтардың мүдделері мен мемлекеттің ортақ мүдделері арасындағы теңгерімді
сақтау.
Білім және Тәрбие
Жастар арасында этносаралық толеранттылық пен мәдени әралуандықты құрметтеу
қағидаттарын насихаттау.
Институционалдық Қолдау
Этносаралық қатынастарды реттейтін институттарды нығайту және олардың тиімділігін
арттыру.
Қазақстан үшін этносаясаттың дамытуы – "бір ел – бір тағдыр" қағидатын іске асырудың кепілі, ұлттық
бірліктің және өркендеудің негізі.

12.

Қазақстан халқы Ассамблеясы: Құрылуы мен Тарихи Рөлі
Қазақстан халқы Ассамблеясы (ҚХА) – 1995 жылы құрылған бірегей қоғамдық-саяси институт. Оның негізгі миссиясы – көпэтносты Қазақстан
қоғамында этносаралық келісім мен қоғамдық тұрақтылықты нығайту, сондай-ақ барлық этностардың мүдделерін біріктіретін тиімді платформа
қалыптастыру. ҚХА құрылғалы бері елдегі бейбітшілік пен өзара түсіністікті сақтауда шешуші рөл атқарып келеді.
ҚХА-ның Негізгі Бағыттары мен Құрылымдық Ерекшеліктері
Этномәдени Бірлестіктерді Қолдау
Қазақстанда 600-ден астам этномәдени бірлестіктер белсенді жұмыс
істейді. ҚХА олардың мәдени мұрасын сақтауға, тілдерін дамытуға
және ұлттық дәстүрлерін жаңғыртуға жан-жақты қолдау көрсетеді. Бұл
– Қазақстанның бай мәдени алуандығын сақтаудың және оны болашақ
ұрпаққа жеткізудің негізі.
Мәдени және Тілдік Жобалар
Ғылыми-Сарапшылық Жұмыс
Қоғамдық Келісімді Нығайту
Ассамблея жанындағы мамандар мен ғалымдар этносаралық қатынастарды жүйелі
түрде талдап, қоғамдық жағдайға жан-жақты сараптама жасайды. Бұл зерттеулер
мемлекеттік органдарға дұрыс шешімдер қабылдауға көмектеседі және
этносаралық шиеленістердің алдын алуға ықпал етеді.
ҚХА, өңірлік ассамблеялармен бірге, қазақстандық қоғамда сенім, сыйластық және
төзімділік мәдениетін дамытуға бағытталған іс-шараларды тұрақты түрде өткізеді.
Бұл жұмыстар барлық азаматтардың бір шаңырақ астында тату-тәтті өмір сүруін
қамтамасыз етеді.
«Достық үйлері» – ҚХА-ның өңірлердегі маңызды орталықтары. Оларда ана
тіліндегі сыныптар, этносаралық мәдени фестивальдер мен мерекелер
ұйымдастырылады. Бұл жобалар этностар арасындағы өзара түсіністікті
тереңдетіп, мәдени алмасуға мүмкіндік береді.
Құрылымдық Ерекшеліктері
Ассамблея сессиялары: ҚХА-ның жоғарғы органы, онда маңызды шешімдер қабылданады.
Төраға және оның кеңесшілері: Ассамблея жұмысына жалпы басшылық жасайды.
Хатшылық: Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің құрамында жұмыс істейтін тұрақты орган.
Ғылыми-сараптамалық кеңестер, аналар кеңесі, медиация орталықтары: Ассамблеяның жұмыс топтары мен консультативтік органдары.
Аймақтық ассамблеялар және Достық үйлері: Өңірлердегі ҚХА жұмысының негізгі тіректері.
ҚХА этностар арасындағы әлеуметтік көпір қызметін атқарып, мемлекеттік саясат пен қоғам арасындағы байланыс механизмін жүзеге асырады. Бұл институт Қазақстанның көпұлттық қоғамының тұтастығы мен үйлесімділігін
сақтауда маңызды рөл атқарады.

13.

Саяси Шешімдерді Қабылдаудағы ҚХА Рөлі
Қазақстан халқы Ассамблеясы (ҚХА) мемлекеттік саясатты қалыптастыру мен іске асыруда маңызды рөл атқарады. Ол тек этносаралық келісімді қамтамасыз етіп қана қоймай, сонымен қатар түрлі
қоғамдық мәселелер бойынша мемлекеттік органдарға құнды ұсыныстар беретін консультативтік-сараптамалық орган болып табылады.
Консультативтік-Сараптамалық Рөл
Қоғамдық Келісім мен Тұрақтылық Факторы
Қоғамдық Дипломатия Элементі
ҚХА мемлекеттік органдарға этносаралық қатынастарға
Ассамблея – қоғамдағы мүмкін болатын шиеленістердің алдын
ҚХА Қазақстанның этносаралық келісім тәжірибесін
қатысты жан-жақты ұсыныстар береді. Бұл ұсыныстар мәдени
алатын негізгі институттардың бірі. Ол медиация, қоғамдық
халықаралық деңгейде таныстырады. Бұл әлемдегі басқа елдер
саясатқа, тіл саясатына, жастар саясатындағы этносаралық
тыңдаулар және этникалық қауымдастықтармен тұрақты
үшін үлгі болып, Қазақстанның бейбітсүйгіш, толерантты
аспектілерге және әлеуметтік саясатқа тікелей әсер етеді.
байланыс арқылы әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз етеді.
мемлекет ретіндегі имиджін нығайтады. Халықаралық
Ассамблеяның сараптамасы мемлекеттік бағдарламалардың
ҚХА елдегі бейбітшілік пен татулықты сақтаудағы тетік ретінде
форумдарда ҚХА тәжірибесі жиі талқыланады.
тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
ерекшеленеді.
Мемлекеттік Бағдарламаларды Іске Асырудағы Рөлі
Ассамблея Қазақстанның стратегиялық маңызды мемлекеттік бағдарламаларын іске асыруда белсенді қатысады:
«Ұлт бірлігі» тұжырымдамасы: Қазақстан азаматтарының ортақ құндылықтар негізінде бірігуін қамтамасыз етеді.
«Қазақстандық патриотизм» идеясы: Жас ұрпақтың Отанға деген сүйіспеншілігін, ұлттық рухын нығайтады.
Тәуелсіздік құндылықтарын дәріптеу жобалары: Елдің егемендігі мен жетістіктерін насихаттап, ұлттық сананы оятады.
Диалог Алаңы Ретінде Рөлі
ҚХА Үкімет, Парламент және қоғам өкілдері арасында этносаралық мәселелер бойынша тұрақты пікірталас алаңын қалыптастырады. Бұл диалог алаңында түрлі пікірлер тыңдалып, ортақ шешімдер
қабылданады, бұл өз кезегінде қоғамдағы ашықтық пен өзара түсіністікті арттырады. Ассамблеяның бұл рөлі Қазақстанның демократиялық дамуына үлкен үлес қосады.

14.

Қорытынды: Тұрақтылықтың Тірегі – ҚХА
Этносаясат – кез келген көпұлтты мемлекет үшін стратегиялық маңызды сала. Әлемдік тәжірибе этносаралық қатынастарды реттеудің алуан түрлі жолдарын ұсынғанымен,
Қазақстан өзіндік, бірегей және үйлесімді модель қалыптастырды. Бұл модельдің негізгі тірегі және сәулетшісі – Қазақстан халқы Ассамблеясы.
ҚХА-ның қызметі тек этносаралық келісім мен қоғамдық тұрақтылықты сақтауда ғана емес, сонымен қатар мемлекеттік шешімдерді қабылдауда да маңызды орын алады. Ол
мемлекет пен азаматтық қоғам арасындағы байланысты нығайтып, Қазақстанның барлық азаматтарының мүдделерін ескеретін теңдестірілген саясат жүргізуге ықпал етеді.
Ұлт Бірлігін Нығайту
Бейбітшілікті Сақтау
ҚХА түрлі этностардың өзара түсіністік пен құрмет негізінде біртұтас ұлт ретінде
Ассамблея этносаралық шиеленістердің алдын алу және оларды шешу үшін тиімді
дамуына жағдай жасайды.
тетіктер ұсынады.
Мәдени Әртүрлілікті Дәріптеу
Мемлекеттік Саясатқа Ықпал
ҚХА Қазақстанның мәдени байлығын сақтауға және оны насихаттауға белсенді
Ассамблея этносаралық қатынастар саласындағы маңызды шешімдерді
атсалысады.
қабылдауға консультативтік қолдау көрсетеді.
Қазақстан халқы Ассамблеясы – бұл тек мемлекеттік орган емес, сонымен қатар әрбір қазақстандықтың ортақ үйі, ортақ болашағы үшін жұмыс істейтін үлкен отбасы. Оның
тәжірибесі көпұлтты мемлекеттер үшін үлгі болып қала береді және Қазақстанның келешек ұрпағы үшін бейбітшілік пен келісімнің берік негізін қалайды.